1. Wat houdt het Programma voor het traceren van terrorismefinanciering in?

Transcriptie

1 SECRETARIAAT-GENERAAL VAN DE RAAD VAN DE EU ~INFORMATIEVE NOTA~ overeenkomst tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten van Amerika inzake de verwerking en de doorgifte van gegevens betreffende het betalingsberichtenverkeer ten behoeve van het Programma voor het traceren van terrorismefinanciering (Terrorist Finance Tracking Program - TFTP) van de VS - Vragen en antwoorden - 1. Wat houdt het Programma voor het traceren van terrorismefinanciering in? November 2009 Via het Programma voor het traceren van terrorismefinanciering (TFTP) probeert het Amerikaanse ministerie van Financiën personen die van terrorisme worden verdacht, alsmede hun financiers, te identificeren, op te sporen en te vervolgen. In het kader van het TFTP eist het Amerikaanse ministerie van Financiën dat de Amerikaanse tak van Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication (Vereniging voor wereldwijde financiële telecommunicatie tussen banken - SWIFT) een aantal welomschreven gegevens in verband met het betalingsberichtenverkeer - die voor onderzoek naar terrorisme van belang zijn - aan het ministerie overdraagt. Verzoeken voor het verstrekken van gegevens zijn nauwkeurig toegesneden op eerdere analyses van bepaalde soorten berichten, op bepaalde regio's en op geconstateerde dreigingen van terrorisme. In het kader van het TFTP worden algemene gegevens aan het ministerie van Financiën toegezonden. Deze gegevens worden echter niet onbeperkt aan een onderzoek onderworpen, maar aan specifieke onderzoeken die zijn gebaseerd op bestaande informatie die aanleiding geven om te geloven dat de persoon waarnaar een onderzoek wordt ingesteld, betrokken is bij terrorisme of de financiering ervan. Buiten de specifieke onderzoeken zijn en blijven de gegevens anoniem. 2. Is het TFTP belangrijk voor de Europese veiligheid? Tot nu toe zijn dankzij het TFTP meer dat 1450 aanwijzingen aan Europese regeringen en 800 aanwijzingen aan niet-europese regeringen verstrekt, en tussen januari en september 2009 hebben de EU-landen meer dan 100 nieuwe aanwijzingen binnengekregen. Concrete voorbeelden van informatie die via het TFTP is verkregen, volgen hieronder: P E R S W e t s t r a a t B B R U S S E L T e l. : ( 0 ) F a x : ( 0 ) press.office@consilium.europa.eu

2 (i) (ii) (iii) TFTP-informatie is een essentieel hulpmiddel gebleken voor de Europese regeringen tijdens hun onderzoeken naar een door Al-Qaida beraamd complot om aanslagen te plegen op trans-atlantische lijnvluchten tussen de EU en de VS. Dankzij het TFTP konden nieuwe aanwijzingen worden verzameld, identiteiten worden bevestigd en personen die voor dit complot verantwoordelijk waren, met elkaar in verband worden gebracht. Half september 2009 zijn in het Verenigd Koninkrijk drie personen veroordeeld, en voor ten minste 30 jaar achter de tralies verdwenen. Begin 2009 kon dankzij het TFTP de financiële handel en wandel worden nagegaan van een Al-Qaidalid in Europa die een rol speelde bij het beramen van een vermeende aanslag op een vliegtuig. De informatie is doorgespeeld naar de regeringen van Europese landen en landen in het Midden-Oosten. In de zomer van 2007 kon dankzij het TFTP de financiële handel en wandel van leden van de Islamic Jihad Union (Unie van Islamitische Jihad - IJU) in Duitsland worden blootgelegd. Deze informatie droeg bij aan het onderzoek naar en de uiteindelijke arrestatie van leden van de IJU die aanslagen beraamden in Duitsland. Na de arrestaties kon via het TFTP nuttige aanvullende informatie aan de Duitse autoriteiten worden verstrekt. De betrokken hebben vervolgens een bekentenis afgelegd. 3. Wat is de achtergrond van het Programma voor het traceren van terrorismefinanciering? Het TFTP bestaat nu acht jaar. Het is kort na de terroristische aanslagen van 11 september 2001 door het ministerie van Financiën van de Verenigde Staten opgezet. Het TFTP is gebaseerd op wettelijke bevoegdheden in de VS, een reeks resoluties van de Veiligheidsraad van de VN en daarmee samenhangende uitvoeringsbevelen. In 2006 verschenen een aantal artikelen in de pers waarin gewezen werd op het bestaan van het TFTP; binnen de EU ontstond bezorgdheid over de bescherming van gegevens. Om deze bezorgdheid weg te nemen heeft het Duitse voorzitterschap van de EU (eerste helft van 2007), gesteund door de Commissie, met het Amerikaanse ministerie van Financiën onderhandeld over een aantal afspraken over de wijze waarop persoonsgegevens uit de EU in het kader van het TFTP kunnen worden verwerkt. Deze afspraken zijn in juli 2007 bekendgemaakt in het Publicatieblad van de Europese Unie (PB C 166 van , blz. 18). 4. Wat zijn de belangrijkst toezeggingen inzake gegevensbescherming die het Amerikaanse ministerie van Financiën in de opmerkingen over het TFTP heeft gedaan? Het Amerikaanse ministerie van Financiën heeft in zijn opmerkingen van juli 2007 toegelicht dat gegevens die in het kader van het TFTP binnenkomen, uitsluitend voor terrorismebestijding worden gebruikt, ook in de toekomst. Het gebuik van de gegevens voor andere doeleinden, zoals in verband met criminele en andere activiteiten die geen verband houden met terrorisme, is strikt verboden. Het ministerie van Financiën heeft verklaard dat iedere vorm van datamining van TFTP-gegevens strikt verboden is en blijft - in het kader van het TFTP zijn gegevens alleen toegankelijk middels een specifieke zoekopdracht door analysten die zich bezighouden met terrorismebestrijding, op basis van bestaande informatie die aanleiding geeft om te geloven dat een bepaald persoon betrokken is bij terrorisme of de financiering daarvan. Het ministerie van Financiën heeft toegezegd gegevens binnen een bepaalde periode te wissen - over het algemeen binnen vijf jaar, en dit is in overeenstemming met de wetgeving van de EU inzake bestrijding van de financiering van terrorisme die banken in de EU verplicht om gegevens over financiële transacties gedurende vijf jaar te bewaren. 2

3 5. Volgens de Amerikaanse opmerkingen over het TFTP mag de EU een "prominente Europeaan" aanwijzen die moet nagaan of de VS hun toezeggingen nakomen. Wat zijn de bevindingen van die "prominente Europeaan"? Begin 2008 heeft de Commissie daartoe de met terrorismebestrijding belaste Franse rechter Jean- Louis Bruguière aangewezen. Rechter Bruguière heeft in december 2008 een verslag uitgebracht waarin twee hoofdconclusies worden getrokken. Op de eerste plaats bevestigde hij dat de opmerkingen van het Amerikaanse ministerie van Financiën over de gegevensbeschermingspraktijken juist zijn. Op de tweede plaats concludeerde hij dat het TFTP voor de EU aanzienlijke veiligheidsvoordelen heeft opgeleverd. Wat het laatste betreft heeft rechter Bruguière er in zijn verslag op gewezen dat de TFTP-aanwijzingen die met de EU-instanties zijn gedeeld, niet alleen uiterst waardevol zijn gebleken bij het onderzoek naar de terroristische aanslagen die in de afgelopen acht jaar in Europa zijn gepleegd, maar ook een belangrijke rol hebben gespeeld bij het voorkomen van een aantal terroristische aanslagen in Europa. 6. Als het TFTP al acht jaar heeft gefunctioneerd, waarom stelt de EU dan nu pas voor om een overeenkomst met de Verenigde Staten te sluiten? Eind 2009 zal SWIFT haar nieuwe systeemarchitectuur in gebruik nemen. Dit houdt in dat SWIFT naast de in de EU en de VS bestaande servers een nieuw operationeel centrum in Zwitserland in gebruik zal nemen. Het netto-effect van deze nieuwe opzet is dat een aanzienlijk deel van de gegevens die nu in het kader van het TFTP bij het Amerikaanse ministerie van Financiën binnenkomen, niet langer in de Verenigde Staten zullen worden opgeslagen. Om ervoor te zorgen dat het TFTP blijft bijdragen aan de bovengenoemde veiligheidsvoordelen voor de EU en voor de wereld in het algemeen, moet een internationale overeenkomst worden gesloten op grond waarvan gegevens die voor het TFTP nodig zijn, beschikbaar blijven komen voor het Amerikaanse ministerie van Financiën. Daarom hebben de 27 lidstaten van de Europese Unie in juli van dit jaar het voorzitterschap van de EU unaniem een mandaat gegeven om te onderhandelen over een overeenkomst met Verenigde Staten om overdracht van gegevens en daarmee de voortzetting van het TFTP te waarborgen. In juli was nog niet bekend of en wanneer het Verdrag van Lissabon in werking zou treden. Het mandaat berust daarom op een rechtsmechanisme van het EU-Verdrag dat op 1 december 2009, wanneer het Verdrag van Lissabon in werking treedt, niet meer bestaat. Om het Europees Parlement in staat te stellen zijn bevoegdheden uit hoofde van het nieuwe Verdrag uit te oefenen, wordt de overeenkomst voor maximaal 9 maanden gesloten. Begin 2010 zal de Commissie dan met een nieuw voorstel voor een mandaat komen voor een overeenkomst die is gebaseerd op het Verdrag van Lissabon. Voorts moet er een interimovereenkomst worden gesloten om ervoor te zorgen dat het TFTP ononderbroken zijn werk kan doen en de EU niet verstoken blijft van belangrijke informatie in verband met terroristische aanslagen of onderzoeken in het kader van terrorismebestrijding. 3

4 7. Verbetert de tussen de EU en de VS voorgestelde overeenkomst de bescherming van EU-burgers in vergelijking met de huidige situatie? In de Opmerkingen van juli 2007 heeft het Amerikaanse ministerie van Financiën aan de Europese Unie een aantal unilaterale toezeggingen gedaan over de wijze waarop van de EU afkomstige gegeven zouden worden verwerkt. Door de voorgestelde overeenkomst tussen de EU en de VS zullen de unilaterale toezeggingen juridisch bindende bepalingen van een internationale overeenkomst worden. Het niet nakomen van deze verplichtingen zou de EU bijvoorbeeld het recht geven om de overeenkomst op te schorten of te beëindigen. Krachtens de voorgestelde overeenkomst zal het besluit waarbij wordt ingestemd met het overdragen van gegevens aan het Amerikaanse ministerie van Financiën, genomen worden door een Europese rechterlijke instantie, die de wettigheid van het verzoek moet verifiëren. Dit is een belangrijke wijziging ten opzicht van de huidige situatie, waarin verzoeken tot het overdragen van gegevens rechtstreeks aan een particuliere organisatie zijn gericht, zonder dat daar een Europese openbare autoriteit op toeziet. 8. In welke zin is de tussen de EU en de VS voorgestelde overeenkomst een verbetering van de huidige situatie? In de voorgestelde overeenkomst is bepaald dat de werking van het TFTP zal worden geëvalueerd teneinde in het bijzonder na te gaan of de garanties inzake gegevensbescherming worden nageleefd. Elke partij kan op elk moment om zo'n evaluatie verzoeken; in ieder geval moet er een evaluatie plaatsvinden binnen zes maanden na de datum waarop de overeenkomst tot stand komt. Het evaluatieteam bestaat uit vertegenwoordigers van het EU-voorzitterschap, de Europese Commissie en de gegevensbeschermingsautoriteiten van de lidstaten. Tevens wordt met de voorgestelde overeenkomst beoogd de veiligheidsvoordelen van het TFTP voor de EU te vergroten. De tekst verplicht de Amerikaanse autoriteiten bijvoorbeeld om met de EU-ambtgenoten door de VS verkregen TFTP-aanwijzingen uit te wisselen die nuttig kunnen zijn voor de terrorismebestrijding in de EU. Met de overeenkomst zullen de autoriteiten van de lidstaten ook kunnen verzoeken de TFTP-gegevens te bevragen indien zij redenen hebben om aan te nemen dat een persoon bij terrorisme of de financiering daarvan betrokken is. 9. Zal het Amerikaanse ministerie van Financiën met de voorgestelde overeenkomst meer gegevens ontvangen dan met de huidige regeling? De voorgestelde overeenkomst beoogt de houdbaarheid van TFTP in zijn huidige vorm te waarborgen. In de overeenkomst is niet voorzien in de doorgifte van extra gegevenscategorieën. 4

5 10. Welke waarborgen bevat de voorgestelde overeenkomst tussen de EU en de VS op het gebied van de bescherming van persoonsgegevens? In de overeenkomst zijn aanzienlijke waarborgen ingebouwd voor de bescherming van persoonsgegevens die uit hoofde van deze overeenkomst worden overgedragen. Het gaat onder meer over het strikte verbod om gegevens te gebruiken voor andere doeleinden dan het voorkomen van, het onderzoek naar of de opsporing of vervolging van terrorisme of de financiering ervan, en om specifiek het bewijs te leveren voor het vermoeden dat de persoon die het voorwerp van een doorzoeking is, bij terrorisme betrokken is. Elke vorm van datamining wordt door de overeenkomst verboden. Conform de overeenkomst moet het ministerie van Financiën vaststellen welke gegevens niet langer ten behoeve van terrorismebestrijding nodig zijn, en moet zij deze wissen. In andere gevallen moeten gegevens in het TFTP-gegevensbestand in het algemeen binnen de vijf jaar na ontvangst worden gewist. De voorgestelde overeenkomst bevat strikte verplichtingen ten aanzien van gegevensbeveiliging en de personen die toegang hebben tot TFTP-gegevens. 11. Hoe kan een persoon er zeker van zijn dat zijn persoonsgegevens niet op onjuiste wijze zijn verwerkt? Er wordt geen afbreuk gedaan aan de bestaande rechten van personen of gegevensbeschermingsautoriteiten in de EU. Elke persoon heeft het recht om van zijn of haar gegevensbeschermingsautoriteit de bevestiging te verkrijgen dat binnen de Europese Unie alle nodige verificaties zijn verricht. Eenieder kan dit verzoek met redelijke tussenpozen indienen, zonder beperking en zonder bovenmatige vertraging of kosten. Er zij op gewezen dat dit recht kan worden onderworpen aan noodzakelijke en evenredige maatregelen naar nationaal recht, mede ter bescherming van de openbare veiligheid of teneinde te voorkomen dat strafrechtelijke onderzoeken in het gedrang komen, met inachtneming van de legitieme belangen van de betrokkene. 12. Welk recht op beroep zal een EU-burger hebben indien de verwerking van zijn of haar gegevens in strijd is met de waarborgen van de overeenkomst? In de overeenkomst is bepaald dat eenieder wiens persoongegevens een met deze overeenkomst strijdige verwerking hebben ondergaan, het recht heeft om beroep in te stellen. Krachtens de Amerikaanse wetgeving kan een persoon die door een overheidsoptreden schade heeft geleden, op basis van de wet administratieve rechtsvordering (Inspector General Act) beroep instellen bij een rechterlijke instantie. Tevens kan de inspecteur-generaal van het Amerikaanse ministerie van Financiën krachtens de Amerikaanse wet betreffende de inspecteur-generaal (Inspector General Act) bijvoorbeeld klachten onderzoeken over misbruik of tekortkomingen in verband met het beheer van het TFTP, en over de bevindingen aan de minister van Financiën en het Congres verslag uitbrengen. 5

6 13. Welke gegevens worden er in het kader van het TFTP aan het Amerikaanse ministerie van Financiën overgedragen? In het kader van het TFTP worden gegevens in verband met verrichte financiële transacties overgedragen. Het kan identificatie-informatie over de bron en/of de ontvanger van de transactie betreffen, waaronder naam, adres, nationaal identificatienummer en andere persoonsgegevens in verband met betalingsberichten. 14. Waarom bedraagt de looptijd van de overeenkomst maximaal negen maand? De voorgestelde overeenkomst heeft een korte looptijd om ervoor te zorgen dat de bij het Verdrag van Lissabon aan het Europees Parlement verleende nieuwe bevoegdheden van toepassing zouden zijn op een mogelijke overeenkomst op lange termijn ter vervanging van de voorgestelde overeenkomst. 15. In september 2009 heeft het Europees Parlement een resolutie over de voorgestelde overeenkomst tussen de EU en de VS aangenomen. Is de voorgestelde overeenkomst in overeenstemming met de resolutie? De voorgestelde overeenkomst stemt in hoge mate overeen met de voorwaarden van de resolutie. De looptijd van de overeenkomst bedraagt bijvoorbeeld maximaal negen maand: een overeenkomst met een langere looptijd zal op het Verdrag van Lissabon gebaseerd zijn. Ook inhoudelijk gezien is aan de voorwaarden van de resolutie voldaan, of zijn de desbetreffende bepalingen in de overeenkomst aangescherpt. In de resolutie wordt bijvoorbeeld verlangd dat de verzoeken om gegevens gebaseerd moeten zijn op specifieke gerichte gevallen, dat zij onderworpen moeten zijn aan rechterlijke toestemming, dat de overeenkomst het gebruik van betalingsberichten voor andere doeleinden dan voor terrorismebestrijding moet verbieden, en dat de overeenkomst een wederkerigheidsmechanisme moet bevatten om ervoor te zorgen dat de diensten van de lidstaten desgevraagd TFTP-gerelateerde informatie ontvangen. 6