Feitenkaart discriminatie 2012 over de gemeente Rotterdam en de regio s Rotterdam-Rijnmond en Zuid-Holland-Zuid

Transcriptie

1 Feitenkaart discriminatie 2012 over de gemeente Rotterdam en de regio s Rotterdam-Rijnmond en Zuid-Holland-Zuid 1

2 Inhoud Inleiding... 3 In het kort... 4 Deel 1 Discriminatie in Rotterdam: een analyse van RADAR-meldingen en belevingsonderzoek De omvang van discriminatie in beeld De wijze waarop discriminatie zich uit Gediscrimineerd omdat Waar speelde het zich af? Discriminatie; zal ik dat melden? Beschuldigd van discriminatie; wat nu? Hoe zit dat in Amsterdam? Deel 2 Discriminatie in Rotterdam-Rijnmond en Zuid-Holland-Zuid: een analyse van RADAR-meldingen De omvang van discriminatie in beeld De wijze waarop discriminatie zich uit Gediscrimineerd omdat Waar speelde het zich af? Wat is er met de meldingen gebeurd? Een vergelijking tussen gemeenten in de regio

3 Inleiding RADAR is het Kenniscentrum Gelijke Behandeling en Discriminatie voor de gemeente Rotterdam. RADAR is daarnaast ook de antidiscriminatievoorziening in de regio s Brabant-Noord, Midden- en West-Brabant, Zuid-Holland-Zuid en Rotterdam-Rijnmond. 1 De organisatie heeft vestigingen in Breda, Rotterdam, s-hertogenbosch en Tilburg. Hier kunnen mensen terecht die gediscrimineerd zijn of getuige zijn van discriminatie. De meest voorkomende discriminatiegronden zijn huidkleur/afkomst, geslacht, seksuele gerichtheid, geloofs-/levensovertuiging, leeftijd en handicap/chronische ziekte. Behalve advies en ondersteuning bij klachten en meldingen van discriminatie, analyseert RADAR de klachten en andere gegevens. Daarop gebaseerde overzichten helpen gemeentebesturen en sociale professionals bij het lokaliseren, voorkomen en bestrijden van discriminatie. RADAR verzorgt ook voorlichtingen en trainingen over (omgaan met) discriminatie op scholen, bij bedrijven en overheden. RADAR is door het Rotterdamse gemeentebestuur aangewezen als het Kenniscentrum gelijke behandeling en discriminatie. De gemeente vindt het belangrijk dat discriminatie wordt tegengegaan, omdat discriminatie een belemmering is voor de participatie van Rotterdammers. Het kenniscentrum staat niet alleen burgers bij, maar ook Rotterdamse bestuurders, beleidsmakers en het maatschappelijk middenveld wanneer het gaat om vraagstukken over in- en uitsluiting, discriminatie en gelijke behandeling. Samen met drie andere kenniscentra 2 bevordert RADAR gelijke behandeling, emancipatie, diversiteit en de emancipatie van lesbiennes, homoseksuelen, biseksuelen en transgenders in Rotterdam. Deze Feitenkaart geeft een overzicht van de klachten en meldingen van discriminatie in Rotterdam- Rijnmond en Zuid-Holland-Zuid in We beschrijven de omvang en de aard van meldingen, op welke terreinen discriminatie plaatsvond en op grond waarvan mensen gediscrimineerd werden. Ook het aantal meldingen per gemeente wordt weergegeven en de manier waarop de discriminatiemeldingen door RADAR zijn behandeld. Voor Rotterdam vullen we deze informatie aan met gegevens uit de jaarlijkse Omnibusenquête van het COS 3 naar ervaringen met discriminatie. Dit type belevingsonderzoek geeft ons meer informatie over de omvang van discriminatie, de verschijningsvormen en meldingsbereidheid en maakt het beeld completer. Discriminatie is bij uitstek een onderwerp waarbij het aantal meldingen niet alles zegt, omdat niet alle ervaren voorvallen worden gemeld (onderrapportage). 1 Sinds 1 april 2011 is RADAR werkzaam voor de bewoners van s-hertogenbosch en andere gemeenten in Brabant-Noord. 2 Kenniscentrum diversiteit, kenniscentrum emancipatie en kenniscentrum homo-emancipatie. 3 Het COS is het Centrum voor Onderzoek en Statistiek van de gemeente Rotterdam. Vanaf januari 2013 maakt het COS deel uit van de afdeling Onderzoek en Business Intelligence (OBI).

4 In het kort Het verschil tussen ervaren discriminatie en het aantal meldingen van discriminatie is groot; dat blijkt uit belevingsonderzoek Discriminatie wordt vaak niet gemeld omdat men twijfelt aan het nut van het melden. Er lijkt een voorkeur om discriminatievoorvallen zelf op te lossen In 2012 wisten 546 melders uit Rotterdam-Rijnmond en Zuid-Holland-Zuid RADAR te vinden met een geval of gevoel van discriminatie. Uit belevingsonderzoek in Rotterdam blijkt dat bijna één op de vijf Rotterdammers in 2012 discriminatie heeft ervaren Het gevoel hebben ongelijk te worden behandeld, achtergesteld te worden ten opzichte van andere groepen of de toegang geweigerd te worden omdat je tot een bepaalde groep wordt gerekend: het zijn wijzen waarop discriminatie het meest wordt ervaren. Gevolgd door discriminerende opmerkingen, beledigingen, stigmatiseren en uitsluiting Discriminatie op grond van etniciteit is het meest gemeld. Op afstand gevolgd door meldingen over leeftijdsdiscriminatie, discriminatie op grond van handicap/chronische ziekte, geslacht, godsdienst en seksuele gerichtheid Discriminatie komt overal voor. De arbeidsmarkt is al jaren koploper. Woonomgeving en openbare ruimte zijn veelgenoemd in het belevingsonderzoek Uit het belevingsonderzoek blijkt dat veertien procent van de Rotterdammers zich gediscrimineerd heeft gevoeld tijdens het uitgaan. RADAR ontving over horecadiscriminatie 47 meldingen. Bij het Rotterdamse Panel Deurbeleid kwamen 100 meldingen binnen over discriminerend deurbeleid, vooral van allochtone jongeren In 2012 nam het aantal meldingen over publieke en politieke opinie toe. Veel mensen stoorden zich aan het meldpunt van de PVV waar overlast van Midden- en Oost-Europeanen gemeld kon worden. Het Sinterklaasfeest zorgde ook dit jaar weer voor een heel aantal meldingen van melders; het beeld van Zwarte Piet ervaren zij als kwetsend/racistisch RADAR kan discriminatie niet alleen oplossen. In samenspraak met de melders bekijkt RADAR welke acties wenselijk en haalbaar zijn om de discriminatie-ervaring aan te kaarten. Dat varieert van adviesgesprekken tot bemiddeling en het doen van nader onderzoek tot het zoeken van publiciteit. In 2012 stapte RADAR diverse malen naar het College voor de Rechten van de Mens met het verzoek om een oordeel. Zo oordeelde het College dat een café in Dordrecht verboden onderscheid maakt door aan de deur te selecteren op ras of afkomst 4

5 Deel 1 Discriminatie in Rotterdam: analyse van RADAR-meldingen en belevingsonderzoek

6 1.1 De omvang van discriminatie in beeld Bijna één op de vijf Rotterdammersrs heeft discriminatie ervaren. Op de vraag heeft u zich in de afgelopen 12 maanden gediscrimineerd gevoeld geeft 19 procent van de Rotterdammers 4 een bevestigend antwoord. Het aantal Rotterdammers dat zich gediscrimineerd heeft gevoeld is daarmee gestegen ten opzichte van 2011 en ligt ook iets hoger dan in voorgaande jaren (met uitzondering van 2006). Slechts een fractie van deze ervaringen is bij RADAR gemeld. RADAR kreeg in 2012 van 338 Rotterdammers een melding binnen. Er deden zich 319 zaken voor binnen de gemeentegrenzen en er waren 19 meldingen van inwoners van Rotterdam over discriminatie elders. Dat kan in een andere gemeente zijn of in het buitenland, maar ook op het internet of in landelijke media. Figuur 1 Percentage Rotterdammers dat discriminatie heeft ervaren in 2012 (Omnibusenquête) % 16% 18% 13% 18% 16% 21% 81% 84% 82% 87% 82% 84% 79% gediscrimineerd niet gediscrimineerd 1.2 De wijze waarop discriminatie zich uit Uit de Omnibusenquête blijkt dat ruim de helft van de gediscrimineerden het idee had dat er sprake was van ongelijke behandeling of het voortrekken van bepaalde groepen. Omgerekend had bijna één op de tien Rotterdammers hier in 2012 last van. Deze categorie komt overeen met de RADAR-categorie omstreden behandeling. Ongeveer tweederde van de Rotterdamse meldingen ging in 2012 over deze wijze van discrimineren. Zo n 40 procent van de gediscrimineerden gaf in de Omnibusenquête aan zich in 2012 wel eens beledigd te hebben gevoeld door discriminerende opmerkingen. Nog eens 19 resp. 18 procent had last van uitsluiting (genegeerd worden) en stigmatisering. Bij RADAR ging 26 procent van de meldingen over vijandige bejegening. De antwoorden geweld en bedreiging werden weinig aangekruist. Ook bij RADAR zijn er over dergelijke ernstige incidenten verhoudingsgewijs weinig meldingen. Op een totaal van 338 meldingen gaan er in meldingen over geweld en 5 over bedreiging. Ook al lijkt dit niet veel, de redenering dat ieder geval er één te veel is blijft gepast. Bovendien is bekend dat gewelds- en bedreigingszaken eerder bij de politie worden gemeld dan bij RADAR. Tot slot maakt de Omnibusenquêtee duidelijk dat een redelijk deel van de gediscrimineerden (ongeveer één op de vijf) in een situatie is geweest waarin niets aanwijsbaars gebeurde, maar waaraan men toch het gevoel overhield gediscrimineerd te worden. 4 Met Rotterdammers wordt steeds be edoeld: Rotterdammers van 16 tot 85 jaar. 6

7 Tabel 1 Wijze waarop men zich gediscrimineerd voelde, naar percentage van de Rotterdammers met een discriminatieervaring (Omnibusenquête) en naar percentage van de meldingen bij RADAR (Rotterdam) 5 Omnibusenquête RADAR meldingen Rotterdam In % van gediscrimineerden In % van meldingen Ongelijke 53% 66% Omstreden behandeling behandeling/voortrekken bepaalde groepen Discriminerende belediging 39% 26% Vijandige bejegening Negeren/uitsluiting 19% Stigmatisering 18% Roddels 10% Vernieling 6% Geweld 8% 3% Geweld Bedreiging 7% 1% Bedreiging Meer een gevoel dan dat er 21% iets gebeurde Anders 6% 3% Overig Totaal 188% 6 100% Totaal 1.3 Gediscrimineerd omdat Van de Rotterdammers met een discriminatie-ervaring geeft 35 procent aan dat dit was vanwege ras. Nog eens 25 procent heeft zich gediscrimineerd gevoeld vanwege nationaliteit. Voor de wet zijn dit twee verschillende gronden (en RADAR hanteert dit onderscheid). Maar het is goed voorstelbaar dat het verschil voor de respondenten van de enquête minder duidelijk is. Inhoudelijk liggen de twee dichtbij elkaar en kunnen met enige verbeelding bij elkaar worden opgeteld tot de categorie culturele herkomst, die daarmee direct ruim boven de andere categorieën uitstijgt. Op de tweede, derde en vierde plaats staan discriminatie op grond van leeftijd (met 31% van de gediscrimineerden die dit heeft ervaren ook een flink aantal), geslacht, godsdienst en handicap. Homodiscriminatie is door vijf procent van de gediscrimineerden ervaren, wat neerkomt op ongeveer één procent van alle Rotterdammers. Ervan uitgaande dat vijf tot tien procent van de bevolking homoseksueel is, is dit percentage van gediscrimineerde Rotterdammers ook niet gering. Het beeld dat uit de Omnibusenquête naar voren komt, is redelijk in overeenstemming met de meldingen bij RADAR. Meer dan de helft van de Rotterdamse RADAR-meldingen in 2012 ging over discriminatie vanwege ras. Vooruitlopend op deel 2 van dit rapport: Rotterdam wijkt daarmee niet af van het regionale beeld en ook niet van het landelijk beeld. Op grote afstand volgen de meldingen over leeftijd- en seksediscriminatie (10 resp. 9%). Van de 33 meldingen over leeftijdsdiscriminatie gaan er 25 over voorvallen op de arbeidsmarkt. Dat kan ook gaan om 5 De categorieën die RADAR gebruikt in de registratie en de antwoordcategorieën van de Omnibusenquête komen niet één op één overeen. In de tabellen zijn de categorieën zo gerangschikt, dat duidelijk wordt waar gelijkenissen in zitten en waar verschillen. De categorieën die met elkaar overeenkomen kunnen zo met elkaar worden vergeleken. 6 Omdat men in de Omnibusenquête meerdere antwoorden kon aankruisen, telt het totaal van deze kolom op tot meer dan 100 procent. Het totaalcijfer 188 betekent dat gediscrimineerden gemiddeld 1,88 antwoorden aankruisten. 7

8 discriminerende vacatureteksten van bedrijven in Rotterdam. Van de meldingen over seksediscriminatie heeft de helft betrekking op de arbeidsmarkt. Denk hierbij aan vacatureteksten waarin specifiek om een man of vrouw wordt gevraagd, maar ook aan meldingen van vrouwen die vanwege een zwangerschap worden afgewezen voor een baan. Verder gaan de meldingen over de horeca, het onderwijs en de openbare ruimte. Eén op de 20 meldingen betreft discriminatie op grond van handicap. Er zijn evenveel meldingen over homodiscriminatie. Tabel 2 Grond waarop men zich gediscrimineerd voelde, naar percentage van de Rotterdammers met een discriminatieervaring (Omnibusenquête) en naar percentage van de meldingen bij RADAR (Rotterdam) Omnibusenquête RADAR meldingen Rotterdam In % van gediscrimineerden In % van meldingen Ras/huidskleur 35% 54% Ras Nationaliteit 25% 2% Nationaliteit Leeftijd 31% 10% Leeftijd Geslacht 17% 9% Geslacht Godsdienst/levensovertuiging 17% 4% Godsdienst 0% Levensovertuiging Handicap/chronische ziekte 10% 5% Handicap/chronische ziekte Burgerlijke staat 8% 0% Burgerlijke staat Arbeidsduur 6% 0% Arbeidsduur Soort contract 6% 0% Soort contract Politieke overtuiging 5% 0% Politieke gezindheid Homoseksuele gerichtheid 5% 5% Seksuele gerichtheid Anders 7% 9% Overige (niet-wettelijke) gronden Totaal 174% 100% Totaal 1.4 Waar speelde het zich af? Uit de Omnibusenquête blijkt dat de discriminatie-ervaringen van Rotterdammers zich vooral afspelen op de arbeidsmarkt. Van de Rotterdammers die zich gediscrimineerd voelden, gaf 31 procent aan dat die ervaring de arbeidsmarkt betreft. Nog eens 21 procent voelde zich gediscrimineerd tijdens een sollicitatie. Ook op straat en in de directe woonomgeving doet zich verhoudingsgewijs veel discriminatie voor. Ongeveer één op de vijf gediscrimineerden had die ervaring tijdens het winkelen en een iets kleiner deel tijdens het reizen met openbaar vervoer of taxi. Veertien procent van de gediscrimineerden voelde zich gediscrimineerd tijdens het uitgaan. Het beeld dat uit de RADAR-meldingen naar voren komt, is deels vergelijkbaar. Over discriminatie op de arbeidsmarkt komen bij RADAR de meeste meldingen binnen. Opvallend is dat RADAR in Rotterdam verhoudingsgewijs weinig meldingen krijgt over discriminerende voorvallen in de woonomgeving (buurt/wijk) en op straat (6 resp. 3% van de meldingen) wanneer dat wordt vergeleken met de antwoorden die in de Omnibusenquête zijn gegeven. Daaruit blijkt immers dat een aanzienlijk deel van de discriminatie zich afspeelt op straat en in de buurt. De verklaring voor het verschil is mogelijk dat gedupeerden dit soort voorvallen minder snel bij RADAR melden. Bij RADAR komen verhoudingsgewijs wel veel meldingen binnen over collectieve voorzieningen (bij de Omnibusenquête in de categorie anders ). 8

9 In onderstaande tabel is de uitkomst van de Omnibusenquête en de verdeling van de Rotterdamse meldingen bij RADAR over de verschillende terreinen naast elkaar gezet. Die terreinen komen niet één op één overeen. Vergelijkbare terreinen zijn in de tabel naast elkaar gezet. Tabel 3 Maatschappelijk terrein waarop men zich gediscrimineerd voelde, naar percentage van de Rotterdammers met een discriminatie-ervaring (Omnibusenquête) en naar percentage van de meldingen bij RADAR (Rotterdam) Omnibusenquête RADAR meldingen Rotterdam In % van gediscrimineerden In % van meldingen Op de werkvloer 31% 28% Arbeidsmarkt Bij een sollicitatie 21% Op straat 29% 3% Openbare ruimte Tijdens het winkelen 20% 10% Commerciële In het openbaar vervoer/taxi 18% dienstverlening In de eigen woonomgeving 20% 9% Buurt/wijk en privésfeer Tijdens het uitgaan 14% 12% Horeca Op school 8% 6% Onderwijs Op internet/in de media 8% 3% Media Bij het zoeken naar een woning 6% 4% Huisvesting Tijdens sportbeoefening 4% 2% Sport Anders 5% 15% Overig 7 9% Collectieve voorzieningen Totaal 187% 100% Totaal In de Omnibusenquête is ook gevraagd door wie men zich gediscrimineerd voelt. Daarin zijn grotendeels de antwoorden te herkennen uit de vorige tabel. Discriminatie op de werkvloer of bij een sollicitatie hangt samen met discriminatie door een leidinggevende, sollicitatiecommissie, collega of klant. Wat die klant betreft is het interessant dat 13 procent van de gediscrimineerde Rotterdammers zich juist gediscrimineerd heeft gevoeld door een baliemedewerker. Het maakt in dit geval dus blijkbaar niet zo heel veel uit aan welke kant van de balie je staat. Het antwoord dat het meest is gegeven is (groepjes) jongeren/voorbijgangers op straat. Ook blijkt dat omgerekend één procent van de Rotterdammers zich in 2012 gediscrimineerd voelde door zijn of haar buren. Dat staat gelijk aan inwoners, die misschien door een buurman zijn uitgescholden, het gevoel hadden dat er door de buren over hen werd geroddeld of dat zij door buurtgenoten werden buitengesloten vanwege hun herkomst, godsdienst, handicap of welk ander kenmerk dan ook. 7 In de categorie overig zijn voor de vergelijkbaarheid met de gegevens van de Omnibusenquête verschillende categorieën opgeteld. Te weten overig, politie, publieke en politieke opinie. 9

10 Figuur 2 Persoon of instantie door wie men zich gediscrimineerd voelde, naar percentage van de Rotterdammers met een discriminatie-ervaring (Omnibusenquête) jongeren/voorbijgangers op straat leidinggevende collega winkelpersoneel sollicitatiecommissie baliemedewerker buurman/buurvrouw conducteur/chauffeur politie klant leerling anders 3% 7% 7% 13% 12% 11% 14% 19% 18% 18% 18% 38% 1.5 Discriminatie; zal ik dat melden? Bovenstaande cijfers maken duidelijk dat lang niet iedere Rotterdammer met een discriminatie- bij ervaring zich ook bij RADAR meldt. Er zijn natuurlijk ook andere opties, zoals het aankaarten het bedrijf waar het zich afspeelt, aangifte doen bij de politie of misschien wel helemaal niets doen. Uit de Omnibusenquête blijkt dat van de Rotterdammers die zich in 2012 gediscrimineerd voelden 45 procent iets met die ervaring heeft gedaan. De meesten hebben erover gesproken met iemand in hun omgeving (31%). Zestien procent heeft die situatie zelf opgelost en 8 procent heeft de ervaring gemeld of heeft aangifte gedaan. Nog eens 8 procent heeft iets anders gedaan, waarbij onder andere werd ingevuld: twitter, en de vereniging verlaten om erger te voorkomen. Tabel 4 Wat men gedaan heeft met de ervaring van gediscrimineerd worden, naar percentage van de Rotterdammers met een discriminatie-ervaring (Omnibusenquête) % van gediscrimineerden Geen actie ondernomen 55% Er over gesproken met mensen in mijn omgeving 31% Zelf opgelost 16% Gemeld of aangifte gedaan 8% Anders 8% Totaal 118% In de enquête is ook gevraagd waar men melding van discriminatie heeft gemaakt. Daaruit blijkt dat slechts één procent van de gediscrimineerden dit bij RADAR heeft gemeld. Zes procent heeft het voorval bij de politie gemeld en 7 procent heeft dit gemeld bij de organisatie waar het zich afspeelde. In onderstaande tabel is af te lezen welke redenen gediscrimineerden geven om geen melding te doen. De meest genoemde reden is dat melden toch niets verandert. Een kwart van de gediscrimineerden vond de discriminatie zelf niet ernstig genoeg om te melden en nog eens 16 procent stelde vraagtekens bij de bewijsbaarheid of de mogelijkheid de dader te vinden en zag daarom af van een melding. Vijf procent wist niet dat het mogelijk was om discriminatie te 10

11 melden. Verder zijn er antwoordenn ingevuld als ik wilde het zo snel mogelijk vergeten (8%), het is teveel moeite (6%) en uit angst/schaamte (4%). Figuur 3 Waarom men geen melding heeft gemaakt van discriminatie, naar percentage van de Rotterdammers met een discriminatie-ervaring (Omnibusenquête) melden verandert niets discriminatie was niet ernstig genoeg het is niet bewijsbaar/dader kan niet worden ik wilde het zo snel mogelijk vergeten het is teveel moeite ik wist niet dat ik het kon melden weet ik niet uit angst/schaamte anders niet van toepassing 8% 6% 5% 5% 4% 5% 9% 16% 25% 39% 1.6 Beschuldigd van discriminatie; wat nu? Een geval of gevoel van discriminatie heeft minimaal twee kanten: iemand die gediscrimineerd wordt en iemand die discrimineert of daarvan beschuldigd wordt. Uit de Omnibusenquête blijkt dat vijf procent van de Rotterdammers in 2012 met dat laatste te maken heeft gehad: zij zijn door iemand anders van discriminatie beschuldigd. Drie procent overkwam dat op straat, ook drie procent op het werk en daarnaast maakte twee procent dat mee in een andere situatie (onder andere werd ingevuld de huiselijkee kring ). De percentages overlappen doordat sommigen zowel op het werk als op straat werden beschuldigd. Minder dan één procent van de Rotterdammers maakte mee dat er tegen hem of haar melding of aangifte werd gedaan (het aantal kan in werkelijkheid hoger liggen omdat niet alle vermeende daders weten of er tegen hen een melding is gedaan). Aan de beschuldigden is gevraagd hoe zij daarop hebben gereageerd. De antwoorden lopen uiteen en vanwege het kleine aantal respondenten is het lastig om vergaande conclusies te trekken. Maar de meeste respondenten geven aan dat zij ervan zijn geschrokken, zich er niets van hebben aangetrokken, zich erdoor beledigd voelden/onterecht behandeld of boos werden op die persoon. Acht procent van de beschuldigden heeft ingevuld dat zij bij nader inzien vonden dat de persoon die hen beschuldigde toch een beetje gelijk had. 1.7 Hoe zit dat in Amsterdam? Het rapport De staat van de integratie van Han Entzinger en Paul Scheffer, waarin verschillende statistische gegevens van Amsterdam en Rotterdam met elkaar werden vergeleken, maakte duidelijk dat veel gegevens op een verschillende manier werden gemeten. Dat gold ook voor discriminatie-ervaringen. RADAR besloot hier iets aan te doen. In samenwerking met het Rotterdamse COS, het Amsterdamse O+S en het MDRA (Meldpunt Discriminatie Regio Amsterdam), werden de vragen over discriminatie van de Rotterdamse Omnibusenquête en de Amsterdamse Burgermonitor op elkaar afgestemd. In het najaar van 2013, wanneer de resultaten van de Burgermonitor bekend zijn, kunnenn beide steden op dit punt dan ook voor het eerst met elkaar vergeleken worden. 11

12 Deel 2 Discriminatie in Rotterdam-Rijnmond en Zuid-Holland-Zuid: een analyse van RADAR-meldingen

13 2.1 De omvang van discriminatie in beeld Discriminatie betekent letterlijk onderscheid maken, niet ieder onderscheid is echter ook discriminatie. De wet bepaalt of onderscheid al dan niet geoorloofd is. Wettelijk gezien wordt alleen onderscheid op de volgende gronden mogelijk gerekend tot ongeoorloofd onderscheid: herkomst, nationaliteit, godsdienst, geslacht, seksuele geaardheid, leeftijd, handicap of chronische ziekte, levensovertuiging, politiekee overtuiging, burgerlijke staat, arbeidsduur en soort contract. Het aantal discriminatieregistratiess in Rotterdam-Rijnmond ligt in 2012 hoger dan in In 2012 waren er 486 meldingen van discriminatie in het werkgebied, het jaar ervoor 416. Dat het aantal registraties in 2012 hoger is dan in 2011 is deels het gevolg van een andere manier van telling. Vanaf 2012 ontleent RADAR de cijfers aan een landelijke database. Hierdoor worden meldingen meegerekend die zijn behandeld bij collega antidiscriminatiebureaus over een melding van een voorval van een inwoner uit het werkgebied van dat bureau dat plaatsvond in de regio Rijnmond. Voorheen bleven dergelijke meldingen voor RADAR onbekend. Het gaat in 2012 om 18 van dergelijke meldingen die in eerderee jaren niet zouden zijn meegeteld. Figuur 4 Aantal meldingen van discriminatie bij RADAR Rotterdam-Rijnmond in de jaren Aantall meldingen Figuur 5 Aantal meldingen van discriminatie bij RADAR Zuid-Holland-Zuid in de jaren Aantall meldingen In Zuid-Holland-Zuid is het aantal meldingen met 60 in 2012 nagenoeg gelijk gebleven aan het jaar 2011, waarin 58 melders RADAR wisten te vinden. Het zal de lezer niet ontgaan dat het verschil tussen de regio s erg groot is. Hier zijn verschillende verklaringen voor te vinden; allereerst wonen er in de regio Rotterdam-Rijnmondd meer mensen, wat de kans op discriminatie-ervaringen in absolute aantallen vergroot. Daarnaast verschillen de regio s in karakter en bevolkingssamenstelling. 13

14 In de regio Rotterdam-Rijnmond en vooral in Rotterdam, zijn nu eenmaal meer bedrijven, horecagelegenheden, scholen et cetera te vinden. Of de mate van onderrapportage (ervaringen die niet worden gemeld) in de ene regio groter is dan in de andere is niet aan te tonen, maar ook niet uit te sluiten. Onderrapportage hangt sterk samen met meldingsbereidheid en daarbij speelt de bekendheid van RADAR een rol die mogelijk in deze regio s verschilt. De grafieken laten zien dat het aantal meldingen per jaar schommelt en dat heeft verschillende oorzaken, waaronder bovengenoemde wijzigingen in registratie. Toch moet de oorzaak vooral gezocht worden in het meldgedrag van mensen en minder in de intensiteit of frequentie van het fenomeen. Het relatief hoge aantal meldingen in 2010 en 2011 is bijvoorbeeld toe te schrijven aan een grootschalige publiciteitscampagne van de Rijksoverheid. Deze campagne had als doel de bewustwording en signalering van discriminatie te vergroten en de burgers te wijzen op de mogelijkheid om discriminatie te melden. 2.2 De wijze waarop discriminatie zich uit Figuur 6 Aantal meldingen RADAR Rotterdam-Rijnmond en Zuid-Holland-Zuid in 2012 naar aard Omstreden behandeli Vijandige bejegening Geweld 13 1 Bedreiging Overig Rotterdam-Rijnmond Zuid-Holland-Zuid Discriminatie heeft verschillende verschijningsvormen (ook wel de aard van de discriminatie genoemd). Antidiscriminatievoorzieningen zoals RADAR onderscheiden vijandige bejegening, omstreden behandeling, bedreiging, geweld en de restcategorie overig. De verhouding tussen de categorieën verschuift in de afgelopen jaren maar een klein beetje. Met andere woorden, er lijkt in de wijze waarop discriminatie wordt ervaren niet zo veel te veranderen althans niet in het deel dat wordt gemeld bij RADAR. Ongeveer tweederde van de meldingen gaat over omstreden behandeling (RR:324, ZHZ:47) 8, in de regio Zuid-Holland-Zuid is dit aandeel zelfs nog iets groter dan in de regio Rotterdam-Rijnmond. Gedupeerden menen dat zij van diensten zijn uitgesloten of dat hen de toegang tot een voorziening is geweigerd omdat zij tot een bepaalde groep behoren. 8 De afkorting RR verwijst naar de regio Rotterdam-Rijnmond, de afkorting ZHZ naar de regio Zuid-Holland- Zuid. 14

15 Ik mag niet meer meepraten op een vrouwenforum. Ik ben transgender, biologisch gezien ben ik een man, maar ik leef geheel als vrouw. Toen andere gebruikers daar achter kwamen, hebben zij een klacht ingediend en nu is mijn account geblokkeerd Iets meer dan een kwart van de meldingen gaat over een (discriminerende/beledigende) vijandige bejegening (RR:137, ZHZ: 12). Discriminatie uitte zich in enkele gevallen in mishandeling (RR:13, ZHZ:1) of bedreiging (RR:10, ZHZ: 1). De ene uiting sluit de andere niet uit, vandaar dat er in uitzonderlijke gevallen (ca. 16 zaken) meer dan één discriminatiewijze werd geregistreerd. Gisterenavond was het weer raak De tegenstander vond de scheidsrechter partijdig, bij vertrek steekt een kind van ongeveer 12 jaar zijn middelvinger op en schreeuwt: Bij die kankerturken kan je toch nooit winnen. En de ouders zeggen geen woord Wanneer we de wijze van discriminatie beschouwen in relatie tot de grond waarop is gediscrimineerd, vallen enkele dingen op. Zo heeft leeftijdsdiscriminatie zich in alle meldingen geuit in een omstreden behandeling en geen enkele maal in vijandige bejegening. Dat gaat ook op voor het gros van de meldingen over discriminatie vanwege geslacht. Slechts vier maal uitte de discriminatie zich daar in vijandige bejegening. Gewelds- en bedreigingszaken komen bijna uitsluitend voor bij rassendiscriminatie en discriminatie op grond van de (homo)seksuele gerichtheid. Ook al gaat het om relatief kleine aantallen, hieruit valt af te lezen dat de kans op bedreiging of geweld bij rassendiscriminatie en homodiscriminatie groter is dan bij andere discriminatiegronden. Ook is het aandeel vijandige bejegening groter bij discriminatie op deze gronden. Daarbij lijken geweld en/of mishandelingszaken zich te concentreren binnen de privésfeer, of voor te vallen in de buurt of wijk, de openbare ruimte, in verband met meldingen over de politie en bij sport en recreatie. Vijandige bejegening komt vaker voor binnen het domein van buurt/wijk, de openbare ruimte, media en reclame-uitingen en in de categorie politieke en publieke opinie. Op de arbeidsmarkt en bij de meldingen over de politie bestaat een groter dan gemiddeld aandeel uit omstreden behandeling. 15

16 2.3 Gediscrimineerd omdat Figuur 7 Aantal meldingen RADAR Rotterdam-Rijnmond en Zuid-Holland-Zuid in 2012 naar discriminatiegrond 9 Burgerlijke staat 2 Geslacht 46 6 Godsdienst 27 3 Handicap/chronische ziekte 33 6 Leeftijd 52 3 Nationaliteit 84 Ras Seksuele gerichtheid Niet-wettelijke gronden Rotterdam-Rijnmond Zuid-Holland-Zuid De meeste mensen associëren discriminatie met onderscheid op grond van huidkleur, etniciteit of afkomst. Verhoudingsgewijs gaan de meeste meldingen ook over etnische discriminatie. In 2012 krijgt RADAR in Rotterdam-Rijnmond 274 meldingen over deze vorm van discriminatie, in Zuid- Holland-Zuid zijn dat er 30, iets meer dan de helft van het totale aantal meldingen. Rassendiscriminatie wordt gemeld over alle maatschappelijke terreinen. Het is dus een wijdverbreid probleem. Zoals eerder vermeld is de registratie van discriminatiemeldingen in 2012 iets veranderd. Dit betekent ook dat vanaf 2012 meldingen over antisemitisme niet langer als aparte discriminatiegrond worden geregistreerd. Antisemitisme is volgens de wet (zowel strafrecht als civiel recht) namelijk geen aparte discriminatiegrond. Voor het fenomeen blijft echter aandacht. Klachten over antisemitisme worden vanaf 2012 geregistreerd onder godsdienstdiscriminatie als ze betrekking hebben op discriminatie wegens het joodse geloof of onder rassendiscriminatie als ze gaan over discriminatie van het Joodse volk Het totale aantal in deze grafiek kan afwijken van het totaal aantal meldingen. Eén melding kan over discriminatie op meerdere gronden gaan en dat verklaart het verschil. 10 Op het moment van publicatie van deze rapportage, is het helaas nog niet mogelijk om de meldingen over antisemitisme uit het nieuwe registratiesysteem te filteren. Op basis van voorlopige cijfers stellen wij vast dat er vijf meldingen over antisemitisme zijn binnengekomen bij RADAR Rotterdam-Rijnmond. De meldingen betreffen antisemitische uitingen op het internet, een hakenkruis en pesterijen in de buurt en pesten op school. Het aantal meldingen over antisemitisme is ongeveer gelijk aan het aantal meldingen van vorig jaar. 16

17 Een mevrouw belt naar RADAR, ze vertelt dat nu al voor het derde jaar op rij een hakenkruis is getekend in de sneeuw op de auto van haar man. Haar man is van buitenlandse herkomst. Ze woont in een dorp en dacht eerst dat het toeval was, nu het weer is gebeurd denkt zij toch dat het tegen haar man gericht is. Toch vertellen de meldingen over etnische discriminatie niet het hele verhaal. RADAR kreeg in de afgelopen jaren verhoudingsgewijs steeds meer meldingen binnen over discriminatie op andere gronden. Waarbij meldingen over discriminatie op grond van leeftijd, geslacht, godsdienst en seksuele gerichtheid het meest voorkomen. Over discriminatie op grond van leeftijd komen in 2012 in Rotterdam-Rijnmond en Zuid-Holland- Zuid in totaal 55 meldingen binnen. Bijna 80 procent van de meldingen gaat over ervaringen met discriminatie op de arbeidsmarkt. Daarvan betreffen 23 meldingen discriminerende eisen in vacatures; er wordt dan bijvoorbeeld om een werknemer tussen de 25 en 35 jaar gevraagd. Wanneer RADAR een melding binnenkrijgt van zo n vacaturetekst wordt direct een brief geschreven aan het bedrijf dat de vacature plaatste. Onderscheid op grond van leeftijd is namelijk alleen toegestaan als daar een objectieve rechtvaardiging voor is. Tien meldingen betreffen melders die vanwege een te hoge leeftijd te horen hebben gekregen dat zij zijn afgewezen voor een functie of zijn ontslagen of daar een sterk vermoeden van hebben. Maar leeftijdsdiscriminatie treft niet alleen ouderen. Vier meldingen gaan over jongeren (tot 22 jaar), die zijn afgewezen voor een functie vanwege hun leeftijd. Zij zijn met hun jonge leeftijd al te oud voor sommige bedrijven. Daarnaast betreffen de meldingen over leeftijdsdiscriminatie voornamelijk commerciële dienstverleners. De meldingen gaan over banken en verzekeraars die weigeren krediet te verlenen aan 70-plussers of die andere premies rekenen of andere voorwaarden stellen aan ouderen. Een man heeft gesolliciteerd naar een functie en is na een goed gesprek afgewezen. Als hij om een toelichting vraagt, krijgt hij te horen dat de organisatie op zoek is naar iemand met een jong profiel. Omdat de man ouder is dan 40 voldoet hij daar volgens de organisatie niet aan. In Rotterdam-Rijnmond gaan 46 meldingen over discriminatie op grond van geslacht, in Zuid- Holland-Zuid nog eens 6. In totaal melden zich 16 vrouwen en 11 mannen met een melding over seksediscriminatie. Vijf melders zijn transgender en melden dat zij gediscrimineerd zijn vanwege hun transgender-identiteit. Van de overige melders is het geslacht niet geregistreerd. Ruim de helft van de meldingen betreft discriminatie op de arbeidsmarkt. Daarnaast zijn er meldingen over (vermeende) ongelijke behandeling door de politie, in de horeca, het onderwijs, collectieve voorzieningen en in de media en reclame. Ik ben vorig jaar begonnen met een opleiding en nu ben ik zwanger. Op advies van mijn mentor heb ik dit gemeld aan de school. Ik schrok toen zij mij direct wilden uitschrijven! Ik mocht ook kiezen om na mijn vakantie weer opnieuw te beginnen met het eerste jaar. Huilend ben ik weggegaan. 17

18 In 2012 gaan 39 meldingen over discriminatie op grond van handicap en/of chronische ziekte (RR:33, ZHZ:6). De meldingen zijn divers. Zij hebben te maken met de toegankelijkheid van gebouwen voor mensen in een rolstoel, ervaringen met onheuse bejegening en ongelijke behandeling vanwege een ziekte of handicap. Mensen die zich niet geaccepteerd voelen, niet serieus genomen voelen of die van een bepaalde regeling of voorziening geen gebruik kunnen maken. Enkele melders geven aan zich zorgen te maken om de gevolgen van bezuinigingen in de zorg. Discriminatie op grond van godsdienst is 27 maal gemeld in Rotterdam-Rijnmond en driemaal in Zuid-Holland-Zuid. Negentien meldingen hebben betrekking op het islamitische geloof, waarvan zes meldingen afkomstig zijn van vrouwen die te maken hebben met discriminatie vanwege hun hoofddoek. De andere meldingen gaan o.a. over scheldpartijen op straat of beledigingen op het internet, maar zijn bijvoorbeeld ook afkomstig van mannen die afgewezen worden voor een functie omdat zij vrouwen geen hand willen geven. Zes meldingen gaan over melders die zich vanwege het niet-gelovig zijn ongelijk behandeld voelen. Wanneer er bijvoorbeeld in een vacature om een sollicitant wordt gevraagd met een Christelijke achtergrond. Twee meldingen hebben betrekking op discriminatie op grond van het Joodse geloof. Van één melding blijft de godsdienst waarop de melder zich gediscrimineerd voelt onbekend. Een vrouw belt naar RADAR en vertelt dat zij in de gemeenschappelijke agenda op haar werk zag staan dat een collega erin had gezet dat hij geen vrouwen met hoofddoek meer wenst te behandelen. De vrouw vindt dit veel te ver gaan en vraagt zich af wat zij kan doen. Over discriminatie-ervaringen op grond van seksuele gerichtheid komen in de regio Rotterdam- Rijnmond 23 meldingen binnen. In Zuid-Holland-Zuid zijn dat er in 2012 twee. De melders zijn zowel homoseksuele mannen als lesbische vrouwen. De meldingen gaan over discriminerende belediging (zowel op straat als op websites of bijvoorbeeld door de paus), pesten en mishandeling. Een mevrouw meldt dat er bij haar in de buurt een homostel wordt gepest en getreiterd. Nu worden de mannen, ten onrechte, van geluidsoverlast beschuldigd. Mevrouw ziet dit met lede ogen aan en vraagt zich af wat zij kan doen. Ze wil graag anoniem blijven. Discriminatie op grond van nationaliteit heeft vaak letterlijk te maken met welk paspoort je hebt en is eveneens verboden door de wet (8 meldingen in RR en 4 meldingen in ZHZ). De wet beschermt ook tegen ongelijke behandeling op grond van arbeidscontract, arbeidsduur, burgerlijke staat, levensovertuiging en politieke overtuiging, hoewel daar zelden of nooit melding over wordt gedaan bij RADAR. Ongeveer tien procent van de meldingen gaat over ongelijke behandeling op een grond waarop de wet geen bescherming biedt (RR:50, ZHZ:6), zoals uiterlijke kenmerken. Maar soms voelen mensen zich ook als individu de pineut en oneerlijk behandeld vanwege hun persoonlijke situatie. Niet iedere vorm van ongelijke behandeling is discriminatie in juridische zin en daarin worden overwegend zorgvuldige afwegingen gemaakt. Toch ervaren niet alle mensen dat en menen zij dat 18

19 ook zij bescherming zouden moeten genieten tegen bepaalde besluiten of omstandigheden. De mate waarin dit invoelbaar is kan wel wat variëren. Soms zijn mensen boos dat andere in vergelijkbare situaties wel een voordeel krijgen en zij zelf niet. Zo klagen inwoners van buiten Rotterdam dat zij geen gebruik kunnen maken van de Rotterdampas en daarmee kortingen mislopen. In deze categorie vallen ook mensen die vanwege een afwijkende lichaamsbouw of uiterlijk geen gelijkwaardige kans krijgen om te participeren op de arbeidsmarkt. 2.4 Waar speelde het zich af? Figuur 8 Aantal meldingen RADAR Rotterdam-Rijnmond en Zuid-Holland-Zuid in 2012 naar maatschappelijk terrein Arbeid Buurt/wijk Collectieve voorzieningen Commerciële dienstverlening Horeca/amusement Huisvesting Media/reclame Onderwijs Openbare ruimte Politie/OM Politieke en publieke opinie Privésfeer Sport en recreatie Overig Rotterdam-Rijnmond Zuid-Holland-Zuid Afgaand op de verdeling over de domeinen constateren we in 2012 opnieuw dat discriminatie op de arbeidsmarkt het voornaamste probleem is. Met 138 arbeidsmarktgerelateerde meldingen in Rotterdam-Rijnmond en 15 in Zuid-Holland-Zuid is dit wederom de grootste categorie in Deze klachten en meldingen gaan zowel over discriminatie in de werving- en selectieprocedures, als over discriminatie tijdens het uitvoeren van het werk. Dit soort discriminatie kan worden veroorzaakt door directe collega s of leidinggevenden, maar ook door klanten of patiënten. De werkgever blijft echter verantwoordelijk voor een discriminatievrije werkvloer. 19

20 Bij mij op de werkvloer worden veel opmerkingen gemaakt over allochtonen die lui zouden zijn en crimineel. Een collega is er al door weggegaan. Ik voel mij hier niet prettig bij, ik ben zelf ook van allochtoon. Ik voel dat er wordt gediscrimineerd, ook op andere momenten, maar ik vraag me wel af hoe je dat kan bewijzen en wat je er tegen kunt doen. 52 Meldingen gaan over discriminatie in de categorie publieke en politieke opinie (RR:50, ZHZ:2). Twee voorvallen in 2012 zorgden voor de toename van de meldingen in deze categorie. In het voorjaar was dat de lancering van het meldpunt over Midden- en Oost-Europeanen door de PVV. Meer dan 20 mensen meldden zich bij het meldpunt van RADAR, zij stoorden zich aan het negatieve, suggestieve en stereotiepe karakter van de website en de berichtgeving daarover. In het najaar van 2012 was er opnieuw controverse over het fenomeen Zwarte Piet. Bijna dertig mensen lieten ons weten dat zij zich stoorden aan het beeld van Zwarte Piet dat zij als kwetsend en/of racistisch kwalificeren. In deze categorie kwamen slechts drie andere meldingen binnen; één over antisemitisme op een website, één over belediging van moslims op een website en één over een uitspraak van de paus over homoseksualiteit. Discriminatie komt ook voor in de commerciële dienstverlening. Hiervan werd in Rotterdam- Rijnmond 49 maal melding gedaan. Met 9 meldingen in Zuid-Holland-Zuid, is het daar op de arbeidsmarkt na de grootste categorie. Het gaat zowel om mensen die onheus in een winkel worden bejegend of discriminatie ervaren in het openbaar vervoer, als over eisen die gesteld worden aan mensen die een telefoonabonnement willen of een kredietregeling. De verstrekking van abonnementen is vooral een probleem voor mensen die tijdelijk in Nederland verblijven en/of niet in het bezit zijn van de Nederlandse nationaliteit. Andere meldingen gaan over etnische discriminatie, discriminatie op grond van leeftijd, handicap of geslacht. Twee cliënten melden afzonderlijk van elkaar dat zij vanwege hun leeftijd een veel hogere premie moeten betalen voor hun autoverzekering. Dit werd hen per brief duidelijk gemaakt. Beiden voelen zich gediscrimineerd vanwege hun leeftijd. RADAR Rotterdam-Rijnmond krijgt in meldingen over discriminatie door collectieve voorzieningen, met de zeven meldingen in Zuid-Holland-Zuid, komt het totaal van beide regio s op 49. Collectieve voorzieningen zijn voorzieningen die van overheidszijde zijn geregeld. De meeste meldingen hebben betrekking op (een dienst van) een gemeente. Maar ook zijn er meldingen over discriminatie-ervaringen in de zorg. De meeste melders in deze categorie voelen zich benadeeld op grond van hun etniciteit. Daarnaast zijn er meldingen over discriminatie op grond van handicap, godsdienst, geslacht en niet-wettelijke gronden (zoals sociale positie). Een melder maakt zich zorgen om haar zoon die een vorm van autisme heeft: Mijn zoon krijgt straks geen persoonsgebonden budget (pgb) meer en moet gaan werken naar vermogen. Maar hoe kan dat als je helemaal geen kans krijgt op de arbeidsmarkt? 20

21 Over discriminatie in de horeca waren er 47 meldingen (RR:42, ZHZ:5). Veruit de meeste meldingen waren van allochtone jongeren. En dat zijn nog niet alle meldingen van discriminatie aan de deur. Het Rotterdamse Panel Deurbeleid dat bij RADAR is ondergebracht, kreeg in 2012 bijna 100 meldingen. Discriminatie in de (Rotterdamse) horeca is dus een omvangrijker probleem dan met deze (geflatteerde) cijfers wordt gesuggereerd. Hoe discriminatieproof is het deurbeleid in Dordrecht? Na signalen over discriminatie van allochtone jongens aan de deur van bars en clubs, voerde RADAR in mei 2011 een praktijktest uit bij vijf Dordtse horecagelegenheden. Op een willekeurige zaterdagavond bezochten allochtone en autochtone jongens deze zaken. Het waren jonge mannen die qua leeftijd, uiterlijk en houding vergelijkbaar zijn, met als enige verschil hun etnische achtergrond. De jongens werden overal toegelaten, behalve bij danscafé de Kazerne. Jongens met een islamitisch uiterlijk kwamen er niet in, omdat ze geen vaste klant zijn. De andere jongens, die ook nooit eerder in de Kazerne waren, werden wel toegelaten. Ruim een maand later deden de jongeren nogmaals een praktijktest, dit keer alleen bij de Kazerne. Deze test bevestigde de eerdere bevindingen en het vermoeden dat moslimjongeren er niet zonder meer worden toegelaten. Aan de hand van deze bevindingen gingen RADAR en de politie in gesprek met de exploitant. Er werden afspraken gemaakt over de zichtbaarheid, transparantheid en eenduidigheid van het deurbeleid én de mogelijkheid een klacht in te dienen wanneer iemand zich onterecht geweigerd voelt. Verder schreef de Burgemeester van Dordrecht de exploitant aan en maande hem aan zich aan die afspraken te houden. Een derde controle -test op 5 november 2011 toonde aan dat de afspraken niet waren nagekomen en wederom werden enkele allochtone jongeren geweigerd. RADAR legde de zaak voor aan het College voor de Rechten van de Mens (voorheen de Commissie Gelijke Behandeling). Het College oordeelt op 15 maart 2012 dat de Kazerne zich schuldig maakt aan verboden onderscheid en dus discriminatie aan de deur. Ook geeft het College stellig en onomwonden aan dat de Kazerne selecteert op grond van ras/afkomst en dat dit voldoende en overtuigend is aangetoond in de door RADAR uitgevoerde praktijktesten (het volledige oordeel is na te lezen op: Burgemeester van Dordrecht gaf het café een laatste officiële waarschuwing. Dit oordeel is opgepikt door de landelijke politiek met de toezegging van de minister om horecadiscriminatie harder aan te pakken. In januari 2013 vond naar aanleiding van deze zaak een landelijke conferentie horecadiscriminatie plaats, georganiseerd door het Rotterdamse Panel Deurbeleid en het College voor de Rechten van de Mens. 21

22 Discriminatie in de buurt en wijk werd 33 keer gemeld in Rotterdam-Rijnmond en tweemaal in Zuid-Holland-Zuid. Het gaat onder meer om buurtconflicten waarbij discriminatie of non-acceptatie tussen buurtbewoners een rol speelt. Het aantal meldingen is wellicht minder dan verwacht wanneer we de omvang van het werkgebied en de media-aandacht voor extreme vormen van wegpesten in beschouwing nemen. Klachten over de openbare ruimte (RR:17, ZHZ: 3) hebben doorgaans een vergelijkbaar karakter en spelen zich ook af op straat. Het verschil met buurt/wijk is dat de dader en de gedupeerde daar onbekenden van elkaar zijn of niet in de betreffende buurt woonachtig zijn. Het kan gaan om discriminatie op een plek waar mensen veel samenkomen, zoals een winkelgebied of een uitgaansgebied. Een opvallend deel van de meldingen betreft discriminatie op grond van seksuele gerichtheid. Meldster heeft al langer problemen met haar buurvrouw. Haar buurvrouw klaagt over de kleinste dingen. Laatst had zij last van de kinderen die in de tuin van de meldster speelden. Toen de buurvrouw afgelopen weekend bezoek had, begonnen zij te roepen hiernaast wonen apen en maakten zij oerwoudgeluiden. Meldster voelt zich hier heel erg door gediscrimineerd. Op het terrein van onderwijs (RR:32, ZHZ:4) komen ook relatief weinig meldingen binnen, afgaand op het grote aantal leerlingen op school en de signalen en berichten over het pesten en buitensluiten. Het aantal is wel gestegen ten opzichte van vorig jaar, maar het vermoeden is dat veel zaken niet worden gemeld of mogelijk niet met discriminatie in verband worden gebracht. De meeste meldingen betreffen etnische discriminatie, enkele meldingen gaan over discriminatie op grond van handicap, geslacht, seksuele gerichtheid en leeftijd. Er waren in meldingen over het handelen van de politie (RR:22, ZHZ:3), waarbij discriminatie werd vermoed. Melders voelen zich bijvoorbeeld onheus bejegend door de politie en menen dat zij zijn staande gehouden op grond van hun allochtone herkomst. Anderen melden dat zij niet serieus genomen zijn. Over discriminatie op het terrein van huisvesting is 17 maal melding gedaan in Rotterdam-Rijnmond en tweemaal in Zuid-Holland-Zuid. Melders voelen zich veelal gediscrimineerd door (kamer)verhuurders of woningcorporaties, die volgens de melder onterecht naar bijvoorbeeld afkomst of inkomen vragen. Al zoekende naar een huurwoning ben ik een advertentie voor een woning in Rotterdam tegengekomen waarbij vermeld wordt dat een van de voorwaarden voor het huren van een woning een Nederlands paspoort is. Dit lijkt mij discriminerend tegen inwoners van Nederland met een andere nationaliteit. Discriminerende of stigmatiserende berichtgeving in de media is in de beide regio s in totaal 15 maal onderwerp van een melding. Op twee na betreffen alle meldingen gevallen en gevoelens van etnische discriminatie. Discriminatie op het terrein van sport en recreatie is in Rotterdam- Rijnmond 2012 tien maal gemeld, in vergelijking daarmee lijkt het aantal van 5 meldingen in Zuid- Holland-Zuid aan de hoge kant. Discriminatie kan ook spelen in de privésfeer, bijvoorbeeld omdat familie of kennissen de leefstijl afkeuren van de betrokkene. Hierover kwamen in het afgelopen jaar 7 klachten binnen (RR:7, ZHZ:0). In de restcategorie overig werden tot slot 27 meldingen geregistreerd van mensen die zich door de maatschappij in het algemeen benadeeld meenden (RR:26, ZHZ:1). 22

23 2.5 Wat is er met de meldingen gebeurd? Mensen die persoonlijk discriminatie ervaren of die getuige zijn van discriminatie kunnen bij RADAR terecht voor advies, informatie en/of ondersteuning. Zij kunnen RADAR telefonisch, persoonlijk, schriftelijk of per benaderen. In samenspraak wordt gekeken welke acties wenselijk en haalbaar zijn om de discriminatie-ervaring aan te kaarten. Welke stappen er genomen kunnen worden hangt sterk af van de aard van de klacht, de wensen en verwachtingen van de melder en van de juridische mogelijkheden. RADAR werkt volgens het zogeheten dialoogmodel. Dit houdt in dat RADAR vindt dat de aangeklaagde persoon of organisatie de kans moet krijgen zijn/haar visie op het gebeuren te geven. Wanneer deze dialoog niet mogelijk of wenselijk is, kunnen andere stappen worden ondernomen. Dat kan een gesprek zijn tussen de klager en de aangeklaagde, het inschakelen van een bemiddelaar, het doen van nader onderzoek, het zoeken van publicitaire of politieke aandacht of het in gang zetten van een juridische procedure. In onderstaande grafiek is af te lezen welke werkwijzen zijn toegepast in Figuur 9 Aantal meldingen RADAR Rotterdam-Rijnmond en Zuid-Holland-Zuid 2012 naar werkwijze Alleen registratie Advies/informatie Beïnvloeding beleid Bemiddeling Bijstaan in procedures 3 3 Doorverwijzing 54 9 Overig Rotterdam-Rijnmond Zuid-Holland-Zuid Een discriminatiemelding staat niet gelijk aan bewezen discriminatie. Voor de behandeling van meldingen past RADAR hoor en wederhoor toe. Bij de beoordeling maakt RADAR gebruik van het juridisch instrumentarium. Het beoordelen van discriminatiemeldingen is buitengewoon ingewikkeld. Wanneer melders geen onderzoek of inmenging wensen, onthoudt RADAR zich van een oordeel over mogelijke discriminatie (geen oordeel). Over lopende zaken kan evenmin een oordeel gegeven worden. Soms loopt een onderzoek vast omdat hoor en wederhoor geen uitsluitsel geeft. Als er geen spijkerhard bewijs van discriminatie is, maar het vermoeden van discriminatie niet is weggenomen, luidt het oordeel: vermoeden van discriminatie. In 2012 wordt daarnaast ook geregistreerd wanneer RADAR een vermoeden van geen discriminatie heeft (maar daar geen bewijs voor heeft). In bepaalde gevallen brengt RADAR discriminatiezaken aan bij de rechter of andere bevoegde organen. Wanneer daar het oordeel luidt dat er sprake is van discriminatie is dat ook de kwalificatie in de registratie. Dat geldt ook bij voorvallen waarover jurisprudentie voorhanden is. Er is geen sprake van discriminatie als de benadeling gebaseerd is op 1) een grond die buiten de wettelijke discriminatieverboden valt, 2) wanneer uit nader onderzoek van RADAR 23

24 blijkt dat er van discriminatie geen sprake was of 3) wanneer een bevoegd orgaan tot dit oordeel is gekomen in deze zaak. Figuur 10 Aantal meldingen RADAR Rotterdam-Rijnmond en Zuid-Holland-Zuid 2012 naar beoordeling Sprake van discriminatie 47 2 Vermoeden van discriminatie 74 Vermoeden van geen discriminatie 21 1 Geen sprake van discriminatie 91 8 Geen oordeel Lopende zaken Rotterdam-Rijnmond Zuid-Holland-Zuid 24

25 Het College voor de Rechten van de Mens: verzoeken om een oordeel RADAR legt bepaalde zaken waarin een sterk vermoeden bestaat van discriminatie voor aan het College voor de Rechten van de Mens. Voordat RADAR hiertoe overgaat wordt de kwestie altijd aan de wederpartij voorgelegd met het verzoek tot bemiddeling zonder juridische interventie. Vaak leidt dit tot een gesprek, een tegemoetkoming aan de klachtindiener of een wijziging van de regels. In de gevallen waarin RADAR en de tegenpartij er niet uitkomen en de klachtindiener dit wenst, wordt het College om een oordeel gevraagd. Het College bekijkt op basis van de wetgeving of er daadwerkelijk sprake is van discriminatie en beoordeelt de zaak. In 2012 deed het College uitspraak in drie zaken die (eerder) door RADAR waren voorgelegd. Werkgever maakt verboden onderscheid op grond van handicap of chronische ziekte Een vrouw meldt zich eind 2011 bij RADAR. Haar arbeidscontract bij een kinderdagopvang is niet verlengd. In het verslag van haar beoordelingsgesprek is opgenomen dat mevrouw vaak ziek is als gevolg van astma. Omdat de organisatie gezondheidsproblemen in de toekomst verwacht, is besloten haar contract niet te verlengen. Het College voor de Rechten van de Mens oordeelt dat de werkgever hiermee een verboden onderscheid heeft gemaakt op grond van handicap/chronische ziekte. Direct onderscheid op grond van chronische ziekte is namelijk verboden, tenzij een wettelijke uitzondering van toepassing is. De werkgever kon niet aannemelijk maken dat er van zo n uitzondering sprake was (lees het volledige oordeel op Discriminatie vanwege het dragen van een hoofddoek Een vrouw volgt de opleiding voor doktersassistent en wil graag stage lopen bij een huisartsenpraktijk in Rotterdam. De vrouw draagt vanwege haar geloofsovertuiging een hoofddoek en dat is een probleem voor de huisartsenpraktijk. De praktijk hanteert namelijk kledingvoorschriften die godsdienstige uitingen verbieden en om die reden is een hoofddoek niet toegestaan. De vrouw voelt zich gediscrimineerd op grond van haar godsdienst. Het College stelt de vrouw in het gelijk: het College oordeelt dat het hoofddoekenverbod niet relevant is voor de uitoefening van de functie van doktersassistente. Met het kledingvoorschrift maakt de huisartsenpraktijk direct onderscheid op grond van godsdienst en dat is bij wet verboden (lees het volledige oordeel op Het derde oordeel betreft de uitspraak over het deurbeleid van Café de Kazerne in Dordrecht, waar eerder in deze Feitenkaart aan is gerefereerd. In 2012 kreeg RADAR weer verschillende meldingen binnen die uiteindelijk tot een verzoek om een oordeel aan het College voor de Rechten van de Mens hebben geleid. Op de website van RADAR en in de nieuwsbrief verschijnen berichten wanneer er weer een uitspraak binnen is. Lees alvast meer over de uitspraken die in 2013 zijn gedaan op 25

26 2.6 Een vergelijking tussen gemeenten in de regio In tabel 5 is per gemeente af te lezen hoeveel meldingen RADAR ontving van voorvallen in die gemeente of van bewoners van die gemeente over voorvallen die zij elders hebben meegemaakt (bijvoorbeeld: een bewoner van de gemeente Brielle meldt een discriminatie-ervaring in de gemeente Rotterdam). In de tabel is dit aantal meldingen omgerekend naar het aantal meldingen per inwoners, waardoor de gemeenten met elkaar vergeleken kunnen worden. Tabel 5 Aantal meldingen RADAR Rotterdam-Rijnmond en Zuid-Holland-Zuid in 2012 naar gemeente Regio Rotterdam- Rijnmond Voorval in gemeente (aantal meldingen) Voorval elders, melder en/of slachtoffer woonachtig in gemeente (aantal meldingen) Totaal aantal meldingen Aantal inwoners 11 Totaal aantal meldingen per inwoners Albrandswaard ,80 Barendrecht ,13 Bernisse ,41 Brielle ,00 Capelle a/d IJssel ,57 Dirksland ,00 Goedereede ,88 Hellevoetsluis ,28 Krimpen a/d IJssel ,39 Lansingerland ,81 Maassluis ,51 Middelharnis ,55 Oostflakkee ,88 Ridderkerk ,88 Rotterdam ,48 Schiedam ,71 Spijkenisse ,19 Westvoorne ,72 11 Aantal inwoners op 1 januari 2012 (Bron: CBS Statline) 26

27 Regio Zuid-Holland- Zuid Feitenkaart 2012 Discriminatie Rotterdam-Rijnmond Zuid-Holland-Zuid Voorval in gemeente (aantal meldingen) Voorval elders, melder en/of slachtoffer woonachtig in gemeente (aantal meldingen) Totaal aantal meldingen Aantal inwoners 12 Totaal aantal meldingen per inwoners Alblasserdam ,03 Binnenmaas ,35 Cromstrijen ,56 Dordrecht ,51 Gorinchem ,71 Graafstroom ,02 Hendrik-Ido Ambacht 1,06 Leerdam ,97 Nieuw-Lekkerland ,05 Oud-Beijerland ,28 Papendrecht ,19 Sliedrecht ,24 Strijen ,26 Zederik ,49 Zwijndrecht ,35 Eerder in deze feitenkaart is aan de orde gekomen dat discriminatiecijfers niet alles zeggen. Uit ander onderzoek weten we dat er sprake is van onderrapportage. Lang niet alle discriminatieervaringen worden gemeld, soms wordt discriminatie ook niet als zodanig herkend. Op basis van cijfers kunnen we dus niet zonder meer concluderen dat discriminatie in de ene gemeente vaker voorkomt dan in de andere. Ook betekent nul meldingen naar alle waarschijnlijkheid niet dat er helemaal geen discriminatie in die gemeente plaatsvindt. De aantallen zeggen mogelijk wel iets over de naamsbekendheid van RADAR. Daar waar RADAR onder een groter publiek bekend is, zullen meer melders RADAR weten te vinden. RADAR is ook niet in alle gemeenten even lang werkzaam. Verder kan het niveau van dienstverlening (op basis van de financiering door de gemeente) verschillen, waardoor RADAR in de ene gemeente beter zichtbaar is dan in de andere. Tenslotte zij aangetekend dat de meldingen bij RADAR slechts één van de indicatoren zijn en dat het beeld completer wordt als die worden aangevuld met andere gegevens, zoals die van de politie. In die zin is vermeldenswaard dat RADAR in samenwerking met de politie Rotterdam-Rijnmond en Zuid- Holland-Zuid (per 1 januari 2013 vormen deze twee politieregio s samen de Eenheid Rotterdam ) ook in een gemeenschappelijke presentatie van de discriminatiecijfers voorziet. Benieuwd geworden naar de meldingen in andere gemeenten? Op verzoek van de gemeente Dordrecht vroeg RADAR onlangs de cijfers over discriminatiemeldingen bij antidiscriminatievoorzieningen in de G32 gemeenten op en vergeleek die met elkaar. Het rapport is te vinden op de website van RADAR, 12 Idem. 27