De R&D-functie van de LPC in het kader van SLOA

Transcriptie

1 De R&D-functie van de LPC in het kader van SLOA Visie en positiebepaling Vereniging de Samenwerkende Landelijke Pedagogische Centra (VSLPC), s-hertogenbosch 2008 De R&D-functie van de LPC in het kader van SLOA 1

2 Inhoud Inleiding 3 Wat vooraf ging 3 Relatie met evaluatie Wet SLOA 3 R&D-functie voor het onderwijs 4 Visie van LPC op R&D-functie in relatie tot wetenschap 4 Kennisinfrastructuur 5 Brugfunctie tussen wetenschap en onderwijspraktijk 5 Wat ons onderscheidt 6 Programmalijnen 7 Plaatsbepaling 9 Meer weten 10 De R&D-functie van de LPC in het kader van SLOA 2

3 Inleiding In deze brochure presenteren de LPC (APS, CPS, KPC Groep) hun gezamenlijke visie op de kaders voor de invulling van de R&D-functie voor de sector PO en VO en op de positionering van de R&D-functie van de LPC in het onderwijsveld. Over deze invulling heeft overleg plaats gevonden met het Ministerie van OCW, de VO-raad en de PO-Raad. De kaders vormen in de komende jaren de leidraad voor de uit te voeren activiteiten. Ze zijn bovendien richtinggevend voor de inrichting van de relaties tussen de LPC onderling, tussen de LPC en OCW, tussen de LPC en de sectorraden en tussen de LPC en SLO en Cito. Wat vooraf ging Aan het convenant van september 2006 tussen OCW en de verzorgingsinstellingen gaat een periode vooraf van intensieve betrokkenheid van de LPCinstellingen bij de ontwikkeling en vernieuwing van het onderwijs. Aan de basis daarvan lag het constructieve onderwijsbeleid zoals dat onder andere tijdens het ministerschap van J. van Kemenade in de zeventiger jaren gestalte kreeg. Deze betrokkenheid van de LPC werd achtereenvolgens wettelijk verankerd in de Wet op de Onderwijsverzorging ( ) en de Wet SLOA ( ). De evaluatie van de Wet SLOA in 2005 en het convenant in 2006 zijn een weerspiegeling van de veranderingen die hebben plaatsgevonden in onder andere de rol van de overheid bij de vernieuwing van het onderwijs, de toegenomen autonomie van scholen, de nieuwe verhoudingen in het onderwijsveld en de komst van de sectororganisaties. De LPC zélf maken de ontwikkeling door van volledige overheidsfinanciering naar werken vanuit opdrachten van de overheid en vraaggerichte dienstverlening aan scholen. Relatie met evaluatie Wet SLOA Bij het formuleren van het kader voor de invulling van de R&D-functie sluiten de LPC aan bij de conclusies van de evaluatie van de Wet SLOA en de daarin geformuleerde behoefte van het onderwijsveld en het onderwijsbeleid, nu en in de toekomst. De conclusies uit de evaluatie van de Wet SLOA luidde als volgt: Er is behoefte aan een versterkte schooloverstijgende R&D-functie voor het onderwijs. Die functie kan bij uitstek door de landelijke instellingen worden vervuld vanwege hun intermediaire positie tussen onderwijspraktijk, landelijke ontwikkelingen en ontwikkelingen in de wetenschap. Om die functie goed te kunnen vervullen dienen de instellingen nog nadrukkelijker samen te werken, krachten te bundelen en samen kennis te ontwikkelen, te delen en te verspreiden. In het convenant dat naar aanleiding van de evaluatie Wet SLOA werd gesloten, is een afspraak overeengekomen voor afbouw van de SLOA-middelen gedurende vijf jaar met 10% per jaar van ,-- in 2008 naar ,-- in (Het budgettaire kader SLOA-middelen voor de R&Dfunctie van de LPC- prijspeil 2007). De vrijvallende gelden komen ter beschikking van de PO-Raad en VO-raad (vaststellingsovereenkomst afronding evaluatie SLOA d.d. 22 september 2006). De R&D-functie van de LPC in het kader van SLOA 3

4 R&D-functie voor het onderwijs In de nieuwe situatie wordt tegemoet gekomen aan de behoefte aan een versterkte schooloverstijgende R&D-functie voor het onderwijs. Het gaat om de vervulling van een onderzoeks- en ontwikkelingsfunctie die start bij de scholen zelf en bij de problemen en vragen waar deze scholen mee bezig zijn en dus niet langer om het implementeren van elders bedachte innovaties bij scholen (zoals tot nog toe bij SLOA Innovatie) of om de invulling door de instellingen van een relatief vrije ruimte voor ontwikkeling en experiment (zoals tot nog toe bij de SLOA Denktank). Bij de invulling van deze onderzoeks- en ontwikkelingfunctie ligt het voor de hand een blik te werpen op R&D-actoren in andere maatschappelijke sectoren. Zoals bijvoorbeeld de positie van TNO als het gaat om toegepast onderzoek of de positie van het RIVM als het gaat om de spilfunctie tussen beleid, wetenschap en praktijk. De onderwijswereld blijkt echter beduidend complexer, meer waardegedreven en minder maakbaar. Hierdoor kan nauwelijks sprake zijn van opbrengsten van pure research die in de werkelijke wereld direct kan worden toegepast: de specifieke (school-)context, diversiteit van moeilijk te beïnvloeden factoren en actoren en de complexiteit van (leer-)processen maken dit bijna onmogelijk. De conclusie is dan ook dat er ten aanzien van de invulling van de R&D-functie in het onderwijs geen kant en klare voorbeelden voor handen zijn vanuit andere sectoren die zonder meer kunnen worden gekopieerd in het onderwijs. Visie van LPC op R&D-functie in relatie tot wetenschap Eén van de problemen bij de discussies in de afgelopen periode over de kwaliteit van het onderwijs was het gebrek aan wetenschappelijk onderzoek en het gebrek aan bewijs dat pretenties in de praktijk worden waargemaakt. Onderzoek, meer aandacht voor de wetenschappelijke legitimatie van concepten en systematisering van praktijkervaringen kunnen deze discussies in de toekomst verdiepen en aan kwaliteit doen toenemen. Dat is ook één van de doelstellingen achter de invulling van de R&D-functie door de LPC. Het gevaar bestaat echter dat belangrijke ontwikkelingen in het onderwijs worden belemmerd door een te grote nadruk op alleen wetenschappelijke kennis (met name (quasi-) experimenteel onderzoek). De wetenschappelijke methode en resultaten houden altijd een reductie in van de werkelijkheid. Deze werkelijkheid, zeker die van het onderwijs, is veel complexer, rijker en pluriformer dan de wetenschap ooit zal kunnen bevatten. Wetenschap richt zich bovendien altijd op de bestaande werkelijkheid en niet op een mogelijke nieuwe werkelijkheid. Aan een R&Dfunctie die zich met name richt op het innovatieve kan de wetenschap dus slechts bescheiden bijdragen. Wetenschap is tenslotte geen doel maar een middel: het moet leraren, scholen en beleidsmakers helpen bij het realiseren van goed onderwijs. De R&D-functie van de LPC in het kader van SLOA 4

5 Gelet op bovenstaande en juist vanwege hun positie tussen theorie en praktijk gaan de LPC bij de invulling van de R&D-functie uit van wetenschap als één van de middelen om het onderwijs systematisch te verbeteren. Wetenschappelijke evidentie moet de ontwikkeling en vernieuwing van het onderwijs ondersteunen. Toepassingen kunnen in de praktijk aantoonbaar heel goed werken zonder dat ze (nog) wetenschappelijk kunnen worden verklaard. Kennisinfrastructuur De R&D-functie voor het PO en het VO vraagt om zijn eigen invullingen en deze moeten passen bij de specifieke behoeften van deze sectoren en aansluiten bij het specifieke speelveld, de specifieke spelregels en de daarbij aanwezige spelers. De LPC kiezen dus niet autonoom hun eigen positie met de onderzoeksen ontwikkelfunctie maar zien zich zelf als onderdeel van de bredere kennisinfrastructuur van de sector PO en VO. En aangezien het hier om onderzoek en ontwikkeling gaat, hebben de LPC verkend wat er op dit moment reeds aan ontwikkeling en onderzoek plaatsvindt ten behoeve van deze beide sectoren en welke actoren daarop actief zijn. Met de opdracht vanuit het convenant om de SLOA-projecten een R&D-karakter te geven, worden de LPC een actor in onderwijsland op het terrein van onderzoek. De LPC willen zich hierbij positioneren als een scharnierpunt tussen wetenschap en de onderwijspraktijk. Met de R&D-functie willen de LPC substantieel bijdragen om de kloof tussen scholen en wetenschappelijk onderzoek te overbruggen en scholen te helpen hun methodieken en keuzes ook te onderbouwen met resultaten van wetenschappelijk onderzoek. Brugfunctie tussen wetenschap en onderwijspraktijk Betekent de invulling van de R&D-functie nu dat de LPC naast bijvoorbeeld de universiteiten en de hogescholen onderzoeksinstituten worden? Het antwoord hierop is nee. De LPC hebben in meer of mindere mate altijd al onderzoek een plaats gegeven in hun ontwikkelings- en ondersteuningsactiviteiten en zullen dat in de toekomst in versterkte mate doen. Maar niet als een duplicaat van het soort onderzoek dat nu al door andere instellingen wordt uitgevoerd. Onderscheidend zijn de LPC in de combinatie van kennis van de state of the art in de wetenschap en de kennis van de onderwijspraktijk. Hierdoor kunnen zij een brugfunctie vervullen met als doel de beschikbaarheid van voor de praktijk bruikbaarder wetenschappelijk onderzoek, de ontwikkeling van goede praktijktheorieën en uiteindelijk natuurlijk de verbetering van de concrete onderwijspraktijk. Hoewel het niet de primaire taak van de LPC is om het onderzoek dat op universiteiten plaatsvindt te voeden met de resultaten vanuit de De R&D-functie van de LPC in het kader van SLOA 5

6 R&D-functie, kunnen de LPC wel actief de leemtes in fundamenteel wetenschappelijk onderzoek signaleren en waar mogelijk vanuit hun positie een bijdrage leveren aan de opvulling daarvan. Binnen de LPC is voldoende kennis en ervaring aanwezig om in het kader van de uitvoering van de R&D-functie een diversiteit van onderzoeksaanpakken te kunnen uitvoeren. R&D: 'Brugfunctie' Wetenschap Praktijktheorie Praktijk Wat ons onderscheidt De R&D-functie van de LPC is vooral gericht op actuele problemen en vragen van de praktijk van het onderwijs. De LPC hebben daarbij de mogelijkheid consultancy-ervaringen in te brengen in R&D-projecten. Bij de invulling van de R&D-functie wordt ook geanticipeerd op toekomstige behoeften van de sector. De LPC zijn, dankzij hun positie en ervaring, op dit moment wellicht bij uitstek die organisaties binnen het onderwijs die deze voorlopersrol kunnen (blijven) vervullen. De belangrijkste onderscheidende kenmerken van de uitvoering van de R&Dfunctie door de LPC zijn als volgt samen te vatten. 1 De verbinding tussen onderwijspraktijk en wetenschap Het gaat hier om het vertalen van wetenschappelijke inzichten en onderzoeksresultaten naar de onderwijspraktijk. Deze inzichten en resultaten worden meegenomen bij het ontwikkelen van aanpakken, methoden en de begeleiding van innovatieprocessen. Vervolgens gaat het om het systematiseren van ervaringen uit de praktijk met als doel praktijktheorieën te ontwikkelen over wat werkt. De resultaten van de R&D-activiteiten van de LPC worden tevens beschikbaar gesteld aan universiteiten voor bijstelling van inzichten of verder fundamenteel, wetenschappelijk onderzoek, bijvoorbeeld wanneer vanuit de onderwijspraktijk leemtes worden gesignaleerd waarin door wetenschappelijk onderzoek zou moeten worden voorzien. De R&D-functie van de LPC in het kader van SLOA 6

7 2 Betrokkenheid van onderwijsprofessionals en andere belanghebbenden De betrokkenheid van docenten bij de uitvoering van R&D-projecten is voor de LPC een belangrijk kwaliteitscriterium. De rol die docenten hierbij vervullen ligt met name op het terrein van probleemsignalering, betrokkenheid bij het formuleren van R&D-vraagstellingen, (mede-) uivoering van projecten en betrokkenheid bij de toepassing en de evaluatie van de resultaten. In voorgaande jaren is hiermee al veel ervaring opgedaan. Afhankelijk van de inhoud en doelstelling van het project en de fase waarin het project verkeert zullen ook leerlingen, ouders en eventuele andere stakeholders betrokken worden bij de uitvoering van projecten. 3 Systematische onderbouwing van innovatieve concepten en praktijken Het onderzoek van de LPC is gericht op de systematische onderbouwing van vraagstellingen vanuit onder andere ontwikkelingen in de onderwijspraktijk, de wetenschap en het beleid. Op basis van ontwikkeling en toetsing van de concepten en praktijken, wordt gewerkt aan een systematische onderbouwing van innovatieve concepten en praktijken. De centrale vraag daarbij is: wat werkt op basis van de kennis en ervaringen die nu beschikbaar komt. 4 Op integratie gerichte kennisontwikkeling De kennisontwikkeling in het kader van de R&D-functie richt zich op de mogelijkheid van integrale schoolontwikkeling en doorlopende leerlijnen. Daartoe wordt er samenhang aangebracht en verbindingen gelegd tussen de kennisontwikkeling op de verschillende inhoudelijke deelterreinen en tussen de kennisontwikkeling voor de sectoren PO en VO. De kennisontwikkeling richt zich bovendien op de verhoging van de duurzaamheid van onderwijsverbetering door toepassing van inzichten vanuit de systeemtheorie. 5 Variatie aan onderzoeksmethodieken De LPC gebruiken bij het beantwoorden van onderzoeksvragen een variatie aan onderzoeksmethodieken. Gezien de aard van het onderzoek ligt daarbij de nadruk vooral op kwalitatief en ontwerpgericht onderzoek. Het onderscheid met de andere actoren zit niet op elk aspect afzonderlijk maar in de totale configuratie. Immers ook het onderzoek van de lectoren is bijvoorbeeld praktijkgericht en ook de programmering van de PROO werkt met brede langlopende onderzoeksthema s. Door het leggen van onderlinge verbindingen wordt overlap voorkomen. Programmalijnen Eerder is aangegeven dat de behoefte van het onderwijsveld zelf in hoge mate leidend is voor de inhoud van de programmering van de R&D-activiteiten van de LPC. Het is daarom wenselijk dat naast het Ministerie van OCW namens het onderwijsveld de PO-Raad en de VO-raad een belangrijke invloed uitoefenen op deze programmering. Daarbij merken we op dat er altijd spanning zal blijven tussen de onderwijspraktijk, de uitkomsten van onderzoek en de politieke besluitvorming. Het ontwikkelen en toegankelijk maken van een stevige kennisbasis kan betrokkenen helpen om in dit spanningsveld beter onderbouwde keuzes te kunnen maken. De R&D-functie van de LPC in het kader van SLOA 7

8 In plaats van de programmering van een groot aantal afzonderlijke kortlopende, innovatieprojecten richt de programmering zich op onderling samenhangende projecten binnen meerjarige SLOA-R&D-programmalijnen. Een programmalijn heeft betrekking op een breed relatief stabiel onderwijs- en onderzoeksthema. De huidige indeling in programmalijnen biedt een bruikbaar ordeningskader voor de definiëring en de samenhang van projecten: zowel voor de samenhang van projecten binnen een programmalijn als tussen projecten vanuit verschillende programmalijnen. De resultaten van projecten leveren een bijdrage aan de progressie van kennis op de bredere thema s van een programmalijn. Vanwege het meerjarige karakter van deze programmalijnen is het ook beter mogelijk om deze progressie van kennis op het niveau van een programmalijn te monitoren, zichtbaar te maken en te verspreiden. In de hoofdlijnenbrief 2009 van OCW zijn de volgende programmalijnen gedefinieerd. 1 Doorlopende leerlijnen In deze programmalijn gaat het om twee kernvraagstukken: - het verbeteren van de prestaties op het gebied van basisvaardigheden taal en rekenen/wiskunde; - het bevorderen van onbelemmerde doorstroom en soepele overgangen in leerloopbanen van leerlingen in PO, VO en het vervolgonderwijs (beroepskolom en AVO-kolom). Deze programmalijn heeft dwarsverbanden met alle programmalijnen maar in het bijzonder met de programmalijn Passend onderwijs en zorg en met de programmalijn De leraar. 2 De leraar Kader voor deze programmalijn vormt het Actieplan Leerkracht. Dit is gericht op: - een sterker beroep; - een professionelere school; - een betere beloning. Deze programmalijn heeft relaties met de programmalijnen Onderwijs anders organiseren en Passend onderwijs en zorg. 3 Passend onderwijs en zorg In deze programmalijn gaat het om een inhoudelijk én om een organisatorisch kernvraagstuk: - inhoudelijk: Het verbeteren van de kwaliteit van de onderwijszorg, zodat in de klas passend onderwijs aan elke, zowel de zorg- als de meer begaafde leerling, geboden kan worden; - organisatorisch: Het realiseren van een dekkend en flexibel onderwijscontinuüm in de regio. De programmalijn Passend onderwijs en zorg heeft relaties met nagenoeg alle andere programmalijnen. De R&D-functie van de LPC in het kader van SLOA 8

9 4 Onderwijs anders organiseren Inzet van deze programmalijn is ontwikkeling van nieuwe en bruikbare kennis over integrale schoolontwikkeling in de breedste zin van het woord als antwoord op ontwikkelingen, problemen en vragen van de hedendaagse onderwijspraktijk. De strategische kernen van deze programmalijn zijn: - onderbouwen van innovatieve onderwijsconcepten; - kwaliteitsmeting en borging op innovatieve scholen; - kwaliteitsverbetering door integrale schoolontwikkeling en evidence based innoveren. Deze programmalijn heeft relaties met nagenoeg alle programmalijnen: Passend onderwijs en zorg, De leraar, School en omgeving. 5 School en omgeving Deze programmalijn richt zich op de samenwerking tussen school en omgeving ten behoeve van een stimulerend leer- en leefklimaat. Deze samenwerking betreft vier doelen: - sociale veiligheid vergroten; - effecten buitenschools leren bevorderen; - samen opvoeden; - actief burgerschap en sociale integratie. 6 Bestuur, management en onderwijskwaliteit Deze programmalijn richt zich op twee strategische kernen: - kwaliteit van besturen op een zodanige manier dat het zichtbaar is in het primaire proces (de onderwijsresultaten) en toegespitst op zwak presterende scholen; - sterker onderwijskundig leiderschap en sturing. Plaatsbepaling In de afgelopen periode zijn belangrijke stappen gezet op basis van de uitkomsten van overleg. De programmalijnen zijn gedefinieerd en sluiten aan op de vragen en thema s die spelen binnen de overheid, het onderzoek en het onderwijsveld. Er is samenhang aangebracht tussen de projecten binnen een programmalijn en tussen de programmalijnen onderling. Er is sprake van een gezamenlijke LPC-aanpak op elk van deze lijnen en een goede afstemming van de verschillende complementaire bijdragen. Er zijn kwaliteitseisen geformuleerd waaraan projecten moeten voldoen. Binnen en tussen de LPC is er een infrastructuur opgezet voor samenwerking, programmalijnsturing en projectsturing. Verbetering en verdere uitkristallisering is nog mogelijk, maar het speelveld, de spelers en de spelregels zijn bepaald. De verwachting is dat er in 2008 al goede resultaten kunnen worden geboekt en dat de in deze brochure beschreven kaders in positieve zin zullen doorwerken in de kwaliteit van de programmering voor Zowel op het niveau van de totale R&D-functie, als op het niveau van de individuele programmalijnen en zo nodig ook op het niveau van de afzonderlijke projecten zullen er ook in de toekomst gelegenheden worden gecreëerd waarbij OCW, de LPC en de sectorraden elkaar ontmoeten om met elkaar van gedachten te wisselen over prioriteitstelling, onderlinge taakverdeling, bespreking De R&D-functie van de LPC in het kader van SLOA 9

10 van opbrengsten en consequenties van deze opbrengsten voor het onderwijsbeleid. Daarbij gaat het ook om de afstemming tussen de projecten die de sectorraden zelf programmeren en (doen) uitvoeren en de projecten die de LPC programmeren en uitvoeren Bij het PO en het VO gaat het daarbij vaak om dezelfde thema s maar dan in andere verschijningsvormen. De wijze van samenwerken op het terrein van de kennisontwikkeling tussen PO en VO zal nog nader worden uitgewerkt. Meer weten In deze notitie hebben de LPC hun beleidsvisie geformuleerd op de R&D-functie vanuit de SLOA. Voor verdere informatie kunt u contact opnemen met het secretariaat LPC/SLOA, telefoon U kunt een uitgebreide beschrijving van de verschillende actoren op het gebied van onderwijsonderzoek en de verbinding met de LPC met als titel Onderzoek in onderwijsland downloaden als PDF-bestand vanaf de sites van de LPC: via de homepage doorklikken naar de R&D pagina; via doorklikken naar publicaties. De R&D-functie van de LPC in het kader van SLOA 10