stichting C3 promoot Chemie promoot onder jongeren C stichting C3 promoot Chemie onder jongeren

Transcriptie

1 stichting c3 promoot chemie onder jongeren

2 welkom! In deze presentatiegids leer je C3 kennen, een stichting die het promoten van chemie onder jongeren als doel heeft. Wij staan voor kwaliteit en service, wat zichtbaar is in de ontworpen materialen en activiteiten die C3 organiseert en coördineert. We zijn een organisatie midden in een netwerk dat bestaat uit de chemiebranche, overheid, bedrijven en onderwijs. Alle highlights van 2012 staan in deze presentatiegids. We zijn trots op onze mooie activiteiten en materialen, maar bekijken ze ook met een kritische blik. Hebben ze wel het gewenste effect, en wat is nu het beeld dat jongeren hebben van de opleidingen en beroepen in de chemische sector? Die vragen willen we komend studiejaar gaan beantwoorden, een jaar waarin evalueren centraal staat. En met de opgedane kennis zorgen we ervoor dat we in 2013 nog meer lichtpuntjes aan je kunnen presenteren! Milou Willemsen, voorlichter Stichting C3 Marijn Meijer, directeur Stichting C3 PS Heb je de voorkant van deze gids al in het donker bekeken?

3 het C3-team inhoudsopgave Het team van C3 bestaat uit zes getalenteerde bèta s. Allemaal hebben ze een chemiegerelateerde opleiding gevolgd, soms nog aangevuld met wetenschapscommunicatie. Florien is projectleider van Expedition Chemistry, het project voor het basisonderwijs. Remco en Ilonka zijn projectleiders voor het voortgezet onderwijs. Pauline begeleidt hen en houdt onder andere ook de financiële teugels strak. Milou is als voorlichter verantwoordelijk voor de pr en communicatie via alle media. Na Arne, die C3 in augustus verliet, is nu aan mij de eer om samen met deze enthousiaste en creatieve mensen er iets moois van te maken. Marijn Meijer, directeur Stichting C3 stichting C3 4 Wie wij zijn 4 Wat wij doen 6 Samen met 8 project voor basisschoolkinderen 10 Expedition Chemistry 12 projecten voor middelbare scholieren 20 Week van de Procestechniek 22 Lab Experience Days 26 PROEF! 30 Exact wat je zoekt 34 andere projecten 40 Database met onderwijsmiddelen 42 Chocolate Challenge 43 Onderwijsmodules Nieuwe Scheikunde 44 Nobelprijsposters 45 C3 zoekt publiciteit 46 C3 onderzoekt 50 Colofon 52 2 C3 PROMOOT C3 3

4 stichting C3 wie wij zijn De organisatie Het Communicatie Centrum Chemie (C3) is in 1993 opgericht door de KNCV, NVON en VNCI. Later sloten ook VAPRO, NWO-CW/ACTS en DAS aan als vaste partners. Inmiddels bestaat Stichting C3 uit zes medewerkers (C3-team), vijf bestuursleden (C3-bestuur) en 26 raadsleden (C3-raad). C3-team Het team van Stichting C3 bestaat uit zes natuurwetenschappers met een passie voor communicatie, moleculen, technologie en productontwikkeling. Zij promoten met veel plezier de chemie en de beroepen in de chemische sector onder jongeren. Daarbij krijgen zij ondersteuning van studenten, stagiairs en extern betrokkenen. Een hecht team vol energie, dat onder leiding staat van Marijn Meijer. Naast het veelvuldige contact op de werkvloer organiseren zij twee keer per jaar een ID-dag (intercollegiale deskundigheidsbevordering) om van en met elkaar te leren. C3-bestuur In het bestuur van Stichting C3 zijn de ondersteuners van de stichting vertegenwoordigd. Zij bepalen de koers die C3 vaart. Er is een onafhankelijke voorzitter en het bestuur vergadert vier keer per jaar. De leden van het C3-bestuur zijn: Karel Luyben (rector magnificus TU Delft), Colette Alma (algemeen directeur VNCI), Gabriëlle Donné-Op den Kelder (directeur KNCV), Hans Koole (voorzitter OVP) en Cees van Verseveld (bestuurslid DAS). C3-raad Sinds 2008 heeft C3 een adviesraad met leden betrokken bij en deskundig op het gebied van onderwijs en communicatie over chemie en science. Zij zijn werkzaam bij chemische bedrijven, brancheorganisaties en overheids- en onderwijsinstellingen. De raadsleden zijn de ambassadeurs van C3: ze leggen contacten, brengen nieuwe samen werkingen tot stand en staan het C3-team bij. Zij ontmoeten elkaar twee keer per jaar tijdens een bijeenkomst in Utrecht. De leden van de C3-raad zijn: Karel Luyben (TU Delft), Colette Alma (VNCI), Gabriëlle Donné-Op den Kelder (KNCV), Hans Koole (OVP), Cees van Verseveld (DAS), Cees-Jan Asselbergs (Deltalinqs), Astrid Bulte (FIsme), Wendy Tijssen-Caan (Arbo Support Industrial Safety), Nelleke Corbet (Ministerie van Economische Zaken), Rietje van Dam-Mieras (Universiteit Leiden), Leen Donk (NVON), Nelo Emerencia (VNCI), Martin Goedhart (Rijksuniversiteit Groningen), Henk de Graaf (NVON), Noortje de Graaf (NNV), Teun Graafland (Shell), Jelle de Jong (Stichting Techniekpromotie), Jacques Joosten (DPI, DSM), Emiel de Kleijn (SLO), Tanja Kulkens (NWO-CW/ACTS), Kolja Laane (PBT), Arne Mast (arnemast.nl), Miek Scheffers-Sap (TU Eindhoven), Iwan Thonus, Nel Velthorst en Eugène Wijnhoven (Uitgever Malmberg). Een dreamteam voor de promotie van de chemie: creatief, vernieuwend, enthousiast en doelgericht. Colette Alma directeur van de VNCI en lid van het C3-bestuur en de C3-raad 4 C3 PROMOOT C3 5

5 stichting C3 wat wij doen Onze missie Stichting C3 promoot chemie onder jongeren: om te laten zien dat chemie interessant is, de chemische industrie belangrijk en het werken in de chemische sector aantrekkelijk. Doelgroep De doelgroep van Stichting C3 wordt in eerste instantie gevormd door jongeren: basisschoolleerlingen en middelbare scholieren. We bereiken hen via (toekomstige) leerkrachten en docenten, ouders, chemici, projectpartners en partnerorganisaties. Voor elke doelgroep is er een project met materialen en activiteiten. Materialen en activiteiten Als C3-team ontwikkelen wij materialen en activiteiten om jongeren enthousiast te maken voor science en het werken in de chemische sector. Dat doen we vaak samen met experts uit het bedrijfsleven en docenten in het basis- en voortgezet onderwijs. Projectpartners leveren een financiële bijdrage, maar delen ook hun kennis en voorzien ons van middelen om in te zetten bij onze projecten. Benieuwd naar onze materialen en activiteiten? Blader dan snel verder en vergeet vooral niet een kijkje te nemen op Zelf aan de slag Met behulp van de materialen en activiteiten die voortkomen uit de verschillende projecten kunnen leerkrachten en docenten jongeren kennis laten maken met chemie: via een les, kinderlab, open dag of beroepenvoorlichting. Projectpartners en medewerkers uit de chemische industrie kunnen een gastles geven op school, hun bedrijf openstellen voor scholieren tijdens de Week van de Procestechniek of Lab Experience Days, of meedoen aan regionale evenementen voor beroepenoriëntatie. 6 C3 PROMOOT C3 7

6 stichting C3 samen met Wat wij doen, doen we niet alleen. De vaste partnerorganisaties KNCV, VNCI, OVP, NWO-CW/ACTS en DAS bieden zowel inhoudelijke als financiële ondersteuning. Stichting C3 onderhoudt contacten met veel regionale initiatieven en maakt deel uit van alle relevante netwerken op het gebied van promotie van de chemiesector. Hieronder staan enkele belangrijke netwerken. Werk- en stuurgroepen C3 participeert in verschillende werk- en stuurgroepen: - Werkgroep Scheikunde Voorlichters Netwerk (Universiteiten) - Stuurgroep promotie DAS (Hogescholen) - Comité Techniek Toernooi (Stichting Techniek Promotie) PPN Stichting C3 coördineert het landelijke netwerk Promotie Proces- en laboratoriumtechniek Nederland (PPN). De leden van het PPN-netwerk houden zich bezig met de promotie van de opleidingen en de beroepen in de proces- en laboratoriumtechniek. Zij komen twee keer per jaar bij elkaar, om hun ervaringen uit te wisselen over bijvoorbeeld de Week van de Procestechniek en samen nieuwe activiteiten te bedenken. Jet-Net Stichting C3 participeert al vanaf het allereerste begin in Jet-Net. Jet-Net richt zich op de samenwerking tussen bedrijf en middelbare school (havo/vwo). Zij ondernemen samen activiteiten om middelbare scholieren te enthousiasmeren voor een toekomst in een bèta richting. C3 is lid van het kernteam van Jet-Net en neemt actief deel aan evenementen zoals de Jet-Net Career Days. TT.nu TechniekTalent.nu is een samenwerkingsverband van bedrijfsleven, opleidingsfondsen, koepelorganisaties en scholen. Met één doel: meer instroom en behoud van (jonge) mensen in de techniek. TT.nu is onder andere actief in het basis- en voortgezet onderwijs. Stichting C3 brengt de chemie en procestechniek in TT.nu in en participeert in diverse activiteiten. HCC Voor de periode was het Human Capital Chemie activiteitenplan opgesteld om te zorgen voor voldoende goed geschoolde chemici. C3 was hierin de voortrekker van de actielijn Meer aandacht voor chemie in het onderwijs. SNS Doel van het Sectorplan Natuur- en Scheikunde is een structurele versterking van het wetenschappelijk onderwijs en onderzoek in de natuurkunde en scheikunde aan de algemene en technische universiteiten. Het duurzaam vergroten van de instroom is daarvan een belangrijk onderdeel. Speciaal daarom hebben de universiteiten besloten voor de periode elk een jaarlijkse bijdrage beschikbaar te stellen voor landelijke outreach-activiteiten. C3 participeert hierin met verschillende projecten. Masterplan Bèta en Techniek Op 13 februari 2012 is het Masterplan Bèta en Techniek Naar 4 op de 10 overhandigd aan minister Verhagen van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Het plan is opgesteld door de negen topsectoren en heeft als doel om talent aan zich te binden. De sector chemie speelt hierin een sleutelrol. In 2013 krijgt dit plan een plaats binnen Techniekpact om het tekort aan technici tegen te gaan. Platform Bètatechniek coördineert beide plannen. C3 maakt deel uit van de verkenningscommissie primair onderwijs die input levert aan Techniekpact. Ook projectpartners ondersteunen C3, inhoudelijk en/of financieel. Kijk bij de projecten wie dit allemaal zijn. C3 neemt haar verantwoordelijkheid als het gaat om de ontwikkelingen in het vak scheikunde in het voortgezet onderwijs. Participatie in netwerken is daarvoor essentieel! Marijn Meijer directeur Stichting C3 8 C3 PROMOOT C3 9

7 project basisschoolkinderen 10 C3 PROMOOT C3 11

8 project basisschoolkinderen expedition chemistry In 2004 begon Stichting C3 met een project voor kinderen van 8 tot 12 jaar. Dit project is begonnen met de ontwikkeling van een proevenwaaier en is inmiddels uitgegroeid tot een volledig pakket van materialen en activiteiten: Expedition Chemistry! In 2012 en 2013 staat talentontwikkeling in het basisonderwijs centraal. Doel: Kinderen enthousiasmeren voor chemie. In 2013 richt C3 zich ook op het vergroten van naamsbekendheid en meer gebruik en inzet van de materialen en activiteiten. Highlights 2012: werd bezocht door unieke bezoekers en werd benoemd tot cultureel erfgoed door de Koninklijke Bibliotheek Leerlingen, leerkrachten en chemici vroegen in totaal 340 spreekbeurt-, leerkracht- en gastlespakketten aan Voor wie: Kinderen, (toekomstige) leerkrachten, pedagogisch medewerkers, chemici en iedereen die het leuk vindt om met kinderen iets aan chemie te doen. materialen Proevenwaaier Kinderpagina s over chemie Leerkrachtpakket Gastlespakket voor chemici Spreekbeurtpakket Artikelen in tijdschriften activiteiten Kinderlabs Workshops Ondersteuning van stages Maar liefst kinderen namen deel aan 51 C3-kinderlabs website Op deze website vinden kinderen de materialen en activiteiten van Expedition Chemistry, zoals proeven, informatie over chemie, het spreekbeurtpakket en kinderlabs. 152 Leerkrachten, pabostudenten en pedagogisch medewerkers ontdekten de mogelijkheden van chemie met kinderen via 8 verschillende workshops 12 C3 PROMOOT C3 13

9 expedition chemistry / materialen project basisschoolkinderen Proevenwaaier Elk jaar brengt C3 in een oplage van een proevenwaaier uit met proeven waar kinderen tijdens en na schooltijd zelfstandig mee aan de slag kunnen. In stond de proevenwaaier in het teken van voeding. In het schooljaar gaan kinderen op onderzoek uit met de waaier Exploreer de wereld. Alle proefjes staan ook op de website. Gastlespakket voor chemici C3 stimuleert chemici om een gastles over chemie te geven, bijvoorbeeld op de basisschool van zoon of dochter. In het gastlespakket zit naast 30 proevenwaaiers en aankledingsmateriaal voor het klaslokaal, de gastles-survivalgids voor chemici. In deze gids staan tips en trucs, proeven, lesthema s en uitgewerkte lesplannen. Kinderpagina s over chemie Sanne en Chris, de hoofdpersonen in het project Expedition Chemistry, delen hun ervaringen met chemie in het dagelijks leven met andere kinderen via de kinderpagina. Kinderen komen door een proef, stripje, leuk weetje en een prijsvraag meer te weten over een chemisch thema. Elk jaar komen er zes nieuwe pagina s uit die geschikt zijn om in bedrijfsblad of schoolkrant te plaatsen. Er zijn inmiddels bijna veertig pagina s beschikbaar! Spreekbeurtpakket In het spreekbeurtpakket voor kinderen zit onder andere de gids Hoe houd ik een topspreekbeurt over chemie op de basisschool? met informatie over chemie, interessante weetjes en tips voor het houden van een spreekbeurt. In 2012 was hier zoveel vraag naar dat we de gids moesten bijdrukken. Daarnaast bevat het pakket een poster en kleurplaat, twee kinderpagina s en dertig proevenwaaiers om uit te delen in de klas. Leerkrachtpakket Met dit pakket kunnen leerkrachten op een eenvoudige manier chemie in de les integreren. Het pakket bevat onder andere een chemiesurvivalgids voor het basisonderwijs met uitleg van chemische begrippen uit het dagelijks leven, lesideeën, suggesties voor proeven en handige tips. Het pakket bevat naast de gids ook 30 proevenwaaiers en aankleding voor het klaslokaal. Artikelen in tijdschriften C3 verzorgde in 2012 proefjes voor het wetenschapskatern van NRC Handelsblad. In 2013 is hier een andere partner voor in de plaats gekomen: Scouting Magazine. Daarnaast laten best practice-artikelen zien wat er allemaal mogelijk is met de materialen van Expedition Chemistry. Zo werd in de mei-edities van het Chemisch2Weekblad en van het Chemie Magazine Marly van den Boom (voorlichter aan de Vrije Universiteit) geïnterviewd over het geven van een gastles. Chemie met kinderen Verbazingwekkend leuk en simpel. Ons gratis materiaal helpt je snel op weg! Florien de Brouwer projectleider Stichting C3 De lessen die ik gaf met tips en toegestuurd materiaal van C3 werden door de kinderen als zeer plezierig ervaren (en door mij natuurlijk ook!!). Dus... ik vraag weer een pakket aan! Mieke Couwenberg leerkracht groep 6 14 C3 PROMOOT C3 15

10 expedition chemistry / activiteiten project basisschoolkinderen Kinderlabs Wil jij de chemie en/of je eigen bedrijf promoten tijdens een evenement? C3 ondersteunt projectpartners en basisscholen bij de organisatie van een kinderlab. Er zijn verschillende materialen beschikbaar, zoals de gids Hoe organiseer ik een onver getelijk kinderlab?, speciale proeven en kinderlabaankleding. Organisatoren kunnen daarnaast een workshop volgen met allerlei tips & trucs. In 2013 komt er weer een nieuwe kinderlabproef waarbij een onderzoekende houding van de leerling centraal staat. Workshops Wil je met kinderen en chemie aan de slag? C3 organiseert workshops over chemie voor leerkrachten, pabostudenten en pedagogisch medewerkers. Hiermee krijgen zij handvatten aangereikt om kinderen al op jonge leeftijd te laten zien wat chemie is. De workshop bestaat uit informatie over chemie, tips en een doe-activiteit. De workshops worden aangepast aan de doelgroep en actualiteit waarbij onderzoekend leren en talentontwikkeling centraal staat. Ondersteuning van stages Studenten die een chemieles willen geven, kunnen bij C3 materialen of advies vragen. In samenwerking met diverse onderwijsinstellingen ondersteunen wij ook stages. Mijn spreekbeurt ging heel goed! Ik heb de colafontein en samen met mijn klas de M&M proef gedaan. Ik kreeg er een goed voor! Yes!!! Dank jullie voor het toesturen van de spullen. Esmeé groep 6 Montessorischool 16 C3 PROMOOT C3 17

11 expedition chemistry project basisschoolkinderen Expedition Chemistry was in niet mogelijk zonder de financiële bijdrage van: Volgend jaar ook meedoen? Al op de basisschool komen de interesses voor mogelijke beroepsvelden vast te liggen. Daarom is het goed als kinderen dan al geïnspireerd worden door en belangstelling krijgen voor wetenschap en techniek. Om dit te realiseren moeten het onderwijs en de chemische industrie de handen ineenslaan. Hierbij mag jouw organisatie niet ontbreken! Zowel kleine als grote bedrijven doen mee met dit project. Hiermee zorgen zij ervoor dat kinderen al op jonge leeftijd op een leuke en spannende manier kennismaken met chemie en ze laten zien dat hun organisatie investeert in de toekomst van de sector. Bij hun eigen activiteiten maken ze gebruik van materialen en ondersteuning van C3. Jij wordt de komende jaren toch ook projectpartner? 18 C3 PROMOOT C3 19

12 projecten middelbare scholieren 20 C3 PROMOOT C3 21

13 projecten middelbare scholieren week van de procestechniek De Week van de Procestechniek (vierde week van januari) bestaat sinds 2002 en is begonnen door MIT Limburg. Vmbo-leerlingen gaan op bezoek bij bedrijven waar ze een rondleiding krijgen, zelf aan de slag mogen en vragen kunnen stellen aan medewerkers. Stichting C3 verzorgt de landelijke coördinatie en communicatie rond de Week van de Procestechniek. Doel: Jongeren een positief beeld geven van de beroepen in de procesindustrie en hiermee de instroom in opleidingen procestechniek vergroten. Voor wie: Vmbo-leerlingen en hun docenten, organisaties, ROC s en bedrijven in de procestechniek. Highlights 2012: 5290 Leerlingen ontdekten door middel van een bedrijfsbezoek de mogelijkheden in de procestechniek materialen Leerlingenboek Handboek voor regionale organisaties en bedrijven Gastlesgids Practica activiteiten Bedrijfsbezoek De leerlingen kwamen van 140 scholen uit 9 provincies website De website vormt de spil in de communicatie. Hierop staan filmpjes over de procestechniek, informatie over opleidingen en beroepen, practica, een actueel overzicht van deelnemende regio s en hun programma, verslagen en fotoreportages. 138 Bedrijven uit de procesindustrie presenteerden zich als potentiële werkgever Stichting C3 verspreidde 6250 bedrukte handwarmers die gretig aftrek vonden 22 C3 PROMOOT C3 23

14 week van de procestechiek / materialen projecten middelbare scholieren week van de procestechiek / activiteiten projecten middelbare scholieren Leerlingenboek Voordat de leerlingen op bezoek gaan bij een procestechnisch bedrijf in hun regio krijgen ze klassikaal informatie en opdrachten van de docent. Alle informatie en opdrachten staan in het leerlingen boek. Na deze voorbereiding en het bezoek hebben de leerlingen een volledig beeld gekregen van de procestechniek en de carrièremogelijkheden op dit gebied. Handboek voor regionale organisaties en bedrijven Hoe organiseer je een geslaagd bedrijfsbezoek voor vmbo-leerlingen? In dit handboek staat hoe regionale organisaties en bedrijven zich het beste kunnen voorbereiden. Een checklist, tips en voorbeeldactiviteiten ontbreken daarin niet! Gastlesgids In 2012 kwam de gids Te gast in de klas? uit, boordevol informatie en tips voor medewerkers van bedrijven in de procesindustrie om een spectaculaire gastles of bedrijfspresentatie te geven. Bedrijfsbezoek Tijdens de Week van de Procestechniek draait alles om het bedrijfsbezoek. Vmbo-leerlingen krijgen dan de unieke kans om een kijkje te nemen in de keuken van een bedrijf in de procesindustrie. Het programma bestaat meestal uit één dagdeel en begint met een presentatie over het bedrijf. Daarna krijgen de leerlingen de kans om het productieproces in de fabriek met eigen ogen te bekijken. Voordat ze de fabriek betreden moeten ze doorgaans de nodige hygiëne- en veiligheidsmaatregelen treffen, zoals sieraden verwijderen, een labjas aantrekken, een haarnetje of veiligheidshelm opdoen en de handen desinfecteren. Tijdens de rondleiding kunnen ze de procesoperators het hemd van het lijf vragen: Hoe ziet een werkdag eruit? Hoeveel verdient het? Moet ik in ploegen dienst werken? Ook mogen de leerlingen vaak zelf aan de slag in de fabriek. C3 heeft een aantal practica ontwikkeld dat hier ook heel geschikt voor is. Aan het einde van het bezoek krijgen ze een C3-gadget mee naar huis met url, zodat ze op hun gemak thuis de website nog eens kunnen bekijken. De Week van de Procestechniek is een van de gezamenlijke activiteiten van het PPN-netwerk. Dit netwerk bestaat uit de volgende organisaties: Practica Stichting C3 stelt lesmateriaal beschikbaar over beroepen in de proces- en laboratoriumtechniek. Zo is er een practicum waarin vmbo ers hun eigen biodiesel maken en kennismaken met het productieproces van haargel. Alle practica van de Week van de Procestechniek staan in onze database met onderwijsmiddelen, inclusief docentenhandleiding, voorschriften en werkbladen. Het is indrukwekkend om te zien dat leerlingen enthousiast en oprecht geïnteresseerd door een fabriek lopen, terwijl ze (jonge) operators het hemd van het lijf vragen! Ilonka Mekes projectleider Stichting C3 In dit project komen de 4 O s mooi samen. Overheid (opening door wethouder), Onderwijs (vmbo-leerlingen), Ondernemers (bedrijven in de procestechniek) en de laatste O van Ouders (begeleiders). De toegestroomde Pers legt deze samenkomst vast! Henny Knechten kennismakelaar Techniek=Troef, organisatie regio Noordoost Brabant 24 C3 PROMOOT C3 25

15 projecten middelbare scholieren lab experience days Highlights 2012: Scholieren beoordeelden de Lab Experience Days op een schaal van 0-10 met een 7,8 en ouders met een 7,9 De Lab Experience Days (LEDs) zijn begonnen in Tijdens een Lab Experience Day ervaren middelbare scholieren hoe het is om in een laboratorium te werken én ouders komen alles te weten over de beroepsmogelijkheden en arbeidsperspectieven. In 2012 hebben we weer laboratoria bereid gevonden om een LED te organiseren. In 2013 gaan we hiermee door. Doel: Scholieren en ouders enthousiasmeren voor laboratoriumtechniek en daarmee de instroom in de laboratoriumopleidingen vergroten. Voor wie: Middelbare scholieren (vmbo, havo, vwo) uit de bovenbouw, hun ouders, docenten, schooldecanen, laboratoriumopleidingen en laboratoria. 427 scholieren en ouders bezochten 5 Lab Experience Days in 5 regio s: Amsterdam, Noord, Rotterdam, Venlo en West-Brabant 90% van de scholieren en ouders geeft aan dat de Lab Experience Day hen een beter beeld heeft gegeven van het werk in de laboratoriumtechniek materialen Handboek PR-tips Promotiemateriaal activiteiten Het programma Rondleiding voor scholier en ouder Labexperiment voor scholieren Apart ouderprogramma website Waar en wanneer zijn de volgende Lab Experience Days? Je vindt het hier, samen met informatie over het programma, de beroepen, verslagen van eerdere LED s en de mogelijk heid om je in te schrijven. 60% van de scholieren geeft aan dat de Lab Experience Day hen enthousiast heeft gemaakt voor werken in de laboratoriumtechniek 26 C3 PROMOOT C3 27

16 lab experience days / materialen projecten middelbare scholieren lab experience days / activiteiten projecten middelbare scholieren Handboek In het handboek staat alles wat je nodig hebt om een Lab Experience Day te organiseren, zoals: een tijdsplanning met acties, praktische tips, een voorbeeldprogramma, pr-mogelijkheden, een draaiboek met handige checklist en een evaluatieformulier. Ook de lessons learned uit eerdere edities van het project zijn hierin verwerkt! Pr-tips In 2012 is een marketingevaluatie uitgevoerd. In dit document staat een overzicht van de marketingactiviteiten die zijn uitgevoerd voor de tot dan toe georganiseerde Lab Experience Days. Op basis van de opgedane ervaringen worden handige tips gegeven voor pr rondom de LED s. Promotiemateriaal Laat iedereen weten dat er in de regio een Lab Experience Day plaatsvindt! Stichting C3 verzorgt posters en flyers die organisaties zelf kunnen verspreiden op bijvoorbeeld middelbare scholen en tijdens open dagen. Ook is er een voorbeeldbrief om aan scholen te sturen en een voorbeeldpersbericht. Verder zorgt C3 voor de landelijke promotie: via de website, nieuwsbrieven, docenten congressen, bijdragen aan tijdschriften en sociale media. Het programma Werkgevers en opleidingen werken nauw samen aan een aantrekkelijk en informatief programma. De invulling van het programma is vrij, maar er zijn vaste elementen: Rondleiding voor scholier en ouder Scholieren en ouders krijgen een rondleiding bij de werkgever. Hoe ziet het laboratorium eruit en welke methodieken en analysetechnieken passen de medewerkers toe? De analisten vertellen er graag over. Labexperiment voor scholieren De scholier mag zelf laboratoriumproeven uitvoeren die een goed beeld geven van de werkzaamheden van een laborant. Op deze leuke en educatieve manier kan de scholier de wereld van de laboratoriumtechniek ervaren. Apart ouderprogramma Voor de ouders en eventueel vakdocenten is er een apart programma waarin onderwerpen als studiebelastinguren, studiekosten, salarissen, baanzekerheid en doorgroeimogelijkheden aan bod komen. De Lab Experience Days is een samenwerking tussen: Helemaal blij ben ik met het vertrouwen van alle ROC s in de LED s. Hun gezamenlijke financiële bijdrage, samen met die van de VNCI en Fenelab, zorgt dat we er in weer helemaal voor kunnen gaan! Pauline Sloet programmamanager Stichting C3 28 C3 PROMOOT C3 29

17 projecten middelbare scholieren PROEF! Havo- en vwo-leerlingen moeten in hun laatste jaar kiezen welke vervolgopleiding zij willen gaan doen. Om deze keuze te vergemakkelijken, zijn er lesmodules uitgebracht die docenten kunnen gebruiken bij de beroepenvoorlichting. Door hier al in de onderbouw mee te beginnen, krijgen scholieren een goed beeld van wat een beroep, en de opleiding die je voor dit beroep moet volgen, inhoudt. Doel: Beroepenvoorlichting geven aan havo- en vwo-leerlingen zodat zij een goed beeld krijgen van de opleidingen en beroepen in de Applied Sciences. Voor wie: Havo- en vwo-leerlingen, biologie-, natuurkunde- en scheikundedocenten, decanen en pr-coördinatoren van hogescholen die een opleiding in de Applied Sciences aanbieden. materialen Folder en poster Promotiepakket PROEF!werk-lesmodules Highlights 2012: activiteiten Conferentie Voorlichting en Promotie Workshops De website trok ruim bezoekers website Middelbare scholieren kunnen hier terecht voor informatie over opleidingen in de Applied Sciences. Met 5 nieuwe lesmodules is de PROEF!werk-klapper nu compleet C3 maakte en verspreidde PROEF!-folders en posters 30 C3 PROMOOT C3 31

18 PROEF! / materialen projecten middelbare scholieren PROEF! / activiteiten projecten middelbare scholieren Folder en poster Jaarlijks verschijnt er voor havoleerlingen een PROEF!-folder over de beroepsmogelijkheden in de Applied Sciences. In de folder vertellen stagiairs en afgestudeerden over hun dagelijks werk. Daarnaast bevat de folder interessante weetjes en verwijzingen naar online filmpjes. In staan de folder en poster in het teken van duurzaamheid en kunnen leerlingen met hun profielwerkstuk zelfs een duurzaam gadgetpakket winnen. Conferentie Voorlichting en Promotie Jaarlijks vindt voor betrokkenen bij pr en voorlichting van hogescholen de conferentie Voorlichting en Promotie plaats. De ochtend staat in het teken van informatie-uitwisseling en het van elkaar leren. Aan bod komen succesvolle initiatieven, do s en don ts op het gebied van voorlichting en promotie. In de middag volgt een interactieve workshop. In 2012 was het thema Jongeren van nu en gingen we aan de slag met taal. In 2013 krijgt de conferentie een nieuwe opzet, meer hierover wordt in de loop van 2013 bekend. Deze conferentie is een initiatief van Stichting C3 en DAS. Promotiepakket Hogescholen met een opleiding in de Applied Sciences zetten het complete PROEF!-promotiepakket in bij voorlichtingsactiviteiten. Van achterwand tot bovengenoemde folder en de Spork-gadget (lepel, vork en mes ineen). In 2012 zijn Sporks verspreid. Alle materialen verwijzen middelbare scholieren naar de website. Workshops Met een stand en workshop op conferenties informeert C3 docenten en TOA s over de beschikbare materialen van PROEF!. Door tijdens een workshop zelf met het lesmateriaal aan de slag te gaan komen docenten erachter hoe ze de materialen zo effectief mogelijk kunnen gebruiken in de klas. PROEF!werk-klapper Samen met het onderwijs en het bedrijfsleven heeft Stichting C3 voor havoleerlingen experimenten ontwikkeld rondom een beroep. Hiermee kan een docent een scholier in de onderbouw al kennis laten maken met de beroepsmogelijkheden in de Applied Sciences. De beschrijvingen van de experimenten vormen samen met een docentenhandleiding en opdrachten een lesmodule. Voor elk van de elf opleidingen is er één lesmodule; alle modules zijn gebundeld in de PROEF!werk-klapper. C3 deelt de modules uit tijdens workshops, bij stands op conferenties en ze zijn te downloaden op De volgende chemische bedrijven en onderwijsinstellingen hebben voor 2011/2012 een financiële bijdrage gegeven aan PROEF!: Sinds 2012 heeft elke Applied Science-opleiding een eigen lesmodule voor het voorgezet onderwijs. Een mooie mijlpaal die we samen met de hbo s hebben bereikt. Veel leerlingen proeven op deze manier aan een interessante toekomst. Remco Simonsz projectleider Stichting C3 32 C3 PROMOOT C3 33

19 projecten middelbare scholieren exact wat je zoekt! In 2003 hebben de bètafaculteiten van de tien universiteiten, het bedrijfsleven, onderwijsinstellingen en brancheverenigingen de handen ineengeslagen. Samen zijn zij de opleidingen en beroepen in de chemie en aanverwante sectoren gaan promoten. Eerst onder de naam Feel the Chemistry en vanaf 2009 met Exact wat je zoekt!. In 2012 stond bijscholing van onderbouwdocenten centraal. Doel: Scholieren informeren over en enthousiasmeren voor beroepen in de chemie, life science en procestechniek en daarmee de instroom in de hiervoor relevante opleidingen vergroten. Voor wie: Middelbare scholieren, (biologie-, natuurkunde- en scheikunde)docenten, chemici én alle andere geïnteresseerden. Highlights 2012: jongeren bekeken tot nu toe de beroepenvideo s (inmiddels zijn dit er 20) De nieuw ontwikkelde Beta4Ubundel was een groot succes, we maakten en verspreidden exemplaren materialen Bèta4U-bundel Informatieflyers Lesmodules Research4u Beroepenvideo s activiteiten Gametafel proces- en laboratoriumtechniek Jet-Net Career Days Workshops website Op deze website vinden middelbare scholieren op een interactieve manier informatie over opleidingen en beroepen in de chemische sector. Met de quiz testen scholieren of een chemie(gerelateerde)-opleiding bij hen past en door de video s ontdekken ze wat ze kunnen verwachten van de beroepen in de chemie, life science en procestechniek. C3 gaf 4 workshops en had 6 stands tijdens docentenconferenties. De workshops kregen allemaal een gemiddelde beoordeling tussen de 7,0 en 8,0 34 C3 PROMOOT C3 35

20 exact wat je zoekt! / materialen projecten middelbare scholieren exact wat je zoekt! / activiteiten projecten middelbare scholieren Bèta4U-bundel Deze bundel met tien scienceproeven laat brugklassers op een spannende manier kennismaken met wetenschap. Elke proef bevat een strip met stappenplan, uitleg, leerzame opdrachten en leuke weetjes. In verspreidden we bundels. Vanwege het grote succes zijn er visitekaartjes met de websitelink verspreid om de online versie te promoten. Gametafel proces- en laboratoriumtechniek Spelenderwijs leren wat proces- en laboratoriumtechniek inhouden? Het kan met de twee games procestechniek en laboratoriumtechniek op de gametafel! De game procestechniek simuleert een productieproces en de game laboratoriumtechniek een situatie in een laboratorium. Ideaal om te gebruiken op een evenement voor beroepenoriëntatie! Informatieflyers Het werkveld van afgestudeerden na een mbo-, hbo- of universitaire opleiding in de chemie, life science of procestechniek is breed. Negen flyers laten zien wat de beroepsmogelijkheden in de chemische sector zijn. Lesmodules Research4U In 2012 kwamen er negen lesmodules uit voor vwo-leerlingen in de onderbouw. In elke module staat een uitdagend onderzoek beschreven dat aansluit bij het expertisegebied van een universiteit met een chemie(gerelateerde) opleiding. De modules dagen de leerlingen uit mee te denken over het onderzoek. Beroepenvideo s In twintig video s laten afgestudeerden zien wat hun beroep inhoudt. Wat doet een procestechnoloog bijvoorbeeld, en in welke om geving werkt een analist? De beroepenvideo s staan op scholieren.tv, diverse jongeren- en educatieve websites en op het YouTube-kanaal van Stichting C3. In 2013 komen er nieuwe beroepenvideo s bij. Jet-Net Career Days Tijdens de Jet-Net Career Days maken havo- en vwo-leerlingen kennis met technologieën en met medewerkers van Jet-Net bedrijven. C3 is vaak aanwezig met een interactieve stand. Daar gaan de leerlingen aan de slag met verschillende experimenten uit C3-lesmateriaal. Medewerkers van C3 zijn aanwezig om vragen over opleidingen en beroepen te beantwoorden. Workshops Al meer dan tien jaar levert C3 een actieve bijdrage aan scheikundeconferenties, en de laatste jaren zijn daar conferenties voor docenten natuurkunde, techniek en biologie bijgekomen. In de workshops informeert C3 docenten over de beschikbare materialen voor beroepenvoorlichting en hoe ze deze zo effectief mogelijk kunnen gebruiken in de klas. Ik wachtte al heel lang op lesmateriaal zoals Research4U. Omdat dit gebaseerd is op recent onderzoek is het perfect als aanvullend en verdiepend lesmateriaal te gebruiken. Wat goed dat dit project er is. Beroepenvoorlichting moet gebeuren en een handreiking daarvoor is zeer welkom. Docent deelnemer C3-workshop Docent deelnemer C3-workshop 36 C3 PROMOOT C3 37

21 exact wat je zoekt! projecten middelbare scholieren Exact wat je zoekt! was in niet mogelijk zonder de financiële bijdrage van: 38 C3 PROMOOT C3 39

22 andere projecten 40 C3 PROMOOT C3 41

23 andere projecten database met onderwijsmiddelen andere projecten nieuw: Chocolate Challenge C3 maakt het leerkrachten en docenten makkelijk om in de klas aandacht te besteden aan wetenschap en techniek, en aan chemie in het bijzonder. De database is een gebruiksvriendelijke site met een overzicht van ruim 250 materialen en activiteiten van C3: proefjes, lesideeën, pr-materiaal, websites, games, etc. Voor wie De website is primair bedoeld voor leerkrachten in het basisonderwijs en docenten in het voortgezet onderwijs. Zij kunnen een account aanmaken om extra lesmateriaal, zoals docentenhandleidingen en antwoorden bij leerlingopgaven te downloaden. Natuurlijk zijn alle materialen ook prima te gebruiken door iedereen die jongeren graag laat zien hoe leuk chemie is, bijvoorbeeld (groot)ouders en chemici. Zoekfilters Met de handige filters zijn de onderwijsmiddelen te selecteren op doelgroep, soort materiaal of type activiteit. De materialen zijn meteen te bekijken, downloaden of bestellen. Kosten Bijna al het materiaal is gratis, alleen voor het verzenden van grotere aantallen of naar België rekenen we portokosten. Ben je projectpartner, dan kan je ook via deze database materiaal bij ons aanvragen. Vermeld tijdens het bestellen het projectpartnerschap in het opmerkingenveld, want uiteraard hoeven projectpartners geen portokosten te betalen. De Chocolate Challenge is een nieuw project van C3 en Shell gelanceerd op 25 maart Hiermee willen we vmbo-leerlingen enthousiast maken voor het vak van procesoperator, want er is op korte termijn een grote behoefte aan geschoolde procesope rators. De Chocolate Challenge bestaat uit een roadshow, een gastles en een proeffabriek en wordt ondersteund door een website. Roadshow Een C3/Shell-team komt één blokuur per klas langs en verzorgt de op- en afbouw van de challenge. Een procesoperator werkzaam bij Shell geeft een gastles: wat houdt het werk van een procesoperator eigenlijk in? Daarnaast mogen leerlingen zelf de knopjes bedienen in de proeffabriek. Twee teams gaan vervolgens de strijd met elkaar aan: het team dat het snelst en nauwkeurigst twee verschillende kleuren chocola sorteert, wint een prijs. Pilotresultaten De reacties van de leerlingen op de pilot in 2012 waren positief. Van de leerlingen had 88% na de challenge een beter beeld van het werken in de procestechniek en 78% was enthousiast. De leerlingen vonden de Chocolate Challenge leuk, leerzaam en spannend: het was opletten geblazen en ze moesten samenwerken. Drie scholieren uit één klas willen zelfs bij Shell aan de slag. Dankzij Shell kunnen scholen de roadshow gratis aanvragen. Houd de website van C3 in de gaten voor actuele informatie over de Chocolate Challenge. 42 C3 PROMOOT C3 43

24 andere projecten onderwijsmodules Nieuwe Scheikunde VNCI & Nieuwe Scheikunde De afgelopen jaren stelde de VNCI middelen beschikbaar om zeven onderwijsmodules voor havo en vwo te ontwikkelen passend in het nieuwe scheikunde curriculum. In deze modules voor het derde tot zesde leerjaar staan industriële contexten en beroepen in de chemische industrie centraal. C3 verzorgde de coördinatie van de totstandkoming van de modules. Modules Elke module bevat verschillende hoofdstukken met informatie, belangrijke begrippen met uitleg, een extra uitdagende, verdiepende opdracht, artikelen, oefenvragen en een docentenhandleiding. De modules zijn ontwikkeld door scheikundedocenten in nauwe samenwerking met het bedrijfsleven. De zeven modules: Melkzuur, van spierpijn tot kunstknie (3hv) Zelfherstellende materialen (3hv) Nanomaterialen (4hv) Kunstmest en de industrie (4h) Antibiotica (5h) Groene Chemie (5hv) Moderne biotechnologie, van cel tot fabriek (6v) andere projecten nobelprijsposters Ieder jaar maakt de Koninklijke Zweedse Academie van Wetenschappen een educatieve poster over de toegekende Nobelprijzen. Sinds 1998 publiceert en verspreidt C3 een Nederlandstalige versie van het Nobelprijswinnende onderzoek in de scheikunde. De posters zijn in 2012 weer verstuurd naar alle middelbare scholen (havo/vwo) in Nederland. In 2011 werd de Nobelprijs toegekend aan de ontdekking van quasikristallen door Dan Shechtman in Bijzonder is dat wij hem live ontmoetten tijdens het Fysica Chemie Congres in Enschede. Dan Shechtman signeerde speciaal voor C3 een aantal Nederlandstalige Nobelprijsposters over zijn onderzoek. De poster van 2012 staat in het teken van G-eiwit gekoppelde receptoren. Het onderzoek van de Amerikanen Robert Lefkowitz en Brian Kobilka leverde fundamentele nieuwe kennis op over hoe ons lichaam reageert op prikkels van buitenaf. C3 hoopt deze poster te verspreiden in Aansluitend op de module Zelfherstellende materialen is er, met dank aan IOP Self Healing Materials van Agentschap NL, een vervolgmodule voor 4hv ontwikkeld: Zelfherstellend Beton. Op de website staan alle modules. Bijzonder! De industrie heeft de volgende materialen beschikbaar gesteld: Akzo Nobel: grondstoffen voor het maken van zelfherstellende verf DSM: grondstoffen voor de synthese van het antibioticum amoxicilline IOP Self Healing Materials: betonpers, speciaal ontwikkeld voor de module Zelfherstellend Beton 44 C3 PROMOOT C3 45

25 C3 zoekt publiciteit Highlights 2012: Van 7045 naar 8150 unieke bezoekers op in één jaar tijd De gemiddelde bezoeksduur op bedroeg 3 minuten en de bezoekers bekeken 4 pagina s 450 mensen volgden C3 op Twitter Het aantal leden op de LinkedIngroep groeide van 14 naar 330! Een resultaat om trots op te zijn! Website Op de website van C3 staat actuele informatie over wie wij zijn, wat wij doen en onze projecten en materialen. Nieuw in 2012 was een agenda en elke medewerker kreeg een eigen pagina. Voor 2013 zijn meer aanpassingen gepland. Op de hoogte blijven van C3 en haar activiteiten? Bezoek ons op twittert erop los! Om je een kijkje te geven achter de C3-schermen en om je op de hoogte te houden van de laatste inside & outside nieuwtjes. Vragen? Opmerkingen? Tips? Laat het weten via Twitter! Reactie gegarandeerd. Je kunt onze berichten ook bekijken zonder account: LinkedIn De netwerkgroep Stichting C3 op LinkedIn is begin 2012 opengesteld voor iedereen met een interesse in chemie en jongeren. Hier vinden regelmatig interessante discussies plaats. Ben je op zoek naar ideeën, heb je een vraag of wil je advies? Word lid van onze groep en doe mee met de discussies op tinyurl.com/c3-linkedin Youtube C3 heeft een eigen YouTube-kanaal boordevol filmpjes. In 2013 komen er nog meer bij, want er wordt hard gewerkt aan promotiefilmpjes over Stichting C3, de projecten en beroepenvideo s. Direct op de hoogte zijn van nieuwe filmpjes? Abonneer je dan op het kanaal De video s op het YouTube-kanaal van C3 zijn 780 keer bekeken De eerste digitale nieuwsbrief C3 Inspireert bereikte 400 mensen uit het onderwijs en bedrijfsleven In 2012 hebben we veel aandacht besteed aan sociale media. Dit wierp zijn vruchten af, want ons online netwerk groeide en groeide. Doe jij ook mee? Laat dan van je horen! Milou Willemsen voorlichter Stichting C3 46 C3 PROMOOT C3 47

26 C3 zoekt publiciteit C3 zoekt publiciteit Digitale nieuwsbrief C3 Inspireert Eind 2012 is de eerste digitale nieuwsbrief C3 Inspireert verschenen. De nieuwsbrief is met name bedoeld voor leerkrachten en docenten. Zo zijn zij voortaan meteen op de hoogte van nieuwe materialen en recente ontwikkelingen. De eerste nieuwsbrief was een groot succes en voor 2013 staan er zes gepland. Wil je de digitale nieuwsbrief ontvangen? Meld je aan op tinyurl.com/c3-nieuwsbrief Gedrukte nieuwsbrief C3 promoot C3 Twee keer per jaar komt er een gedrukte nieuwsbrief uit speciaal voor (potentiële) projectpartners, leden van het C3-bestuur en de C3-raad. Zij lezen in C3 promoot C3 het laatste nieuws over Stichting C3 en de stand van zaken per project. De nieuwsbrief is ook als pdf te downloaden op de website: In de media C3 levert elk jaar bijdragen aan verschillende tijdschriften, waaronder het Chemisch2Weekblad, Chemie Aktueel en Chemie Magazine. Maar onze projecten en materialen bereiken ook de geschreven en online media via persberichten en best-practices. Persberichten in 2012: Procestechniek op jacht naar jong talent jan. 12 Ouders succesvol betrokken bij studiekeuze febr. 12 Nieuwe directeur Stichting C3 april 12 Sinterklaassurprise: geef chemie cadeau dec. 12 Explosieve materie in Koninklijke Bibliotheek dec. 12 Evenementen Stichting C3 staat regelmatig met een stand op bijeenkomsten voor chemici, leerkrachten en (scheikunde)docenten. Om contact te houden met de doelgroep, maar ook om te laten zien wat wij allemaal doen en hebben aan activiteiten en materialen. Bezoek ons, neem materiaal mee naar huis en maak daarmee ook jongeren enthousiast voor de chemie en de beroepen in de chemische sector of stimuleer anderen dat te gaan doen! Voor (scheikunde)docenten en TOA s Bèta door de keten, APS-Reehorstconferentie BiNaSk, Docentendag Nijmegen, VeDoTech-Conferentie, Woudschoten Chemie Conferentie, Woudschoten Natuurkunde Didactiek Conferentie, NIBI Conferentie en de Nationale Onderwijstentoonstelling (NOT) Voor basisschoolleerkrachten en pedagogisch medewerkers Thema-doe-dag VONK, W&T-Conferentie Wageningen, NIBI Conferentie basisonderwijs, Congresdag Stichting Techniek Promotie (STP), Marnix academie, de Nationale Onderwijstentoonstelling (NOT), nascholingsdagen diverse BSO s Voor chemici Fysica Chemie, KNCV Voorjaarsbijeenkomst, Onderwijssymposium VNCI Workshops C3 geeft op congressen of op aanvraag workshops aan basisschoolleerkrachten, pedagogisch medewerkers, docenten voortgezet onderwijs en TOA s. Hoe kun je jongeren enthousiast maken voor chemie en een onderzoekende houding stimuleren? Tijdens workshops ontdekken de deelnemers hoe leuk het is om zelf een chemieles te geven, in de huid te kruipen van een procesoperator, laborant of technoloog en hun ervaringen te delen met de leerlingen. Echt een prima digitale nieuwsbrief met een duidelijk overzicht van al jullie nieuwste materialen, van folders tot complete gidsen. Proficiat met het eerste exemplaar! Gabriëlle Donne directeur KNCV 48 C3 PROMOOT C3 49

27 C3 onderzoekt Meten is weten C3 vindt het daarom belangrijk om ieder jaar de projectresultaten in kaart te brengen. We monitoren gegevens over het bereik onder jongeren, leerkrachten, docenten, chemici en ouders en koppelen deze terug naar onze partnerorganisaties, subsidie verstrekkers en projectpartners. Een aantal van die gegevens staat bij de projecten in deze gids vermeld. Ik wil onderzoeker worden om een oplossing voor onbekende fenomenen te vinden, mijn kennis te verbreden en voor het geld. Behalve projectresultaten meet C3 nog meer. Tijdens workshops delen we evaluatie formulieren uit en stagiairs doen regelmatig onderzoek naar onder andere de naamsbekendheid van C3 en onze materialen en activiteiten. En zijn we zelf bij een activiteit aanwezig, dan observeren we hoe de deelnemers de materialen ervaren. Daarnaast volgen we de wetenschappelijke ontwikkelingen rondom keuzeprocessen voor een opleiding, profiel of sectorvak in het voortgezet onderwijs op de voet. Ook is C3 nieuwsgierig naar het effect van onderzoekend en ontwerpend leren in het basisonderwijs. Kortom, we zijn nooit uitgeleerd. We gebruiken de verkregen resultaten en inzichten om de C3-materialen en activiteiten te verbeteren. Interessante bevindingen verschijnen op de website, in vakbladen of presenteren we tijdens docentenconferenties. Een greep uit de data: Docenten beoordeelden de workshops in 2012 voor het voortgezet onderwijs op een schaal van 0-10 als volgt: Totaalbeoordeling: 7,3 Introductie over C3: 7,1 Opdrachten tijdens de workshop: 7,5 Lesmateriaal: 7,3 Percentage docenten dat materiaal in de les gaat gebruiken: 89% Onderzoek doen is een betrouwbaar antwoord vinden op een wetenschappelijke vraag of probleem door middel van proeven en interviews. 50 C3 PROMOOT C3 51

28 colofon C3 promoot C3 is een uitgave van: Stichting C3 Postbus AD Leidschendam tel: (070) website: Teksten: Stichting C3, Milou Willemsen Tekstredactie: Fieke Janse Vormgeving: Plan2Design Afbeeldingen: Stichting C3 Illustraties: Damien Weighill (2009) Druk: Bestenzet printing Foto s copyright: Richard Procee (portret)foto s op pagina 4, 9, 14, 24, 28, 32, 47 en C3 PROMOOT C3

29 stichting c3 promoot chemie onder jongeren