Trends en ontwikkelingen. Vrijwilligerswerk en Mantelzorgondersteuning in Almere

Transcriptie

1 Trends en ontwikkelingen 2013 Vrijwilligerswerk en Mantelzorgondersteuning in Almere

2 2 Inhoud Inleiding 3 In het kort 4 Trends Trend 1: Transitie van het sociale domein 5 Trend 2: Preventie gaat voor 6 Trend 3: Formeel en informeel in nieuwe verhoudingen 6 Trend 4: Van consumptiemaatschappij naar participatiemaatschappij 7 Trend 5: Vrijwilligerswerk, vrijwillige inzet en actief burgerschap 8 Trend 6: Grotere druk op mantelzorgers 8 Trend 7: Toenemende vraag naar vrijwilligers 10 Trend 8: Toenemende armoede 11 Bouwstenen van dit trendrapport 11

3 3 Inleiding De maatschappij is anno 2013 volop in beweging. Een aanzienlijk deel van deze veranderingen heeft invloed op het vrijwilligerswerk en de belasting van mantelzorgers. Het is daarom van belang dat de VMCA, maar ook de gemeente Almere en andere maatschappelijke partners zicht hebben op de impact van alle ontwikkelingen op ons werkveld. De VMCA vindt dit belangrijk om te kunnen inspelen op deze ontwikkelingen en te komen tot optimaal rendement van het vrijwilligerswerk en ondersteuning van mantelzorgers op maat. Elke twee jaar geeft de VMCA de belangrijkste trends en ontwikkelingen weer in een trendrapportage. Naast de landelijke ontwikkelingen geeft dit rapport de situatie in Almere weer en de visie hierop van de VMCA. Dit trendrapport is tot stand gekomen in samenspraak met de medewerkers van de VMCA die allen hun eigen expertise en ervaring hebben op het terrein van vrijwilligerswerk en mantelzorg. Na interne bespreking zijn deze trends naast de trends gelegd die Stichting De Schoor en Zorggroep Almere signaleren. Deze gezamenlijke trends en ontwikkelingen waren in april onderwerp van een werkconferentie georganiseerd door De Schoor, Zorggroep Almere en de VMCA om de invloed hiervan op het werkveld te bediscussiëren en de samenwerking te versterken. Tevens is dit een manier om verantwoording aan de gemeente Almere af te leggen. Vervolgens zullen de genoemde organisaties gezamenlijk de trends presenteren en bespreken op de politieke markt. In Almere doet 38% van de volwassenen vrijwilligerswerk. Dat zijn vrijwilligers. Zij besteden gemiddeld 5,3 uur per week aan hun vrijwilligerswerk. Dat betekent dat elke week ruim uur vrijwilligerswerk wordt gedaan in onze stad. Als we gemakshalve voor een uur vrijwilligerswerk 7,50 rekenen, vertegenwoordigt het Almeerse vrijwilligerswerk een waarde van ruim 113 miljoen euro op jaarbasis. Als we voor de waardeberekening van mantelzorg in Almere alleen de 16% mantelzorgers nemen die intensief (meer dan 8 uur per week) zorgen voor een naaste, komen we uit op ruim mantelzorgers. Met de rekeneenheid van 7,50 per uur vertegenwoordigen de Almeerse mantelzorgers een economische waarde van minimaal 39 miljoen euro per jaar. Jolien Hoek Directeur Mei 2013 Deze rapportage begint met een korte samenvatting, waarna vervolgens de trends besproken worden die invloed hebben op het vrijwilligerswerk en de mantelzorgers in Almere. De waarde van vrijwilligers en mantelzorgers Vrijwilligers en mantelzorgers zorgen voor sociale samenhang en voor de opbouw van Almere tot een volwaardige stad met leefbare wijken. Daarbij zorgen zij voor hun naasten en hun buren en hebben zij persoonlijke aandacht voor mensen in hun omgeving.

4 4 In het kort De gevolgen van de economische crisis maken dat er aanzienlijke bezuinigingen worden getroffen. Het feit dat er op dit moment veel verandert in de Nederlandse samenleving heeft echter niet alleen met schaarse financiële middelen te maken. Onderliggend aan veranderende wetgeving ligt ook een andere visie. Nederland wil niet langer een consumptiemaatschappij zijn, de burgers moeten en mogen weer zelf aan de slag. Ze krijgen, gedoseerd en gestimuleerd door de overheid, de regie in handen. Van mensen wordt verwacht dat ze zelf aan de slag gaan. Daarbij komt dat belangrijke domeinen als zorg, participatie en jeugd gedecentraliseerd worden naar de gemeenten, die hierin een veel grotere verantwoordelijkheid krijgen. Om te voorkomen dat problemen in gezinnen uit de hand lopen is er meer aandacht voor preventie, waarbij eigen verantwoordelijkheid uitgangspunt is. Mensen moeten vaker dan voorheen hun sociale netwerk aanspreken. Pas daarna kunnen mensen een beroep doen op vrijwilligers, voorzieningen en zorg. Dat maakt dat de verhouding tussen formele en informele zorg verandert, waarbij vrijwilligers en mantelzorgers een belangrijkere rol krijgen dan tot nu toe. Bij het aanspreken van de eigen kracht van mensen is de valkuil dat er een aanzienlijke kloof ontstaat tussen kansrijke en kansarme burgers. Naast georganiseerd vrijwilligerswerk worden vrijwillige inzet en actief burgerschap steeds belangrijker. Mensen worden gestimuleerd actief te zijn op hun eigen manier, waarbij de nadruk ligt op activiteiten in hun eigen buurt. Daarbij moet de buurt niet geïdealiseerd worden. Het is 2013: de hele wereld is beschikbaar via internet en mensen communiceren met elkaar via sociale media. De vraag of er in de toekomst wel voldoende vrijwilligers zijn voor al deze toenemende taken komt bovendrijven. Waar ligt de grens van wat we kunnen vragen aan vrijwilligers? En worden mantelzorgers niet veel te zwaar belast? Om te komen tot een stad waarin mensen zich verantwoordelijk voelen voor elkaar en hun omgeving is het noodzakelijk dat de VMCA samenwerkt met andere maatschappelijke organisaties, de gemeente en vooral met de inwoners van Almere.

5 5 Trends Trend 1: Transitie van het sociale domein In het sociale domein staan we voor ingrijpende veranderingen: de verregaande beperkingen van de AWBZ, de komst van de Participatiewet (2015) en de decentralisatie van Jeugdzorg naar de gemeenten (2015). Het feit dat deze transitie de belangrijke domeinen zorg, werk en jeugd omvat, biedt de kans om te komen tot een integrale ondersteuning van kwetsbare burgers. Hoewel deze wetten betrekking hebben op afzonderlijke beleidsterreinen, hebben deze domeinen ook gemeenschappelijke doelen, te weten: meer eigen verantwoordelijkheid van de burger lagere kosten effectievere en efficiëntere hulp en ondersteuning toename van participatie Met bovenstaande uitgangspunten heeft de gemeente een beeld geschetst hoe de ondersteuning vorm gegeven kan worden. Het gezin staat centraal. Mensen worden gestimuleerd eerst zelf hun problemen op te lossen in de verwachting dat zij hierbij een beroep kunnen doen op hun sociale netwerk. Ook vrijwilligers zullen (bij voorkeur in de wijken) een groter aandeel gaan leveren als het gaat om het geven van informatie en advies en het bieden van ondersteuning. Er komen sociale wijkteams waarin generalistisch werkende wijkwerkers aan de slag gaan. Pas als het echt niet anders kan komen specialisten, de gezins- of persoonlijk begeleiders in beeld. Er zijn inmiddels Praktijkwerkplaatsen van start gegaan waar in de wijk geëxperimenteerd wordt met het vormgeven van de nieuwe sociale infrastructuur. De gemeenschappelijke doelgroep van de transitie van het sociale domein is de kwetsbare burger. De overheveling van de verantwoordelijkheid voor deze domeinen gaat met aanzienlijke bezuinigingen gepaard. Op de bestaande hulp bij het huishouden, de extramurale AWBZ en op het vervoer van cliënten naar dagvoorzieningen wordt de komende jaren ingrijpend bezuinigd. De gemeenten worden door de transitie gedwongen om de ondersteuning anders en goedkoper aan te bieden. De VMCA is door de aard van haar werkzaamheden een organisatie die dichtbij de inwoners van Almere staat. De VMCA heeft expertise als het gaat om laagdrempelige individuele ondersteuning en het vormen en ondersteunen van sociale netwerken. Het is belangrijk dat vrijwilligers deel uitmaken van de te ontwikkelen sociale wijkteams. Zij staan als onderdeel van deze teams in nauw contact met zowel burgers als professionele hulpverleners. In het beleidskader Naar een nieuwe sociale infrastructuur in Almere geeft de gemeente een aantal duidelijke uitgangspunten aan waar het sociale domein na de transitie aan moet voldoen: ondersteuning is gericht op het vergroten van participatie en eigen kracht mensen hebben waar mogelijk de regie over hun eigen leven de ondersteuning is laagdrempelig, integraal en op maat de ondersteuning is eenvoudig waar mogelijk en specialistisch waar nodig er is sprake van één huishouden, één plan en één aanpak. De VMCA kan een belangrijke bijdrage leveren aan de Praktijkwerkplaatsen in Almere en heeft een voorbeeldfunctie om te laten zien hoe ondersteuning eenvoudig en op maat kan zijn. Hierbij is helderheid over de bijdrage van elke samenwerkingspartner van essentieel belang Bij de transitie als geheel zou het goed zijn als de politiek de afspraak maakt om binnen elk beleidsterrein 5 à 10% van het budget te besteden aan de inzet van vrijwilligers binnen het betreffende beleidsterrein. Als deze afspraak wordt gemaakt dan worden vrijwilligers niet vergeten in de totstandkoming van het beleid en in de uitvoering ervan. Vrijwilligers staan dicht bij de burger, kunnen preventief en aanvullend worden ingezet, zijn relatief goedkoop en leveren een hoog rendement op.

6 6 Trend 2: Preventie gaat voor Er wordt door de overheid veel meer waarde gehecht aan preventie. Zorg dat problemen vroegtijdig worden gesignaleerd zodat er snel ingegrepen kan worden. Het doel is om erger en daardoor hogere (zorg)kosten te voorkomen. Dit kan door goedkope, informele of collectieve ondersteuning laagdrempelig aan te bieden, zodat dure zorg voorkomen of uitgesteld kan worden. In Almere is in 2012 een gekantelde verordening individuele voorzieningen vastgesteld, waarin vastgelegd is dat er eerst het gesprek aangegaan wordt met mensen om de vraag te inventariseren en samen te zoeken naar een goede oplossing voor het probleem. Bij het zoeken naar oplossingen wordt eerst gekeken naar voorliggende en collectieve voorzieningen. Voorbeelden van de kanteling zijn: het keukentafelgesprek waarin echt ingegaan wordt op het probleem en een oplossing op maat wordt gezocht, de BoodschappenPlusBus als tegenwicht voor een indicatie voor boodschappen en de scootmobielservice voor mensen die geen scootmobiel als individuele voorziening hebben gekregen. Ook de sociale wijkteams gaan preventief werken. Zij komen dicht bij de inwoners te staan met de bedoeling dat signalen vroegtijdig worden opgepakt en eenvoudige ondersteuning voldoende is. De Vrijwilligersacademie Almere heeft een belangrijke taak in het trainen van vrijwilligers in het kader van vroegsignalering in het algemeen. Trend 3: Formeel en informeel in nieuwe verhoudingen Welzijn Nieuwe Stijl is uitgebreid aan de orde geweest in het trendrapport van de VMCA uit Het is nog steeds actueel. Door bezuinigingen en de zoektocht naar een nieuwe manier van werken waarin vrijwilligers een prominentere plaats is toebedacht, staat de vraag hoe informeel (vrijwilligers en mantelzorgers) en formeel (beroepskrachten) zich tot elkaar verhouden volop in de schijnwerpers. Formele organisaties krijgen steeds meer het besef dat het anders moet gaan en worden. Daarmee komt de wil om nauwer samen te werken ook op gang. Hoe je dat in de praktijk daadwerkelijk kunt doen is nog vaak een vraag. In Almere bieden de Praktijkwerkplaatsen de ruimte om te experimenteren met initiatieven die de bestaande verhoudingen tussen formeel en informeel op de schop nemen. Dit is dan ook een van de thema s die uitgewerkt worden in de Praktijkwerkplaatsen. Helderheid over de koers en sturing is hierbij noodzakelijk. De VMCA zit volop in de beweging die in Almere plaatsvindt om individuele voorzieningen waar mogelijk om te zetten naar collectieve voorzieningen, zoals de BoodschappenPlusBus en de scootmobielservice. Aandachtspunt is het probleem dat ontstaat in Almere door bezuinigingen in het leerlingenvervoer. Vrijwilligers komen vaak in een vroeg stadium bij mensen thuis. Het is belangrijk dat vrijwilligers de signalen kunnen oppakken en weten waar zij die signalen kunnen neerleggen. Ook moeten vrijwilligers in ingewikkelder situaties goede ondersteuning en begeleiding krijgen zodat zij tijdig professionele ondersteuning vragen. De grenzen van het vrijwilligerswerk worden op dit moment opgerekt. De VMCA rekent het tot haar taak om het proces van dit oprekken goed te sturen en te bewaken. Er kan veel met vrijwilligers, het moet echter ook duidelijk zijn wanneer de professional aan zet is. In het ketennetwerk Dementie wordt gewerkt aan een scholingsprogramma vroegsignalering voor vrijwilligers en medewerkers zonder zorgachtergrond. De VMCA heeft in dit hele proces een belangrijke taak. Allereerst natuurlijk om mantelzorgers zodanig te ondersteunen dat zij in staat zijn hun mantelzorgtaken zonder overbelasting en met voldoening te kunnen uitvoeren. Daarnaast heeft de VMCA expertise op het gebied van laagdrempelige ondersteuning dichtbij de hulpvrager en zijn sociale netwerk. De VMCA wil deze expertise graag inzetten in het proces dat leidt naar een andere verhouding tussen formeel en informeel. Dit komt concreet tot uiting in de Praktijkwerkplaatsen in Waterwijk en Poort, waarvan de VMCA een van de trekkers is, als het gaat om de zoektocht naar een nieuwe verhouding formeel versus informeel. Samen met Zorggroep Almere wordt het plan uitgewerkt om wijkverpleegkundigen te koppelen aan een groep getrainde vrijwilligers die wijkgericht in de thuiszorg kunnen worden ingezet. De VMCA werkt aan digitalisering van vraag en aanbod in de wijk. Het doel is te komen tot een open digitaal systeem voor Almere dat wijkgericht gebruikt kan worden door bewoners, hulpvragers en organisaties. Dit zal aangevuld worden met persoonlijke benadering van buurtbewoners door vrijwilligers om vraag en aanbod aan elkaar te koppelen.

7 7 Om bezuinigingen in de zorg te kunnen doorvoeren zullen het vrijwilligerswerk en de ondersteuning van mantelzorgers moeten worden versterkt. Hierbij heeft de VMCA de taak om in dit proces de grenzen van het vrijwilligerswerk te bewaken. Trend 4: Van consumptiemaatschappij naar participatiemaatschappij Burgers krijgen een grotere verantwoordelijkheid van de overheid. Zij zullen in eerste instantie zelf naar oplossingen moeten zoeken en hun sociale netwerk moeten aanspreken en niet meer als vanzelfsprekend naar de overheid lopen. Van iedereen wordt verwacht dat hij zijn eigen aandeel heeft in de maatschappij. Het gevaar is hierbij dat er een grotere kloof ontstaat tussen mensen die zichzelf goed op eigen kracht kunnen redden en de regie op hun leven stevig in handen hebben en zij dit niet zo gemakkelijk kunnen. Het verschil tussen kansrijken en kansarmen wordt groter en steeds duidelijker zichtbaar. Enerzijds levert grotere participatie een groot maatschappelijk kapitaal op. Mensen worden uitgedaagd meer initiatieven te ontplooien en dit levert vaak mooie resultaten op. Zo verenigen burgers zich steeds vaker in coöperaties om gezamenlijk een bepaald doel te bereiken. Anderzijds zien we ook dat kwetsbare burgers extra ondersteuning nodig hebben om te kunnen meedoen in onze maatschappij. De verandering van consumptiemaatschappij naar participatiemaatschappij vraagt om sturing en informatie. De overheid heeft hierin een belangrijke rol, maar ook maatschappelijke organisaties zullen telkens hun klanten moeten uitleggen waarom eigen initiatief zo belangrijk is en wat dit aan persoonlijk gewin kan opleveren. In Almere wordt er veel waarde gehecht aan wederkerigheid. Als je hulp of ondersteuning ontvangt, wat kun je dan terug doen voor de maatschappij? Hierbij is het uitgangspunt dat iedereen iets kan en iets te bieden heeft. Er ontstaan steeds vaker initiatieven om kwetsbare mensen te laten participeren. Uitkeringsgerechtigden, laag op de participatieladder, worden getraind om als vrijwilliger in de thuiszorg aan de slag te gaan. Dit vergt aandacht voor het persoonlijke levensverhaal van de vrijwilliger en de broodnodige begeleiding. Het levert niet altijd direct succes op, maar leidt ook tot verrassende resultaten. De VMCA heeft van oudsher altijd geïnvesteerd in kwaliteiten van mensen. Iedereen die zich als vrijwilliger meldt komt iets brengen. Iets waar hij goed in is of graag doet en verder wil ontwikkelen, ook al lijkt hij op het eerste gezicht nog zo kansarm, of juist kansrijk. De visie dat iedereen zijn steentje moet bijdragen aan de maatschappij is voor de VMCA een steun in de rug. Ieder vanuit zijn eigen motivatie en eigen mogelijkheden.

8 8 Aandachtspunt is dat het vrijwilligerswerk niet verward moet worden met dagbesteding voor mensen met allerhande beperkingen die niet zelfstandig kunnen functioneren. Het vrijwilligerswerk is niet bij machte om alleen de bezuinigingen in dagopvang en dagbesteding op te lossen. De VMCA is dan ook nieuwsgierig naar de nieuwe Participatiewet en welke plaats het vrijwilligerswerk hierin wordt toebedeeld. Trend 5: Vrijwilligerswerk, vrijwillige inzet en actief burgerschap In de afgelopen decennia is het vrijwilligerswerk flink geprofessionaliseerd. Dit heeft het vrijwilligerswerk sterk en zichtbaar gemaakt. De tendens die we nu zien is dat er van burgers meer eigen initiatief wordt verwacht. Vrijwilligers, burgers of inwoners worden geacht actief te participeren. Meer burenhulp en mantelzorg wordt de norm. Burgers moeten dan ook meer inspraak en vrijheid krijgen. Daarbij hoort dat zij op hun eigen manier en naar eigen inzicht hun steentje bijdragen aan de maatschappij. Op verschillende manieren proberen de gemeente en de maatschappelijke partners burgers meer te betrekken bij hun beleid. De gemeente heeft hierin de regierol en probeert deze over te dragen aan Almeerse maatschappelijke organisaties en burgers. Dit is geen eenvoudig proces. De gemeente zal hen mee moeten nemen in visie en beleid en hen moeten verleiden initiatieven te nemen. De uitkomst van een ingeslagen weg tot verandering zal soms ook anders zijn dan van te voren bedacht als het heft in handen komt van de burger. Maatschappelijke organisaties en de overheid zijn nog lang niet altijd in staat goed om te gaan met actieve burgers en zullen zich minder normatief moeten gaan opstellen ten opzichte van hen. Als de bal bij de burger ligt, dan moet de burger ook naar eigen inzicht en vermogen zaken kunnen oppakken die voor hem van belang zijn. De VMCA zal steeds meer een kennis- en adviescentrum worden en vrijwilligersorganisaties, individuele vrijwilligers en burgers op weg helpen hun eigen doelstellingen te bereiken, meer stimuleren, voorwaarden scheppen en faciliteren. De VMCA zal deze groepen actief om feedback vragen en hen uitnodigen om ideeën om te zetten in praktische initiatieven. Trend 6: Grotere druk op mantelzorgers In 2009 bracht het SCP een rapport uit over de ontwikkeling van mantelzorg tot Dit rapport geeft o.a. weer dat het beroep op vooral oudere mantelzorgers met 25% zal toenemen. In dit rapport waren de ontwikkelingen die we nu zien door bezuinigingen op de zorg en de transitie van het sociale domein niet meegenomen. Inmiddels is duidelijk dat door bezuinigingen en verandering van maatschappelijke visie er veel meer zorg en ondersteuning op de schouders van mantelzorgers terecht zal komen. We willen dat de zorg dicht bij de cliënt plaatsvindt. Het is ook mooi om iets te betekenen voor een ander en dat kan voldoening geven. Het is wel zaak om ervoor te waken dat de mantelzorger niet de volgende patiënt wordt. Bij informele zorg blijkt de buurt veel minder belangrijk en het sociale netwerk des te belangrijker. Men doet voor hulp en ondersteuning veel eerder een beroep op kinderen, familie of vrienden dan op relatief onbekende buren. Uit onderzoek (Lilian Linders, 2010) komt naar voren dat bij veel mensen sprake is van vraagverlegenheid en handelingsverlegenheid. Ik durf eigenlijk geen hulp aan mijn buren te vragen en ik wil best iets doen voor een ander, maar wat en voor wie? In Almere heeft de VMCA de opdracht om mantelzorgers te ondersteunen en ervoor te zorgen dat zij hun taak met voldoening en zonder overbelasting kunnen uitvoeren. Door de toenemende vergrijzing zal het aantal mantelzorgers, met name hoog bejaarde, sterk toenemen. Daarnaast zal de belasting onevenredig hoog zijn door toenemende bezuinigingen in de zorg. Overbelasting ligt vaker en sneller op de loer. In Almere biedt 41% van de mensen wel eens hulp aan iemand uit hun directe omgeving. 20% van hen biedt meer dan 8 uur per week mantelzorg. Almere Haven kent het grootste aantal mantelzorgers en Almere Poort het kleinste. 43% biedt hulp aan ouders en 24% aan buren (Bron: Almere in de Peiling 2012). In Almere zien we een toenemend aantal kinderen en jongeren opgroeien in mantelzorgsituaties. Veel kinderen worden geconfronteerd met meervoudige problematiek in gezinnen, zoals ziekte van een of beide ouders, psychisch of sociaal onvermogen en armoede. Ook hier zien we de kloof tussen kansrijk en kansarm duidelijk. Doordat er bij behoefte aan ondersteuning en zorg eerst in het sociale netwerk wordt gekeken wat daar kan worden

9 9 Foto: Havenkom Almere Haven

10 10 opgelost, is het van belang dat iedereen en zeker hulpvragers en mantelzorgers een goed sociaal netwerk heeft. De VMCA richt zich op verschillende manieren op het versterken van het sociale netwerk. Zij doet dit o.a. door activiteiten als Versterk je Netwerk, Vriendenkringen en trainingen voor mantelzorgers. Bij het versterken van het sociale netwerk wordt zowel rekening gehouden met de buurt als met buurten wijkoverstijgende contacten. De ondersteuning aan mantelzorgers wordt steeds inhoudelijker met minder vrij-van-zorg activiteiten en vindt vaker in groepsverband plaats dan in individuele trajecten. Jaarlijks wordt door de VMCA een mantelzorgdebat georganiseerd, waarin actuele thema s van mantelzorgers worden belicht. In de toekomst wordt dit mantelzorgdebat ook toegankelijk voor de politiek en beleidsmakers, zodat die goed op de hoogte raken en blijven van problemen en obstakels van mantelzorgers. De VMCA heeft zorgen over het toenemend aantal jonge mantelzorgers in Almere. Zij groeien op in gezinnen waar naast ziekte vaak ook sprake is van armoede of sociale uitsluiting. De decentralisatie van jeugdzorg naar de gemeente, biedt een kans om voor deze groep de ondersteuning in samenwerking met de formele organisaties te verbeteren. Trend 7: Toenemende vraag naar vrijwilligers Uit de voorgaande beschreven trends blijkt een direct verband met het feit dat er de komende jaren meer vrijwilligers nodig zijn. Zijn die ook voorhanden? Er is een aantal algemene trends te benoemen: Mensen worden vaker door gemeenten naar het vrijwilligerswerk geleid of gestuurd. Hierbij valt te denken aan mensen met een bijstandsuitkering. Stagiaires in het HBO worden vaker ingezet als vrijwilliger. Bedrijven en organisaties doen vaker vrijwilligerswerk tijdens een teamuitje. NL Doet krijgt als jaarlijks vrijwilligersevenement steeds meer bekendheid. Er worden meer vrijwilligersklussen aangeboden en meer groepen vrijwilligers (collega s, vrienden, families) doen vrijwilligerswerk. Door gebruik van sociale media krijgt vrijwilligerswerk een beter en hipper imago en wordt ook een andere groep potentiële vrijwilligers aangeboord. Door de oplopende werkloosheid, doen meer werklozen veelal tijdelijk vrijwilligerswerk. De vraag naar hoog opgeleide en zelfstandig werkende vrijwilligers neemt toe. Het aanbod van kwetsbare vrijwilligers die blijvend extra ondersteuning nodig hebben neemt toe. De maatschappelijke stages hebben een positieve werking op de toestroom van jongeren binnen het vrijwilligerswerk. Echter, de maatschappelijke stages worden met ingang van het schooljaar afgeschaft. Doordat de pensioenleeftijd omhoog gaat en arbeidsongeschiktheid ontmoedigd wordt sterven de fitte vutters uit. Almere is een stad van mensen die vaak buiten hun eigen stad werken. Een feit dat zorgt voor een langere reistijd tussen wonen en werken. Almere kent veel tweeverdieners met kinderen en relatief weinig hoogopgeleiden. Daarbij heeft Almere een jonge bevolking. Dit zijn allemaal factoren die niet hoog scoren bij het doen van vrijwilligerswerk. Toch doet 38% van de Almeerders vrijwilligerswerk. Ouderen doen statistisch gezien het vaakst vrijwilligerswerk. In Almere Haven is het percentage vrijwilligers het hoogst met 51%, in Almere Poort het laagst met 23%. Havenaren doen het vaakst vrijwilligerswerk in hun eigen buurt, de bewoners van Almere Poort doen hun vrijwilligerswerk relatief vaak buiten Almere. In Almere doet 38% van de vrijwilligers hun vrijwilligerswerk in de eigen buurt, 58% elders in Almere en 23% buiten Almere. De komende jaren zal de VMCA op allerlei verschillende manieren potentiële vrijwilligers moeten stimuleren om ook echt als vrijwilliger aan de slag te gaan. Het Almeerse vrijwilligersarsenaal moet een doorsnee vormen van de Almeerse bevolking. Om dit te bereiken moeten verschillende groepen aangesproken worden op een manier waarin zij zich herkennen. Naast traditionele manieren van werven, zoals de Vrijwilligers Vacaturebank en lokale media, worden sociale media steeds vaker gebruikt. Altijd blijkt weer dat persoonlijke benadering het beste middel is om de juiste persoon op de juiste plaats te krijgen. Diversiteit is een belangrijke voorwaarde voor bloeiend vrijwilligerswerk in Almere. Veel verschillende soorten werk en klussen zijn nodig, zodat er voor elke Almeerder iets te doen valt dat bij zijn interesse en mogelijkheden past. Voor organisaties die vrijwilligers inzetten is diversiteit, flexibiliteit en waardering ook essentieel. Zij zijn verantwoordelijk voor een leuke en goede vrijwilligersplek die aansluit bij de motivatie en capaciteiten van de vrijwilliger. Organisaties zullen waardering moeten tonen die aansluit bij de vrijwilliger. De VMCA heeft een belangrijke taak om vrij-

11 11 willigersorganisaties hierin te scholen en te ondersteunen. Voor steeds meer maatschappelijke organisaties is de ondersteuning die kwetsbare vrijwilligers nodig hebben een probleem. Mensen die slecht Nederlands spreken zijn niet meer altijd welkom bij organisaties. Ook organisaties kunnen niet altijd meer structurele intensieve ondersteuning bieden aan kwetsbare vrijwilligers. Bezuinigingen bij maatschappelijke organisaties lijken hiervan de oorzaak. Zorg is er om het afschaffen van de maatschappelijke stages. Dit is de afgelopen jaren een prima manier gebleken om jongeren (en die hebben we in Almere veel), te laten kennismaken met vrijwilligerswerk. Ook na de maatschappelijke stage blijft het voor de VMCA een uitdaging om jongeren toe te leiden naar vrijwilligerswerk. Trend 8: Toenemende armoede Door de economische crisis zien we niet alleen dat de overheid minder financiële middelen ter beschikking heeft, ook een toenemend aantal privéhuishoudens heeft te kampen met financiële problemen en armoede. Financiële problemen en schulden zijn vaak allesoverheersend en leiden tot stress en sociale uitsluiting. De toename in gezinnen met kinderen en in gezinnen waar langdurig extra zorg nodig is baart zorgen. In Almere is de armoede de afgelopen jaren aangepakt via armoede hotspots, een wijkgerichte aanpak achter de voordeur, gericht op het tegengaan van niet gebruik van armoede regelingen en op stimulering van participatie en maatschappelijke betrokkenheid. Op dit moment is de gemeente Almere bezig met doorontwikkeling van deze armoedeaanpak. Waar tot nu toe professionals het gesprek aangaan met burgers, zal dit in de toekomst meer gebeuren met vrijwilligers. In Almere zien maatschappelijke organisaties in toenemende mate de gevolgen van armoede in gezinnen. De VMCA zet zich in om de armoedeaanpak achter de voordeur mogelijk te maken met vrijwilligers. Preventie zal een onderdeel moeten zijn van de aanpak van de schuldenproblematiek. Samenwerking hierin met de Plangroep en andere partners is een voorwaarde. De VMCA ziet vooral de toename van hulpvragen bij het op orde krijgen en houden van de administratie en de gevolgen van armoede in gezinnen van jonge mantelzorgers. In gezinnen waar chronische ziekte speelt ziet de VMCA in toenemende mate meervoudige problematiek. In de ondersteuning aan jonge mantelzorgers is de samenwerking met instanties voor jeugdzorg belangrijk. Bouwstenen van dit trendrapport Bij het opstellen van deze trendrapportage is niet alleen gebruik gemaakt van de kennis en ervaring die binnen de VMCA aanwezig is. Deze trendrapportage is o.a. onderbouwd door Naar een nieuwe sociale infrastructuur in Almere en De kracht van Almere in 3D, beleidskader en programmaplan van de gemeente Almere (beide 2012), Op weg naar duurzame maatschappelijke ondersteuning, Movisie (2012), Almere in de Peiling 2012, De toekomst van de mantelzorg, SCP (2009) en andere publicaties.

12 VMCA Vijwilligers en Mantelzorg Centrale Almere Wagenmakerbaan BC Almere Stad tel: