RAPPORT VAN BEVINDINGEN. Onderzoek naar de kwaliteitsverbetering bij. Basisschool De Lindenhoeve

Transcriptie

1 RAPPORT VAN BEVINDINGEN Onderzoek naar de kwaliteitsverbetering bij Basisschool De Lindenhoeve Plaats : Nijmegen BRIN-nummer : 10MR Onderzoeksnummer : Datum schoolbezoek : 23 juni 2011 Rapport vastgesteld te Eindhoven op: 20 oktober 2011

2

3 Inhoud 1 Inleiding 5 2 Bevindingen 7 3 Toezichtarrangement 13 pagina 3 van 13

4

5 1 Inleiding De Inspectie van het Onderwijs heeft op 23 juni 2011 een onderzoek naar de kwaliteitsverbetering uitgevoerd op basisschool De Lindenhoeve naar aspecten van de kwaliteit van het onderwijs en de naleving van wet- en regelgeving. De aanleiding voor dit onderzoek was het volgende. Tijdens het kwaliteitsonderzoek dat is uitgevoerd op 9 juni 2009 stelde de inspectie tekortkomingen vast in de opbrengsten en bij vier indicatoren van het onderwijsleerproces op basisschool De Lindenhoeve. Deze zijn beschreven in het inspectierapport dat is vastgesteld op 29 september De kwaliteit van het onderwijs is toen als zwak beoordeeld en de inspectie heeft haar toezicht geïntensiveerd. Om na te gaan in hoeverre de eerder vastgestelde tekortkomingen zijn opgeheven en de kwaliteit van het onderwijs weer voldoende is, heeft de inspectie nu een afsluitend onderzoek naar de kwaliteitsverbetering uitgevoerd. Conform de uitgangspunten van het programmatisch handhaven onderzoekt de inspectie tevens standaard of wordt voldaan aan bepaalde wettelijke voorschriften. Toezichthistorie Op 29 september 2009 heeft de inspectie aan basisschool De Lindenhoeve een aangepast arrangement zwak toegekend. De inspectie heeft haar toezicht geïntensiveerd en volgt sindsdien de voortgang van het verbetertraject. Op 8 november 2010 heeft de inspectie een voortgangsgesprek gevoerd. Daarbij heeft zij geconstateerd dat de school veel ontwikkelingen in gang heeft gezet. Daarvan zijn, volgens de school, de eerste positieve effecten te melden. Er is bijvoorbeeld een grote bereidheid tot zelfreflectie en het deelnemen aan scholingen. Verder is aan het handelingsgericht werken veel aandacht besteed. Daar tegenover staat dat het MT minder tevreden is over het (te) langzame verloop van sommige trajecten. Verder blijkt het lastig voor sommige teamleden zicht te krijgen op de belangrijkste leerlijnen. Tot slot wordt door de inspectie geconstateerd, dat er nog volop ruimte bestaat om de verworven kennis en vaardigheden te benutten bij het vormgeven van het groepsmanagement. Onderzoeksopzet Het onderzoek bestond uit de volgende activiteiten: Een controle van de aanwezigheid van de schoolgids, het schoolplan en het zorgplan bij de inspectie. Een toets op de aanwezigheid van informatie over enkele wettelijke verplichte onderdelen in de schoolgids, het schoolplan en het zorgplan. Een controle op de onderwijstijd die de school heeft gepland. Onderzoek en analyse van documenten en gegevens over de school die bij de inspectie aanwezig zijn. Analyse van documenten die betrekking hebben op zelfevaluatieactiviteiten van de school en van andere documenten die de school tijdens het schoolbezoek heeft aangereikt, te weten: Intern onderzoek naar schoolverbetering september 2010, Concept Kwaliteitsaanpak zwakke scholen door Conexus, Trendanalyses tussentijdse opbrengsten, Analyse en Conclusies begrijpend lezen, Jaarplan pagina 5 van 13

6 Schoolbezoek, waarbij in een aantal groepen de onderwijspraktijk is geobserveerd door het bijwonen van lessen Nederlandse taal en rekenen en wiskunde. Deze lesbezoeken vonden plaats in twee groepen 1 en 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8. Gesprekken met de waarnemend directeur, de bovenbouwcoördinator en de intern begeleider over de kwaliteit van de indicatoren. De directeur van de school, die sinds een aantal weken aan het re-integreren is, woonde dit gesprek en ook het nagesprek bij. Een gesprek met leraren en een eindgesprek met de waarnemend directeur, de bovenbouwcoördinator, de intern begeleider en een vertegenwoordiging van het bevoegd gezag, na afloop van het schoolbezoek. Tijdens het onderzoek beoordeelde de inspectie indicatoren van de volgende aspecten: opbrengsten, onderwijsleerproces, zorg en begeleiding en kwaliteitszorg. Toezichtkader De inspectie heeft zich bij haar onderzoek onder andere gebaseerd op het Toezichtkader po/vo 2009 en de notitie Analyse en waarderingen van opbrengsten primair onderwijs. Beide documenten zijn te vinden op Opbouw rapport In hoofdstuk 2 staan de bevindingen uit het onderzoek naar de onderwijskwaliteit en de wettelijke vereisten. Dit wordt gevolgd door een beschouwing waarin het oordeel van de inspectie wordt toegelicht en waar mogelijk de schoolontwikkeling in samenhang wordt beschreven. Hoofdstuk 3 geeft het toezichtarrangement weer. pagina 6 van 13

7 2 Bevindingen 2.1 Kwaliteits- en nalevingsprofiel In onderstaande tabellen vermeldt de inspectie welke indicatoren in dit onderzoek zijn betrokken en tot welke bevindingen het onderzoek heeft geleid. De nummering in de tabellen verwijst naar het volledige waarderingskader primair onderwijs Indicatoren die bij een kwaliteitsonderzoek de doorslag geven of een school (zeer) zwak is, de zogeheten normindicatoren, zijn gemarkeerd met een asterisk. Voor een overzicht van alle normindicatoren zie het Toezichtkader po/vo 2009 op De bevindingen zijn weergegeven in de vorm van een score. De score geeft aan in welke mate de betreffende indicator gerealiseerd is. Legenda: 1. slecht 2. onvoldoende 3. voldoende 4. goed 5. niet te beoordelen (alleen bij opbrengsten) Daarnaast heeft de inspectie enkele controles uitgevoerd op bepaalde standaard gecontroleerde wettelijke voorschriften. Of de school wel of niet voldoet aan deze wettelijke vereisten wordt tot uitdrukking gebracht met de score 'ja' of 'nee'. Kwaliteitsaspect 1 Opbrengsten 1.1 * De resultaten van de leerlingen aan het eind van de basisschool liggen ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht De taalresultaten van de leerlingen aan het eind van de basisschool liggen ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht De rekenresultaten van de leerlingen aan het eind van de basisschool liggen ten minste op het niveau dat op grond van kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht. 1.2 * De resultaten van de leerlingen voor Nederlandse taal en voor rekenen en wiskunde tijdens de schoolperiode liggen ten minste op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie mag worden verwacht. 1.3 De leerlingen doorlopen in beginsel de school binnen de verwachte periode van acht jaar. 1.4 Leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften ontwikkelen zich naar hun mogelijkheden. 1.5 De sociale competenties van de leerlingen liggen op een niveau dat mag worden verwacht. 5 pagina 7 van 13

8 Kwaliteitsaspect 2 Leerstofaanbod 2.1 * Bij de aangeboden leerinhouden voor Nederlandse taal en rekenen en wiskunde betrekt de school alle kerndoelen als te bereiken doelstellingen. 2.2 * De leerinhouden voor Nederlandse taal en voor rekenen en wiskunde worden aan voldoende leerlingen aangeboden tot en met het niveau van leerjaar De leerinhouden in de verschillende leerjaren sluiten op elkaar aan. 2.4 * De school met een substantieel aantal leerlingen met een leerlinggewicht biedt bij Nederlandse taal leerinhouden aan die passen bij de onderwijsbehoeften van leerlingen met een taalachterstand. Kwaliteitsaspect 3 Tijd 3.1 De leraren maken efficiënt gebruik van de geplande onderwijstijd. Kwaliteitsaspect 4 Schoolklimaat 4.7 Het personeel van de school zorgt ervoor dat de leerlingen op een respectvolle manier met elkaar en anderen omgaan. Kwaliteitsaspect 5 Didactisch handelen 5.1 * De leraren geven duidelijke uitleg van de leerstof. 5.2 * De leraren realiseren een taakgerichte werksfeer. 5.3 * De leerlingen zijn actief betrokken bij de onderwijsactiviteiten. Kwaliteitsaspect 6 Afstemming 6.1 De leraren stemmen de aangeboden leerinhouden af op verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. 6.2 De leraren stemmen de instructie af op verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. 6.3 De leraren stemmen de verwerkingsopdrachten af op verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. 6.4 De leraren stemmen de onderwijstijd af op verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen. Kwaliteitsaspect 7 Begeleiding 7.1 * De school gebruikt een samenhangend systeem van genormeerde instrumenten en procedures voor het volgen van de prestaties en de ontwikkeling van de leerlingen. 7.2 De leraren volgen en analyseren systematisch de voortgang in de ontwikkeling van de leerlingen. pagina 8 van 13

9 Kwaliteitsaspect 8 Zorg 8.2 Op basis van een analyse van de verzamelde gegevens bepaalt de school de aard van de zorg voor de zorgleerlingen. 8.3 * De school voert de zorg planmatig uit. 8.4 De school evalueert regelmatig de effecten van de zorg. Kwaliteitsaspect 9 Kwaliteitszorg 9.1 De school heeft inzicht in de onderwijsbehoeften van haar leerlingenpopulatie. 9.2 De school evalueert jaarlijks de resultaten van de leerlingen. 9.3 De school evalueert regelmatig het onderwijsleerproces. 9.4 De school werkt planmatig aan verbeteractiviteiten. 9.5 De school borgt de kwaliteit van het onderwijsleerproces. 9.6 De school verantwoordt zich aan belanghebbenden over de gerealiseerde onderwijskwaliteit. Naleving wet- en regelgeving NT1a De inspectie is in het bezit gesteld van de geldende schoolgids (art. 16, lid 2 en 3, WPO). NT2a De inspectie is in het bezit gesteld van het geldende schoolplan (art. 16, lid 1 en 3, WPO) NT3a De inspectie is in het bezit gesteld van het geldende zorgplan (art. 19, lid 3, WPO). NT4a Er is voldoende onderwijstijd geprogrammeerd om te kunnen voldoen aan de daarvoor gestelde minima (art. 8, lid 7 onder b, WPO). NT4b Er is maximaal zevenmaal een onvolledige schoolweek geprogrammeerd voor de groepen 3 t/m 8 (artikel 8, lid 7 onder b, WPO). ja nee 2.2 Beschouwing Algemeen beeld De kwaliteit van het onderwijs op basisschool De Lindehoeve laat ten opzichte van het vorige onderzoek in 2009 verbetering zien. Dit komt onder andere tot uiting in de kwaliteit van de zorg, deze is op alle onderzochte aspecten nu voldoende. Ook de eindopbrengsten laten een stijgende lijn zien, hoewel de verbetering hier nog zeer pril is. Een aantal basale aspecten van het onderwijsleerproces is van voldoende kwaliteit. Dit geldt bijvoorbeeld voor nagenoeg alle onderdelen van het leerstofaanbod en van het didactisch handelen. Desondanks ziet de inspectie in de vormgeving van het onderwijsleerproces een aantal knelpunten die het risico in zich hebben dat de voorzichtige stijging van de leerresultaten zich niet verder door zal zetten. Ook een terugval in kwaliteit mag nog niet worden uitgesloten. De afstemming van het onderwijs op verschillen tussen leerlingen is op nagenoeg alle onderdelen van onvoldoende niveau. Daarnaast schiet de actieve betrokkenheid van de leerlingen tijdens de lessen in veel groepen tekort en wordt de onderwijstijd niet voldoende efficiënt besteed. Met name de actieve betrokkenheid staat in nauwe relatie tot de leervorderingen van de leerlingen. Bij dit alles komt dat de kwaliteitszorg nog niet zodanig is ontwikkeld, dat dit voldoende ondersteunend kan werken voor de kwaliteitsverbetering en borging. Dat de verbetering in de opbrengsten nog pril is, blijkt uit het patroon van de afgelopen drie jaar. De opbrengsten waren in 2009 en 2010 onvoldoende, in 2011 scoorde de school weliswaar beter maar de opbrengsten liggen nog steeds ver onder het gemiddelde voor scholen met een pagina 9 van 13

10 vergelijkbare leerlingenpopulatie. Daarbij komt dat het, gezien de leerresultaten tot dusver, nog twijfelachtig is of de volgende groep schoolverlaters een voldoende resultaat zal gaan halen. Samenvattend: ondanks de gerealiseerde verbeteringen, is er nog geen sprake van een stabiel herstel van de opbrengsten en bestaat er vanwege knelpunten in het primaire proces risico op terugval. Om deze redenen handhaaft de inspectie het aangepaste arrangement. De school zal extra inspanningen moeten verrichten om de kwaliteitsverbetering een stevige impuls te geven. Het bevoegd gezag van de school heeft hiervoor inmiddels een aantal extra interventies in gang gezet. Er is bijvoorbeeld in 2010 een analyse uitgevoerd en de school zal vanaf augustus 2011 gebruik kunnen maken van externe ondersteuning voor het management en voor begeleiding van het team. Dit alles moet duurzame kwaliteitsverbetering in de nabije toekomst binnen bereik brengen. Toelichting Opbrengsten De opbrengsten zijn over de laatste drie jaar bezien als voldoende beoordeeld. De inspectie tekent hierbij echter het volgende aan. In 2009 en 2010 was het resultaat onvoldoende, in 2011 is de score voor het eerst weer voldoende. Deze score lag echter op de ondergrens die de inspectie voor een voldoende hanteert. Het gaat hier dus om een zeer krappe voldoende. De inspectie heeft zich ook een beeld gevormd van het te verwachten eindresultaat van de volgende groep schoolverlaters. In leerjaar 7 was de score van deze groep voor rekenen en wiskunde bevredigend, bij begrijpend lezen is er sprake van een dalende trend. Om die reden zou de school aanvullende interventies voor de huidige groep 8 moeten overwegen. De tussentijdse resultaten (technisch lezen in groep 3 en 4, rekenen en wiskunde in groep 4 en 6 en begrijpend lezen in groep 6) zijn van voldoende niveau. De school heeft een genormeerde toets voor de sociale competenties alleen in gebruik voor de groepen 6 en 7. Deze toets is niet ingezet in groep 8. Daarom onthoudt de inspectie zich van een oordeel voor indicator 1.5. Leerstofaanbod Het leerstofaanbod is, op de doorgaande lijn na, voldoende. Leraren werken met methodes die dekkend zijn voor de kerndoelen voor Nederlandse taal en rekenen en wiskunde. Zij bieden aan alle leerlingen de leerstof voor Nederlandse taal aan tot en met het niveau van groep 8. Bij rekenen en wiskunde krijgen bijna alle leerlingen de leerstof voor rekenen aangeboden tot en met het niveau van groep 8. De nieuw ingevoerde taalmethode met een expliciet aanbod voor woordenschat, sluit aan bij de onderwijsbehoeften van de leerlingenpopulatie. De inspectie vraagt echter wel extra aandacht voor de planning van dit aanbod. De doorgaande lijn in het leerstofaanbod is nog niet voldoende. Het zicht krijgen op de doorgaande leerlijnen is schoolbreed nog een aandachtspunt. De tussendoelen/leerlijnen voor beginnende gecijferdheid en voor de ontluikende geletterdheid dienen, meer expliciet dan tot nog toe, ingezet te worden in het onderwijsleerproces. Efficiënt gebruik van geplande onderwijstijd Het efficiënt gebruik van de onderwijstijd is om een aantal redenen niet voldoende. Niet alle lessen starten op tijd, en bovendien is het klassenmanagement schoolbreed nog zodanig dat er tijdens de lessen onnodig onderwijstijd verloren gaat. De naleving van schoolregels dient ook op dit punt door de leraren beter gewaarborgd te worden. Verder heeft de inspectie met het management gesproken over de onderwijstijd en de verdeling daarvan over de basisvakken. Hierover ontbreken schoolafspraken. pagina 10 van 13

11 Schoolklimaat, uitleg, taakgerichtheid en actieve betrokkenheid De leraren bevorderen doorgaans dat de leerlingen op een respectvolle manier met elkaar omgaan. Hoewel er op onderdelen zeker verbeteringen mogelijk zijn, is de kwaliteit van de uitleg en van de taakgerichte werksfeer in het algemeen ook voldoende. De leerlingen zijn echter in te veel groepen niet voldoende actief betrokken bij de instructie of tijdens momenten van zelfstandig werken. In een aantal lessen laten leerlingen (zowel oudere als jongere) een korte spanningsboog zien, haken af bij de les, stellen zich soms passief op, of zijn te druk om de les nog adequaat te kunnen volgen. Leraren implementeren het zogenaamde IGDI-model voor de directe instructie en de interactie in hun lessen. De mate waarin dit model reeds is geïmplementeerd is nogal verschillend. Sommige leraren zijn hiermee al veel verder dan andere. Afstemming en begeleiding De afstemming op aanbod is voldoende. De afstemming op de instructie, de verwerking en de tijd alsook de begeleiding zijn echter voor verbetering vatbaar. Op grond van het beschikbare leerstofaanbod, heeft de school voldoende mogelijkheden om verschillende leerinhouden aan te bieden, aan zowel de betere als de minder sterke leerling. Zo biedt de (vernieuwde) taalmethode ook een aanbod voor het onderwijs in het vergroten van de woordenschat. Alhoewel de toetsgegevens aanleiding geven tot differentiëren, laat het merendeel van de geobserveerde lesobservaties nog langdurige klassikale lesactiviteiten zien. Het planmatig opzetten van de instructie, de verwerking en de tijd, afgestemd op de verschillende onderwijsbehoeften, is nog in ontwikkeling. Op dit punt heeft het professionaliseren van de leraar ook de nadrukkelijke aandacht van het bevoegd gezag. De afgelopen periode nam de school deel aan zowel een taalals een rekenpilot om te investeren in de vaardigheden van de leerkracht. Het werken met een groepsplan is pas geïmplementeerd. In de praktijk blijkt zo'n groepsplan nog te weinig sturingskracht te hebben voor het dagelijks didactisch handelen. Enkele leraren slagen er al wel in om doelmatig en planmatig te differentiëren. Deze leraren maken niet alleen in hun groepsplan, beredeneerd, een koppeling tussen de toetsresultaten en de onderwijsbehoeften van de leerlingen, maar zij geven in hun dagelijkse lessen daar ook daadwerkelijk vorm en inhoud aan. Daarbij krijgen niet alleen de minder sterke leerlingen extra instructie, maar ook de betere leerlingen ontvangen instructie op hun niveau. Om ervoor te zorgen dat het onderwijs wordt afgestemd op de onderwijsbehoeften van de leerlingen, zijn foutenanalyses en de conclusies daaruit noodzakelijk. Op schoolniveau is de afspraak dat vanaf groep 3 de methodegebonden toetsen worden afgenomen en geanalyseerd voor Nederlandse taal en rekenen en wiskunde ten behoeve van de afstemming van het onderwijs aan individuele of groepen leerlingen. Uit de beschouwing van de groepsadministratie blijkt echter dat er grote verschillen bestaan tussen leerkrachten in de mate waarin ze deze afspraak in de praktijk uitvoeren. In de groepen 1 en 2 ontbreekt bovendien een gestandaardiseerd instrument om de brede ontwikkeling van kleuters in beeld te kunnen brengen. Zorg De zorg is op alle beoordeelde onderdelen voldoende. De school hanteert een leerlingvolgsysteem om de prestaties en ontwikkeling van leerlingen te kunnen volgen. Daarnaast beschikt de school over een schoolspecifiek zorgplan met daarin onder andere procedures om dyslexie op te sporen. Ten opzichte van het eerdere inspectiebezoek, is de kwaliteit van het analyseren van de hulpvraag van leerlingen verbeterd. Hiervoor zijn analysegesprekken in de organisatie van de zorg opgenomen. pagina 11 van 13

12 Toch blijft dit onderdeel nog om enige aandacht vragen. Nog niet alle leraren zijn in staat om op zodanige wijze te analyseren en conclusies te trekken, dat deze conclusies concrete aanknopingspunten bieden voor de invulling van specifieke aanpakken. Leerlingen die dat nodig hebben, krijgen extra zorg en deze zorg wordt ook geëvalueerd. Bij de uitvoering van de extra zorg heeft de remedial teacher een belangrijke taak. Deze taak houdt echter in het nieuwe schooljaar op te bestaan. Leraren worden daardoor (nog meer dan tot nog toe) genoodzaakt om de extra zorg zelf binnen de groep te bieden. Kwaliteitszorg Het is positief dat de school aansluit bij de kenmerken van haar leerlingenpopulatie. Zo gaven de taalarme leerlingenpopulatie en de tegenvallende taalresultaten in de afgelopen schooljaren aanleiding tot de aanschaf van de taalmethode met een aparte leerlijn voor woordenschat. Verder is er naast de reguliere methode voor begrijpend lezen, ook besloten om aanvullend materiaal in de groepen 4 tot en met 8 te gebruiken. Voor de verbeteracties zijn ontwikkelingsplannen opgesteld, onder meer vanuit het toezichtplan. Zo laat het taalplan zien welke eind- en tussendoelen op welk tijdstip zijn behaald. Om te zien of deze doelen ook zijn behaald, maakt de school trendanalyses van de tussentijdse leerlingenresultaten en de eindresultaten. Tegenover deze positieve onderdelen van de kwaliteitszorg, staan drie onderdelen die voor verbetering vatbaar zijn. Ten eerste dient de school een systematiek te hebben, waarmee de kwaliteit van het onderwijsleerproces (aanbod, de leertijd, het pedagogisch en didactisch handelen, het schoolklimaat alsook de zorg en begeleiding), bepaald kan worden. De school heeft nog geen cyclus van gerichte evaluaties, waarmee in de schoolplanperiode alle relevante onderdelen van het onderwijsleerproces, worden gemeten en gewaardeerd. Het tweede verbeterpunt is de borging. Er zijn weliswaar afspraken gemaakt, maar vervolgens wordt onvoldoende structureel nagegaan of de afspraken ook worden nageleefd. Het streven is dat leraren elkaars lessen bijwonen, bijvoorbeeld ten aanzien van het uitvoeren van het interactieve directe instructiemodel en/of de groepsplannen, echter dit is maar voor een deel gelukt. En tenslotte is de verantwoording over de gerealiseerde onderwijskwaliteit nog niet voldoende. De schoolgids beperkt zich slechts tot het vermelden van data zonder bijbehorende uitleg. Dit alleen zegt echter te weinig over de gerealiseerde kwaliteit. Op dit punt zouden alle ouders in het kader van de horizontale verantwoording, ook informatie kunnen ontvangen over bijvoorbeeld de effecten van de verbeteractiviteiten, en de uitkomsten van zelfevaluatie van het onderwijsleerproces. pagina 12 van 13

13 3 Toezichtarrangement Kwaliteit De kwaliteit van het onderwijs is sinds 2009 verbeterd. Er is echter nog geen sprake van een duidelijke verbetering van de eindopbrengsten en er zijn risico's waardoor een terugval in kwaliteit kan optreden. Daarom handhaaft de inspectie - in afwijking van de vigerende beslisregels - het aangepast arrangement zwak. In het tweede kwartaal van 2012 vindt opnieuw een onderzoek naar kwaliteitsverbetering plaats. Naleving Er is een onvolledigheid in de inhoud van het zorgplan 1401, WSNS Nijmegen geconstateerd. Het document geeft geen informatie over de volgende onderdelen: - Een beschrijving van de procedures voor het onderzoek van leerlingen in verband met de plaatsing van leerlingen op een speciale school voor basisonderwijs (sbo). - Een vermelding van de procedure, die gehanteerd wordt bij de plaatsing van een leerling op een sbo-school. - Een tijdpad waaruit de duur van de besluitvorming van de PCL blijkt. Het beleid van de inspectie is de genoemde onvolkomenheden op dit moment nog niet als tekortkoming te beoordelen bij de betreffende indicator over het naleven van wet- en regelgeving. Wel heeft de inspectie met het bevoegd gezag afgesproken dat in de volgende versie van dit schooldocument de ontbrekende onderdelen zijn opgenomen. pagina 13 van 13