Examentraining Leerlingmateriaal. Natuurkunde. 5 havo. Blok I Algemene examenvaardigheden natuurkunde WAN. Vak. Klas. Bloknummer.

Transcriptie

1 Examentraining 205 Leerlingmateriaal Vak Natuurkunde Klas 5 havo Bloknummer Blok I Algemene examenvaardigheden natuurkunde Docent(en) WAN

2

3 . Het centraal examen havo natuurkunde. Zittingen centraal examen Examen: woensdag 27 mei 205, 3.30 u 6.30 u Herexamen: woensdag 7 juni 205, 3.30 u 6.30 u.2 Hulpmiddelen De toegestane hulpmiddelen zijn: elektronische rekenmachine (GEEN grafische rekenmachine) en Binas tabellenboek (alleen de 6 e druk is toegestaan). Verder zorg je natuurlijk dat je pen, potlood, gum, geodriehoek en eventueel een passer bij je hebt..3 Verdeling examinering CE/SE Het centraal examen heeft betrekking op de (sub)domeinen B, B2, C, C2, D, G en H in combinatie met de vaardigheden uit domein A. In de onderstaande tabel is weergegeven hoe de (sub)domeinen over het CE en SE verdeeld worden. Voor de duidelijkheid zijn de onderdelen die niet in het eindexamen komen doorgestreept. Domein Subdomein in CE moet in SE mag in SE A Vaardigheden X X B Beeld en B Informatieoverdracht X X geluidstechniek B2 Medische beeldvorming X X B3* Optica bk* C Beweging en C Kracht en beweging X X Energie C2 Energieomzettingen X X D Materialen D Eigenschappen van stoffen en materialen X X D2 Functionele materialen X E Aarde en heelal E Zonnestelsel en heelal X E2 Aarde en klimaat bk* F* Menselijk bk* lichaam G Meten en Regelen G Gebruik van elektriciteit X X G2* Technische automatisering bk* H Natuurkunde en technologie X X I Onderzoek en I Experiment X ontwerp I2 Modelstudie X I3 Ontwerp X *bk = beperkte keuze: uit deze vier (sub)domeinen worden er twee gekozen voor het SE.

4

5 De examenstof Domein A: Vaardigheden Algemene vaardigheden (profieloverstijgend niveau) Subdomein A: Informatievaardigheden gebruiken. De kandidaat kan doelgericht informatie zoeken, beoordelen, selecteren en verwerken. Subdomein A2: Communiceren 2. De kandidaat kan adequaat schriftelijk, mondeling en digitaal in het publieke domein communiceren over onderwerpen uit het desbetreffende vakgebied. Natuurwetenschappelijke, wiskundige en technische vaardigheden (bètaprofielniveau) Subdomein A5: Onderzoeken 5. De kandidaat kan in contexten instructies voor onderzoek op basis van vraagstellingen uitvoeren en conclusies trekken uit de onderzoeksresultaten. De kandidaat maakt daarbij gebruik van consistente redeneringen en relevante rekenkundige en wiskundige vaardigheden. Subdomein A6: Ontwerpen 6. De kandidaat kan in contexten op basis van een gesteld probleem een technisch ontwerp voorbereiden, uitvoeren, testen en evalueren en daarbij relevante begrippen, theorie en vaardigheden en valide en consistente redeneringen hanteren. Subdomein A7: Modelvorming 7. De kandidaat kan in contexten een probleem analyseren, een adequaat model selecteren, en modeluitkomsten genereren en interpreteren. De kandidaat maakt daarbij gebruik van consistente redeneringen en relevante rekenkundige en wiskundige vaardigheden. Subdomein A8: Natuurwetenschappelijk instrumentarium 8. De kandidaat kan in contexten een voor de natuurwetenschappen relevant instrumentarium hanteren, waar nodig met aandacht voor risico s en veiligheid; daarbij gaat het om instrumenten voor dataverzameling en -bewerking, vaktaal, vakconventies, symbolen, formuletaal en rekenkundige bewerkingen. Subdomein A9: Waarderen en oordelen 9. De kandidaat kan in contexten een beargumenteerd oordeel geven over een situatie in de natuur of een technische toepassing, en daarin onderscheid maken tussen wetenschappelijke argumenten, normatieve maatschappelijke overwegingen en persoonlijke opvattingen. Natuurkunde - specifieke vaardigheden Subdomein A0: Kennisontwikkeling en -toepassing 0. De kandidaat kan in contexten analyseren op welke wijze natuurkundige en technologische kennis wordt ontwikkeld en toegepast. Subdomein A: Technisch-instrumentele vaardigheden. De kandidaat kan op een verantwoorde wijze omgaan met voor de natuurkunde relevante materialen, instrumenten, apparaten en ICTtoepassingen. Subdomein A2: Rekenkundige en wiskundige vaardigheden 2. De kandidaat kan een aantal voor de natuurkunde relevante rekenkundige en wiskundige vaardigheden correct en geroutineerd toepassen bij voor de natuurkunde specifieke probleemsituaties.

6 Subdomein A3: Vaktaal 3. De kandidaat kan de specifieke vaktaal en vakterminologie interpreteren en produceren, waaronder formuletaal, conventies en notaties. Subdomein A5: Kwantificeren en interpreteren 5. De kandidaat kan fysische grootheden kwantificeren en mathematische uitdrukkingen in verband brengen met relaties tussen fysische begrippen. Domein B: Beeld- en geluidstechniek Subdomein B: Informatieoverdracht 6. De kandidaat kan in contexten eigenschappen van trillingen en golven gebruiken bij het analyseren en verklaren van onder andere informatieoverdracht. Bij dit subdomein horen de volgende formules: Subdomein B2: Medische beeldvorming 7. De kandidaat kan eigenschappen van ioniserende straling en de effecten van deze straling op mens en milieu beschrijven. Ook kan de kandidaat medische beeldvormingstechnieken beschrijven en analyseren aan de hand van fysische principes en de diagnostische functie van deze beeldvormingstechnieken voor de gezondheid toelichten. Bij dit subdomein horen de volgende formules:

7 Domein C: Beweging en energie Subdomein C: Kracht en beweging 9. De kandidaat kan in contexten de relatie tussen kracht en bewegingsveranderingen analyseren en verklaren met behulp van de wetten van Newton. Bij dit subdomein horen de volgende formules: Subdomein C2: Energieomzettingen 20. De kandidaat kan in contexten de begrippen energiebehoud, rendement, arbeid en warmte gebruiken om energieomzettingen te beschrijven en te analyseren. Bij dit subdomein horen de volgende formules: Domein D: Materialen Subdomein D: Eigenschappen van stoffen en materialen 2. De kandidaat kan in contexten fysische eigenschappen van stoffen en materialen beschrijven en verklaren met behulp van atomaire en moleculaire modellen. Bij dit subdomein horen de volgende formules:

8 Domein G: Meten en regelen Subdomein G: Gebruik van elektriciteit 26. De kandidaat kan opwekking, transport en toepassingen van elektriciteit beschrijven en analyseren aan de hand van fysische begrippen. Bij dit subdomein horen de volgende formules: Domein H: Natuurkunde en technologie 28. De kandidaat kan in voorbeelden van technologische ontwikkeling die vallen binnen subdomeinen van het centraal examen natuurkundige principes en wetmatigheden herkennen, benoemen en toepassen.

9 Examenwerkwoorden bij natuurkunde Hieronder staat voor een aantal werkwoorden die regelmatig voorkomen in de centrale examens natuurkunde uitgelegd, wat er van je verwacht wordt wanneer het betreffende werkwoord in een vraag gebruikt wordt. Deze lijst van zogenaamde 'examenwerkwoorden' is niet uitputtend: in vragen kan ook gebruik gemaakt worden van andere werkwoorden. Bereken Je moet de waarde van een grootheid uitrekenen, uitgaande van gegevens in de vraag en/of uit andere informatiebronnen. Uit de uitwerking moet duidelijk blijken welke formules of principes zijn toegepast, welke waarden je hebt gebruikt en welke stappen zijn gezet. Bepaal Je moet de waarde van een grootheid vaststellen en/of uitrekenen, uitgaande van gegevens in grafieken of figuren of door het maken van een constructie. Uit de uitwerking moet duidelijk blijken welke formules en/of principes zijn toegepast, welke waarden je hebt gebruikt en welke stappen zijn gezet. Beredeneer, leg uit Je moet gegevens uit de opgave combineren met natuurkundige kennis en een of meer denkstappen zetten om te komen tot hetgeen beredeneerd of uitgelegd moet worden. Uit de uitwerking moet duidelijk blijken welke formules of principes zijn toegepast, welke gegevens je hebt gebruikt en welke stappen zijn gezet. Noem, geef (aan), wat, welke, wanneer, hoeveel Je kan volstaan met een (eind)antwoord, tenzij vermeld staat: licht toe. In dat geval moet je aangeven hoe hij aan het antwoord is gekomen. Toon aan / laat zien dat Je moet laten zien dat een gegeven waarde en/of bewering correct is. Je kan daarbij gebruik maken van berekeningen en/of redeneringen. Uit de uitwerking moet duidelijk blijken welke formules of principes zijn toegepast, welke waarden Je hebt gebruikt en welke stappen zijn gezet. Toon aan / laat zien of Je moet laten zien of een gegeven waarde en/of bewering correct is. Je mag daarbij gebruik maken van berekeningen en/of redeneringen. Het antwoord wordt afgesloten met een conclusie. Uit de uitwerking moet duidelijk blijken welke formules of principes zijn toegepast, welke waarden Je hebtt gebruikt en welke stappen zijn gezet. Leid af Je moet van een formule (of eenheid) laten zien, dat deze volgt uit gegeven en/of bekende formules gebruik makend van wiskundige bewerkingen, zoals combineren, herschrijven en substitueren. Een getallenvoorbeeld volstaat niet bij het afleiden van een formule of een eenheid. Bij het afleiden van een formule volstaat bovendien een eenhedenbeschouwing niet.

10 Schets Je moet door middel van een grafische voorstelling kenmerkende eigenschappen aangeven, zonder dat de waarden precies hoeven te kloppen. Teken Je moet door middel van een grafische voorstelling kenmerkende eigenschappen aangeven, waarbij de waarden precies moeten kloppen. In het correctievoorschrift wordt een marge voor deze waarden gegeven. Construeer Je moet door middel van een grafische voorstelling kenmerkende eigenschappen aangeven, waarbij de waarden precies moeten kloppen. In het correctievoorschrift wordt een marge voor deze waarden gegeven. Uit de uitwerking moet duidelijk blijken welke formules of principes zijn toegepast, welke waarden je hebt gebruikt en welke stappen zijn gezet. Schat Je moet de waarde van een grootheid ongeveer aangeven, zonder de exacte waarde te bepalen. Uit de uitwerking moet duidelijk blijken welke formules of principes zijn toegepast, welke waarden je hebt gebruikt en welke stappen zijn gezet. NB. Bovenstaande examenwerkwoorden hebben betrekking op het vak natuurkunde. Bij andere vakken hoeven dezelfde werkwoorden niet dezelfde betekenis te hebben. Zo is de betekenis van het examenwerkwoord 'bepaal' bij wiskunde anders dan bij natuurkunde.

11 Aandachtspunten voor het eindexamen natuurkunde havo Algemeen Thuis: Oefen thuis met Binas. Geef belangrijke tabellen aan met (blanco) post-its. Neem thuis Binas nog eens door om te kijken waar wat staat. Kijk ook nog eens naar de tabellen t/m 7. Op het examen: Maak een grove tijdsplanning. Op de voorkant van het examen staat uit hoeveel items het examen bestaat en hoe lang het duurt. Het havo-examen natuurkunde bestond de afgelopen jaren uit gemiddeld 26 à 27 vragen. Als je met gemiddeld 6 minuten per vraag rekent hou je aan het eind nog ongeveer 20 minuten over om alles na te kijken. Check regelmatig de tijd. Bekijk de opgave globaal. Bedenk over welk (sub)domein de opgave gaat. Leg Binas tabel 35 open op de bladzijde die bij dit (sub)domein past. Lees de tekst van de opgave zorgvuldig door. Schrijf relevante gegevens op. Maak eventueel een tekening/schets van de situatie om het je beter voor te kunnen stellen. Bedenk wat er precies van je verwacht wordt bij: bepaal, bereken, leg uit, beredeneer, construeer, teken, schets, enz. (zie de lijst met examenwerkwoorden). Bedenk welke formule je nodig hebt en schrijf de formule op. Het opschrijven van een formule levert meestal geen punten op. In het correctievoorschrift staat bijna altijd: "voor het gebruik van de formule...". Vul in de formule dus relevante gegevens in. Reken de gegevens om naar de juiste eenheid (km/h m/s, kj J, enz.) Schrijf je berekening op. Geef je antwoord in het juiste aantal significante cijfers. Vergeet de eenheid niet op te schrijven. Geef bij een vectorgrootheid (snelheid, kracht, enz.) niet alleen de grootte maar ook de richting van de vector. Dit hoeft natuurlijk niet als er alleen naar de grootte wordt gevraagd. Als je klaar bent met de beantwoording van de vraag lees dan de vraag nog een keer en vraag jezelf af of je echt antwoord hebt gegeven op de vraag.

12 2 Algemene regels voor de beoordeling 2 Voor het antwoord op een vraag worden door de examinator en door de gecommitteerde scorepunten toegekend, in overeenstemming met het beoordelingsmodel. Scorepunten zijn de getallen 0,, 2,..., n, waarbij n het maximaal te behalen aantal scorepunten voor een vraag is. Andere scorepunten die geen gehele getallen zijn, of een score minder dan 0 zijn niet geoorloofd. 3.4 indien slechts één voorbeeld, reden, uitwerking, citaat of andersoortig antwoord gevraagd wordt, wordt uitsluitend het eerstgegeven antwoord beoordeeld; 3.5 indien meer dan één voorbeeld, reden, uitwerking, citaat of andersoortig antwoord gevraagd wordt, worden uitsluitend de eerstgegeven antwoorden beoordeeld, tot maximaal het gevraagde aantal; 3.6 indien in een antwoord een gevraagde verklaring of uitleg of afleiding of berekening ontbreekt dan wel foutief is, worden 0 scorepunten toegekend, tenzij in het beoordelingsmodel anders is aangegeven; 3.9 indien een kandidaat op grond van een algemeen geldende woordbetekenis, zoals bijvoorbeeld vermeld in een woordenboek, een antwoord geeft dat vakinhoudelijk onjuist is, worden aan dat antwoord geen scorepunten toegekend, of tenminste niet de scorepunten die met de vakinhoudelijke onjuistheid gemoeid zijn. 5 Een fout mag in de uitwerking van een vraag maar één keer worden aangerekend, tenzij daardoor de vraag aanzienlijk vereenvoudigd wordt en/of tenzij in het beoordelingsmodel anders is vermeld. 6 Een zelfde fout in de beantwoording van verschillende vragen moet steeds opnieuw worden aangerekend, tenzij in het beoordelingsmodel anders is vermeld. 3 Vakspecifieke regels voor het vak natuurkunde Een afwijking in de uitkomst van een berekening door acceptabel tussentijds afronden wordt de kandidaat niet aangerekend. 2 Het laatste scorepunt, aangeduid met completeren van de berekening/bepaling, wordt niet toegekend als: een fout in de nauwkeurigheid van de uitkomst gemaakt is (zie punt 3), een of meer rekenfouten gemaakt zijn, de eenheid van een uitkomst niet of verkeerd vermeld is, tenzij gezien de vraagstelling het weergeven van de eenheid overbodig is, (In zo'n geval staat in het beoordelingsmodel de eenheid tussen haakjes.) antwoordelementen foutief met elkaar gecombineerd zijn, een onjuist antwoordelement een substantiële vereenvoudiging van de berekening/bepaling tot gevolg heeft. 3 De uitkomst van een berekening mag één significant cijfer meer of minder bevatten dan op grond van de nauwkeurigheid van de vermelde gegevens verantwoord is, tenzij in de vraag is vermeld hoeveel significante cijfers de uitkomst dient te bevatten. 4 Het scorepunt voor het gebruik van een formule wordt toegekend als de kandidaat laat zien kennis te hebben van de betekenis van de symbolen uit de formule. Dit blijkt als: de juiste formule is geselecteerd, én voor minstens één symbool een waarde is ingevuld die past bij de betreffende grootheid.

13 Opgave Millenniumbrug Domein: Maximaal aantal punten: 4 (= 8 % van het examen); Behaalde aantal punten: Opmerkingen voor mezelf: (domme fouten, dingen die me zijn opgevallen, enz.) Dingen waaraan ik nog moet werken voor dit domein: Opgave 2 Radiotherapie met jood-25 Domein: Maximaal aantal punten: 6 (= 20 % van het examen); Behaalde aantal punten: Opmerkingen voor mezelf: (domme fouten, dingen die me zijn opgevallen, enz.) Dingen waaraan ik nog moet werken voor dit domein: Opgave 3 Curiosity Domein: Maximaal aantal punten: 6 (= 20 % van het examen); Behaalde aantal punten: Opmerkingen voor mezelf: (domme fouten, dingen die me zijn opgevallen, enz.) Dingen waaraan ik nog moet werken voor dit domein:

14 Opgave 4 Highland Games Domein: Maximaal aantal punten: 7 (= 2 % van het examen); Behaalde aantal punten: Opmerkingen voor mezelf: (domme fouten, dingen die me zijn opgevallen, enz.) Dingen waaraan ik nog moet werken voor dit domein: Opgave 5 Automatisch dakraam Domein: Maximaal aantal punten: 7 (= 2 % van het examen); Behaalde aantal punten: Opmerkingen voor mezelf: (domme fouten, dingen die me zijn opgevallen, enz.) Dingen waaraan ik nog moet werken voor dit domein: Analyse van het examen: Totaal aantal gescoorde punten: Berekening cijfer: Totaal aantal onnodig verloren punten: (Verkeerde significantie, geen eenheid, vraag niet afgemaakt, vraag per ongeluk overgeslagen, enz.) Conclusie voor mezelf na analyse van dit examen:

15 4 Beoordelingsmodel Vraag Antwoord Scores Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt scorepunt toegekend. Opgave Millenniumbrug maximumscore antwoord: resonantie 2 maximumscore 3 uitkomst: v =, 6 0 m s 2 voorbeeld van een berekening: Er geldt: λ = vt met λ = 44 m en T = 0,90 s. De golfsnelheid in het λ 44 2 wegdek is dan gelijk aan: v = = =, 6 0 m s. T 0,90 gebruik van λ = vt of s = vt inzicht dat λ = 44 m completeren van de berekening 3 maximumscore 3 voorbeeld van een antwoord: inzicht dat Linda niet beweegt inzicht dat Maureen in negatieve richting beweegt als Karen in positieve richting beweegt en vice versa inzicht dat de grootte van de uitwijking van Maureen even groot en tegengesteld is aan die van Karen HA-023-f-4--c 5 lees verder

16 Vraag Antwoord Scores 4 maximumscore 4 uitkomst: F s = 53 kn (met een marge van 0 kn) voorbeeld van een bepaling: In de figuur komt cm overeen met 5 kn. De lengte van de vector van de spankracht is 0,5 cm, zodat de grootte van de spankracht gelijk is aan 53 kn. bepalen van de schaalfactor in de figuur inzicht dat de vectorsom van de spankrachten gelijk is aan Fz construeren van de spankracht completeren van de bepaling 5 maximumscore 3 3 uitkomst: m = 2,30 0 (ton) voorbeeld van een antwoord: Als de frequentie van de brug drie keer zo klein gemaakt moet worden, moet de trillingstijd drie keer zo groot worden. Volgens T = k m moet de massa dan negen keer zo groot worden, dus = 2592 ton. De extra 3 massa is dus gelijk aan = 2304 = 2,30 0 ton. inzicht dat de trillingstijd drie keer groter moet worden inzicht dat de massa negen keer groter moet worden completeren van de berekening HA-023-f-4--c 6 lees verder

17 Vraag Antwoord Scores Opgave 2 Radiotherapie met jood-25 6 maximumscore 3 voorbeeld van een antwoord: In figuur is de activiteit A gelijk aan het aantal kernen dat vervalt per seconde. Na 3 dagen zijn er 3 3 0,44 0 kernen vervallen, dus: 0, A = = 6,98 0 = 7 MBq inzicht dat de activiteit gelijk is aan het aantal kernen dat vervalt per seconde aflezen van N met bijbehorende t completeren 7 maximumscore 2 voorbeeld van een antwoord: Na honderd dagen is al een groot deel van de jood-25-kernen vervallen. De activiteit van de jood-25-kernen is daardoor afgenomen (zodat het aantal kernen dat vervalt minder snel toeneemt). inzicht dat na honderd dagen een groot deel van de jood-25-kernen vervallen is inzicht dat de activiteit hierdoor in het verloop van de tijd afneemt 8 maximumscore 3 uitkomst: t = 62 dagen 2 (de uitkomst moet liggen tussen 60 en 65 dagen) voorbeeld van een bepaling: 3 Na 500 dagen zijn er 2,7 0 jood-25-kernen vervallen; de helft hiervan 3 is 6,35 0. In de grafiek van figuur 2 is af te lezen dat er na 62 dagen 3 6,35 0 kernen vervallen zijn. De halveringstijd is dus 62 dagen. inzicht in het begrip halveringstijd aflezen van het totaal aantal kernen dat vervallen is, met een marge van 3 0, 0 completeren van de bepaling Opmerking Als de halveringstijd uit Binas is gehaald (59 dagen): geen scorepunten toekennen. HA-023-f-4--c 7 lees verder

18 Vraag Antwoord Scores 9 maximumscore 4 2 uitkomst: m = 2,63 0 µ g voorbeeld van een bepaling: In tabel 25 van Binas staat dat de massa van één jood atoom 24,90 u is Dit is 24,90, = 2,074 0 kg. Er zijn in totaal 2,7 0 jood-25-kernen vervallen. De massa van het jood in het staafje is dan ,7 0 2,074 0 = 2,634 0 kg = 2,63 0 µ g. opzoeken van de atoommassa van jood-25 omrekenen van atomaire massa-eenheid naar kg berekenen van de massa van de vervallen jood atomen in kg aan het begin van de behandeling completeren van de bepaling Opmerkingen Als bij de beantwoording van vraag 8 een fout is gemaakt in het aflezen van het totaal aantal kernen dat vervallen is, en dat aantal hier opnieuw is gebruikt: geen aftrek. Als met een atoommassa van 25 u gerekend is: geen aftrek. 0 maximumscore 4 2 uitkomst: D = 2, 0 (J kg of Gy) voorbeeld van een bepaling: 3 Op t = 365 dagen zijn er 2,6 0 kernen vervallen. De energie hiervan is: 5 3 E = 4,49 0 2,6 0 = 0,5657 J. E Voor de dosis geldt: D =. m Hierin is E = 0, ,5657 = 8,49 J en m = 0,040 kg. Invullen geeft 8, 49 2 D = = 2, 0 J kg ( of Gy). 0,040 aflezen van het aantal kernen bij t = 365 dagen met een marge van 3 0, 0 inzicht dat E gelijk is aan het aantal geabsorbeerde fotonen maal de energie van een foton juist gebruik van 30% completeren van de bepaling HA-023-f-4--c 8 lees verder

19 Vraag Antwoord Scores Opgave 3 Curiosity maximumscore 3 4 uitkomst: 2,57 0 ms voorbeeld van een berekening: x De gemiddelde snelheid vgem = = t = 2,57 0 ms x gebruik van vgem = t omrekenen van km naar m en van dagen naar s completeren van de berekening 2 maximumscore 2 4 uitkomst:, 3 0 N 3 D voorbeeld van een berekening: Voor de zwaartekracht geldt: Fz = mg waarbij g de gravitatieversnelling op 3 4 Mars is (Binas tabel 3). Invullen levert: Fz = mg = 3, 6 0 3, 7 =,3 0 N. gebruik van Fz = mg met g = 3, 7 m s completeren van de berekening 2 4 maximumscore 9 0 antwoord: tussen 0 0 Hz voorbeeld van een antwoord: In Binas tabel 9 B is te vinden dat de UHF band ligt tussen Hz. juiste ondergrens en juiste bovengrens HA-023-f-4--c 9 lees verder

20 Vraag Antwoord Scores 5 maximumscore 3 uitkomst: 26 s voorbeeld van een berekening: De kortste afstand tussen Aarde en Mars is gelijk aan: 2 (0,2278 0,496) 0 m. (De straal van Aarde en van Mars is te verwaarlozen ten opzicht van deze afstand.) 8 De snelheid van het signaal is gelijk aan de lichtsnelheid: 2, ms. De tijd die het signaal er minimaal over zal doen is dan: 2 (0,2278 0,496) 0 t = = 26 s. 8 2, opzoeken van afstand van Aarde - Zon en Mars - Zon inzicht dat het signaal met de lichtsnelheid beweegt completeren van de berekening Opmerkingen Bij de correctie hoeft geen rekening gehouden te worden met significantie. 8 Als er met een lichtsnelheid van 3, 0 0 m s gerekend is: geen aftrek. 6 maximumscore 2 6 uitkomst: 2,8 0 W voorbeeld van een berekening: 3 E Het vermogen P = = = 2,8 0 W. 9 t 5,0 0 E gebruik van P = t completeren van de berekening HA-023-f-4--c 0 lees verder

21 Vraag Antwoord Scores 7 maximumscore 4 voorbeeld van een antwoord: Het granieten steentje heeft een volume van graniet is 3 0,005 mm ; de dichtheid van 3 3 2,7 0 kg m zodat de massa van het stukje graniet gelijk is aan m= ρv = 2,7 0 0,005 0 = 4,05 0 kg. Er geldt: Q = cm T, met 9 m = 4,05 0 kg. 3 c = 0,82 0 J kg K, Q = 4 0 J en Invullen geeft: 4 0 = 0,82 0 4,05 0 T waaruit volgt dat 3 T = 4, 2 0 K. Dit is ruim boven door een laserpuls gaan smelten. 3, 5 0 K; het stukje graniet kan dus gebruik van m= ρv gebruik van Q = cm T opzoeken van ρ graniet en c graniet completeren van de berekening en conclusie HA-023-f-4--c lees verder

22 Vraag Antwoord Scores Opgave 4 Highland Games 8 maximumscore 2 voorbeeld van een antwoord: De kinetische energie is maximaal als de snelheid maximaal is. De snelheid van het gewicht op een bepaald tijdstip is te bepalen als de helling van (de raaklijn aan) de (h,t)-grafiek op dat tijdstip. Op t = 0,35 s loopt (de raaklijn aan) de (h,t)-grafiek het meest steil, zodat daar de snelheid en daarmee ook de kinetische energie maximaal is. inzicht dat de snelheid op een tijdstip bepaald kan worden met de helling van (de raaklijn aan) de (h,t)-grafiek completeren 9 maximumscore 3 voorbeeld van een antwoord: methode : De maximale waarde van de zwaarte energie is: 3 Ez = mgh = 25 9,8 5,0 =,23 0 J. 2 Op t = 0,35 s is de zwaarte energie Ez = mgh = 25 9,8,7 = 4,7 0 J. Volgens de wet van behoud van energie is de maximale kinetische energie gelijk aan de toename van de zwaarte energie, dus E kin =,23 0 4,7 0 = 0,8 0 J. gebruik van Ez = mgh inzicht dat de maximale kinetische energie gelijk is aan de toename van de zwaarte energie tussen t = 0,35 s en t =, s completeren HA-023-f-4--c 2 lees verder

23 Vraag Antwoord Scores methode 2: Tussen t = 0,35 s en t =, s is de toename van de zwaarte energie E = = = 3 z mg h 25 9,8 (5,0,7) 0,8 0 J. Volgens de wet van behoud van energie is de maximale kinetische energie 3 gelijk aan de toename van de zwaarte energie, dus E kin = 0,8 0 J. gebruik van Ez = mg h met h = 3,3 m (met een marge van 0, m) inzicht dat de maximale kinetische energie gelijk is aan de toename van de zwaarte energie tussen t = 0,35 s en t =, s completeren Opmerking Als de kinetische energie berekend is met behulp van de snelheid als helling van de raaklijn aan de (h,t)-grafiek: maximaal scorepunt. 20 maximumscore 3 3 uitkomst: P = 5,6 0 W voorbeeld van een bepaling: methode E Voor het (gemiddelde) mechanische vermogen geldt: P =. t 3 Hierin is E = Ez,max = mg h = 25 9,8 (5, 0 0, 4) =,28 0 J en t = 0, 20 s. 3, Invullen geeft: P = = 5,6 0 W. 0, 20 E gebruik van P = t inzicht dat E = Ez,max (met een marge h = 0, m ) completeren van de bepaling HA-023-f-4--c 3 lees verder

24 Vraag Antwoord Scores methode 2 E Ez + E Voor het (gemiddelde) mechanische vermogen geldt: P = = kin. t t Hierin is: 2 Ez = mg h = 25 9,8 (,70 0,4) = 3,9 0 J ; 3 Ekin = 0,8 0 J; t = 0,20 s. Invullen geeft: 2 3 3, ,8 0 3 P = = 5,6 0 W. 0, 20 E gebruik van P = t inzicht dat E = Ez + Ekin completeren van de bepaling Opmerking ( Ekin + Ez) Als met E = gerekend wordt: maximaal scorepunt. 2 2 maximumscore 3 voorbeeld van een antwoord: Welke kracht/krachten werken er? t = 0,05 s (vlak voor de worp) spierkracht (of spankracht) en zwaartekracht t =,0 s (op het hoogste punt) zwaartekracht t = 0 s (het blok ligt op de grond) zwaartekracht en normaalkracht per juiste regel Opmerking Als er in een regel, naast het goede antwoord, meerdere krachten genoemd worden die onjuist zijn: geen scorepunt toekennen. 22 maximumscore 2 antwoord: (grafiek) b HA-023-f-4--c 4 lees verder

25 Vraag Antwoord Scores 23 maximumscore 4 voorbeeld van een antwoord: Voor deze valbeweging geldt: 2 h= 5,0 m en g = 9,8 m s. Invullen levert De valbeweging duurt dan mgh = mv waarin 2 2 v = 2gh = 2 9,8 5,0 = 9,9 ms. v 9,9 t = = =, 0 s. g 9,8 2 inzicht dat mgh = mv 2 v gebruik van g = t juiste indeling van de verticale en de horizontale as, waarbij meer dan de helft van de as gebruikt wordt tekenen van het bijbehorende lijnstuk vanaf t =, s tot de berekende eindtijd Opmerking Als de snelheid waarmee het blok de grond raakt niet juist berekend is: maximaal 2 scorepunten. Als de snelheid negatief is: goed rekenen. Als het lijnstuk te ver is doorgetekend vervalt de vierde deelscore. HA-023-f-4--c 5 lees verder

26 Vraag Antwoord Scores Opgave 5 Zekeringen in een auto 24 maximumscore 3 uitkomst: 3,5 A voorbeeld van een berekening: P 2 De stroomsterkte door één remlicht is gelijk aan I = = =, 75 A. U 2 Omdat beide remlichten parallel geschakeld zijn, is de stroomsterkte door zekering 3 gelijk aan 2, 75 = 3, 5 A. gebruik van P = UI inzicht dat Izekering = 2 Iremlicht completeren van de berekening 25 maximumscore 2 De stroomsterkte door zekering 2 is gelijk gebleven De stroomsterkte door zekering is kleiner geworden 26 maximumscore 4 2 uitkomst: P =, 5 0 W voorbeeld van een berekening: methode De stroomsterkte door de achterruitverwarming is gelijk aan U 2 I = = = 3, 0 A. R (0, ,022) Het elektrische vermogen van de achterruitverwarming is dan gelijk aan P= I R= (3,0) 0,900 = 52 =,5 0 W. gebruik van U = IR inzicht dat R = (0, ,022) Ω 2 gebruik van P= I R met R = 0,900 Ω completeren van de berekening HA-023-f-4--c 6 lees verder

27 Vraag Antwoord Scores methode 2 U 2 Voor de achterruitverwarming geldt: I = = = 3, 0 A; R (0, ,022) zodat U = IR = 3,0 0,900 =,7 V. Het elektrische vermogen van de achterruitverwarming is dan P = UI =,7 3,0 = 52 =,5 0 W. gebruik van U = IR inzicht dat R = (0, ,022) Ω 2 U gebruik van P = UI of P = R completeren van de berekening Opmerking Als bij methode 2 voor de spanning over de achterruitverwarming 2,0 Volt is gebruikt: maximaal 2 scorepunten. 27 maximumscore 4 voorbeelden van antwoorden: De stroomsterkte door de nieuwe audioversterker is gelijk aan P 420 I = = = 35 A. De zekering van 40 A is groot genoeg en is dus U 2 een goede keuze. De stroomsterkte door de aansluitdraden is aanzienlijk hoger geworden dan 20 A. Het ontwikkelde vermogen in de bestaande draden kan dan (te) hoog worden waardoor brand kan ontstaan. Dikkere aansluitdraden hebben minder weerstand, zodat het ontwikkelde vermogen in de draden minder wordt en de brandveiligheid groter wordt. inzicht dat de stroomsterkte door de audioversterker berekend moet worden vergelijken van de berekende stroomsterkte met 40 A inzicht dat het vermogensverlies in de dunnere draden te hoog kan worden en de draden daardoor te warm worden inzicht dat dikkere draden minder weerstand hebben zodat minder vermogen ontwikkeld wordt 2 HA-023-f-4--c 7 lees verder

28 Vraag Antwoord Scores 28 maximumscore 4 voorbeeld van antwoorden: De weerstand van de PPTC is bij 20 Cgelijk aan 85 Ω. U 2 De stroomsterkte door de PPTC is dan: I = = = 0,4 A. R 85 Tijdens de kortsluiting zal de temperatuur van de PPTC toenemen. De weerstand van de PPTC neemt bij hoge temperatuur toe, waardoor de stroomsterkte in de tak met de PPTC uiteindelijk laag zal worden. bepalen van de weerstand van de PPTC bij 20 C, met een marge van Ω completeren van de bepaling van de stroomsterkte door de PPTC inzicht dat de temperatuur van de PPTC eerst toeneemt inzicht dat de weerstand van de PPTC toeneemt bij hoge temperatuur zodat de stroomsterkte afneemt 5 Inzenden scores Verwerk de scores van alle kandidaten per examinator in het programma WOLF. Zend de gegevens uiterlijk op 30 mei naar Cito. De normering in het tweede tijdvak wordt mede gebaseerd op door kandidaten behaalde scores. Als het tweede tijdvak op uw school wordt afgenomen, zend dan ook van uw tweede-tijdvak-kandidaten de deelscores in met behulp van het programma WOLF. HA-023-f-4--c 8 lees verder einde