ZELF BOEKEN MAKEN. ATELIER DE GOEDE MOET disciplines, druktechnieken, grafische ateliers

Transcriptie

1 ZELF BOEKEN MAKEN disciplines, druktechnieken, ATELIER DE GOEDE MOET Inge van den Thillart, zelf boeken maken, pag. 1

2 ZELF BOEKEN MAKEN niets zo veelzijdig als Een van de mooiste dingen aan het maken van een boek, is dat er zoveel verschillende disciplines in samen komen. Bij het handmatig maken van een boek kun je ervoor kiezen om je toe te leggen op uitsluitend het binden, maar voor het maken van je eigen mooie boek is het fantastisch om weet te hebben van meer dan binden alleen. Of je die andere stukken al dan niet zelf ter hand neemt, het is sowieso handig kennis te hebben van de mogelijkheden. Inhoud Vaak begint het met de inhoud, het boek fungeert dan als drager voor woord en beeld. Op dit terrein bewegen zich de schrijvers, de dichters, de beeldmakers zoals illustratoren, grafici, kunstenaars, striptekenaars. Drager De inhoud kan op verschillende manieren worden overgedragen. Als het om woorden gaat, dan via audiobestanden op verschillende dragers, digitaal via e-books, via braille of op de aloude wijze via een papieren drager: het boek in de klassieke zin van het woord. Bij beelden geldt hetzelfde, maar audio is niet geschikt en braille waarschijnlijk ook veel minder. Overzetten van inhoud op drager De kennis en vaardigheden die nodig zijn om de inhoud op een drager te zetten, verschillen per medium. Gaat het om een papieren boek, dan wordt de tekst handgeschreven, gekalligrafeerd (ook steeds vaker als vrije vorm van handlettering), gezet of geprint. Het beeld wordt getekend, gecollageerd, gefotografeerd, geschilderd, gedrukt of geprint. Bezint eer ge begint? Vaak is de inhoud al klaar voordat er gedacht wordt aan binden. Dan is het handig als je weet hoe je dit op een mooie en functionele wijze alsnog kan binden. Maar als je van te voren nadenkt over de inhoud, kun je het boek wellicht nog mooier maken. Inge van den Thillart, zelf boeken maken, pag. 2

3 ZELF BOEKEN MAKEN niets zo veelzijdig als Je kan dan alvast rekening houden met de manier waarop je het boek wilt binden, met de manier waarop de katernen worden gevouwen en hoe de tekst en het beeld het beste op de pagina s passen, over een geschikte papiersoort. In dit stadium is het ook handig om na te denken of je het boek in oplage wilt maken of dat het om een uniek exemplaar gaat. Aspecten van grafische vormgeving, reproductiewijzen en uitgeven komen hier om de hoek kijken. Kies je voor een ambachtelijke of digitale wijze van werken of misschien een combinatie? Papier Als je de inhoud van je boek aan het papier wilt toevertrouwen, kies je het papier dat mooi en functioneel geschikt is. Er is oneindig veel keuze. In veel gevallen gaat het de makers van de boeken daarbij niet meer om de inhoud, maar fungeert het papier zelf als inhoud: het papier ís het beeld. In dit geval wordt er al snel gekozen voor bijzondere papiersoorten, vaak handgeschepte en gemarmerde. En natuurlijk kun je er ook voor kiezen om het papier zelf te scheppen of te marmeren. Er zijn meerdere plekken in Nederland (en elders) waar je dit kunt leren. Binden: sluitstuk of start? En, als je al deze fases hebt doordacht, ga je de inhoud binden. Natuurlijk is er ook de omgekeerde weg: de boekbinder vormt dan niet de sluitpost maar geeft het startsein. je bindt losse vellen papier tot een boek op een wijze die je mooi of functioneel vindt. De zogenaamde dummy s. De inhoud wordt later door jou of door de ontvanger toegevoegd. Spread the news! Last but not least moeten de boeken nog aan de man worden gebracht. Hier komen de uitgeverijen, de boekwinkels en de webshops in beeld. Steeds vaker kiezen mensen ervoor om hun boek zelf uit te geven en te verkopen. Ze promoten hun product dan via social media, hebben een eigen website met winkel of huren een plekje op een site van iemand anders of een koepelsite. Inge van den Thillart, zelf boeken maken, pag. 3

4 WOORD EN BEELD overzicht druktechnieken Ambachtelijk drukken wordt vaak voor handgemaakte boeken toegepast. Het combineert ambacht en reproduceerbaarheid. Kort samengevat bestaan er vier vormen van drukken. De papiersoorten en inkten die je gebruikt, hangen samen met de techniek waarvoor je kiest. Steeds vaker worden fotografische technieken ontwikkeld en toegepast die de vroegere schadelijke effecten tot een minimum reduceren zonder tekort te doen aan de ambachtelijke werkwijze. Hoogdruk De hoge delen van een drager worden afgedrukt. Denk aan houtsnede en linosnede. Het beeld ontstaat door lijnen of vlakken uit het hout of het linoleum weg te steken of te gutsen. Of tegenwoordig: via fotografische werkwijzen zoals polymeer of toyobo druk. Het zetten van een tekst gebeurt over het algemeen in de vorm van hoogdruk. De hoge delen van houten of loden letters worden overgezet op het papier. Diepdruk De diepe delen van een plaat worden afgedrukt. Denk aan etsen, koper- of houtgravures. De diepe delen in een plaat worden uitgebeten in zuur, of bijvoorbeeld gestoken met een burijn. Doordruk Zeefdruk is de bekendste vorm. Via belichting van een zeef met een lichtgevoelige emulsie ontstaat een beeld op een zeef. Waar het beeld zit is de zeef dicht. Met behulp van een zogenaamde rakel wordt er inkt door de openstaande zeefgaatjes (die samen het beeld vormen) op een onderliggend papier of andere drager (stof, hout etc) overgebracht. Vlakdruk De meest voorkomende vorm van vlakdruk is een lithodruk. Litho betekent steen. Het beeld wordt via een chemisch proces gebracht op een speciale lithosteen waarbij het uitgangspunt is dat vet en water elkaar afstoten. Inge van den Thillart, zelf boeken maken, pag. 4

5 WOORD EN BEELD In Nederland zijn meerdere waar je terecht kunt als je het drukken van een tekst of een beeld wilt uitbesteden. Ook kun je hier leren hoe je dit zelf kunt doen. Als je dit al kunt of je volgt een basiscursus in een bepaalde techniek, kun je hierna meestal vrij aan de slag. Vaak wordt er gewerkt op basis van strippenkaarten waarvoor je dan dagdelen kunt werken en gebruik kan maken van de beschikbare faciliteiten en materialen. Op meerdere bestaan ook boekbindersfaciliteiten. Hieronder tref je een overzicht van de ateliers met hun mogelijkheden en webadressen zodat je je zelf een goed beeld kunt vormen van alle mogelijkheden. Grafisch atelier Hilversum Het Grafisch atelier Hilversum beschikt over goed ingerichte werkruimten, waar grafisch kunstenaars, hobbyisten, cursisten, scholieren en studenten op ambachtelijke wijze aan de slag kunnen. Ondersteund door vakkrachten of bij voldoende ervaring op eigen houtje. Liever iets laten maken? Ook dat behoort tot de mogelijkheden! Zeefdrukken, Letterpress, Etsen, Steendrukken, Lego drukken, Linodrukken, Stof bedrukken, Boekbinden, Fotografie, Houtbewerking. Grafisch atelier Alkmaar Het Grafisch Atelier Alkmaar is een werkplaats voor professionele kunstenaars en academiestudenten. Kennis van de techniek wordt verondersteld en in principe werkt men voor zichzelf. Persen, materiaal en faciliteiten aanwezig voor: diepdruk, litho, hoogdruk, doordruk, boekbinden. Inge van den Thillart, zelf boeken maken, pag. 5

6 Grafisch atelier Den Bosch WOORD EN BEELD Het Grafisch atelier Den Bosch biedt kunstenaars, vormgevers en creatieven een goed geoutilleerde werkplaats met deskundige ondersteuning en een omgeving om te experimenteren. In het GA wordt zoveel mogelijk gewerkt met non-toxic materialen. Je bent verplicht een introductie te volgen. Als je in het GA een cursus hebt gevolgd in de techniek waarin je aan de slag gaat, dan staat dit gelijk aan een introductie. Zeefdruk, hoogdruk, diepdruk, steendruk. Voor cyanotype, gomdruk en toyobodruk zijn er een mooie DOKA, belichter en diverse papieren. Grafisch atelier Friesland (Leeuwarden) Dit is een werkplaats voor beeldend kunstenaars en andere liefhebbers van druktechnieken. Je kunt gebruikmaken van aanwezige apparatuur en materialen. Er zijn ets- en lithopersen, zeefdrukapparatuur met bijbehorende materialen zoals lithostenen, zeefdrukramen, inkten en papier. Grafisch atelier Indrukwekkend (Delft) Atelier Indrukwekkend is een open plek waar geïnteresseerden in grafiek elkaar kunnen ontmoeten. Het is een plek waar je zelfstandig kunt werken. In het atelier is voldoende ruimte om vrij te werken met verschillende druktechnieken. Etsen, linosnede, zeefdrukken. Inge van den Thillart, zelf boeken maken, pag. 6

7 Grafisch centrum Groningen WOORD EN BEELD Werkplaats voor etsen, typografie, lithografie, houtdruk en zeefdruk. Deze werkplaats biedt de mogelijkheid om zelfstandig te werken, het zogenoemde vrijwerken. Deze mogelijkheid staat open voor een drietal groepen: Beeldend kunstenaars die zich bezighouden met het maken van grafiek. Oud-cursisten en gevorderde amateurs kunnen, als ze over voldoende technische kennis beschikken, van de faciliteiten van het Grafisch Centrum gebruik (blijven) maken. Afgestudeerden van de Academie voor Beeldende Kunsten Minerva, die nadat zij hun studie hebben afgesloten nog maar in beperkte mate op de grafiekafdeling van Minerva terecht kunnen. Grafisch Werkcentrum Amsterdam (GWA) Letterzetten, linoleumsnede, houtsnede, etsen, polymeer en boekbinden. Het GWA is een stichting die toeziet op het behoud van het grafisch erfgoed. Door het werkend houden van machines, maar vooral door zoveel mogelijk mensen in aanraking te brengen met de oude ambachten waar Nederland zo'n grote traditie in kent. Het Grafisch Werkcentrum Amsterdam heeft een aantal oude hoog- en diepdrukpersen, waaronder een antieke etspers, en alle verdere benodigdheden om afdrukken mee te maken. De laden liggen vol met loden en houten letters, materialen om mee te boekbinden en er is een uitgebreide bibliotheek aan naslagwerken en bijzondere uitgaven. Inge van den Thillart, zelf boeken maken, pag. 7

8 WOORD EN BEELD De werkplaats is beschikbaar voor vrij gebruik door kunstenaars en andere geïnteresseerden, al dan niet onder begeleiding van gekwalificeerde grafici. Meerdere malen per jaar kun je je aanmelden voor cursussen. Voor al deze activiteiten heeft het GWA gekwalificeerde vakdocenten in huis. Zij begeleiden de lessen, workshops en projecten zowel in de eigen werkplaats als op locatie. Dit alles natuurlijk in samenspraak met de gebruiker. Grafische werkplaats Den Haag Hoogdruk, litho, zeefdruk, textieldruk, risograaf, digitaal printen, doka. De Grafische Werkplaats Den Haag is een productiewerkplaats voor beeldend kunstenaars, grafici, fotografen en vormgevers en andere creatievelingen. De werkplaats staat bekend als een van de weinige werkplaatsen in Nederland met faciliteiten voor groot formaat zeefdruk, litho, etsen, hoogdruk en textieldruk. Op maandag kunnen kunstenaars terecht die zelfstandig werken. Op de andere twee dagen geeft een professionele beheerder technisch en praktisch advies. In overleg kun je ook op andere dagen of tijden werken. Ben je een nieuwe gebruiker? Dan moet je eerst een korte introductie en eventueel een introductiedag volgen. Lithowerkplaats Kunstvereniging Diepenheim Op verzoek van de Kunstvereniging en de Heerlijckheid Diepenheim is er met behulp van de Amsterdamse meesterdrukker Aad Hekker een steendrukkerij ingericht in Werkplaats Diepenheim. Deze lithowerkplaats is eind oktober 2016 geopend. Het is een werkplaats Inge van den Thillart, zelf boeken maken, pag. 8

9 WOORD EN BEELD voor studenten aan kunstacademies, voor kunstenaars en iedereen die meer van deze prachtige techniek wil leren. Naast cursussen en masterclasses kunnen ook drukopdrachten uitgevoerd worden. Het is de best geoutilleerde steendrukkerij van de Benelux. Dit komt mede door de omvangrijke schenking van de Erven Piet Clement die de gehele inventaris schonken van de voormalige ( ) PrintShop van Piet Clement. Bovendien beschikt de Lithowerkplaats Diepenheim over twee professionele drukkers, wat uniek is in Nederland. Moeiteloos kunnen er twaalf mensen aan het werk op goed onderhouden persen. Grafisch atelier Daglicht (Eindhoven) Het is een werkplaats waar professionele kunstenaars hun grafisch werk zelfstandig kunnen verwezenlijken. Bij Daglicht kan ook werk in opdracht worden gedrukt. Dagelijks is er een kunstenaarondersteuner aanwezig (KO er) voor de technische begeleiding. Groot formaat grafiek is de specialiteit van het grafisch atelier, dat uitgebreide faciliteiten kent voor hoogdruk, vlakdruk, (diepdruk, zeefdruk) en polymeerdruk. Productiehuis Plaatsmaken (Arnhem) Plaatsmaken bestaat al ruim dertig jaar. Het huidige Plaatsmaken is ontstaan na een fusie tussen Het Grafisch Centrum en kunstenaarsinitiatief Plaatsmaken. Door deze combinatie is de basis ontstaan van grafische (en tegenwoordig ook digitale) werkplaatsen met een tentoonstellingsplek. Er worden cursussen gegeven in traditionele en digitale technieken: pinhole, mezzotint, toyobo, zeefdruk, etsen, digitale print, hoogdruk, doka, fotopolymeer. Inge van den Thillart, zelf boeken maken, pag. 9

10 Grafisch atelier Utrecht / Kapitaal WOORD EN BEELD / Kapitaal is in afwachting van een nieuw pand tijdelijk gesloten. Volg de Facebookpagina en je bent als eerste op de hoogte van nieuwe ontwikkelingen. Kapitaal is een maakplek voor creatieven. Illustratoren, grafisch ontwerpers, beeldend kunstenaars, mode- en productontwerpers komen hier om eigen drukwerk te maken of te flexwerken. Iedereen is welkom, van student tot professional tot enthousiaste amateur. Zeefdruk, riso, ets, boekbinden. Grafisch atelier Kampen Stichting Grafisch Atelier Kampen beheert een goed geoutilleerde werkplaats waar de ambachtelijke grafische technieken zeefdruk, hoogdruk, diepdruk en steendruk worden beoefend. Tegen een vergoeding kunnen kunstenaars die deze technieken beheersen gebruik maken van onze faciliteiten. De ruime en sfeervolle werkplaatsen van het Atelier zijn gevestigd in het voormalige stadskantoor van Kanis & Gunnik in de binnenstad van Kampen. Grafische ateliers Maastricht De Stichting Grafische Ateliers Maastricht (StGAM) fungeert als een kristallisatiepunt voor diverse activiteiten, invloeden en informaties op het terrein van de grafische kunst. Naast het openstellen van voor kunstenaars en amateurs (tegen minder dan de kostprijs) heeft StGAM een breed scala van activiteiten. Inge van den Thillart, zelf boeken maken, pag. 10

11 AANTEKENINGEN ruimte voor notities Inge van den Thillart, zelf boeken maken, pag. 11