Effectiviteit van microfinanciering

Transcriptie

1 Effectiviteit van microfinanciering Onderzoek naar de effecten van microfinanciering als instrument voor de Boliviaanse armoedebestrijding Bachelorscriptie Algemene Economie Oktober 2009 Irmgard Plasmans

2 Inleiding Meer dan 60 procent van de Boliviaanse bevolking leeft onder de armoedegrens. Volgens de Verenigde Naties en de Inter-Amerikaanse ontwikkelingsbank zou Bolivia bij een groei van ongeveer 7 procent een afname van de massale armoede kunnen verwachten. In de afgelopen 10 jaar is de economie van Bolivia slechts gegroeid met 4 procent (WorldBank, 2002). In de eerste helft van de jaren 80 was er een periode van economische crisis in Bolivia. Kapitaal instromen namen sterk af, tegelijkertijd namen terugbetalingen aan leningen sterk toe. Deze economische crisis werd gekarakteriseerd door een dalende BBP (Bruto Binnenlands Product), een stijgende werkloosheid, stijgende budgettekorten en een stijgende inflatie. Dit leidde, samen met de politieke instabiliteit, tot stakingen en demonstraties. Tegelijkertijd ontstond er in deze periode een verschuiving op de arbeidsmarkt door ontwikkelingen in onder andere de tinprijzen, waardoor duizenden mensen hun baan als mijnwerker verloren. Veel werklozen probeerden hun heil te vinden in de steden. Door de beperkte arbeidsplaatsen in de stad, waren veel werklozen, onder andere de ex-mijnwerkers, genoodzaakt op een andere manier hun geld te verdienen. Eén manier was het starten van een eigen onderneming. Om hiermee te kunnen beginnen was krediet nodig. Microkrediet. In Bolivia was de grootste voorziener van microkrediet BancoSol. Het toenemende aantal werklozen had een toenemende vraag naar microkredieten als gevolg. Hierdoor ontstond er al snel een toename in het aantal voorzieners van microkrediet. Volgens de Verenigde Naties leeft bijna één vijfde van de wereldbevolking, ongeveer 1,3 miljard mensen, in extreme armoede. Deze categorie moet rondkomen van minder dan één dollar per dag (VN, 2006). De belangrijkste oorzaak die vaak wordt aangedragen waarom men niet uit deze benarde positie kan komen, is het gebrek aan mogelijkheden om krediet te verkrijgen via banken of andere financiële instellingen. Voorzieningen als microkrediet worden gezien als een mogelijkheid voor het bestrijden van armoede. Sterker nog, microfinanciering wordt soms gezien als dé oplossing tegen armoede in ontwikkelingslanden. In 2006 ontving Muhammad Yunus de Nobelprijs voor de vrede voor zijn pioniers idee van microfinanciering en het opzetten van de Grameen Bank, een microfinanciering institutie in Bangladesh. Microfinanciering zou de economische ontwikkeling stimuleren, via bijvoorbeeld kleine leningen van plaatselijke banken. Het idee hierachter is dat de armen met dit krediet productieve activiteiten kunnen ondernemen en dat hun inkomen daardoor zal stijgen. In Bolivia probeerde men ook een afname in armoede te bewerkstelligen door de ontwikkeling van microfinanciering te stimuleren. Microfinanciering zou volgens sommige een oplossing kunnen zijn voor de armoedeproblematiek in Bolivia. In deze bachelorscriptie 2

3 zou ik dit graag willen onderzoeken. Mijn onderzoeksvraag is dan ook als volgt: Welke effecten had het gebruik van microfinanciering in Bolivia, op het gebied van welvaartsverbetering en armoedebestrijding? Om deze onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden zal ik in paragraaf 2 een algemene uiteenzetting geven van microfinanciering. In paragraaf 3 zal ik vervolgens kort de geschiedenis van Bolivia vanaf 1980 tot 2006, met daarbij de ontwikkeling van de microfinanciering in Bolivia, uiteenzetten. Paragraaf 4 gebruik ik om te laten zien wat de effecten en gevolgen zijn van microfinanciering voor Bolivia. Paragraaf 5 bevat de uiteindelijke conclusie en beantwoording van mijn onderzoeksvraag. Inhoud 1. Inleiding 2 2. Algemene uiteenzetting van het gebruik van Microfinanciering 4 3. Situatie Bolivia van 1980 tot Effecten van microfinanciering op Bolivia Conclusie 13 3

4 2. Algemene uiteenzetting van het gebruik van microfinanciering. Microfinanciering wordt als begrip gebruikt om alle financiële diensten aan te duiden die worden verstrekt aan de arme bevolking in ontwikkelingslanden. Microkrediet is een onderdeel van microfinanciering. Vaak worden de begrippen door elkaar gebruikt. In deze scriptie zal er vooral gesproken worden over microkrediet, hiermee bedoel ik dan de kleine leningen die verschaft worden aan ondernemers in ontwikkelingslanden. Het idee achter microkrediet is het bevorderen van de economische ontwikkeling, door hulp te bieden aan arme mensen die onder het bestaande financiële systeem geen toegang hebben tot financiële dienstverlening. Arme inwoners van ontwikkelingslanden kunnen met dit krediet productieve activiteiten ondernemen, op zo een manier dat hun inkomen zal stijgen (Mahjabeen, 2008: 1084). In deze paragraaf zal ik uiteenzetten wat bedoeld wordt met microkrediet en waarom dit een eventuele oplossing zou zijn tegen armoede in ontwikkelingslanden. Armoede kan worden gedefinieerd als een inkomensniveau wat ligt beneden een sociaal acceptabel minimum. Microkrediet is één van de instrumenten die is ontwikkeld om armen aan te trekken als leners of spaarders en hun inkomen te verhogen. Binnen de economische theorie gaat men uit van afnemende meeropbrengsten van kapitaal. Dit houdt in dat ondernemingen met weinig kapitaal in staat moeten zijn om relatief meer opbrengsten te genereren op hun investering, dan ondernemingen met grote hoeveelheden kapitaal. De productie neemt dus minder dan evenredig toe, met de inzet van productiefactoren. Deze theorie kan op veel gebieden worden toegepast, ook op het gebied van leningen. Een onderneming met weinig kapitaal zou, bij een werkende theorie van afnemende meeropbrengsten, in staat moeten zijn om hogere rentes te betalen dan een onderneming met meer kapitaal. Een arme onderneming kan namelijk meer opbrengsten generen uit een investering, dan de rijkere onderneming dat kan met dezelfde investering (Armendariz, ea, 2005: 9). Wanneer we de theorie van de afnemende meeropbrengsten als uitgangspunt nemen, dan zou het vanzelfsprekend zijn dat kapitaal stroomt van rijke gebieden naar armere gebieden. In armere landen zouden er tenslotte meer opbrengsten gegenereerd kunnen worden. Dit is echter niet het geval. Tussen de armere landen en rijkere landen is er sprake van een verschil in risico. Het risico bij investeringen in arme landen ligt vele malen hoger dan de risico s in rijkere landen. Dit risico zou gedeeltelijk kunnen worden afgedekt door hogere rentes te vragen voor een lening. Deze hogere rentes hebben echter weer nadelige gevolgen. Doordat er sprake is van een verschil in informatie tussen banken en ondernemers (binnen de economie wordt dit verschil in informatie asymmetrische informatie genoemd), 4

5 zullen goede ondernemers worden afgeschrikt bij hoge rentes, terwijl de slechte ondernemers wel gebruik willen maken van de leningen (Armendariz, ea, 2005: 11). Dit onderdeel van asymmetrische informatie wordt ook wel adverse selection genoemd. Dit probleem ontstaat dus wanneer banken door informatie verschillen niet kunnen bepalen welke klanten risicovoller zijn dan anderen. Het tweede probleem van asymmetrische informatie, is het moral hazard probleem. Dit ontstaat wanneer banken niet kunnen controleren of er alles aan gedaan wordt om een project zo succesvol mogelijk te maken. Dit is dus een probleem dat ontstaat nadát de lening is afgesloten. Om deze twee problemen van asymmetrische informatie op te kunnen lossen is het noodzakelijk om informatie in te winnen. Het probleem hierbij is echter dat het verzamelen van informatie erg kostbaar is. Elke lening neemt administratieve kosten met zich mee, hierdoor hebben verschillende kleine leningen samen, meer kosten dan één grote lening. Voor banken is het verstrekken van bijvoorbeeld één grote lening, in plaats van verschillende kleine, dan ook voordeliger (Armendariz, 2005: 14). De tweede manier waarop risico zou kunnen worden afgedekt, naast hogere rentes, is het vragen van een onderpand. In het geval van ontwikkelingslanden komt nu een volgend probleem om de hoek kijken, namelijk het gebrek aan hieraan. Het risico zou gedeeltelijk kunnen worden afgedekt, wanneer er gebruik gemaakt zou kunnen worden van een bepaalde vorm van zekerheidsstelling. De meeste ondernemers in ontwikkelingslanden zijn echter niet in staat een onderpand tegenover hun lening te zetten. Bij de uitgiften van microkrediet is voor dit probleem een oplossing gevonden. Er wordt in dit geval geen gebruik gemaakt van een onderpand zoals wij dat kennen in de westerse wereld, maar er bestaat een onderpand in de vorm van een sociaal onderpand. Microkrediet wordt door haar vorm, een lening met een sociaal onderpand, door sommige gezien als dé oplossing tegen armoede in ontwikkelingslanden. In het geval van een sociaal onderpand staat de groep garant voor de arme lener. Aangezien de arme mensen uit ontwikkelingslanden niet in staat zijn in het geven van een tastbare zekerheid, maakte microkrediet daarvoor in de plaats gebruik van de nauwe banden die men heeft in de gemeenschap, en creëert zo het zogenaamde sociale onderpand (Armendariz ea.: 2005: 12). Het principe is als volgt. Wanneer één van de deelnemers niet (op tijd) terugbetaald, moet de groep dit opvangen. Gebeurt dit niet, dan wordt voor alle deelnemers in de groep geen lening meer verstrekt (Armendariz, 2005: 16). De groep levert op deze manier de zekerheid. De gedeelde aansprakelijkheid, het sociale onderpand, is het meest gevierde onderdeel van het microkrediet contract en dat is dan ook waarom microfinanciering zo dikwijls geassocieerd wordt met groepsleningen. 5

6 De belangrijkste ontwikkeling op het gebied van microfinanciering vond plaats in Bangladesh. In 2006 ontving Muhammad Yunus de Nobelprijs voor de vrede voor zijn pioniers idee van microfinanciering en het opzetten van de Grameen Bank, een microfinanciering institutie in Bangladesh. De Grameen bank creëert dynamische prikkels en genereert informatie door te starten met zeer kleine leningen. Wanneer klanten hebben laten zien betrouwbaar te zijn dan kunnen de leningen worden vergroot (Armendariz, 2005: 13). Microfinanciering heeft veel bekendheid gekregen door onder ander Prinses Maxima, die sinds kort is aangesteld als speciale pleitbezorger van op het gebeid van microkrediet. Naast de inzet die door veel mensen getoond wordt op het gebeid van microfinanciering, en de positieve geluiden die daarmee gepaard gaan, worden er ook kritieken geuit op deze manier van armoedebestrijding (Fembusiness.nl, 2009). Een van die kritieken richt zich op de onbereikbaarheid van de allerarmsten. Wanneer er gebruik gemaakt wordt van groepsleningen dan is het mogelijk, en niet onwaarschijnlijk, dat de allerarmsten buitengesloten worden door de groep. Deze buitensluiting is het gevolg van het verhoogde risico die de groep allerarmsten met zich meebrengt. De groep die gebruik wil maken van een groeplening heeft zelf ook iets te zeggen over de vorm van de groep. Door de verschillende belangen en de extra risico s van de allerarmste zal deze groep snel door anderen, minder arme en dus minder risicovollere, worden buitengesloten en dus geen gebruik kunnen maken van microfinanciering (Weiss & Montgomery 2005, p. 396). Groepsleningen zouden dus een oplossing kunnen bieden voor de problemen van onder andere asymmetrische informatie en de daarmee verwante problemen van moral hazard en adverse selection. Maar, zo wordt door sommige gezegd, sluiten tegelijkertijd de allerarmsten buiten. De vraag of microkrediet daadwerkelijk de armen, en tevens de allerarmsten, heeft geholpen in Bolivia, wordt in de loop van deze scriptie beantwoord. In de volgende paragraaf zal de economische situatie van 1980 tot ongeveer 2008 en de ontwikkeling van microfinanciering in Bolivia worden besproken. 6

7 3. Economische situatie en de Ontwikkeling van Microfinanciering in Bolivia Bolivia krijgt in de eerste helft van de jaren 80 te maken met een economische crisis en hyperinflatie. De kapitaalinstromen namen sterk af, onder andere door de dalende exportprijzen, tegelijkertijd namen de terugbetalingen op de leningen sterk toe (Rhyne, 2001: 3). De gehele economie was weinig stabiel en er ontstond een gebrek aan vertrouwen in de politiek van Bolivia, mede hierdoor wisselde Bolivia voortdurend van regering. Verschillende van deze regeringen hebben geprobeerd een einde te maken aan de hyperinflatie, door onder andere een reeks markthervormingen. Er werd een einde gemaakt aan de sterke rol die de staat speelde op dat moment. Onder andere de tinmijnen werden geprivatiseerd, of wanneer verliesgevend, gesloten. Duizenden mijnwerkers kwamen door de sluitingen van de mijnen op straat te staan. De tweede helft van de jaren 80 werden wederom gekenmerkt door crisis en een hoge werkloosheid. In 1985 leefde ruim 90 procent van de Boliviaanse bevolking onder de armoedegrens. De hyperinflatie van 1985 en het aanhoudende gebrek van vertrouwen in het formele financiële systeem, maakte dat er een mogelijkheid ontstond voor microfinancierende NGO s (Non Gouvernementele Organisaties), om een product aan te bieden wat in voorgaande jaren ontoegankelijk was voor kleine Boliviaanse ondernemingen (Marconi, 2006: 238). Tot 1990 had Bolivia, net als de meeste ontwikkelingslanden, een banksysteem dat geleid en gecontroleerd werd door één individuele bedrijfsgroep. De hyperinflatie van 1985 had er voor gezorgd dat het vertrouwen in het financiële systeem ernstig was beschadigd. Door hervormingen door te voeren in dit financiële systeem moest het vertrouwen weer worden teruggewonnen. De overheid probeerde op vier manieren de situatie te herstellen. Op de eerste plaats zorgde de overheid ervoor dat de corrupte banken, voor welke het niet de moeite waard was om te privatiseren, verdwenen. Op de tweede plaats moderniseerde de overheid het legale kader van het banksysteem. Er kwam een nieuwe regelgeving waar banken zich aan dienden te houden. Op de derde plaats zorgde de overheid dat de banken, die zich niet aan de vernieuwde regels konden houden, verdwenen. Op de vierde en laatste plaats stond de Boliviaanse overheid het toe dat buitenlandse banken zich op de Boliviaanse markt vestigden. Dit werd wel slechts toegestaan wanneer het in samenwerking was met een lokale bank en kreeg pas in 1990 voor het eerst vorm (Rhyne, 2001: 3). Mede dankzij de komst van deze banken op de Boliviaanse markt, kon er een snelle ontwikkeling plaats vinden op het gebied van microfinanciering. Er was sprake van een toename in de competitie. De toegang die buitenlandse banken hadden tot goedkopere fondsen kon worden gebruikt om een lagere rente te vragen voor leningen die aangeboden werden aan de Boliviaanse ondernemers (Rhyne, 2001: 5). 7

8 De eerste naar microfinanciering getransformeerde financiële institutie, was de van oorsprong Niet-Gouvernementele Organisatie (NGO) BancoSol. Na verloop van tijd ontwikkelde BancoSol zich tot een commerciële bank. Het belangrijkste financiële product dat door deze institutie verstrekt werd, was de solidariteit/groepslening. BancoSol was de eerste gereguleerde microfinancieringsbank van Bolivia. Doordat BancoSol zich gespecialiseerd had in slechts één dienst, kwam het op dit gebeid aan de top te staan van de Boliviaanse bankenindustrie. BancoSol was als aanbieder van microkrediet de grootste winstmaker. Op het moment dat andere financiële instellingen op de hoogte kwamen van de winstgevendheid van microkrediet, kreeg BancoSol te maken met vele imitaties. Deze nieuwe aanbieders hadden echter als grootste verschil met BancoSol als aanbieder, dat de leningen verstrekt werden onder andere voorwaarden. Er werd gebruik gemaakt van agressieve tactieken door de leningverstrekkers en er werden hogere leningen gegeven dan verantwoord was. Deze nieuwkomers op de Boliviaanse bancaire markt stelde de Boliviaanse microfinanciering bloot aan een extreem niveau en typische manier van competitie (Rhyne, 2001: 11). Er ontstond een trend waarin leningen steeds gemakkelijker verstrekt werden en waarbij cliënten van meerdere instituties tegelijkertijd leningen afsloten. In een stijgend aantal van de gevallen leenden cliënten meer dan verantwoord was, of voor verkeerde doeleinden. Microkrediet was ontwikkeld als kredietinvestering, wanneer het krediet gebruikt werd voor consumptieve doeleinden, was er weinig tot geen mogelijkheid voor de cliënten om de lening uiteindelijk terug te betalen. De nieuwkomers op de Boliviaanse financiële markt, hielden geen rekening met het feit dat veel cliënten hun lening afsloten voor consumptieve doeleinden (Marconi, 2006: 239; Velasco, 2004: 520). De versoepeling in het verstrekken van leningen leidde er uiteindelijk toe dat leningen niet meer terugbetaald konden worden en soms nieuwe leningen aangegaan werden om openstaande leningen af te kunnen lossen. Dit gedrag bracht ernstige schade toe aan de zorgvuldig gecreëerde betalingssystemen van het microkrediet. Een bijkomend nadeel was dat veel cliënten het aangaan van meerdere leningen ook niet zagen als risicovol ondernemen. Sterker nog, het verkrijgen van meerdere leningen werd vaak gezien als statussymbool. Deze ontwikkeling zorgde voor een druk op de banken en financiële instellingen van het eerste uur, om ook de kredieten te verhogen. Het landelijke verhogen van de kredieten zorgde voor een enorme stijging in de schuldenlast van de Boliviaanse burgers (Marconi, 2006: ; Rhyne, 2001: 11-13). De erkenning dat er teveel en te gemakkelijk leningen werden afgesloten en uitgegeven, kwam uiterst langzaam. Op het moment dat de ernst van de situatie zichtbaar en erkend werd, was het eigenlijk al te laat. De crisis die Zuid-Amerika in 1999 trof, en ook Bolivia ten deel viel, maakte dat de binnenlandse investeringen ineenstortte en buitenlands kapitaal werd uiteindelijk teruggetrokken (Marconi, 2006: 241). Bolivia voelde in 2002 de 8

9 effecten van de crisis vanuit haar buurland Argentinie, Bolivianen die spaargeld hadden, hadden moeite deze terug te krijgen. Op de crisis van de jaren 90 werd door de verschillende financiële instituties anders gereageerd. De strategie van de commerciële banken was het verminderen van het aantal leningen. Uiteindelijk was het aantal leningen in 2003 minder dan driekwart van wat het was in BancoSol bleef gestaag groeien in haar aantal uitstaande leningen. De financiële instituties die consumenten van krediet voorzagen, zoals ACCESO en CrediAgil 1, konden in en door de crisis het hoofd niet boven water houden. Zij namen een sterke stijging van hun rentes waar en konden hierdoor de portfolio s niet langer financieren. In 2004 liet Bolivia de economische crisis achter zich. De macro-economische sector kwam niet onbeschadigd uit deze crisis. Die financiële instellingen wier motieven slechts economisch waren, kwamen niet ongeschonden uit de strijd. De financiële instellingen die bredere sociale motieven hadden leidden minder tot geen verlies. Sommige van deze instellingen hebben de crisis niet overleefd, maar daarentegen wel bijgedragen aan de nationale economie van Bolivia (Marconi, 2006: 256). 1 ACCESO en CrediAgil zijn beide ontstaan in 1997 als aanbieder van consumenten krediet. 9

10 4. Effecten en Gevolgen van Microfinanciering op de Armoede in Bolivia In deze paragraaf zal uiteengezet worden wat de bijdrage is geweest van microfinanciering voor Bolivia. Tevens zal hierbij gekeken worden of microfinanciering heeft gezorgd voor een vermindering van armoede in Bolivia. Het voornaamste doel van microkrediet, is het verbeteren van de welvaart van arme huishoudens door een (betere) voorziening in kleine leningen. Wereldwijd zijn de best bekende microfinancieringsorganisaties de Grameen Bank van Bangladesh en BancoSol uit Bolivia. De beleidsmaatregelen van de jaren 80 leidden in Bolivia tot een hoog werkloosheidscijfer. De sluitingen van de meeste staatsmijnen hadden als gevolg dat veel mijnwerkers zonder baan kwamen te zitten. Tegelijkertijd was een gebrek van vertrouwen in het toenmalige bancaire systeem. De landbouw van Bolivia bleef in de periode 1986 tot 1988, op het moment dat de economie zich weer trachtte te herstellen, aanhoudend dalen. Deze aanhoudende daling in combinatie met de bestaande armoede, had als gevolg dat veel boeren en voormalig mijnwerkers hun heil trachten te vinden in de stad. Er ontstond een aanhoudende stroom migranten van het land naar de stad. Slechts een klein deel van deze migranten was in staat een baan te vinden. Zij die daar niet toe in staat waren, waren een prooi voor de micro-financierders (Mosly, 2001: 113). BancoSol is ontstaan door deze stijgende stroom werkzoekenden in de steden en de conservatieve houding bij andere Boliviaanse banken om geld te lenen voor projecten met een hoog risico, zoals kleine boeren en ondernemers. BancoSol, de belangrijkste Micro Financierings Institutie (MFI) van Bolivia, zag als enige wel mogelijkheden in de risicovollere groep en was in staat om in de financiële behoefte van werklozen te kunnen voorzien (Weiss & Montgomery, 2005: 392). In eerst instantie richtte BancoSol zich op de actieve armen, om zo die mensen die een bedrijf of eigen onderneming wilde starten van krediet te kunnen voorzien. Dit was ook de categorie waar microfinanciering voor was bedoeld. BancoSol voorzag in eerst instantie individuen van krediet door de zogenaamde solidariteitsleningen. Microkrediet was oorspronkelijk bedoeld om het arme deel van de bevolking boven de armoedegrens te laten geraken. Zij die zich chronisch ver beneden de armoedegrens bevinden worden ook wel de extreme armen genoemd. Volgens Mosley (2001: 113) was er binnen deze laatste categorie niet één, die gebruik maakte van microfinanciering. Er wáren wel veel inwoners van Bolivia die gebruik maakte van microkrediet, dit waren echter diegenen die zich rond de armoedegrens bevinden, en niet zij die er ver onder zitten. De Boliviaanse micro-financierders richtten zich in eerst instantie op de agrarische 10

11 beroepsbevolking en hielden zich niet zozeer bezig met het verhelpen van de stedelijke armoede (Weiss, 2005: 392). In de periode is de groep mensen die in Bolivia geen gebruik heeft gemaakt van microfinanciering minder in inkomen gestegen, dan een vergelijkbare groep die wél gebruik heeft gemaakt van microkrediet (Mosley (2001: 114). Microkrediet kan naast een inkomensstijging op meer manieren invloed uitoefenen op armoede. De consumptie van huishoudens is, tevens de landelijke armen, door gebruik te maken van microkrediet, met meer dan 50% is gestegen (Mahjabeen, 2008: 1089). Micro Financierings Instituties verhogen naast het inkomen tevens de consumptie niveaus, verminderen de inkomensverschillen en verbeteren de welvaart (Mahjabeen, 2008: 1083). Dit impliceert dat microfinanciering een effectieve ontwikkelingsstrategie is wat betreft armoedevermindering en inkomensnivellering. Microkrediet heeft in Bolivia bijgedragen aan de reducering van de armoede en een stijging van de inkomens van arme huishoudens. De veelzijdigheid van microfinanciering heeft ervoor gezorgd dat er een groot effect was op het bereiken van de millenniumdoelen 2. Naast de positieve bijdrage die microkrediet heeft geleverd aan delen van de Boliviaanse bevolking, kleven er ook nadelen aan het gebruik van microkrediet. Elke lening die wordt aangegaan, ongeacht vorm, brengt bepaalde risico s met zich mee. Op de eerste plaats zal het aangaan van een lening ervoor zorgen dat de lener te maken krijgt met hogere risico s van insufficiënte, oftewel vervangbare inkomens. De leningen móeten worden terugbetaald en dit kan ervoor zorgen dat goederen verkocht moeten worden, om aan de terugbetalingen te kunnen voldoen. Dit leidt op de lange termijn tot een afname van het inkomen. Het tweede eventuele nadeel van microkrediet is de bereikbaarheid van dit instrument op de allerarmste. De meeste microfinancieringsorganisaties in Bolivia kunnen de allerarmste niet bereiken, maar voornamelijk diegenen die zich rond de armoedegrens bevinden. Leners met een erg laag inkomen zullen ten koste van alles op zoek gaan naar iets wat hen niet bloot zal stellen aan stijgende risico s. Als gevolg hiervan zal deze groep slechts gebruik maken van financiële diensten die hun levensonderhoud, zoals consumptieniveau; beschermen van spaartegoeden en het verzekeren van deze twee tegen een afname, in stand zullen houden (Navajas, 2000: 340). Voor de armste groep is het meestal niet gemakkelijk om te sparen binnen het systeem van microfinanciering, vooral niet in de landelijke gebieden. Hoewel het voor sommige armen mogelijk is om een spaartegoed te creëren, begrenzen banken en financiële instellingen de toegang tot spaartegoeden, door een minimum inbreng in te stellen. Deze regel zorgt ervoor 2 De 8 millenniumdoelen: armoede en honger vermindering; universeel primair onderwijs; gelijke rechten voor mannen en vrouwen; minder kindersterfte; verbeteren van de gezondheid van moeders; bestrijding van AIDS, malaria en andere dodelijke ziektes; meer mensen in een duurzaam leefmilieu en een mondiaal samenwerkingsverband voor de samenleving. 11

12 dat de toegang voor vooral de allerarmste, ernstig wordt beperkt en ontmoedigd. Beperkingen en begrenzingen op de minimale omvang van spaar- en leentegoeden zorgt voor hoge kosten op het gebied van armoedebestrijding. Het idee achter microfinanciering is gemakkelijk. Wanneer er aan de armen toegang wordt geboden tot krediet, dan kunnen de armen productieve activiteiten financieren die kan zorgen voor inkomensstijging, aangenomen dat er geen beperkingen zijn. Tevens kan microkrediet zorgen voor een consumptiebescherming in tijden, dat dat noodzakelijk is. De allerarmste zullen, dan en slechts dan lenen met als doeleind bescherming. Deze categorie armen is te risico-avers om te lenen voor een investering in de toekomst. De allerarmste zullen daarom slechts zeer beperkt voordeel halen uit microfinancieringsregelingen (Weiss, 2005: 395). Naast de risico-aversie van de allerarmste, spelen er nog een aantal factoren mee waarom zij niet willen deelnemen aan microkrediet regelingen. Op de eerste plaats vragen de meeste microfinancierders een rente die dicht bij de marktrente ligt. Ook al zal deze rente voor de microfinancierder niet hoog genoeg zijn om alle kosten te kunnen dekken, voor de allerarmste is deze rente nog steeds onbetaalbaar. Dit heeft mede te maken met hun gebrek aan aanvullende bijdrages. Aanvullende bijdrages die nodig zijn om een investering winstgevend te kunnen laten zijn. Ook al hebben deze armen dus een zeer beperkt kapitaal, en zouden zij volgens de theorie van afnemende meeropbrengsten in staat moeten zijn tot het creëren van veel relatief grote meeropbrengsten, toch zijn de marginale opbrengsten voor deze categorie lager dan voor de iets minder armen. Een ander probleem waar de allerarmste tegen aanlopen is de buitensluiting van de groep, bij de solidariteits en groepsleningen. Juist doordat deze groep van allerarmste zo risicovol is, vindt er door de groep vaak een buitensluiting plaats. Om een einde te maken aan de (extreme) armoede, zijn naast eventueel microkrediet een aantal dingen noodzakelijk. Publieke voorzieningen, zoals gezondheidszorg, onderwijs en infrastructuur. Een nadeel van deze faciliteiten is echter dát dit publieke goederen zijn. Microfinanciering betaalt zichzelf als het ware weer terug, waar publieke goederen slechts betaalt moeten worden (Mosley, 2001: 128-9). Over het algemeen laten de resultaten van microfinanciering een positief effect zien op het armoedeniveau. Dit is echter slechts op het gemiddelde armoedeniveau, het extreme armoede niveau is nog steeds niet afgenomen (Mosley, 2001: 129). 12

13 5. Conclusie De microfinancieringsrevolutie heeft de houding ten opzichte van het helpen van de armen de afgelopen jaren enorm veranderd. Waar het arme deel van de wereldbevolking voorheen geen toegang had tot enige vorm van krediet, is daar nu het microkrediet. Het aanpakken van armoede door middel van de zogenoemde groepsleningen en microkredieten werd door veel mensen vol enthousiasme ontvangen. Het idee achter microkrediet is het bevorderen van de economische ontwikkeling, door hulp te bieden aan arme mensen die onder het bestaande financiële systeem geen toegang hebben tot financiële dienstverlening. Bolivia is een van de landen waar men, onder andere de enorme armoede wilde aanpakken door gebruik te maken van microkrediet. De vraag is of deze vorm van armoedebestrijding Bolivia geholpen heeft. In deze bachelorscriptie is de vraag die beantwoordt diende te worden de volgende: Wat waren de effecten van het gebruik van microfinanciering in Bolivia, op het gebied van welvaartsverbetering en armoedebestrijding? Bolivia had in de jaren 80 te maken met een enorme werkloosheid. Deze werkloosheid werd mede veroorzaakt door sluitingen van veel mijnen, waardoor een groot aantal mijnwerkers op straat kwam te staan. Tevens had Bolivia in dezelfde periode te maken met een gebrek aan vertrouwen in het bancaire systeem. Deze twee achtergronden maakte dat er ruimte was voor microfinancierders om zich te gaan ontwikkelen. De belangrijkste voorziener op het gebied van microkrediet, was de van oorsprong Non-Gouvernementele Organisatie BancoSol. BancoSol zag een grote groep werklozen die gebruik zouden kunnen maken van krediet. In eerste instantie richtte BancoSol zich voornamelijk op de actieve armen. Bolivia is door middel van microkrediet in staat geweest te zorgen voor een afname van de armoede. Microfinancieringsorganisaties in Bolivia hebben gezorgd voor een zowel een verhoging van het inkomens- en het consumptieniveau, als een verbetering van de welvaart. Dit alles impliceert dat microfinanciering een werkend instrument is om de armoede te verminderen. Dit is echter niet helemaal het geval. Om te spreken van een volledig werkend instrument voor armoede moet er ook sprake zijn van een zekere mate van inkomensnivellering. De allerarmste zouden ook baat moeten hebben gehad bij microkrediet als instrument voor armoedereductie. In het geval van Bolivia hebben de allerarmste niet kunnen profiteren van microfinanciering. De armoede in Bolivia is wel degelijk afgenomen als gevolg van microfinanciering, maar daarbij is er nog steeds sprake van eenzelfde hoeveelheid extreme armoede en kwetsbaarheid binnen de Boliviaanse bevolking. De allerarmste worden niet bereikt wanneer de armoede aangepakt wordt met het instrument microkrediet. Dit komt mede doordat de allerarmste erg risico-avers zijn. Een lening afsluiten 13

14 als investering is alleen winstgevend wanneer er ook gebruik kan worden gemaakt van aanvullende factoren. Ook al hebben deze armen dus een zeer beperkt kapitaal, en zouden zij volgens de theorie van afnemende meeropbrengsten in staat moeten zijn tot het creëren van veel relatief grote meeropbrengsten, toch zijn de marginale opbrengsten voor deze categorie lager dan voor de iets minder armen. Tevens zijn de allerarmste zo risicovol dat zij meestal aanlopen tegen buitensluiting van de groep, bij de solidariteits- en groepsleningen. Microkrediet is weldegelijk een middel om de armoede aan te pakken, en ook heeft zij in in Bolivia haar vruchten afgeworpen. Echter, om ook de allerarmste te kunnen bereiken zijn andere maatregelen noodzakelijk. Zoals ander andere voorzieningen als gezondheidszorg, onderwijs en infrastructuur. 14

15 Literatuur Armendariz, B. & Morduch, J. (2005) The Economics of Microfinance. Massachusetts Institutes of Technology. Cambridge, Massachusetts Case Studies in Microfinance (1996). Credit Unions in Latin America: Recent Performance and Emerging Challanges, World Bank Sustainable Banking with the Poor project. Jenkins, R. (1997), Trade Liberation in Latin America: The Bolivian Case, Bull. Latin America. Vol 16. Nr. 3, pp Karnani, A. (2007) Employment, not microcredit, is the solution. Ross School of Business, University of Michigan, Vol Nr. 1065, pp Navaja, S., Schreiner, M. (1998) APEX Organisations and the Growth of Microfianance in Bolivia. Economics and Sociology Occassional paper. Ohio State University. Navajas, S., & Schreiner, M. (2000) Microcredit and the Poorest of the Poor: Theory and Evidence from Bolivia. World Development, Vol 28, No.2 pp Mahjabeen, R. (2008). Microfinancing in Bangladesh: Impact on households, consumption on welfare. Journal of Policy Modeling, No 30 pp Marconi, R. & Mosley, P. (2006) Bolivia during the Global Crisis : Towards a Macroeconomics of Microfinance. Journal of International Development, 18, pp Mosley, P. (2001) Microfinance and Poverty in Bolivia. Journal of Development Studies, Vol 37, No. 4, pp Murdoch, J. (1998b.) Does microfinance really help the poor? New evidence from flagship programs in Bangladesh. Hoover Institution, Stanford, CA, jmurdoch@wws.princeton.edu. Richter, T. (2007) A second look at microfinance. The Sequence of Growth and Credit in Economic History. The Cato Institute. Vol 1 Rhyne, E. (2001), Commercialization and Crisis in Bolivian Microfinance, Microenterprise Best Practices. Valesco, C. and Marconi, R. (2004) Group dynamics, Gender and Microfinance in Bolivia. Journal of International Development. Vol16, pp Weiss, J. and Montgomery, H. (2005) Great ExpectAtions: Microfinance and Poverty Reduction in Asia and Latin America. Oxford development studies. Vol. 33, No. ¾.: WorldBank.com 15