Aanvullende toets herijking EHS Overijssel

Transcriptie

1 Aanvullende toets herijking EHS Overijssel 11 juni 2013 R. Pouwels, M. van Eupen, B. de Knegt & R. Wegman Samenvatting Door de provincie Overijssel is de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) herijkt. Door Alterra is in 2012 op basis van een quick scan beoordeeld wat deze herijking betekent voor de internationale doelen in het kader van de Vogel- en Habitatrichtlijn. Recent zijn nog enkele wijzigingen aangebracht in de begrenzing van de EHS. De provincie Overijssel wil inzicht krijgen in het effect van deze voorgenomen wijzigingen op de resultaten van de eerder uitgevoerde quick scan. De wijzigingen hebben betrekking op de ontwikkelopgave Natura 2000 en herzieningen van de begrenzing in vijf gebieden waar de begrenzing is aangepast tot de afgesproken netto begrenzing. Als de ontwikkelopgave Natura 2000 in zijn geheel niet als natuurgebied wordt ontwikkeld, leidt dit tot een achteruitgang tussen 1.5% en 4.0% van het aantal VHR-soorten met duurzame condities. Wanneer gericht gekozen wordt om de ontwikkelopgave deels als natuurgebied te ontwikkelen kan deze achteruitgang geminimaliseerd worden. Bij een volledige ontwikkeling als natuur, zal er geen achteruitgang zijn. Het realiseren van de netto opgave binnen de bruto begrensde oppervlakte van de EHS betreffen kleine oppervlakten natuur ten opzichte van de reeds bestaande EHS. De gevolgen zijn het grootst in de IJsseluiterwaarden tussen Olst en Wijhe waar een effect wordt verwacht op de potentieel te ontwikkelen kwaliteit van het ecosysteem en de aanwezige VHR-soorten in de directe omgeving. Daarnaast zal een belangrijke schakel in de enige verbinding van West Overijssel naar Twente komen te vervallen door wijzigingen in het plangebied Enter, Module Deldenerbroek als ook een lokale schakel tussen de Stuwwal Oldenzaal en Hooge Boekel door wijzigingen in het plangebied Enschede Noord module Lonnekermarke. Deze gebieden komen in plaats van in de EHS in de zone Ondernemen met natuur en water te liggen. Er is in deze aanvullende toets, evenals in het oorspronkelijke rapport, niet gekeken naar de effecten op de biodiversiteit van deze zone als geheel. 1 Achtergrond De Ecologische Hoofdstructuur (EHS) is een samenhangend netwerk van natuurgebieden en landbouwgebieden met hoge natuurwaarden. De EHS heeft als doel het behouden, beschermen en versterken van de rijkdom aan plant- en diersoorten (biodiversiteit). Ook de provincie Overijssel draagt bij aan dit (inter-)nationale stelsel van natuurgebieden. Naar aanleiding van het onderhandelingsakkoord Decentralisatie Natuur' dat gesloten is tussen de provincies en de rijksoverheid, en het Hoofdlijnenakkoord De Kracht van Overijssel' heeft de provincie de begrenzing van de EHS aangepast. De aangepaste begrenzing bevat de volgende onderdelen, die ook op de zogenaamde feitenkaart waren opgenomen. : de bestaande en ingerichte natuur voor zover gelegen binnen de oorspronkelijk begrensde Ecologische Hoofdstructuur; de te realiseren hectaren waarvoor juridische en bestuurlijke verplichtingen zijn aangegaan; de ontwikkelopgave voor de realisatie van Natura 2000 doelen binnen de Natura 2000-gebieden. In 2012 is door Alterra een quick-scan uitgevoerd. Daarin is beoordeeld wat de Overijsselse herijking van de EHS betekent voor de internationale doelen in het kader van de Vogel- en Habitatrichtlijn (VHR). Deze beoordeling heeft plaatsgevonden op de zogenaamde Feitenkaart met daarop de hierboven genoemde drie categorien + de door gebiedspartners ingediende verbetervoorstellen (Pouwels et al. 2012). Het ontwerp voor de begrenzing van deze nieuwe EHS is opgenomen in de Omgevingsvisie Overijssel, die recent ter inzage is gelegd. Door Gedeputeerde Staten is in juni 2013 aan Provinciale Staten een definitief vast te stellen begrenzing voor de EHS aangeboden. In deze vast te stellen EHS zijn de verbetervoorstellen die door Alterra positief zijn beoordeeld opgenomen. Deze vast te stellen EHS wijkt op onderdelen af van de Feitenkaart + voorstellen die door Alterra in 2012 zijn getoetst. De belangrijkste verschillen zijn (bijlage 1): 1/6

2 De EHS begrenzing in landinrichtingsgebieden en Ijsseluiterwaarden is opgenomen als een netto begrenzing, waar ook daadwerkelijk de uitvoering plaatsvindt cq gaat vinden. De ontwikkelopgave N2000 zal bij de daadwerkelijk uitvoering zo gerealiseerd worden dat internationale verplichtingen gerealiseerd worden. Enerzijds door natuurgebied te ontwikkelen en anderzijds daar waar mogelijk landbouwgebied met handicaps, met name hogere grondwaterstand. Op basis van de feitenkaart zijn wij ervan uitgegaan dat het totale areaal als natuurgebied wordt ingericht. 2 Vraagstelling De provincie Overijssel wil graag inzicht krijgen in het effect van deze wijzigingen op de conclusies van het eerder door Alterra gemaakte rapport. 3 Werkwijze Voor de beoordeling in hoeverre bijdrage van de nieuwe begrenzing van de EHS aan de doelen van de VHR zal afwijken ten opzichte van de bijdrage volgens de quick-scan toets is gebruik gemaakt van de tussenresultaten die aan de basis liggen van figuur 3.1 uit Pouwels et al Op basis van deze tussenresultaten is het mogelijk om een inschatting te geven wat de effecten zijn als de ontwikkelopgave Natura 2000 niet geheel als natuurgebied wordt uitgevoerd. Daarbij wordt wel aangenomen dat condities voor de natuur in de Natura 2000-gebieden zelf wel gunstig worden. Om een ecologische prioriteit te kunnen geven tussen ontwikkelopgave voor de verschillenden Natura 2000-gebieden worden enkele handreikingen gegeven op basis van de kwaliteit van het ecosysteem en ruimtelijke knelpunten voor VHR-soorten. Voor de beoordeling van het beperken van de EHS tot de netto begrenzing in de vier landinrichtingsprojecten en de IJsseluiterwaarden wordt dezelfde methode gebruikt als in de quick scan. Er zal worden nagegaan welke huidige VHR-waarden aanwezig zijn in deze gebieden en in hoeverre het verkleinen een effect heeft op de ruimtelijke condities van de provinciale EHS. Daarbij wordt gebruik gemaakt van de basisgegevens (uit Bouwma et al. 2011) en resultaten uit de quick-scan (Pouwels et al. 2012) alsmede eerdere studies met betrekking tot de ruimtelijke condities van de EHS in de provincie Overijssel (Van Eupen & Pouwels 2008; Van der Sluis et al. 2010). In deze analyse is, evenals in het oorspronkelijke rapport niet gekeken naar de mogelijkheden die ontstaan als gebieden in plaats van in de EHS in de zone Ondernemen met Natuur en water komen te liggen. 4 Resultaten 4.1 Effecten mogelijke wijziging uitvoering ontwikkelopgave Natura 2000 Bij de beoordeling voor de quick scan is uitgegaan van een EHS (inclusief water) in Overijssel die ruim ha bedraagt. Daarvan bestaat ruim 4000 ha uit gebieden die in het kader van de ontwikkelopgave Natura 2000 tot de EHS zijn gerekend. Op basis van de tussenresultaten uit de quick scan blijkt dat wanneer er 4000 ha minder natuur zou zijn in de EHS dit zou leiden tot minimaal 1.5% en maimaal 4.0% minder duurzame soorten. Het verlies van 1.5% gaat uit van een willekeurige afname van het areaal, terwijl de 4.0% verlies uitgaat van een verlies van gebieden waar goede condities aanwezig zijn voor duurzame populaties van soorten. Dit zijn vaak grote Natura 2000-gebieden en gebieden die tegen deze gebieden aanliggen. Aangezien de 4000 ha een combinatie van beide is, zal het verlies ergens tussen de 1.5% en 4.0% verlies in liggen. Daarmee komt de vast te stellen EHS mogelijk net onder het scenario OHA EHS ma te liggen (figuur 3), maar dit is sterk afhankelijk van de concretiseringsslag die nog gemaakt moet worden ( OHA EHS ma en OHA EHS min zijn de berekende maimale en minimale variant op basis van het onderhandelingsakkoord). Wanneer de ontwikkelopgave volledig als natuurgebied wordt ontwikkeld zal de achteruitgang 0% zijn. 2/6

3 Figuur 3. Effect wanneer de gebieden vanuit de ontwikkelopgave Natura 2000 niet als natuur wordt ontwikkeld weergegeven ten opzichte van Feitenkaart + voorstellen (Figuur 3.1 uit Pouwels et al 2012). OHA EHS ma en OHA EHS min zijn de berekende maimale en minimale variant op basis van het onderhandelingsakkoord. Dit effect betreft een quick-scan beoordeling op basis van eerdere provinciale analyses. Lokale situaties kunnen aanleiding zijn om er toch voor te kiezen om gebieden in het kader van de ontwikkelopgave Natura 2000 om te vormen in natuur. Hier kunnen drie belangrijke redenen voor gegeven worden: 1. Ontwikkelopgave draagt direct bij aan het versterken van lokale populaties van VHR-soorten op locaties waar deze een knelpunt hebben. Denk hierbij aan moerasvogels in de Wieden- Weerribben. 2. Ontwikkelopgave ligt ín Natura 2000-gebieden en draagt bij aan het robuuster maken van de gebieden door het opvullen van delen die momenteel geen natuur zijn, maar wel in het gebied zelf liggen. Denk hierbij aan Springendal en Dal van de Mosbeek, Dinkelland en Achter de Voort, Agelerbroek & Voltherbroek. 3. Ontwikkelopgave ligt tegen kleine, geïsoleerde Natura 2000-gebieden en zorgen voor een duidelijke versterking qua oppervlakte. Denk hierbij aan Lemselermaten en Bergvennen & Brecklenkampse Veld. Wanneer er in deze gebieden gekozen wordt om de opgave te ontwikkelen als natuurgebied zal het uiteindelijke effect op de beoogde kwaliteit (Figuur 3) dicht tegen de beoogde kwaliteit van het scenario Feitenkaart + voorstellen liggen. 4.2 Effect realisering netto begrenzing EHS in vijftal gebieden De wijzigingen in de vijf gebieden betreffen kleine oppervlakten natuur ten opzichte van reeds bestaande EHS 1. Op basis van de resultaten van de quick scan (Figuur 3.5 uit Pouwels et al. 2012) blijkt dat de wijzigingen in de IJsseluiterwaarden tussen Olst en Wijhe gevolgen kunnen hebben voor zowel de ecosysteem kwaliteit als de ruimtelijke condities voor VHR-soorten. Dit geldt ook voor het plangebied Losser, maar daar betreffen de wijzigingen dermate kleine oppervlakten dat dit slechts een klein effect kan hebben. Op basis van figuur 3.2 uit Pouwels et al. (2012) komen daarnaast twee andere gebieden naar voren, waar de wijzigingen waarschijnlijk zullen leiden tot een effect op het ecologisch functioneren van de EHS. 1 Enschede Noord module Lonnekermarke: 25 ha, Enschede Zuid UMNS: 10 ha, Enter, Module Deldenerbroek: 75 ha, Losser: 15 ha, Uiterwaarden IJssel en IJsselmonding (incl. Zwarte Meer/Vossemeer): 175 ha. 3/6

4 Dit betreffen het plangebied Enschede Noord module Lonnekermarke en het plangebied Enter, Module Deldenerbroek. In het eerste gebied zal de wijziging een effect hebben op de lokale verbinding tussen de Stuwwal Oldenzaal en Hooge Boekel en omgeving. In het tweede gebied zal de wijziging effect hebben op de enige Oost-West EHS-verbinding binnen de provincie Overijssel. In beide plangebieden liggen belangrijk knelpunten in deze verbindingen. Met betrekking tot het tweede gebied kan dit knelpunt alleen opgelost worden in samenhang met het verbetervoorstel ZWT 12. Een alternatief is om op een andere wijze grensoverschrijdende verbindingen te realiseren met bosgebieden in Duitsland of Gelderland. In van der Sluis et al. (2010) worden hier voorstellen voor gedaan. Voor al de gebieden geldt dat er in de directe omgeving meerdere soorten van de Vogel- en Habitatrichtlijn voor als ook vegetaties die behoren tot één of meerdere habitattypen (bijlage 2). Door de grootte van de gebieden komen met name in de directe omgeving van de IJsseluiterwaarden tussen Olst en Wijhe veel soorten en vegetaties voor die door de wijziging niet zullen profiteren van een versterking van de EHS. Ook komen er meerdere soorten voor in de IJsselmonding (Zwarte meer in tabel bijlage 2). De wijziging in dit gebied betreft hier echter gebieden met een weidevogeldoelstelling en voor de meeste soorten en habitattypen van de Vogel- en Habitatrichtlijn zal dit type natuur slechts een marginale bijdrage leveren aan de duurzame instandhouding. Literatuur Bouwma, I.M., J.A.M. Janssen, S.M. Hennekens, H. Kuipers, M.P.C.P. Paulissen, C.M. Niemeijer, M.F. Wallis de Vries, R. Pouwels, M.E. Sanders en M.J. Epe Realisatie landelijke doelen Vogel- en Habitatrichtlijn. Een onderzoek naar de noodzaak voor aanvullende beleidsmaatregelen ter realisatie van de landelijke doelen van de Vogel- en Habitatrichtlijn. Alterra-rapport Alterra, Wageningen. PBL Natuurbalans PBL-publicatienummer Planbureau voor de Leefomgeving, Bilthoven. Pouwels, R., M. van Eupen, E.A. van der Grift, B. de Knegt & R. Wegman Toets herijking EHS Overijssel. Alterra-rapport Alterra, Wageningen. Van Eupen, M & R. Pouwels Analyse herbegrenzing Ecologische Hoofdstructuur Overijssel. Alterrarapport Alterra, Wageningen. Van der Sluis, T., M. van Eupen & H. Kuipers Robuuste verbinding Holterberg Haaksbergerveen: toetsing gevolgen aanpassing van doelen. Alterra-rapport Alterra, Wageningen. 4/6

5 Bijlage 1 Wijzigingen definitief vast te stellen EHS ten Feitenkaart + voorstellen Figuur 1. Ligging gebieden die in het kader van de ontwikkelopgave Natura 2000 mogelijk niet geheel als natuurgebied ontwikkeld gaan worden (rode kleur). Figuur 2. Ligging gebieden waar de EHS mogelijk verkleind wordt in vergelijking met de Feitenkaart + voorstellen (lichtgroen). 5/6

6 Bijlage 2 Natuurwaarden van de Vogel- en Habitatrichtlijn in beoordeelde landinrichtingsgebieden en IJsseluiterwaarden soort Enschede Noord Enschede Zuid Enter Losser Uiterwaarden Zwarte Meer Aalscholver broedvogel Blauwborst broedvogel Boomleeuwerik broedvogel Dodaars broedvogel Grote karekiet broedvogel IJsvogel broedvogel Kwartelkoning broedvogel Oeverzwaluw broedvogel Porseleinhoen broedvogel Rietzanger broedvogel Roodborsttapuit broedvogel Snor broedvogel Watersnip broedvogel Wespendief broedvogel Zwarte specht broedvogel Aalscholver niet-broedvogel Bruine Kiekendief broedvogel Dodaars niet-broedvogel Heikikker Kamsalamander Poelkikker Rivierrombout Drijvende waterweegbree Beekprik Bittervoorn Kleine modderkruiper Rivierdonderpad Platte schijfhoren Gewone dwergvleermuis zomer Gewone grootoorvleermuis zomer Rosse vleermuis zomer Watervleermuis zomer Franjestaart winter Gewone baardvleermuis winter Gewone dwergvleermuis winter Gewone grootoorvleermuis winter Watervleermuis winter habitattype Enschede Noord Enschede Zuid Enter Losser Uiterwaarden Zwarte Meer A A 6430B 6430C 6510A E0A 91E0B 91F0 3140: Kranswierwateren, 3160: Zure vennen, 3260A: Beken en rivieren met waterplanten (waterranonkels), 3270: Slikkige rivieroevers, 6120: Stroomdalgraslanden, 6410: Blauwgraslanden, 6430A: Ruigten en zomen (moerasspirea), 6430B: Ruigten en zomen (harig wilgenroosje), 6430C: Ruigten en zomen (droge bosranden), 6510A: Glanshaver- en vossenstaarthooilanden (glanshaver), 91E0A: Vochtige alluviale bossen (zachthoutooibossen), 91E0B: Vochtige alluviale bossen (essen-iepenbossen), 91F0: Droge hardhoutooibossen, 9120: Beuken-eikenbossen met hulst, 9190: Oude eikenbossen 6/6