docentenhandleiding Digiles Prinsjesdag Bovenbouw basisonderwijs

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "docentenhandleiding Digiles Prinsjesdag Bovenbouw basisonderwijs"

Transcriptie

1 docentenhandleiding Digiles Prinsjesdag Bovenbouw basisonderwijs Verantwoording Prinsjesdag is elk jaar een grote dag voor de Nederlandse politiek en samenleving. Omdat het ministerie van Financiën het belangrijk vindt dat scholieren weten wat Prinsjesdag inhoudt, is er een digitaal lespakket rond deze dag samengesteld. De thema s die hierin behandeld worden, zijn tradities, inkomsten & uitgaven en rijksbegroting & Miljoenennota. Het pakket is gevarieerd en bestaat uit klassikale-, groeps- en individuele opdrachten. Omdat niet alle leerlingen bekend zijn met de politieke basisbegrippen en de inrichting van de Nederlandse staat, is er dit jaar ook een voorbereidende les beschikbaar. Deze les heeft als thema democratie & begroten en kunt u facultatief inzetten ter voorbereiding op de Prinsjesdag digiles. Opzet en opbouw Dit digitale lespakket is opgebouwd uit een voorbereidend gedeelte en een reguliere les en bestaat uit de volgende onderdelen: Voorbereidende les: klassikaal te behandelen op het digibord of in groepjes achter de computer Voorbereidend werkblad: individueel te maken op print en klassikaal te evalueren Reguliere les: klassikaal te behandelen op het digibord of in groepjes achter de computer Werkblad: individueel te maken op print en klassikaal te evalueren Cliptoets: klassikaal te behandelen op het digibord of in groepjes of individueel achter de computer Docentenhandleiding: voor de docent, digitaal of op print De digitale les en de werkbladen worden aangeboden op drie verschillende niveaus: groep 7, groep 8 en verdiepingsstof. Op deze manier kunt u het lesmateriaal meerdere jaargangen gebruiken. De les is zo opgebouwd dat u eerst het plenaire deel van de digitale les behandelt, die bestaat uit schermen met informatie en opdrachten, en de leerlingen vervolgens de werkbladen laat maken. De cliptoets, een filmpje van drie minuten met zeven vragen over Prinsjesdag, kunt u op elk gewenst moment inzetten. Aanvullende lessuggesties Wilt u naast dit digitale lespakket nog meer aandacht besteden aan Prinsjesdag, dan zijn er nog allerlei aanvullende opdrachten en activiteiten rond deze dag te bedenken. Een aantal suggesties:

2 Kijk samen via Uitzending Gemist het Jeugdjournaal over Prinsjesdag. Laat de leerlingen een Prinsjesdagplakboek maken met krantenartikelen, foto s, tekeningen en eigen verhalen over Prinsjesdag. Ter afsluiting van de lessenreeks kunt u de leerlingen deze laten presenteren. Laat de leerlingen voor de weekafsluiting toneelstukjes maken over Prinsjesdag. Compleet met Troonrede en de overhandiging van het koffertje. Breng met de hele klas gratis een bezoek aan het Binnenhof en aan Democracity in Madurodam. Leerlingen kunnen daar onder andere een Kindermiljoenennota maken. Kijk op voor meer informatie. Overige lessuggesties toegespitst op niveau vindt u onder het kopje Toelichting en lessuggesties. Verantwoording Prinsjesdag wordt elk jaar op de derde dinsdag van september gevierd. De dag kan opgedeeld worden in twee delen. Het moment waarop de Koning in de Gouden Koets naar de Ridderzaal rijdt om daar de Troonrede uit te spreken en het moment waarop de minister van Financiën met het koffertje naar de Tweede Kamer gaat om de rijksbegroting en de Miljoenennota aan te bieden. In dit digitale lespakket komen beide momenten uitgebreid aan de orde. Nieuw is een voorbereidende les over de Nederlandse democratie en staatsinrichting en het begrotingsproces. Op vindt u nog meer en uitgebreidere informatie over en rond Prinsjesdag. Zo vindt u onder andere: Algemene informatie, zoals het programma, de Troonrede, een fotogalerij en de hoedjesparade; Actuele informatie over de rijksbegroting en de Miljoenennota; Een overzicht van wat de kabinetsplannen betekenen voor de burger. Kerndoelen De inhoud van dit digitale lespakket sluit goed aan bij de kerndoelen van het basisonderwijs. Door het volgen van deze lessen, raken leerlingen bekend met een aantal basisbegrippen van de Nederlandse politiek. Bovendien komen in het lesmateriaal kerndoelen uit Nederlands en Oriëntatie op jezelf en op de wereld aan bod. Nederlands Mondeling Kerndoel 3: Leren met argumenten te reageren. Oriëntatie op jezelf en op de wereld Mens en samenleving Kerndoel 36: De leerlingen leren hoofdzaken van de Nederlandse en Europese staatsinrichting en de rol van de burger. Tijd Kerndoel 53: Leerlingen leren over de belangrijke historische personen en gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis en kunnen die voorbeeldmatig verbinden met de wereldgeschiedenis. Toelichting en lessuggesties V00rbereidende les De voorbereidende les start met een filmpje waarin begrippen rond democratie en begroten uitgebreid aan bod komen. Willen de leerlingen nog meer filmpjes bekijken over deze onderwerpen, dan raden wij de volgende clips aan: Stemmen en democratie Parlementszetels Politieke partijen Scherm 1: Democratie & begroten De les start met een filmpje waarin het thema geïntroduceerd wordt. Hierin worden verschillende politieke basisbegrippen toegelicht. Hebben de leerlingen nog vragen na het zien van de clip?

3 Scherm 2: Democra wat? Het juiste antwoord is: a. Alle mensen mogen meedenken en meebeslissen over ons land. Dat doen ze door te stemmen tijdens de verkiezingen. Praat met de leerlingen nog even na over het begrip democratie. Weten de leerlingen bijvoorbeeld wat het betekent als er in de klas iets democratisch wordt afgesproken? Scherm 3: Dit zijn voorzieningen Nu de leerlingen weten wat voorzieningen zijn, is het hun beurt om voorbeelden van voorzieningen te noemen. Mogelijke antwoorden zijn: ziekenhuizen, wegen, luchthavens, fietspaden, brandweerkazernes, politiebureaus, speeltuinen, havens, gemeentehuizen, rechtbanken, parken etc. Scherm 4: Wist je dat Aan de hand van zeven weetjes leren leerlingen meer over de verkiezingen, de Tweede en Eerste Kamer. Laat leerlingen om de beurt een weetje voorlezen. Wat weten de leerlingen nog meer over deze onderwerpen? Scherm 5: Waar of niet waar? Nederland heeft nog nooit een vrouwelijke minister-president gehad. Het regeerakkoord is een wetboek waarin staat wat je wel en niet mag doen. Niet waar, in het regeerakkoord staan de belangrijkste afspraken die de regeringspartijen met elkaar gemaakt hebben. Alle Kamerleden en staatssecretarissen zorgen ervoor dat de plannen uit het regeerakkoord zo goed mogelijk worden uitgevoerd. Niet waar, de ministers en staatssecretarissen zorgen hiervoor. De ministers maken elk jaar een plan waarin staat waar ze geld aan willen uitgeven. Een plan waarin staat hoe geld verdiend wordt en waaraan het wordt uitgegeven, noem je een begroting. Scherm 6: Begroten maar De minister van Veiligheid maakt een plan waarin staat dat er meer politie op straat ingezet moet worden.

4 Meer geld voor ziekenhuizen, staat in het plan van de minister van Volksgezondheid. Als alle begrotingen klaar zijn, controleert de minister van Financiën ze allemaal. Elk kind in Nederland moet naar school kunnen, staat in het plan van de minister van Onderwijs. In het plan van de minister van Milieu staat dat het belangrijk is dat er meer windmolens komen. Scherm 7: Werk in uitvoering De juiste volgorde is: 1. Na de verkiezingen maken de partijen die het land gaan besturen een regeerakkoord. 2. Niet alles staat in het regeerakkoord. Daarom maakt elke minister elk jaar een eigen begroting. 3. De begrotingen van alle ministeries samen vormen de rijksbegroting. 4. Op Prinsjesdag presenteert de minister van Financiën de rijksbegroting en de Miljoenennota. In de Miljoenennota staan de plannen van het kabinet uitgelegd. 5. Voordat de plannen worden uitgevoerd, moeten de Tweede en Eerste Kamer ze goedkeuren. Scherm 8: Stemmen In een echte democratie mogen kinderen ook hun stem uitbrengen. Dit is een open vraag die discussie moet oproepen in de klas. Vraag welke leerlingen vóór de stelling zijn en wie tegen. Laat ze door argumenten aan te voeren met elkaar in discussie gaan en stel eventueel kritische vragen. Begrijpen alle leerlingen de betekenis van het woord democratie? Werkblad voorbereidende les Opdracht 1: Zoek het begrip Democratie: Alle mensen mogen meedenken en meebeslissen over ons land. Dat doen ze door te stemmen tijdens de verkiezingen. Voorzieningen: Iets wat je nodig hebt om goed te kunnen leven. Iedereen mag hier gebruik van maken. De overheid betaalt dit onder andere met belastinginkomsten. Minister: Iemand die in het kabinet zit en plannen moet maken voor Nederland. Een minister moet er ook voor zorgen dat de plannen die zijn goedgekeurd ook echt worden uitgevoerd. Tweede Kamer: Hier bespreken de ministers hun plannen met de Kamerleden. Al deze plannen worden hier ook gecontroleerd en beoordeeld. Regeerakkoord: In dit officiële document staan de belangrijkste afspraken die de partijen die het land besturen met elkaar gemaakt hebben. Kabinet: Dit vormen alle ministers en staatssecretarissen samen. Begroting: Een plan waarin staat hoe geld wordt verdiend en waar het aan wordt uitgegeven. Eerste Kamer: Hier wordt bepaald of de plannen die door de Tweede Kamer gemaakt of beoordeeld zijn, worden goedgekeurd. Kamerlid: Iemand die gekozen is om het Nederlandse volk te vertegenwoordigen in de Eerste of de Tweede Kamer. Verkiezingen: Het moment waarop iedereen die achttien jaar of ouder is en een Nederlands paspoort of een identiteitskaart heeft, mag stemmen.

5 Opdracht 2: Mini-quiz 1 b. Dienaar 2 c. Het volk en de volksvertegenwoordiging 3 b b. Dan krijgt het land een schuld 5 a. Op Prinsjesdag Kijk de antwoorden na of bespreek ze klassikaal, zodat de leerlingen weten hoeveel vragen ze goed hebben en dit op hun werkblad kunnen zetten. Opdracht 3: Favoriete voorzieningen Het antwoord op deze vraag is afhankelijk van de leerling. Wijs een aantal leerlingen aan die vertellen wat ze bij deze opdracht hebben ingevuld. De leerlingen sluiten de les af met het maken van een tekening of stripverhaal. Laat ze het resultaat presenteren. Toelichting en lessuggesties Digitale les groep 7 Scherm 1: Alles over Prinsjesdag Leerlingen leren in het kort wat Prinsjesdag inhoudt. U kunt aan de klas vragen of er leerlingen zijn die nog meer weten over Prinsjesdag. Scherm 2: Wat is waar? In de Troonrede staan de plannen van de Koning. Niet waar, dit zijn de plannen van de regering. Prinsjesdag is op de derde dag van september. Niet waar, Prinsjesdag is op de derde dinsdag van september. De Staten-Generaal bestaat uit de leden van de Eerste en Tweede Kamer. Scherm 3: Een dag van goud Leerlingen raken bekend met een aantal Prinsjesdagtradities. Kennen ze er nog meer? Weten ze bijvoorbeeld ook dat bijna alle aanwezige vrouwen die dag een hoedje dragen en de dag daarom ook wel hoedjesdag genoemd wordt? Scherm 4: Waar staat de troon van de Koning? Het juiste antwoord is: a. In de Ridderzaal Digitale les groep 7 Scherm 5: Alles over belastingen Leerlingen leren hoe de overheid geld verdient en wat belastingen zijn.

6 Scherm 6: Cirkeldiagram Een overzicht van de soorten belastingen die Nederlanders betalen en hoeveel inkomsten dat zijn voor de overheid. Controleer of de leerlingen de cirkeldiagram begrijpen door vragen te stellen als: Aan welke belasting verdient de overheid het meest? (Loon- en inkomstenbelasting en BTW) En aan welke het minst? (Motorrijtuigenbelasting) Scherm 7: Wanneer betalen jij en je ouders belasting? Dit is een open vraag met vele antwoordmogelijkheden. Denk aan: als je eten of drinken koopt, salaris ontvangt, benzine tankt, autorijdt, een nieuwe televisie of computer koopt etc. Scherm 8: Waar geeft de overheid al dit belastinggeld aan uit? Scherm 13: Wat is het verschil tussen de rijksbegroting en de Miljoenennota? Het juiste antwoord is: b. De Miljoenennota is een toelichting op de rijksbegroting. Scherm 14: Wat is waar? De minister-president draagt het koffertje met de Miljoenennota en de rijksbegroting. Niet waar, de minister van Financiën draagt deze. Als je een blikje cola koopt, betaal je belasting. De overheid geeft geld uit aan de brandweer. Dit is een open vraag met vele antwoordmogelijkheden. Denk aan: scholen, ziekenhuizen, bibliotheken, brandweer, sportclubs, wegen, het zwembad etc. Scherm 9: Antwoord Hier wordt het antwoord op de vorige vraag gegeven. Hadden de leerlingen antwoorden gegeven die hier niet genoemd staan? Scherm 10: Belangrijke koffer De leerlingen leren wat er in het koffertje van de minister van Financiën zit. Weten ze ook dat hij die draagt omdat hij verantwoordelijk is voor de begrotingen? Scherm 11: Uitleg De begrippen rijksbegroting en Miljoenennota worden toegelicht. Scherm 12: Alles over het Belastingplan In een vraag-antwoordgesprek komen leerlingen van alles te weten over het Belastingplan. Kunnen leerlingen nog een aantal voorbeelden van belastingen noemen?

7 Werkblad groep 7 1. Kennisquiz 1 B E L A S T I N G 2 S E P T E M B E R 3 G O U D M I L J O E N E N N O T A 5 D E N H A A G 6 R I D D E R Z A A L K O F F E R T J E D I N S D A G 9 R E G E R I N G 2. Spaarplan De antwoorden op deze vragen zijn afhankelijk van de leerling. Wijs een aantal leerlingen aan en laat ze vertellen wat ze bij deze opdracht hebben ingevuld. Laat klasgenoten hierop reageren. 3. Het nieuwe koffertje Vrije opdracht. Laat de leerlingen hun koffertje van de toekomst na de les presenteren en hang de tekeningen na afloop op in de klas. Toelichting en lessuggesties Digitale les groep 8 Scherm 1: Prinsjesdag: van nul tot nu Aan de hand van een tijdlijn leren de leerlingen over de geschiedenis van Prinsjesdag. Scherm 2: Wat is waar? Prinsjesdag bestaat al 220 jaar. Niet waar, Prinsjesdag bestaat sinds De Gouden Koets rijdt de Koning en/of Koningin naar de Ridderzaal. Dit jaar spreekt Koning Willem-Alexander de Troonrede voor het eerst uit. Niet waar, dit deed hij voor de eerste keer in Scherm 3: Een speciaal koffertje Aan de hand van weetjes komen leerlingen meer te weten over het koffertje van de minister van Financiën. Scherm 4: Wat zit er niet in het Prinsjesdagkoffertje? Het juiste antwoord is: a. De Troonrede Scherm 5: Een politiek jaar Leerlingen leren hoe een politiek jaar eruitziet. Kunnen ze dit vergelijken met een schooljaar? Scherm 6: Filmpje Klik op de startknop. Leerlingen krijgen een filmpje te zien over de inkomsten van de overheid.

8 Scherm 7: Waaraan geeft de overheid al het geld uit dat binnenkomt? De uitgaven van de overheid worden toegelicht. Kunnen de leerlingen nog meer voorbeelden geven? Scherm 8: Wat hoort bij inkomsten van de overheid en wat bij uitgaven? Je moeder vult haar auto met benzine. Inkomsten. De politie geeft je een bekeuring voor fietsen op de stoep. Inkomsten. Bij jou in de buurt wordt een nieuwe snelweg aangelegd. Uitgaven. Scherm 9: Alles over schulden en bezuinigingen Leerlingen leren de begrippen begrotingstekort, bezuinigen en staatsschuld. Scherm 10: Hoe kan Nederland bezuinigen? Scherm 13: Vul de ontbrekende woorden in De rijksbegroting zit in het koffertje van de minister van Financiën, maar wordt door alle ministers samen gemaakt. Als de overheid geld tekort komt, kan dat opgelost worden door minder geld uit te geven of meer belasting te vragen. Scherm 14: Wat is waar? Hoe meer de overheid leent, hoe minder de staatsschuld wordt. Niet waar, door meer te lenen, worden je schulden hoger. Bovendien moet je over het geld dat je leent rente betalen, waardoor de schuld verder oploopt. In een begroting staat hoeveel geld er binnenkomt en wordt uitgegeven. Op Verantwoordingsdag kijkt de regering terug op het politieke jaar. Dit is een open vraag met vele antwoordmogelijkheden. Denk aan: minder geld uitgeven aan nieuwe wegen, theaters, het leger etc. Meer belasting vragen voor: sigaretten, drank, auto s, scooters etc. Laat de leerlingen toelichten waarom ze bepaalde keuzes maken en laat ze eventueel met elkaar in discussie gaan. Scherm 11: Zo maak je een rijksbegroting! In een stappenplan wordt uitgelegd hoe ministers de rijksbegroting maken. Zijn er leerlingen die ook op deze manier plannen maken? Scherm 12: Uitleg De begrippen rijksbegroting, Miljoenennota en Belastingplan worden toegelicht.

9 Werkblad groep 8 Woordzoeker F H T E Y T V H V P E D N M I N I S T E R S A Z K G G M S P M R G I R V X O A D J E R F O I G V P O F I J F T I F O A A R R N F S F K O N I N G W D A T E J D C C S M R S D P C A R V M I L J O E N E N N O T A N G I E X D T F G E G J R W K S S T E F K G E C E E C L S D W E I T N C I E S T E W A S J E S M T N J S R B E G R O T I N G C A I De verborgen woorden zijn: 1. Prinsjesdag 2. Troonrede 3. Koning 4. Ministers 5. Koffertje 6. Miljoenennota 7. Begroting 2. Geld verdelen Mogelijke antwoorden zijn: scholen, ziekenhuizen, politie, brandweer, theater, wegen, het leger etc. De antwoorden op de vragen die volgen, zijn afhankelijk van de leerling. Wijs een aantal leerlingen aan en laat ze vertellen wat ze bij deze opdracht hebben ingevuld. Laat klasgenoten hierop reageren. 3. Prinsjesdag van de toekomst Vrije opdracht. Laat de leerlingen hun toekomstvoorspelling over Prinsjesdag na afloop van de opdracht voorlezen in de kring. Toelichting en lessuggesties Digitale les verdieping Scherm 1: Wat is waar? Prinsjesdag is elk jaar op dezelfde datum. Niet waar, het is wel elk jaar op de derde dinsdag van september. Tijdens Prinsjesdag dragen (bijna) alle aanwezig vrouwen een hoed. Bij de Gouden Koets van de Koning horen acht paarden en acht lakeien. Scherm 2: Volgorde Troonrede Dit is de juiste volgorde: Leden van de Staten-Generaal, Sinds vijf jaar heeft Nederland last van de economische crisis, maar het lijkt erop of het einde van deze crisis in zicht is. Mensen en bedrijven krijgen weer vertrouwen in de economie. Om dit vertrouwen vast te houden, wil de regering samenwerken met alle Nederlanders. Dit plan steun ik en daarom wens ik u wijsheid toe en zal ik voor u bidden. Scherm 3: Koppel de woorden aan hun betekenis Verantwoordingsdag: De regering en de Tweede Kamer blikken terug op het politieke jaar. Accijnzen: Belasting die je betaalt over drank, sigaretten en benzine.

10 Schatkist: Zo noem je al het geld waarover de overheid beschikt. Begrotingstekort: Dit heeft de regering als ze meer geld uitgeeft dan er binnenkomt. Scherm 4: Wie moet welke belasting betalen? Tim betaalt inkomstenbelasting. Stella betaalt accijnzen en BTW. Achmed betaalt BTW. Scherm 5: Discussievraag Het maakt mij niet uit dat Nederland een staatsschuld heeft, ik vind het belangrijker dat er genoeg geld wordt uitgegeven aan onderwijs, zodat ik goed les krijg. Dit is een open vraag die discussie moet oproepen in de klas. Vraag welke leerlingen vóór de stelling is en wie tegen. Laat ze door argumenten aan te voeren met elkaar in discussie gaan en stel eventueel kritische vragen. Scherm 6: Rijksbegroting en Miljoenennota Dit zijn de juiste antwoorden: Wat hoort thuis in de rijksbegroting en in de Miljoenennota? Wat er het komende jaar wordt uitgegeven aan nieuwe snelwegen. Goed. Hoeveel geld scholen mogen uitgeven aan schoolreisjes. Fout. Hoe duur treinkaartjes het komende jaar worden. Fout. Scherm 7: Inkomstenbelasting, motorrijtuigenbelasting en BTW De overheid verhoogt de inkomstenbelasting, de motorrijtuigenbelasting en de BTW. Wie gaat dit extra geld kosten en waarom? Dit is een open vraag met vele antwoordmogelijkheden. Denk aan: Mijn vader, omdat hij meer belasting over zijn inkomen moet betalen en duurder uit is als hij iets in de winkel koopt. Mijn juf of meester, omdat die een auto heeft en een inkomen. Mij, omdat ik dan meer moet betalen voor de spullen die ik in de winkel koop. Scherm 8: Wat is waar? De Troonrede begint elk jaar met: Leden van de Staten-Generaal. BTW staat voor Belasting Toegevoegde Waarde. Als je niet werkt, betaal je nooit belasting. Niet waar, ook als je bijvoorbeeld iets in de winkel koopt betaal je belasting (BTW). Scherm 9: Groepsdiscussie De minister van Financiën zou kinderen om advies moeten vragen bij het maken van de rijksbegroting. Dit is een open vraag die discussie moet oproepen in de klas. Vraag welke leerlingen vóór de stelling is en wie tegen. Laat ze door argumenten aan te voeren met elkaar in discussie gaan en stel eventueel kritische vragen. Of winkels wel of niet open mogen tijdens koopzondag. Fout.

11 Werkblad verdieping Vraag 8 1. In de schoenen van De antwoorden op deze vragen zijn afhankelijk van de leerling. Wijs een aantal leerlingen aan en laat ze vertellen wat ze bij deze opdracht hebben ingevuld. Start vervolgens een groepsdiscussie door andere klasgenoten hierop te laten reageren. 2. Troonrede schrijven Vrije opdracht. Laat de leerlingen hun zelfgeschreven Troonrede na afloop van de opdracht voorlezen in de kring. Geef de presentatie een koninklijk tintje door een stoel te versieren en de leerling die presenteert op deze troon te zetten. Uitwerking van de cliptoets Vraag 1 Antwoord B: Op Prinsjesdag hoort Nederland wat de plannen van de regering zijn. Vraag 2 Antwoord B: Het is het eerste jaar dat Koning Willem-Alexander de Troonrede uitspreekt. Vraag 3 Antwoord A: De Eerste en de Tweede Kamer vormen de Staten-Generaal. Vraag 4 Antwoord C: De minister van Financiën draagt het koffertje. Vraag 5 Antwoord A: Een begroting is een overzicht van hoeveel geld er binnenkomt en waaraan dat wordt uitgegeven. Vraag 6 Antwoord B: Onderwijs hoort thuis in het rijtje uitgaven. Vraag 7 Antwoord C: Als je een zak snoep of een kaartje voor een pretpark koopt, betaal je belasting. Dit is een open vraag. Deze lokt uit tot een groepsdiscussie, maar u kunt er ook voor kiezen om de leerlingen de vraag schriftelijk te laten beantwoorden. De vraag luidt: Dit jaar zal er in de Miljoenennota staan dat Nederland moet bezuinigen. Waar zou jij minder aan uitgeven als je dit jaar moest bezuinigen? U kunt de leerlingen alvast een beetje op gang helpen door eerst te bespreken waar leerlingen geld aan uitgeven. Denk hierbij aan sportverenigingen, computergames, snoep, cadeautjes, kleding, boeken etc. Laat de leerlingen vervolgens verwoorden waar ze minder geld aan kunnen uitgeven.

12 September 2015 Dit kopieerbare lesmateriaal is een uitgave van het ministerie van Financiën. Bij deze docentenhandleiding horen de werkbladen Prinsjesdag Basisonderwijs. Ministerie van Financiën Directie Communicatie Postbus EE Den Haag Vragen? Bel Informatie Rijksoverheid: 1400 (lokaal tarief) Ontwikkeling en uitgave EDG Media

Toelichting en lessuggesties

Toelichting en lessuggesties Toelichting en lessuggesties Digiles Modules Prinsjesdag, Inkomsten en uitgaven, Begroten en Democratie Inhoudsopgave Algemeen Toelichting en lessuggesties module Prinsjesdag Toelichting en lessuggesties

Nadere informatie

Cliptoetsen Derde Kamer docentenhandleiding

Cliptoetsen Derde Kamer docentenhandleiding Kamer Cliptoetsen Derde Kamer docentenhandleiding Derde Kame Derde Kam Wie is de baas van Nederland? Hoe werken de verkiezingen? Wat is een Grondwet? En waarom is Prinsjesdag zo belangrijk? In het lespakket

Nadere informatie

Een bijzondere dag. Prinsjesdag. werkblad a Tradities

Een bijzondere dag. Prinsjesdag. werkblad a Tradities werkblad a Tradities Een bijzondere dag De gouden koets, de Koningin, een grote troon, dames met prachtige hoeden op, de minister van Financiën die lachend een koffertje omhoog houdt. Het is weer Prinsjesdag.

Nadere informatie

Prinsjesdag A Tradities

Prinsjesdag A Tradities Prinsjesdag A Tradities Tradities De gouden koets, de Koningin, een grote troon, dames met prachtige hoeden op, de minister van Financiën met het koffertje. Het is weer Prinsjesdag. Op deze dag vertelt

Nadere informatie

Prinsjesdag. De gouden koets, de Koning, de troon, dames met soms de (té) gekste hoeden, het koffertje!

Prinsjesdag. De gouden koets, de Koning, de troon, dames met soms de (té) gekste hoeden, het koffertje! Prinsjesdag De gouden koets, de Koning, de troon, dames met soms de (té) gekste hoeden, het koffertje! De dag waarop dit alles in het teken staat is Prinsjesdag. Ieder jaar wordt dat gevierd op de derde

Nadere informatie

Prinsjesdag. Kerntaak 3- Maatschappelijke betrokkenheid Participeert in het politieke domein, in besluitvorming en beleidsbeïnvloeding.

Prinsjesdag. Kerntaak 3- Maatschappelijke betrokkenheid Participeert in het politieke domein, in besluitvorming en beleidsbeïnvloeding. Prinsjesdag Kerntaak 3- Maatschappelijke betrokkenheid Participeert in het politieke domein, in besluitvorming en beleidsbeïnvloeding. Waarom deze leerwerkprestatie? Prinsjesdag: de dag van de Troonrede

Nadere informatie

Handboek Politiek 1. Derde Kamer der Staten-Generaal

Handboek Politiek 1. Derde Kamer der Staten-Generaal Handboek Politiek 1 Derde Kamer der Staten-Generaal Prinsjesdag Wat doet de Koning op Prinsjesdag in Den Haag? 6 De vraag vandaag Wat doet de Koning op Prinsjesdag in Den Haag? Start van het politieke

Nadere informatie

Handboek Politiek 2. Derde Kamer der Staten-Generaal

Handboek Politiek 2. Derde Kamer der Staten-Generaal Handboek Politiek 2 Derde Kamer der Staten-Generaal Hallo Kamerlid, Jij bent lid van de Derde Kamer der Staten-Generaal. Als politicus moet je natuurlijk wel verstand hebben van politiek. Samen met je

Nadere informatie

Derde Kamer Handboek Politiek 1

Derde Kamer Handboek Politiek 1 Derde Kamer Handboek Politiek 1 Derde Kamer der Staten-Generaal Hallo Kamerlid, Jij bent lid van de Derde Kamer der Staten-Generaal. Als politicus moet je natuurlijk wel verstand hebben van politiek. Samen

Nadere informatie

AAN DE SLAG MET PRINSJESDAG!

AAN DE SLAG MET PRINSJESDAG! AAN DE SLAG MET PRINSJESDAG! SEPTEMBER 2017 AAN DE SLAG MET #3 WAT HEB JE NODIG? Acht foto s (uitprinten en knippen) Een touw en wasknijpers DE WERKVORM IN HET KORT De leerlingen werken in groepjes en

Nadere informatie

Handboek Politiek 2. Derde Kamer der Staten-Generaal

Handboek Politiek 2. Derde Kamer der Staten-Generaal Handboek Politiek 2 Derde Kamer der Staten-Generaal Plak hier je pasfoto Derde Kamerlid Dit Handboek Politiek is van: Naam Klas Leeftijd Fractie Fotografie & cartoons: - Hans Kouwenhoven - RVD: p. 17 -

Nadere informatie

Handboek Politiek. Derde Kamer der Staten-Generaal

Handboek Politiek. Derde Kamer der Staten-Generaal Handboek Politiek Derde Kamer der Staten-Generaal Hallo Kamerlid van de Derde Kamer der Staten-Generaal, Gefeliciteerd! Deze week ben jij een politicus. Je gaat samen met je klasgenoten discussiëren over

Nadere informatie

Derde Kamer Handboek Politiek 2

Derde Kamer Handboek Politiek 2 Derde Kamer Handboek Politiek 2 Derde Kamer der Staten-Generaal Hallo Kamerlid, Jij bent lid van de Derde Kamer der Staten-Generaal. Als politicus moet je natuurlijk wel verstand hebben van politiek. Samen

Nadere informatie

Puzzel: het parlementaire jaar

Puzzel: het parlementaire jaar Puzzel: het parlementaire jaar Korte omschrijving werkvorm: Leerlingen moeten de gebeurtenissen van het parlementaire jaar in de juiste volgorde plaatsen. Leerdoel: Leerlingen leren hoe het verloop van

Nadere informatie

Politiek in Nederland

Politiek in Nederland Politiek in Nederland Dit werkboek is van Klas M. VAN SON, DE CSV/ HET PERRON, Spoorlaan 11-13, Veenendaal. Beste leerling, Dit is jouw werkboek Politiek in Nederland. Over een paar jaar mag jij ook stemmen

Nadere informatie

Derde Kamer. Derde Kamer. Handboek Politiek 1. der Staten-Generaal

Derde Kamer. Derde Kamer. Handboek Politiek 1. der Staten-Generaal erde Kamer Derde Kamer Kamer e Kamer Handboek Politiek 1 Derde Kamer der Staten-Generaal Hallo Kamerlid, Jij bent lid van de Derde Kamer der Staten-Generaal. Als politicus moet je natuurlijk wel verstand

Nadere informatie

1. Print van tevoren de pagina met speelgeld en knip de tientjes uit.

1. Print van tevoren de pagina met speelgeld en knip de tientjes uit. Belastingen Korte omschrijving werkvorm Iedereen in Nederland betaalt belasting. Maar waarom eigenlijk? Wat gebeurt er met het belastinggeld? En hoeveel belasting moet iedereen betalen? Wat is eerlijk?

Nadere informatie

VAN KOETS TOT KOFFERTJE

VAN KOETS TOT KOFFERTJE VAN KOETS TOT KOFFERTJE SEPTEMBER 2017 - POLITIEK IN PRAKTIJK #3 WAT HEB JE NODIG? Acht foto s (uitprinten en knippen) Een touw en wasknijpers DE WERKVORM IN HET KORT De leerlingen krijgen vragen over

Nadere informatie

e Kamer Derde Kamer Handboek Politiek 2 der Staten-Generaal

e Kamer Derde Kamer Handboek Politiek 2 der Staten-Generaal erde Kamer Derde Kamer e Kamer Handboek Politiek 2 Derde Kamer der Staten-Generaal Hallo Kamerlid, Jij bent lid van de Derde Kamer der Staten-Generaal. Als politicus moet je natuurlijk wel verstand hebben

Nadere informatie

Handboek Politiek 1. Derde Kamer der Staten-Generaal

Handboek Politiek 1. Derde Kamer der Staten-Generaal Handboek Politiek 1 Derde Kamer der Staten-Generaal Plak hier je pasfoto Derde Kamerlid Dit Handboek Politiek is van: Naam Klas Leeftijd Fractie Fotografie: Hans Kouwenhoven Anneke Janssen / HH: pagina

Nadere informatie

5,6. Praktische-opdracht door een scholier 2583 woorden 20 december keer beoordeeld

5,6. Praktische-opdracht door een scholier 2583 woorden 20 december keer beoordeeld Praktische-opdracht door een scholier 2583 woorden 20 december 2002 5,6 76 keer beoordeeld Vak Economie Iedereen heeft met geld te maken, jong en oud. Jongeren misschien wat minder dan oudere mensen, maar

Nadere informatie

Docentenhandleiding Derde Kamer - Handboek Politiek 1

Docentenhandleiding Derde Kamer - Handboek Politiek 1 Docentenhandleiding Derde Kamer - Handboek Politiek 1 De Derde Kamer der Staten-Generaal is een interactief lesprogramma over politiek voor leerlingen van groep 7 en 8. Wij raden aan om het lesprogramma

Nadere informatie

Tekort of overschot vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/73822

Tekort of overschot vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/73822 Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 29 March 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/73822 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein

Nadere informatie

Handboek Politiek deel 2

Handboek Politiek deel 2 Handboek Politiek deel 2 Derde Kamer der Staten-Generaal Hallo Kamerlid van de Derde Kamer der Staten-Generaal, Gefeliciteerd! Deze week ben jij een politicus. Je gaat samen met je klasgenoten discussiëren

Nadere informatie

6,3. Werkstuk door een scholier 1730 woorden 11 oktober keer beoordeeld

6,3. Werkstuk door een scholier 1730 woorden 11 oktober keer beoordeeld Werkstuk door een scholier 1730 woorden 11 oktober 2005 6,3 85 keer beoordeeld Vak Economie Inhoudsopgave Voorwoord Hfst:1 De stamboom van de koninklijke familie Hfst:2 Wat is prinsjesdag? Hfst:3 De troonrede

Nadere informatie

De Staten-Generaal bestaat uit de parlementsleden van de eerste en tweede Kamer. Het zijn dus onze parlementsleden.

De Staten-Generaal bestaat uit de parlementsleden van de eerste en tweede Kamer. Het zijn dus onze parlementsleden. Boekverslag door M. 1031 woorden 19 februari 2013 5.2 46 keer beoordeeld Vak Economie Prinsjesdag Opdracht 1 Waarom is het de koning die de troonrede voorleest? De koningin staat aan het hoofd van de Nederlandse

Nadere informatie

Docentenhandleiding Derde Kamer - Handboek Politiek 2

Docentenhandleiding Derde Kamer - Handboek Politiek 2 Docentenhandleiding Derde Kamer - Handboek Politiek 2 De Derde Kamer der Staten-Generaal is een interactief lesprogramma over politiek voor leerlingen van groep 7 en 8. Met behulp van het Handboek Politiek

Nadere informatie

Puzzel: Wie zit waar in de Ridderzaal?

Puzzel: Wie zit waar in de Ridderzaal? Puzzel: Wie zit waar in de Ridderzaal? Korte omschrijving werkvorm De leerlingen lezen een tekst en maken een puzzel in de vorm van de plattegrond van de Ridderzaal op Prinsjesdag. Afhankelijk van het

Nadere informatie

DE WERKVORM IN HET KORT

DE WERKVORM IN HET KORT PRINSJESDAGBINGO SEPTEMBER 2015 AAN DE SLAG MET #6 DE WERKVORM IN HET KORT Een combinatie van een ouderwetse bingo en een kennisquiz. Leerlingen moeten de antwoorden aankruisen. Jij stelt een vraag, zij

Nadere informatie

Docentenhandleiding Derde Kamer - Handboek Politiek 1

Docentenhandleiding Derde Kamer - Handboek Politiek 1 Docentenhandleiding Derde Kamer - Handboek Politiek 1 De Derde Kamer der Staten-Generaal is een interactief lesprogramma over politiek voor leerlingen van groep 7 en 8. Wij raden aan om het lesprogramma

Nadere informatie

Prinsjesdag, de Miljoenennota en het koffertje

Prinsjesdag, de Miljoenennota en het koffertje September 2009 Inhoudsopgave 1 Wat gebeurt er op Prinsjesdag? 2 Het koffertje, wat zit er in? 3 Waarom de derde dinsdag van september? Prinsjesdag, de Miljoenennota en het koffertje De Koningin, de gouden

Nadere informatie

Lespakket over Prinsjesdag voor leerlingen van groep 8 van de basisschool. Gemaakt door Ronald Koster van Chr.MAVO de Saad uit klas 2f.

Lespakket over Prinsjesdag voor leerlingen van groep 8 van de basisschool. Gemaakt door Ronald Koster van Chr.MAVO de Saad uit klas 2f. Werkboek van groep. cijfer! Lespakket over Prinsjesdag voor leerlingen van groep 8 van de basisschool. Gemaakt door Ronald Koster van Chr.MAVO de Saad uit klas 2f. V oorwoordje Hallo, docent en leerlingen

Nadere informatie

AAN DE SLAG MET PRINSJESDAG

AAN DE SLAG MET PRINSJESDAG AAN DE SLAG MET PRINSJESDAG SEPTEMBER 2016 - AAN DE SLAG MET #4 WAT HEB JE NODIG? Dobbelsteen Koffertje Lijst met bedragen (bijlage 1) Ministeriekaartjes (bijlage 2) Zes stapeltjes met 33 briefjes van

Nadere informatie

Docentenhandleiding Derde Kamer - Handboek Politiek 2

Docentenhandleiding Derde Kamer - Handboek Politiek 2 Docentenhandleiding Derde Kamer - Handboek Politiek 2 De Derde Kamer der Staten-Generaal deel 2 is een interactief lesprogramma over politiek voor leerlingen van groep 7 en 8. Met behulp van het Handboek

Nadere informatie

Docentenhandleiding Miljoenennotaposter

Docentenhandleiding Miljoenennotaposter Ontwerp Studio Tint, Den Haag Druk LenoirSchuring, Amstelveen Docentenhandleiding Miljoenennotaposter in UITGAVEN 53,5 INKOMSTEN MILJOENENNOTA 16 6,1 in miljarden EMU-opbouw (in mld) 8,5 Loon- en inkomstenbelasting

Nadere informatie

Uitgaven overheid vmbo12. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/62184

Uitgaven overheid vmbo12. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/62184 Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 06 June 2016 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/62184 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.

Nadere informatie

Prinsjesdag Groep 1-8. Lesmateriaal Viering Werkbladen

Prinsjesdag Groep 1-8. Lesmateriaal Viering Werkbladen Prinsjesdag Groep 1-8 Lesmateriaal Viering Werkbladen Kleur op school Abonnementen Kleur op school verschijnt vier keer per jaar in tijdschriftvorm. Een school kan zich per jaargang abonneren. Kleur op

Nadere informatie

Docentenhandleiding Derde Kamer - Handboek Politiek 1

Docentenhandleiding Derde Kamer - Handboek Politiek 1 Docentenhandleiding Derde Kamer - Handboek Politiek 1 De Derde Kamer der Staten-Generaal is een interactief lesprogramma over politiek voor leerlingen van groep 7 en 8. Wij raden aan om het lesprogramma

Nadere informatie

200 JAAR STATEN-GENERAAL

200 JAAR STATEN-GENERAAL 200 JAAR STATEN-GENERAAL NOVEMBER 2015 - POLITIEK IN PRAKTIJK #7 WAT HEB JE NODIG Knipblad met jaartallen (gekleurd papier) Knipblad met foto s/uitleg (wit papier) Magneetjes + magneetbord Uitgeknipte

Nadere informatie

Prinsjesdag Groep 1-8. Lesmateriaal Viering Werkbladen

Prinsjesdag Groep 1-8. Lesmateriaal Viering Werkbladen Prinsjesdag Groep 1-8 Lesmateriaal Viering Werkbladen Kleur op school Abonnementen Kleur verschijnt vier keer per jaar in tijdschriftvorm. Een school kan zich per jaargang abonneren. Kleur werkt het best

Nadere informatie

Uitgaven overheid vmbo12

Uitgaven overheid vmbo12 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 20 juni 2017 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/62184 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet.

Nadere informatie

Verdieping: Het huishoudboekje van Nederland

Verdieping: Het huishoudboekje van Nederland Verdieping: Het huishoudboekje van Nederland Korte omschrijving werkvorm In deze werkvorm leren leerlingen meer over de inkomsten en uitgaven van Nederland. In 2015 heeft de Nederlandse regering voor het

Nadere informatie

De leerlingen herhalen op speelse wijze voorkennis over Prinsjesdag. De leerlingen worden uitgedaagd om verbanden te herkennen.

De leerlingen herhalen op speelse wijze voorkennis over Prinsjesdag. De leerlingen worden uitgedaagd om verbanden te herkennen. QUIZ: DE SLIMSTE LEERLING PRINSJESDAG 2019 KORTE OMSCHRIJVING WERKVORM De slimste leerling is een kennisquiz over Prinsjesdag in het format van het bekende tv-programma De slimste mens. De slimste leerling

Nadere informatie

PrinsjesDag. Ook in Madurodam vind je het Binnenhof en de Gouden Koets.

PrinsjesDag. Ook in Madurodam vind je het Binnenhof en de Gouden Koets. KINDErkrant PRINSJESDAG 2013 / 4e JAARGANG / NUMMER 02 INTERVIEW Weetjes opdrachten Puzzels Ook in Madurodam vind je het Binnenhof en de Gouden Koets. PrinsjesDag Op de derde dinsdag in september is het

Nadere informatie

AAN DE SLAG MET POLITIEKE TAAL

AAN DE SLAG MET POLITIEKE TAAL AAN DE SLAG MET POLITIEKE TAAL OKTOBER 2014 - AAN DE SLAG MET #5 TAALGEBRUIKSPELPRINSJESDAG WAT HEB JE NODIG? Bespreekvel met filmlinks Speelkaartjes Klokje/aftelklok DE WERKVORM IN HET KORT De leerlingen

Nadere informatie

KINDERKRANT PRINSJESDAG INTERVIEW WEETJES OPDRACHTEN PUZZELS. Ook in Madurodam vind je het Binnenhof en de Gouden Koets.

KINDERKRANT PRINSJESDAG INTERVIEW WEETJES OPDRACHTEN PUZZELS. Ook in Madurodam vind je het Binnenhof en de Gouden Koets. KINDERKRANT PRINSJESDAG 2013 / 4e JAARGANG / NUMMER 02 INTERVIEW WEETJES OPDRACHTEN PUZZELS Ook in Madurodam vind je het Binnenhof en de Gouden Koets. PRINSJESDAG Op de derde dinsdag in september is het

Nadere informatie

Belangen: Miljardenroulette

Belangen: Miljardenroulette Belangen: Miljardenroulette Korte omschrijving werkvorm In deze werkvorm vormen uw leerlingen in zes groepjes een aantal ministeries. Door middel van een dobbelspel loopt u zelf (als minister van Financiën)

Nadere informatie

Particuliere sector: Bedrijven en gezinnen. Deze sector streeft naar winst, bijvoorbeeld supermarkten, bakkers en kledingwinkels.

Particuliere sector: Bedrijven en gezinnen. Deze sector streeft naar winst, bijvoorbeeld supermarkten, bakkers en kledingwinkels. Samenvatting door A. 952 woorden 14 juni 2013 6,3 11 keer beoordeeld Vak Methode Economie Praktische economie 1 De collectieve sector: Particuliere sector: Bedrijven en gezinnen. Deze sector streeft naar

Nadere informatie

Eerste Kamer in het kort

Eerste Kamer in het kort erste Kamer in het kort ettersoep n deze puzzel zijn 20 woorden verstopt, die te maken hebben met de erste Kamer. eze woorden staan zowel horizontaal, verticaal als diagonaal. Zoek ze op en streep ze aan.

Nadere informatie

LESBRIEF GROEP THEMA: DEMOCRATIE Verwerkingsopdrachten & kopieerbladen voor Samsam nr. 2, 2017

LESBRIEF GROEP THEMA: DEMOCRATIE Verwerkingsopdrachten & kopieerbladen voor Samsam nr. 2, 2017 LESBRIEF GROEP 5 + 6 THEMA: DEMOCRATIE Verwerkingsopdrachten & kopieerbladen voor Samsam nr. 2, 2017 Zo gebruikt u Samsam in de klas Weinig tijd: bekijk de filmpjes bij opdracht 1. Verdieping: kopieer

Nadere informatie

HANDLEIDING Leerkracht

HANDLEIDING Leerkracht Lesbrief Onderwerp: verkiezingen maart 2017 HANDLEIDING Leerkracht Tijd Doelgroep Doelen 60 minuten VO Uw leerlingen leren: - Wat verkiezingen inhouden. - Wat een democratie is. - Wat stemmen is. Introductie

Nadere informatie

(1 m.) Klassikale aftrap Docent stelt jou als gastdocent voor

(1 m.) Klassikale aftrap Docent stelt jou als gastdocent voor (1 m.) Klassikale aftrap Docent stelt jou als gastdocent voor Beschrijving (ter info voor gastdocent) Deze gastles gaat over je leefstijl en welk soort uitgavenpatroon de leerling heeft. Ben je je bewust

Nadere informatie

ECONOMIE. Begrippenlijst H6 VMBO-T2. PINCODE 5 e editie vmbo-kgt onderbouw. Bewerkt door D.R. Hendriks. Sint Ursula Scholengemeenschap, Horn

ECONOMIE. Begrippenlijst H6 VMBO-T2. PINCODE 5 e editie vmbo-kgt onderbouw. Bewerkt door D.R. Hendriks. Sint Ursula Scholengemeenschap, Horn ECONOMIE VMBO-T2 Begrippenlijst H6 PINCODE 5 e editie vmbo-kgt onderbouw Bewerkt door D.R. Hendriks Sint Ursula Scholengemeenschap, Horn Versie 1 2013-2014 Hoofdstuk 6 Overheid overbodig? Paragraaf 6.1

Nadere informatie

Strategieles Verwijswoorden (Verbanden) niveau A

Strategieles Verwijswoorden (Verbanden) niveau A Strategieles Verwijswoorden (Verbanden) niveau A Wat doe je in deze les? Bij Nieuwsbegrip maak je altijd opdrachten. Sommige opdrachten gaan over verwijswoorden. Je moet dan zeggen naar welke woorden de

Nadere informatie

Handleiding voor de digitale les Internet in 2025 Kinderen tekenen de toekomst

Handleiding voor de digitale les Internet in 2025 Kinderen tekenen de toekomst Handleiding voor de digitale les Internet in 2025 Kinderen tekenen de toekomst Een digitale les voor groep 6, 7 en 8 van het primair onderwijs waarbij leerlingen nadenken over innovatieve toepassingen

Nadere informatie

Lesmateriaal voor het (V)MBO

Lesmateriaal voor het (V)MBO Lesmateriaal voor het (V)MBO Binnenkort nemen uw leerlingen deel aan een Jongerengemeenteraad. Het project Jongerengemeenteraad laat jongeren in de leeftijd van 14 19 jaar zien hoe beleid tot stand komt

Nadere informatie

5.7. Wanneer hadden we voor het eerst Prinsjesdag? Waar komt de naam Prinsjesdag vandaan? Wat gebeurt er op Prinsjesdag?

5.7. Wanneer hadden we voor het eerst Prinsjesdag? Waar komt de naam Prinsjesdag vandaan? Wat gebeurt er op Prinsjesdag? Boekverslag door S. 2284 woorden 28 december 2009 5.7 44 keer beoordeeld Vak Economie Hoofdvraag: wat houdt Prinsjesdag in? Voorwoord:...p.3 Deelvraag 1: Waarom hebben we Prinsjesdag?...p.4 Deelvraag 2:Waaruit

Nadere informatie

Docentenhandleiding Digitale les Studiekeuze123

Docentenhandleiding Digitale les Studiekeuze123 Docentenhandleiding Digitale les Studiekeuze Elk jaar staan veel scholieren voor een belangrijke keuze in hun leven: welke studie ga ik volgen als ik mijn diploma straks op zak heb? Dit lespakket is ontwikkeld

Nadere informatie

Verklarende woordenlijst

Verklarende woordenlijst Bijlage 4 Verklarende woordenlijst Ambtenaar persoon die een baan heeft bij de overheid Amendement de Tweede Kamer wil iets aan een voorstel voor een wet veranderen B en W de burgemeester en de wethouders

Nadere informatie

(1 m.) Klassikale aftrap Docent stelt jou als gastdocent voor

(1 m.) Klassikale aftrap Docent stelt jou als gastdocent voor (1 m.) Klassikale aftrap Docent stelt jou als gastdocent voor Beschrijving (ter info voor gastdocent) Deze gastles gaat over inzicht krijgen in je inkomen en uitgaven. Jongeren moeten zorgen dat ze inkomen

Nadere informatie

Docentenhandleiding Rollenspel Politiek

Docentenhandleiding Rollenspel Politiek Docentenhandleiding Rollenspel Politiek Voorbereiding 1. Bepaal hoeveel tijd er is: kies voor 45, 60 of 90 uten versie 2. Deel tijdschema uit en bespreek dit met de leerlingen 3. Verdeel de rollen, zie

Nadere informatie

Nationaal Gevangenismuseum Gevangen in beeld

Nationaal Gevangenismuseum Gevangen in beeld Nationaal Gevangenismuseum Gevangen in beeld Groep 8 Les 1. Boeven in beeld Les 1. Boeven in beeld Nationaal Gevangenismuseum Groep 8 120 minuten Samenvatting van de les De les begint met een klassikaal

Nadere informatie

POLITIEKE BINGO. Het volk

POLITIEKE BINGO. Het volk Derde dinsdag van september Het volk WA De ministers Amsterdam De Troonrede Minister van Financiën Amsterdam De Troonrede Paleis Noordeinde Hoedje Het volk WA De ministers Ridderzaal WA Het volk Acht Minister

Nadere informatie

Docentenhandleiding Derde Kamer - Handboek Politiek 2

Docentenhandleiding Derde Kamer - Handboek Politiek 2 Docentenhandleiding Derde Kamer - Handboek Politiek 2 De Derde Kamer der Staten-Generaal deel 2 is een interactief lesprogramma over politiek voor leerlingen van groep 7 en 8. Met behulp van het Handboek

Nadere informatie

Handleiding voorbereidende les bij Democracity. Basisonderwijs. Versie 22 mei Handleiding voorbereidende les bij Democracity

Handleiding voorbereidende les bij Democracity. Basisonderwijs. Versie 22 mei Handleiding voorbereidende les bij Democracity Basisonderwijs Versie 22 mei 2018 INHOUD Inleiding... 2 Tijdsverloop... 2 Quiz: Waar gaat de gemeente over?... 3 Filmpje Hoe werkt de gemeenteraad?... 6 Wie is de baas in de gemeente?... 7 Van probleem

Nadere informatie

Docentenhandleiding Rollenspel Politiek

Docentenhandleiding Rollenspel Politiek Docentenhandleiding Rollenspel Politiek Voorbereiding 1. Bepaal hoeveel tijd er is: kies voor 45, 60 of 90 uten versie 2. Deel tijdschema uit en bespreek dit met de leerlingen 3. Verdeel de rollen, zie

Nadere informatie

Wie bestuurt het land?

Wie bestuurt het land? Wie bestuurt het land? Nederland is een democratie. Een belangrijk kenmerk van een democratie is een parlement. In zo n parlement zitten mensen die door de bevolking zijn gekozen. Zij zitten namens een

Nadere informatie

Workshop C Waarom is stemmen belangrijk en hoe maak ik mijn keuze?

Workshop C Waarom is stemmen belangrijk en hoe maak ik mijn keuze? Workshop C Waarom is stemmen belangrijk en hoe maak ik mijn keuze? Workshop C Waarom is stemmen belangrijk en hoe maak ik mijn keuze? Korte omschrijving workshop In deze workshop ontdekken de deelnemers

Nadere informatie

Lesbrief Iedereen betaalt belasting

Lesbrief Iedereen betaalt belasting Lesbrief Iedereen betaalt belasting inleiding Iedereen betaalt belasting» waar komt het geld vandaan?» waar gaat het geld naar toe?» nederland, europa en de wereld» Iedereen betaalt belasting 1 Iedereen

Nadere informatie

Maatschappijleer Parlementaire Democratie 10 VWO 2014-2015

Maatschappijleer Parlementaire Democratie 10 VWO 2014-2015 Maatschappijleer Parlementaire Democratie 10 VWO 2014-2015 Mensbeelden, ideologieën, politieke partijen Politieke partijen Welke politieke partijen zijn er eigenlijk in Nederland en wat willen ze? Om antwoord

Nadere informatie

DOCENTEN HANDLEIDING

DOCENTEN HANDLEIDING BESTEL OOK HET WERKBOEKJE! Ga naar www. oorlogsgeheimendefilm.nl DOCENTEN Een film over vriendschap, vertrouwen & verraad HANDLEIDING Bij de digitale les over de film Oorlogsgeheimen Op 3 juli gaat de

Nadere informatie

i Een minister is politiek verantwoordelijk voor een bepaald onderwerp in

i Een minister is politiek verantwoordelijk voor een bepaald onderwerp in Als ik minister ben, dan pak ik alles anders aan! De verkiezingen komen er weer aan en dat betekent dat er ook nieuwe ministers benoemd worden die het één en ander willen veranderen in Nederland. Wat zou

Nadere informatie

Handleiding voorbereidende les bij Provinciespel. basisonderwijs. Versie 26 april 2018

Handleiding voorbereidende les bij Provinciespel. basisonderwijs. Versie 26 april 2018 Handleiding voorbereidende les bij Provinciespel basisonderwijs Versie 26 april 2018 1 INHOUD Inleiding... 2 Tijdsverloop... 2 Quiz: Waar gaat de provincie over?... 3 Filmpje Hoe werkt de provincie?...

Nadere informatie

Wie bestuurt het land?

Wie bestuurt het land? Wie bestuurt het land? 2 Nederland is een democratie. Een belangrijk kenmerk van een democratie is een parlement. In zo n parlement zitten mensen die door de bevolking zijn gekozen. Zij zitten namens een

Nadere informatie

Werkstuk Economie verslag prinsjesdag

Werkstuk Economie verslag prinsjesdag Werkstuk Economie verslag prinsjesdag Werkstuk door een scholier 3642 woorden 9 november 2011 5,7 12 keer beoordeeld Vak Economie Inhoudsopgave Voorblad blz. 1 Inleiding blz. 2 Inhoudsopgave blz. 3 Vraag

Nadere informatie

Inkomsten en uitgaven vmbo-b34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/73698

Inkomsten en uitgaven vmbo-b34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/73698 Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 22 March 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/73698 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein

Nadere informatie

Economie Elementaire economie 3 VWO

Economie Elementaire economie 3 VWO Economie Elementaire economie 3 VWO Les 13 Introductie overheid Ontwerp power point: Henk Douna docent: Jeannette de Beus De komende weken: de overheid Consumenten De markt Producenten Bijvoorbeeld Goederenmarkt

Nadere informatie

Kijktip: NOS Persconferentie Rutte en Samsom over regeerakkoord

Kijktip: NOS Persconferentie Rutte en Samsom over regeerakkoord Kijktip: NOS Persconferentie Rutte en Samsom over regeerakkoord Korte omschrijving werkvorm: De leerlingen bekijken een filmpje van de NOS, van maandag 29 oktober. Daarna beantwoorden ze vragen over dit

Nadere informatie

Prinsjesdag Theorie en woordenlijst

Prinsjesdag Theorie en woordenlijst Maatschappijleer: Prinsjesdag Theorie en woordenlijst Don van Baar Murmelliusgymnasium Leerjaar 2011-2012 Murmellius2014 www.compudo.nl/murmellius2014 Maatschappijleer Prinsjesdag Theorie Prinsjesdag verloopt

Nadere informatie

Eerste Kamer der Staten-Generaal

Eerste Kamer der Staten-Generaal www.derdekamer.nl ls je contact wilt opnemen met de erste amer kun je gebruikmaken van onderstaande mogelijkheden. erste amer der taten-eneraal Binnenhof 22 Postbus 20017 2500 en Haag telefoon 070 312

Nadere informatie

TULE inhouden & activiteiten Oriëntatie op jezelf en de wereld - mens en samenleving. Kerndoel 36. Toelichting en verantwoording

TULE inhouden & activiteiten Oriëntatie op jezelf en de wereld - mens en samenleving. Kerndoel 36. Toelichting en verantwoording TULE - ORIËNTATIE OP JEZELF EN DE WERELD KERNDOEL 36 54 TULE inhouden & activiteiten Oriëntatie op jezelf en de wereld - mens en samenleving Kerndoel 36 De leerlingen leren hoofdzaken van de Nederlandse

Nadere informatie

6,2. Werkstuk door een scholier 1803 woorden 11 april keer beoordeeld. Inleiding

6,2. Werkstuk door een scholier 1803 woorden 11 april keer beoordeeld. Inleiding Werkstuk door een scholier 1803 woorden 11 april 2002 6,2 212 keer beoordeeld Vak Economie Inleiding In dit werkstuk vindt je allerlei informatie over geldzaken. Van zakgeld tot bijbaantjes, van geld uitgeven

Nadere informatie

Computeropdracht 'de overheid'

Computeropdracht 'de overheid' Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres ilvy van grunsven 26 May 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/61504 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.

Nadere informatie

CONTROLERENDE TAAK TWEEDE KAMER

CONTROLERENDE TAAK TWEEDE KAMER CONTROLERENDE TAAK TWEEDE KAMER MEI 2018 - POLITIEK IN PRAKTIJK #1 WAT HEB JE NODIG? Voor elke leerling het werkblad met de partijen. Voor elke leerling het werkblad met de nieuwsartikelen. DE WERKVORM

Nadere informatie

De Rijksbegroting. Peter van de Minkelis. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

De Rijksbegroting. Peter van de Minkelis. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Peter van de Minkelis 13 October 2014 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/26691 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van

Nadere informatie

Inkomsten en uitgaven vmbo-b34

Inkomsten en uitgaven vmbo-b34 banner Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 15 september 2017 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/73698 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs

Nadere informatie

Inkomsten en uitgaven vmbo-b34

Inkomsten en uitgaven vmbo-b34 banner Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 27 september 2017 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/73698 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs

Nadere informatie

Module 7 Staatsinrichting en rechtsstaat

Module 7 Staatsinrichting en rechtsstaat Module 7 Staatsinrichting en rechtsstaat 7.1 Onze democratie Tekst 1: Wie is de baas in Nederland? Nederland is een democratie. Dat betekent: de bevolking is de baas. Maar je kunt niet 16,7 miljoen bazen

Nadere informatie

Samenvatting Maatschappijleer Politiek - Democratie en rechtstaat

Samenvatting Maatschappijleer Politiek - Democratie en rechtstaat Samenvatting Maatschappijleer Politiek - Democratie en rechtstaat Samenvatting door een scholier 1047 woorden 16 maart 2008 5,7 7 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Democratie en rechtstaat Hoofdstuk

Nadere informatie

MILJARDENROULETTE WAT HEB JE NODIG?

MILJARDENROULETTE WAT HEB JE NODIG? MILJARDENROULETTE SEPTEMBER 2015 - POLITIEK IN PRAKTIJK #5 FOTO: RIJKSOVERHEID.NL WAT HEB JE NODIG? Voor de docent: - Dobbelsteen - Lijst met bedragen (bijlage 1) - Eventueel een koffertje als dat te regelen

Nadere informatie

Parlementsspel: *verkiezingsspecial*

Parlementsspel: *verkiezingsspecial* Parlementsspel: *verkiezingsspecial* Korte beschrijving Een spelletje dat lijkt op ren je rot. De leerlingen krijgen vragen met elk drie antwoordmogelijkheden. Voor elke antwoordmogelijkheid is er een

Nadere informatie

4 manieren om Samsam te gebruiken

4 manieren om Samsam te gebruiken msam samsam = samen delen samen leren s a m e n werken Lesbrief wereldbu rgerscha p Samsam gaat over alle thema's van wereldburgerschap en kinderrechteneducatie. Door met de onderstaande opdrachten een

Nadere informatie

Workshop Tweede Kamerverkiezingen

Workshop Tweede Kamerverkiezingen Workshop Tweede Kamerverkiezingen Korte omschrijving workshop In deze workshop leren de deelnemers wat de Tweede Kamer doet, hoe ze moeten stemmen en op welke partijen ze kunnen stemmen. De workshop bestaat

Nadere informatie

Handleiding voorbereidende les bij Provinciespel. Praktijkonderwijs. Versie 24 mei 2018

Handleiding voorbereidende les bij Provinciespel. Praktijkonderwijs. Versie 24 mei 2018 Handleiding voorbereidende les bij Provinciespel Praktijkonderwijs Versie 24 mei 2018 INHOUD Inleiding... 2 Tijdsverloop... 2 Wat doet de provincie?... 3 Filmpje Hoe werkt de provincie?... 6 Vragen stellen

Nadere informatie

Migratie. Ik vertrek - Zij vertrokken 2 HAVO\VWO. docentenhandleiding

Migratie. Ik vertrek - Zij vertrokken 2 HAVO\VWO. docentenhandleiding Migratie Ik vertrek - Zij vertrokken 2 HAVO\VWO docentenhandleiding Colofon Deze lessen zijn gemaakt in opdracht van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Realisatie: Codename Future: www.codenamefuture.nl

Nadere informatie

Docentenhandleiding Rijksmuseum Groep 7-8

Docentenhandleiding Rijksmuseum Groep 7-8 Docentenhandleiding Rijksmuseum Groep 7-8 1 Inhoud Voorbereidende les Afsluitende les Aanvullend materiaal bij deze lessen staat op de website: Introductiefilmpje PowerPoint presentatie Werkbladen 2 Voorbereidende

Nadere informatie

HIER. Interview EERSTE KAMERLEDEN Esther-Mirjam Sent & Ben Knapen. Dit doet de Eerste Kamer GEBEURT HET! INVLOED VAN DE EERSTE KAMER EERSTE KAMER

HIER. Interview EERSTE KAMERLEDEN Esther-Mirjam Sent & Ben Knapen. Dit doet de Eerste Kamer GEBEURT HET! INVLOED VAN DE EERSTE KAMER EERSTE KAMER STEM 2019 VOOR (V)MBO MAGAZINE OVER DE EERSTE KAMER HOE WORDT DE EERSTE KAMER GEKOZEN? Interview EERSTE KAMERLEDEN Esther-Mirjam Sent & Ben Knapen Dit doet de Eerste Kamer HIER GEBEURT HET! INVLOED VAN

Nadere informatie