De vraag naar HBO-ers bij mkb-bedrijven

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "De vraag naar HBO-ers bij mkb-bedrijven"

Transcriptie

1 De vraag naar HBO-ers bij mkb-bedrijven Een onderzoek in vijf mkb-branches Hoofdrapport en brancherapportages Drs E. Boorsma Drs I.E.M. de Vries

2 139/april 2004 DIJK12 Beleidsonderzoek Adelaarsweg BM AMSTERDAM Tel.: Fax:

3 Voorwoord Resultaten behoefteonderzoek bieden hogescholen en mkb nieuwe kansen Dat HBO-afgestudeerden en -studenten een waardevolle bijdrage in mkb-bedrijven (kunnen) leveren en het mkb een interessante leer- en werkomgeving voor HBO-ers is, is bekend. Maar hoe groot is de behoefte van het mkb aan HBO-ers de komende vijf jaar? En in welke disciplines zijn vooral HBO-ers nodig en met welke inhoud en kwaliteit? Een aantal branches uit diverse sectoren, verenigd binnen MKB-Nederland, had de behoefte dit nu eens precies te laten uitzoeken. Een gezamenlijk onderzoek ligt voor u. Interessant is dat de behoefte aan HBO-ers overal groeit en de behoeften van de verschillende branches ook grote overeenkomsten vertonen. Met de uitkomsten van de individuele brancheonderzoeken kunnen hogescholen en branches gericht gaan samenwerken om in de behoefte van mkb-bedrijven te voorzien. Het HBO kan de opleiding meer toespitsen op wat in het mkb-bedrijfsleven gevraagd wordt en daarmee de studenten een zo goed mogelijke voorbereiding geven, wat hun baankansen optimaliseert. Voor de realisatie van de wensen die de branches in het onderzoek duidelijk hebben gemaakt, zal MKB-Nederland zich sterk maken. Daarmee wordt vervolg gegeven aan de structurele aandacht die er sinds het midden van de jaren negentig voor de samenwerking tussen hogescholen en het (georganiseerde) midden- en kleinbedrijf is. Na het samenwerkingsconvenant van MKB- Nederland en de HBO-Raad zijn landelijke experimenten gestart met duale leerroutes, gericht op het mkb. Ook zijn er mkb-loketten op de hogescholen gekomen met regioregisseurs en zijn op regionaal niveau convenanten afgesloten. Het branche-behoefteonderzoek aan HBO-ers is een mooie vervolgstap. Laten we allemaal met deze onderzoeksgegevens ons voordeel doen! Loek Hermans, Voorzitter MKB-Nederland

4

5 Inhoudsopgave Pagina Voorwoord Management Summary 9 Conclusies en aanbevelingen 11 1 Inleiding Achtergrond van het onderzoek Onderzoek Leeswijzer 23 Hoofdrapport 1 Huidige situatie HBO-ers bij mkb-bedrijven Bedrijven met personeel op HBO-niveau Aandeel HBO-niveau in het personeelsbestand van de bedrijven HBO-niveau: gediplomeerd of doorgroei? Functies van HBO-ers 29 2 De toekomstige vraag van mkb-bedrijven naar personeel op HBO-niveau Enkele opmerkingen vooraf Toekomstige vraag van bedrijven Redenen voor de verwachte toename van personeel op HBO-niveau Functies waar met name een toename van HBO-personeel wordt verwacht 38 3 Achtergronden bij de verwachtingen: ontwikkelingen in het mkb Inleiding Trends en ontwikkelingen in het mkb Toelichting bij de ontwikkelingen 43 4 Kenmerken en eisen van de functies op HBO-niveau Kenmerken functies op HBO-niveau Invulling van de functies op HBO-niveau 50 5 Aanbod HBO Kwantitatieve ontwikkeling aanbod HBO-afgestudeerden Ontwikkelingen in het hoger beroepsonderwijs Invoering van de Bachelor-Masterstructuur Invoering van competentiegericht onderwijs Plannen tot flexibilisering opleidingen en leerroutes Het aanbod van HBO in het licht van de behoefte aan HBO 62

6 Brancherapportages Pagina Brancherapportage Detailhandel 65 1 Inleiding 67 2 Trends en ontwikkelingen in de detailhandel Mate waarin trends en ontwikkelingen zich voordoen Toelichting op de ontwikkelingen 70 3 Personeel op HBO-niveau in de detailhandel Huidige situatie Toekomstige vraag naar personeel op HBO-niveau Redenen verwachte toename personeel op HBO-niveau Functies op HBO-niveau 74 4 Kenmerken HBO-functies en invulling Specialistische dan wel breed georiënteerde functies Vaktechnische en generieke vaardigheden Invulling van de functies op HBO-niveau 80 Brancherapportage Installatie 85 1 Inleiding 87 2 Trends en ontwikkelingen in de installatiebranche Mate waarin trends en ontwikkelingen zich voordoen Toelichting op de ontwikkelingen 90 3 Personeel op HBO-niveau in de installatiebranche Huidige situatie Toekomstige vraag naar personeel op HBO-niveau Redenen verwachte toename personeel op HBO-niveau Functies op HBO-niveau 94 4 Kenmerken HBO-functies en invulling Specialistische dan wel breed georiënteerde functies Vaktechnische en generieke vaardigheden Invulling van de functies op HBO-niveau 100 Brancherapportage Makelaars Inleiding Trends en ontwikkelingen in de makelaarsbranche Mate waarin trends en ontwikkelingen zich voordoen Toelichting op de ontwikkelingen Personeel op HBO-niveau in de makelaarsbranche Huidige situatie Toekomstige vraag naar personeel op HBO-niveau Redenen verwachte toename personeel op HBO-niveau Functies op HBO-niveau Kenmerken HBO-functies en invulling Specialistische dan wel breed georiënteerde functies Vaktechnische en generieke vaardigheden Invulling van de functies op HBO-niveau 118

7 Pagina Brancherapportage Metaalbewerking Inleiding Trends en ontwikkelingen in de metaalbewerking Mate waarin trends en ontwikkelingen zich voordoen Toelichting op de ontwikkelingen Personeel op HBO-niveau in de metaalbewerking Huidige situatie Toekomstige vraag naar personeel op HBO-niveau Redenen verwachte toename personeel op HBO-niveau Functies op HBO-niveau nu en in de toekomst Kenmerken HBO-functies en invulling Specialistische dan wel breed georiënteerde functies Vaktechnische en generieke vaardigheden Invulling van de functies op HBO-niveau 136 Brancherapportage Technologie Inleiding Trends en ontwikkelingen in de technologiebranche Mate waarin trends en ontwikkelingen zich voordoen Toelichting op de ontwikkelingen Personeel op HBO-niveau in de technologiebranche Huidige situatie Toekomstige vraag naar personeel op HBO-niveau Redenen toename Functies op HBO-niveau Kenmerken HBO-functies en invulling Specialistische dan wel breed georiënteerde functies Vaktechnische en generieke vaardigheden Invulling van de functies op HBO-niveau 157 Bijlagen: 1 Verantwoording uitvoering onderzoek Aantallen studenten en opleidingen in het HBO 167

8

9 Management summary Het aantal HBO-gediplomeerden dat gaat werken bij mkb-bedrijven is de laatste jaren sterk toegenomen. De algemene verwachting is dat de vraag van het midden- en kleinbedrijf naar hoger opgeleide werknemers verder gaat toenemen. Tegelijkertijd blijkt uit de ramingen van OCW dat er nauwelijks toename in de uitstroom van HBO-gediplomeerden wordt verwacht. Om meer zicht te krijgen op de aard en omvang van de problematiek hebben twaalf brancheorganisaties uit totaal vijf branches het initiatief genomen om de huidige en toekomstige vraag naar HBO-ers in hun branches nader te onderzoeken. Het onderzoek is uitgevoerd door DIJK12 Beleidsonderzoek in de periode oktober maart De term HBO-ers heeft in onderhavig onderzoek betrekking op personeel dat op HBO-niveau functioneert. De toekomstige vraag is geoperationaliseerd als de verwachte situatie voor wat betreft HBO-ers over vijf jaar. Het onderzoek is uitgevoerd door middel van interviews en groepsgesprekken met in totaal 116 vertegenwoordigers van bedrijven en branches, deskresearch en een telefonische enquête onder netto 622 bedrijven. De enquête is afgenomen onder een aselecte steekproef uit de leden- en bedrijvenbestanden van de in het onderzoek participerende brancheorganisaties. De centrale vraag van het onderzoek luidt Wat is de huidige en toekomstige kwantitatieve en kwalitatieve vraag van mkb-bedrijven naar werknemers op HBO-niveau?. De resultaten zijn op hoofdpunten als volgt: In elke, in het onderzoek betrokken branche, heeft minimaal de helft van de bedrijven minimaal één HBO-er onder het personeel. Bedrijven hebben een toenemende vraag naar HBO-ers. Gemiddeld 37% van de bedrijven in de onderzochte branches verwacht over 5 jaar een uitbreiding van het aantal HBO-ers in het bedrijf. Bedrijven hebben HBO-ers nodig als noodzakelijke voorwaarde voor het voortbestaan en de groei van het bedrijf. Binnen alle onderzochte branches is sprake van diverse ontwikkelingen die van invloed zijn op de toenemende vraag naar HBO-ers. Een belangrijk deel van deze ontwikkelingen speelt breed bij de bedrijven en door alle onderzochte branches heen: toenemende eisen van klanten, verdere professionalisering van de bedrijfsvoering en toenemende eisen op het terrein van regelgeving en certificering. Bedrijven hebben HBO-ers nodig om in te kunnen spelen op de ontwikkelingen, dan wel om deze in gang te zetten. Elke branche kent uiteraard zijn specifieke eisen en wensen bij de vraag naar HBO-ers. Door de branches heen is echter sprake van een aantal generieke en gemeenschappelijke behoeften die meer mkb- dan branchegerelateerd zijn. De aard van de vraag van het mkb kan als volgt worden samengevat. - Mkb-specifiek. Bedrijven door alle branches heen ervaren te weinig mkb-focus bij HBO-gediplomeerden en hebben een aantal generieke en gemeenschappelijke behoeften. - Vakinhoudelijk genuanceerd. In vrijwel alle soorten HBO-functies in de branches is én blijft branchegerelateerde vakkennis van belang. Bedrijven hebben, zowel nu als in de toekomst, behoefte aan zowel brede áls specialistische HBO-ers. DIJK12 Beleidsonderzoek Management summary 9

10 - Naar niveau gedifferentieerd. Enerzijds zijn er bedrijven die HBO-functies hebben, waarvoor niet het gehele 4-jarige HBO-traject noodzakelijk is. Anderzijds zijn er functies, waarvan bedrijven verwachten dat de kennis verdiept moet gaan worden. Het is op basis van het onderzoek te verwachten dat vanuit de onderzochte branches in de komende vijf jaar een verhoogde vraag naar HBO-ers zal gaan ontstaan. Het onderzoek onderstreept in die zin het wederzijdse belang van mkb en HBO. Tegelijkertijd wordt er nauwelijks een toename verwacht in de uitstroom van gediplomeerden uit HBO-opleidingen. Dit kan betekenen dat er een krapte gaat ontstaan. Het onderzoek geeft een aantal aangrijpingspunten ten aanzien van de realisatie van zowel kwantitatief als kwalitatief voldoende instroom van HBO-ers in het mkb. De aanbevelingen hebben met name betrekking op: structurele invulling van het partnerschap tussen mkb en hogescholen; uitbreiding van mogelijkheden voor duale opleidingstrajecten; verbetering van de wederzijdse toegankelijkheid van mkb en hogescholen; creëren van randvoorwaarden bij bedrijven voor succesvolle instroom van HBO-ers; creëren van een tussenniveau in het HBO. 10 Management summary DIJK12 Beleidsonderzoek

11 Conclusies en aanbevelingen Voorliggend rapport geeft verslag van een onderzoek naar de huidige en toekomstige vraag naar HBO-ers in vijf mkb-branches: detailhandel, installatie, makelaars, metaalbewerking en de federatie van technologiebranches (technologie). Het onderzoek is uitgevoerd in de periode oktober maart 2004 door middel van een telefonische enquête onder netto 622 bedrijven uit de participerende branches; interviews en groepsgesprekken met in totaal 116 vertegenwoordigers van bedrijven en branches; deskresearch. De term HBO-ers heeft in onderhavig onderzoek betrekking op personeelsleden die op HBOniveau functioneren. Daar waar de resultaten uitsluitend betrekking hebben op gediplomeerden, worden deze aangegeven met de term HBO-gediplomeerden. Het aantal HBO-gediplomeerden dat gaat werken bij mkb-bedrijven is de laatste jaren sterk toegenomen. In 2000 is rond 40% van de afgestudeerden gaan werken in een mkb-bedrijf, vijf jaar eerder was dat nog maar 19%. De algemene verwachting is dat de vraag van het mkb naar hoger opgeleide werknemers verder gaat toenemen. Tegelijkertijd blijkt uit de ramingen van OCW dat er nauwelijks toename in de uitstroom van HBO-gediplomeerden wordt verwacht. OCW verwacht in het studiejaar 2008/2009 in totaal een uitstroom van gediplomeerden, een toename van 2% ten opzichte van het studiejaar 2002/2003. Om meer zicht te krijgen op de aard en omvang van de problematiek hebben twaalf brancheorganisaties uit totaal vijf branches het initiatief genomen om de huidige en toekomstige situatie voor wat betreft HBO-ers in hun branches nader te onderzoeken. 1 Conclusies Op basis van de bevindingen van het onderzoek kunnen de volgende conclusies worden getrokken. Huidige situatie HBO-ers in de onderzochte branches 1. Bij gemiddeld driekwart van de onderzochte bedrijven bij de in het onderzoek betrokken branches werkt op dit moment personeel op HBO-niveau. Branches verschillen onderling, maar binnen elke onderzochte branche heeft minimaal de helft van de bedrijven HBO-ers onder het personeel. Binnen de branches makelaars en technologie hebben vrijwel alle bedrijven HBO-ers onder het personeel. 2. Bij de bedrijven met HBO-ers in de onderzochte branches is gemiddeld een kwart van het personeelsbestand werkzaam op HBO-niveau. Branches verschillen onderling naar het aandeel van de HBO-ers in het personeelsbestand bij de bedrijven. - Binnen de branches makelaars en technologie ligt het aandeel HBO-ers in het personeelsbestand bijna twee maal zo hoog als gemiddeld, respectievelijk 41% en 50%. - Binnen de installatiebranche is het aandeel van de HBO-ers in het personeelsbestand relatief het laagst, namelijk 10%. Binnen de detailhandel en de metaalbewerking bedraagt het aandeel HBO-ers in het personeel respectievelijk 22% en 18%. DIJK12 Beleidsonderzoek Conclusies en aanbevelingen 11

12 Verwachtingen voor de toekomst 3. In alle onderzochte branches gaat een toenemende vraag naar HBO-ers ontstaan. - Gemiddeld 37% van de bedrijven verwacht dat over 5 jaar méér HBO-personeel in het bedrijf werkzaam zal zijn dan momenteel. - Er wordt een groei van het aantal HBO-ers verwacht bij bedrijven die nu reeds HBO-ers hebben. Door 45% van de bedrijven die nu reeds HBO-ers heeft, wordt verwacht dat het aantal personeelsleden op HBO-niveau zal gaan toenemen. - Op dit moment heeft 76% van de bedrijven HBO-ers onder het personeel. De verwachting is dat dit licht gaat toenemen met 6% tot 82%. Binnen de metaalbewerking zal het aantal bedrijven met HBO-ers onder het personeel relatief het sterkst gaan toenemen. - Er zijn nauwelijks bedrijven die een afname van het aantal HBO-ers verwachten. - Uit het onderzoek komen aanwijzingen dat de komende jaren vanuit de branches een toenemende vervangingsvraag naar HBO-ers kan gaan ontstaan. - In de onderzochte branches zal in de komende vijf jaar bij bijna éénderde deel (29%) van de bedrijven de ondernemer zich gaan terugtrekken uit het bedrijf. Deze ontwikkeling speelt in alle branches, maar relatief het sterkst in de detailhandel en de installatiebranche. - Een vijfde deel van de bedrijven verwacht dat in de komende 5 jaar een relatief groot deel van het personeelsbestand op MBO+niveau en HBO-niveau wegens pensionering het bedrijf zal gaan verlaten. Deze ontwikkeling speelt in alle branches, maar relatief het sterkst in de installatiebranche en de metaalbewerking. 4. Het blijkt dat bedrijven gegronde redenen hebben voor hun verwachte toename van het aantal HBO-ers. Binnen alle onderzochte branches is sprake van ontwikkelingen die van invloed zijn op de toenemende vraag naar HBO-ers. Er is een statistische significantie tussen een aantal ontwikkelingen en de toenemende vraag naar HBO-ers. Het betreft hier de volgende ontwikkelingen: - toenemende eisen van klanten; - schaalvergroting; - toepassing van ICT; - professionalisering van de bedrijfsvoering; - export/internationalisering; - innovatie en productontwikkeling. Deze ontwikkelingen spelen nu reeds bij de bedrijven en verwacht wordt dat deze zich zullen continueren en verder uitkristalliseren. Bij een deel van de bedrijven hebben de ontwikkelingen reeds tot gevolg gehad dat het aantal personeelsleden op HBO-niveau is toegenomen. 5. Bedrijven hebben meer HBO-ers nodig als noodzakelijke voorwaarde voor voortbestaan en groei. Bedrijven hebben HBO-ers nodig, omdat zij een vertaling kunnen maken tussen theorie en praktisch toepasbare uitwerkingen. Deze eigenschappen zijn nodig om in te kunnen spelen op de gevolgen van de ontwikkelingen dan wel om deze in gang te zetten. Dit heeft tot gevolg dat er nieuwe functies op HBO-niveau ontstaan in bedrijven. Bij 54% van de bedrijven dat een toename van HBO-ers verwacht, wordt de toename volledig toegeschreven aan deze nieuwe functies. 12 Conclusies en aanbevelingen DIJK12 Beleidsonderzoek

13 6. Bedrijven krijgen meer HBO-ers ten gevolge van upgrading van functies. Ten gevolge van de ontwikkelingen worden er in bepaalde functies hogere eisen gesteld aan met name het probleemoplossend, anticiperend, abstraherend en innoverend vermogen van de functionarissen. Ook nemen de eisen die worden gesteld aan commerciële vaardigheden en procesmatig inzicht in bepaalde functies toe. Ten gevolge daarvan worden de betreffende functies in toenemende mate op HBO-niveau ingevuld. Bij 28% van de bedrijven dat een toename van HBO-ers verwacht, wordt de toename volledig toegeschreven aan deze upgrading. Voorbeelden van functies waar upgrading aan de orde is, zijn: ondernemers in de detailhandel, werkvoorbereiders en verkoopfuncties in de techniek en projectleiders in de installatie. 7. Vanuit de onderzochte branches zal in de komende vijf jaar derhalve een verhoogde vraag naar HBO-ers gaan ontstaan. Tegelijkertijd wordt er nauwelijks toename in de uitstroom van HBO-gediplomeerden verwacht. Aard van de vraag naar HBO-ers Elke branche kent uiteraard zijn specifieke eisen en wensen bij de vraag naar HBO-ers. Door de branches heen is echter sprake van een aantal generieke en gemeenschappelijke behoeften die meer mkb- dan branchegerelateerd zijn. 8. HBO-ers werken, zowel nu als in de toekomst, in praktische uitvoerende functies, meewerkend leidinggevende functies en volledig leidinggevende functies. Binnen alle onderzochte branches komen HBO-functies voor in elk van deze functiekarakteristieken. 9. De HBO-ers zijn, zowel nu als in de toekomst, werkzaam binnen de functiegroepen bedrijfsleiding, staffuncties, commerciële functies en technische functies. De relatief sterkste toename van HBO-ers wordt verwacht op de volgende functies: - verkoop/sales; - engineering/ontwerp/productontwikkeling/r&d; - bedrijfs- of vestigingsleiding; - productie(leiding)/projectleiding; - financieel/administratieve functies. 10. Bedrijven hebben, zowel nu als in de toekomst, behoefte aan zowel brede áls specialistische HBO-ers. Over het algemeen beoordelen de bedrijven praktisch uitvoerende functies als specialistische functies, en functies waar leidinggeven aan de orde is als brede functies. Ruim 40% van de bedrijven verwacht dat de HBO-functies in hun bedrijf inhoudelijk zullen gaan veranderen. De verwachte inhoudelijke veranderingen versterken de tweedeling in brede en specialistische functies. - Bedrijven verwachten dat functies die zij nu als breed karakteriseren zich verder zullen verbreden. - Bedrijven verwachten dat functies die zij nu als specialistisch karakteriseren zich verder zullen specialiseren. - Ten aanzien van de technisch uitvoerende functies op het werkgebied productontwikkeling verwachten bedrijven in de techniekgeoriënteerde branches dat er hogere eisen zullen worden gesteld aan de theoretische vakkennis van HBO-ers. Het gaat hierbij om verdieping van de basiskennis. 11. In alle soorten HBO-functies in de branches is én blijft branchegerelateerde vakkennis van belang. Uitzondering vormen de staffuncties, waarin de benodigde vaktechnische kennis brancheoverstijgend is. Uiteraard is het zo dat de verhouding tussen vaktechnische DIJK12 Beleidsonderzoek Conclusies en aanbevelingen 13

14 vaardigheden en meer algemene vaardigheden verschuift naarmate functies een meer leidinggevend en coördinerend karakter hebben. De branchegerelateerde vaktechnische kennis blijft echter ook in volledig leidinggevende functies van belang. Binnen de detailhandel ligt het zwaartepunt in de HBO-functies relatief het sterkst op meer algemene brancheoverstijgende vaardigheden (bedrijfskundig, commercieel, marketing) in verhouding tot de branchegerelateerde vakkennis. 12. Het merendeel van de functies op HBO-niveau is op dit moment bij de bedrijven ingevuld door gediplomeerde HBO-ers. Hoewel bedrijven aangeven niet uitsluitend gediplomeerden te werven, mag verwacht worden dat ook in de toekomst bedrijven de HBO-functies voor een belangrijk deel zullen gaan invullen met gediplomeerde HBO-ers. 13. Niet voor álle in dit onderzoek door bedrijven gekarakteriseerde HBO-functies is ook daadwerkelijk het volledig 4-jarig HBO-niveau noodzakelijk. Ruim de helft van de bedrijven heeft toekomstige HBO-functies die aansluiten op een graad tussen volledig HBO en MBO in. In algemene zin gaat het om HBO-functies waarbij: - qua werk en denkniveau HBO-niveau benodigd is: dat wil zeggen op aspecten als het vermogen tot anticiperen, signalerend en oplossend vermogen, communicatieve vaardigheden e.d.; - qua theoretische kennis het volledig gediplomeerd HBO-niveau van vier jaar niet noodzakelijk is. In de praktijk betreft het HBO-functies die op dit moment bij bedrijven veelal (deels) ingevuld worden door doorgegroeide MBO-ers. Voorbeelden van dit soort functies zijn: bedrijfsleiders en afdelingshoofden in de detailhandel, werkvoorbereiders in de installatie en de metaal, verkopers in de technologiebranche en (assistent-)makelaars. 14. Een belangrijk deel van de bedrijven in het onderzoek (60%) hecht belang aan duale opleidingstrajecten in het HBO. Belangrijk aandachtspunt daarbij is dat bedrijven praktische knelpunten zien bij de invulling van duale opleidingen. De knelpunten hebben betrekking op de beschikbare capaciteit voor het begeleiden van studenten en het gegeven dat het niet altijd mogelijk is alle facetten van de opleiding binnen het bedrijf in te vullen. 15. Bedrijven door alle branches heen ervaren dat HBO-opgeleiden te weinig mkb-focus hebben als zij in het bedrijf komen. De HBO-studenten zijn naar de mening van bedrijven teveel gericht op een sterk afgebakend(e) takenpakket en verantwoordelijkheid. Binnen het mkb-bedrijf moeten functionarissen ook bereid zijn in te springen bij en verantwoordelijkheid dragen voor werkzaamheden buiten het eigen takenpakket. 2 Nadere beschouwingen Op basis van de conclusies en bevindingen uit het onderzoek kunnen enkele beschouwingen worden gegeven in het licht van de situatie in het totale midden- en kleinbedrijf. 2.1 Het mkb is een belangrijke afnemer van HBO-ers In de onderzochte branches is het aantal bedrijven met HBO-ers onder het personeel hoog. De onderzoeksresultaten zijn niet zonder meer generaliseerbaar naar het gehele mkb. Uit het onderzoek komen echter diverse aanwijzingen dat het mkb als geheel een belangrijke afnemer is van HBO-ers. 14 Conclusies en aanbevelingen DIJK12 Beleidsonderzoek

15 De in het onderzoek betrokken branches zijn afkomstig uit een aantal, uitgaande van werkgelegenheid, belangrijke mkb-sectoren: zakelijke dienstverlening, industrie, detailhandel en bouw. Deze sectoren waren in 2002 goed voor 60% van de totale werkgelegenheid in het mkb. In elke in het onderzoek betrokken branche heeft minimaal de helft van de bedrijven HBO-ers onder het personeel. Gemiddeld heeft driekwart van de onderzochte bedrijven minimaal één HBO-er onder het personeel. Naarmate de bedrijfsomvang toeneemt neemt het aantal bedrijven met HBO-ers toe. Niettemin blijkt dat, bij de groep kleine bedrijven (tot vijf werknemers) die in het onderzoek betrokken zijn, ruim 60% van de bedrijven personeel op HBO-niveau heeft. Gemiddeld is een kwart van het personeel bij de onderzochte bedrijven werkzaam op HBO-niveau. Het merendeel van de HBO-functies is door de bedrijven ingevuld met HBO-gediplomeerden. Uit eerder onderzoek blijkt dat in 2000, 40% van de HBO-gediplomeerden een baan vond bij een mkb-bedrijf. Onderhavig onderzoek bevestigt de positie van het mkb als belangrijke afnemer van het HBO. Dit onderstreept het belang dat, bij de afstemming tussen HBO en werkveld en de samenwerking tussen hogescholen en bedrijfsleven, het mkb nadrukkelijk in beeld is. Dit vraagt verdere verschuiving van de focus van het HBO richting mkb bij de afstemming met het werkveld. 2.2 Het mkb heeft een groeiende vraag naar HBO-ers Een belangrijk deel van de bedrijven in de onderzochte branches verwacht dat zij over 5 jaar meer HBO-ers in dienst zal hebben. Deze uitkomst vraagt een nadere beschouwing van de achtergronden bij deze behoefte en de omvang hiervan. Daarbij speelt ook de vraag hoe deze verwachtingen moeten worden bezien in het licht van de afnemende werkgelegenheid in het mkb. HBO-ers als noodzakelijke voorwaarde voor voortbestaan en groei van het mkb Het inventariseren van een toekomstige behoefte aan personeel bij bedrijven kent zijn beperkingen en is per definitie speculatief, met name als het gaat om verwachtingen op de langere termijn. Onderhavig onderzoek heeft zich dan ook tevens gericht op de gronden waarop de verwachtingen van bedrijven zijn gebaseerd. Binnen alle onderzochte branches is sprake van diverse ontwikkelingen die van invloed zijn op de toenemende vraag naar HBO-ers. Een belangrijk deel van deze ontwikkelingen speelt breed bij de bedrijven en door alle onderzochte branches heen: verdere toenemende eisen van klanten; verdere professionalisering van de bedrijfsvoering; toenemende eisen op het terrein van wet- en regelgeving en certificering. Toenemende klanteisen leiden er bijvoorbeeld toe dat hogere eisen worden gesteld aan personeel dat rechtstreeks met de klanten te maken heeft. Daarnaast leiden hogere klanteisen ertoe dat bedrijven in hun producten en diensten in toenemende mate maatwerk gaan leveren, wat leidt tot meer werk op het terrein van productontwikkeling. Om in te kunnen spelen op deze veranderende markt is voor veel bedrijven verdergaande professionalisering van de bedrijfsvoering noodzakelijk. Dit wordt versterkt door toenemende eisen op het terrein van wet- en regelgeving en certificering. DIJK12 Beleidsonderzoek Conclusies en aanbevelingen 15

16 Bedrijven hebben HBO-ers nodig om in te kunnen spelen op de ontwikkelingen dan wel om deze in gang te zetten. Dit blijkt ook uit de aard van de functies waar bedrijven met name een toename van HBO-ers verwachten: verkoop/sales, engineering/ontwerp/productontwikkeling/ R&D, bedrijfs- of vestigingsleiding; productie(leiding)/projectleiding en financieel/administratief. Daarnaast leiden de ontwikkelingen ertoe dat bestaande functies upgraden naar HBO-niveau. Voorbeelden van functies waar deze upgrading wordt verwacht, zijn: werkvoorbereiders in de technische bedrijven, projectleiders in de installatiebranche, bedrijfsleiders en ondernemers in de detailhandel en verkoopfuncties in de techniek. De verwachte verhoogde vraag naar HBO-ers door de bedrijven in de onderzochte branches kent dus een duidelijke grond. Willen de bedrijven overleven, dan moet het niveau van het personeel omhoog. Gezien de aard van de ontwikkelingen en de breedte waarin de onderzochte bedrijven deze signaleren kan worden verwacht dat ook in branches die niet in het onderzoek zijn betrokken dezelfde ontwikkelingen (gaan) spelen. Dit betekent dat ook uit andere mkb-branches een verhoogde vraag naar HBO-ers verwacht kan worden. Indicaties omvang toekomstige vraag naar HBO-ers Gemiddeld 37% van de bedrijven in de onderzochte branches verwacht over 5 jaar een toename van het aantal HBO-ers in het bedrijf. Onderhavig onderzoek geeft geen cijfers over het aantal HBO-ers dat hiermee gepaard gaat. Op basis van enkele basisgegevens kan echter wel een scenario worden geschetst dat een indicatie geeft over de omvang van de vraag naar HBO-ers vanuit de onderzochte branches. Indien wordt uitgegaan van een minimum-scenario, waarbij elk bedrijf dat een toename verwacht over vijf jaar één HBO-er extra in dienst heeft, genereren de bedrijven in de onderzochte branches de komende vijf jaar een totale extra vraag van circa HBO-ers. Bij deze berekening is rekening gehouden met de verschillen tussen branches in de toekomstige vraag naar HBO-ers. Om een indruk te krijgen van de relatieve omvang van dit aantal kan worden gekeken naar de verwachte uitstroom van HBO-gediplomeerden in de komende vijf jaar. Voor de in het onderzoek betrokken branches zijn binnen het HBO de opleidingsclusters techniek, economie en gedrag en maatschappij het meest relevant. In totaal zullen de komende vijf jaar circa gediplomeerden uit deze clusters komen. De verwachte vraag uit de onderzochte branches komt dus overeen met 9% van de totale verwachte uitstroom van HBO-gediplomeerden van de komende vijf jaar in de relevante opleidingsclusters. De in het onderzoek betrokken branches vertegenwoordigen 10% van het totaal aantal bedrijven in het mkb. Gesteld kan dus worden dat, uitgaande van een minimum-scenario, de onderzochte branches al een belangrijk deel van de toekomstige HBO-gediplomeerden naar zich toe gaan trekken als alle bedrijven hun verwachtingen effectueren. Uiteraard kunnen deze verwachtingen niet één op één doorvertaald worden naar het gehele mkb. Gezien de situatie dat nu reeds 40% van de HBO-gediplomeerden naar het mkb gaat, kan echter wel verwacht worden dat dit percentage, alleen al uitgaande van de situatie in de onderzochte branches, omhoog zal gaan. De betekenis van het mkb als afnemer van het HBO zal dus gaan toenemen. 16 Conclusies en aanbevelingen DIJK12 Beleidsonderzoek

17 Werkgelegenheidsontwikkeling mkb Bovengenoemde verwachtingen ten aanzien van de groei van het aantal HBO-ers in het mkb staan op het eerste gezicht in schril contrast met de afnemende werkgelegenheid in het mkb, zoals gesignaleerd in de nota Vacaturemarkt mkb 2003 van MKB-Nederland. In dit kader zijn twee opmerkingen van belang. Ten eerste hebben de verwachtingen in onderhavig onderzoek betrekking op de situatie over vijf jaar. De afnemende werkgelegenheid houdt onder meer verband met de economische krimp in het mkb in het afgelopen jaar. In de nota Vacaturemarkt mkb 2003 wordt verwacht dat vanaf 2004 de mkb-sectoren over de gehele linie weer een positieve afzetontwikkeling zullen laten zien. Tevens blijkt dat bijna de helft van het werkgelegenheidsverlies in het afgelopen jaar voor rekening komt van de industrie/metaal-technische sectoren. Uit onderhavig onderzoek blijkt dat binnen deze sectoren sprake is van een verschuiving in de werkgelegenheid. Ontwikkelingen als: - meer samenwerking in de keten, zowel horizontaal als verticaal; - concurrentie uit lage lonen landen; - verplaatsing van meer eenvoudig productiewerk naar het buitenland; - verdergaande automatisering leiden er in deze sectoren toe dat er steeds minder ruimte is voor on- en laaggeschoold werk en er meer behoefte aan hoger opgeleiden, met name HBO-ers. De HBO-ers zijn nodig om deze processen aan te sturen en om in te kunnen spelen op de processen. 3 Aanbevelingen Uit de ramingen van OCW blijkt dat er nauwelijks toename in de uitstroom van HBOgediplomeerden wordt verwacht. Tegelijkertijd zal vanuit het midden- en kleinbedrijf een verhoogde vraag ontstaan naar HBO-ers. HBO-ers worden dus, nog meer dan nu reeds het geval is, een gewild product. Voor het mkb betekent dit dat er strategieën ontwikkeld moeten gaan worden om de benodigde HBO-ers binnen te krijgen en daar ook voorwaarden voor te scheppen. Daarnaast speelt ook de kwaliteit van het aanbod. De HBO-ers die binnen komen, moeten ook kwalitatief aansluiten op de behoefte van de mkb-bedrijven. Ten aanzien van de realisatie van zowel kwantitatief en kwalitatief voldoende instroom van HBO-ers in het mkb geeft het onderzoek een aantal aangrijpingspunten. Structureel partnerschap mkb en HBO De samenwerking tussen het HBO en het mkb is de afgelopen jaren reeds geïntensiveerd door middel van verschillende experimenten en projecten. Het is gezien de omvang van de vraag en de problematiek echter aan te bevelen dat het partnerschap tussen HBO en mkb meer structureel wordt ingevuld. Aanbevolen wordt meerdere instrumenten tegelijkertijd in te zetten bij de versterking van het partnerschap. Er zijn reeds diverse instrumenten ontwikkeld in de projecten en experimenten. Deze kunnen verder worden benut en uitgewerkt. Aard van de vraag noodzaakt overleg tussen mkb en hogescholen De aard van de vraag van het mkb kan worden samengevat als: Vakinhoudelijk genuanceerd. In vrijwel alle soorten HBO-functies in de branches is én blijft branchegerelateerde vakkennis van belang. Bedrijven hebben, zowel nu als in de toekomst, behoefte aan zowel brede áls specialistische HBO-ers. DIJK12 Beleidsonderzoek Conclusies en aanbevelingen 17

18 Naar niveau gedifferentieerd. Enerzijds zijn er bedrijven die HBO-functies hebben waarvoor niet het gehele 4-jarige HBO-traject noodzakelijk is. Anderzijds zijn er functies waarvan bedrijven verwachten dat de kennis verdiept moet gaan worden. mkb-speficiek. Bedrijven door alle branches heen ervaren te weinig mkb-focus bij HBOgediplomeerden en hebben een aantal generieke en gemeenschappelijke behoeften. Deze nuancering, differentiatie en het mkb-specifieke maken het noodzakelijk dat er meer overleg komt tussen mkb-bedrijven en hogescholen over de inhoud en vorm van opleidingen. Het is daarbij aan te bevelen dat: bedrijven in branches hun krachten bundelen en als branche of zelfs als sector in overleg treden met hogescholen om de mkb-generieke behoefte onder de aandacht te brengen; branches, voor wat betreft het branchespecifieke, het overleg richten op een beperkt aantal hogescholen die als preferred supplier voor de betreffende branche opleidingen verzorgen en studenten leveren. Dit impliceert dat ook hogescholen keuzes maken voor welke branches zij een dergelijke rol gaan vervullen, waardoor ook hogescholen zich kunnen profileren. Binnen het HBO zijn plannen tot flexibilisering van opleidingstrajecten. Dit biedt mogelijkheid tot meer maatwerk in de opleidingen. Indien de flexibilisering doorzet krijgen hogescholen meer ruimte om in te spelen op regionale behoeften of vraag vanuit branches. Hierdoor doen zich voor het mkb in principe ook meer mogelijkheden voor om meer maatwerk in opleidingstrajecten te realiseren. Tussenniveau binnen het HBO Niet voor alle HBO-functies in mkb-bedrijven is het volledig 4-jarig HBO-niveau noodzakelijk. Ruim de helft van de onderzochte bedrijven heeft toekomstige HBO-functies die aansluiten op een graad tussen volledig HBO en MBO in. Het betreft HBO-functies waarvoor HBO werk- en denkniveau nodig is, maar niet noodzakelijk een kennisniveau op 4-jarig HBO-niveau. Dit betekent dat mkb-bedrijven bij de werving van HBO-ers niet uitsluitend een beroep hoeven te doen op de volledig gediplomeerde uitstroom van het HBO. Binnen de vigerende bachelorgraden is vooralsnog geen graad voor een tussenniveau opgenomen. Gezien de behoefte bij het mkb wordt aanbevolen dat het mkb ervoor gaat pleiten dat een tussenniveau binnen het HBO mogelijk wordt gemaakt. De aard van de functies, die ingevuld kunnen worden op een tussenniveau varieert per branche. Tevens is het op dit moment onbekend om hoeveel functies het daadwerkelijk gaat. Het is aan te bevelen de behoefte nader in kaart te brengen en voor een veelbelovende selectie, in overleg met het HBO, experimenten op te zetten, waarin ervaringen kunnen worden opgedaan met de inhoud en invulling van een dergelijk opleidingstraject. Toegankelijkheid wederzijds verbeteren Het mkb is voor hogescholen een sterk gedifferentieerde afnemer. Om te komen tot structurele samenwerking is het van belang dat beide partijen elkaar rechtstreeks kunnen bereiken. Om de wederzijdse toegankelijkheid van het mkb en de hogescholen te bevorderen, wordt aanbevolen om: bij branches een duidelijk aanspreekpunt voor hogescholen te creëren, bijvoorbeeld door middel van een coördinator voor het hoger beroepsonderwijs e.d.; bij hogescholen één aanspreekpunt voor het mkb in te stellen, bijvoorbeeld door middel van mkb/regioregisseurs e.d. 18 Conclusies en aanbevelingen DIJK12 Beleidsonderzoek

19 Uitbreiding van mogelijkheden voor duale trajecten Het mkb heeft op hoofdlijnen twee mogelijkheden om de benodigde HBO-ers bij bedrijven te realiseren: nieuwe instroom; upgrading van werkenden. Voor de nieuwe instroom geldt dat bedrijven mogelijkheden kunnen creëren om HBO-studenten zo snel mogelijk binnen het mkb te krijgen. Het aanbieden van stageplaatsen en duale opleidingstrajecten zijn hiervoor bruikbare instrumenten. Voor werkenden kan upgrading worden gerealiseerd door middel van opscholing via duale opleidingen. Duale trajecten zijn voor het mkb een goede mogelijkheid om de benodigde HBO-ers te realiseren. Uit het onderzoek blijkt dat een belangrijk deel van de bedrijven positief staat tegenover duale opleidingen. Op basis daarvan zijn er mogelijkheden om binnen het mkb duale opleidingen breder in te zetten dan nu reeds het geval is. Tegelijkertijd ervaren bedrijven praktische knelpunten bij de invulling van duale trajecten. Deze houden onder meer verband met de beschikbaarheid van begeleiding op HBO-niveau en het gegeven dat het niet altijd mogelijk is alle facetten van de opleiding binnen het bedrijf in te vullen. Ten aanzien van duale opleidingen kunnen de volgende aanbevelingen worden gedaan. Het mkb kan in overleg met de hogescholen bezien op welke wijze meer maatwerk kan worden geleverd bij de invulling van duale trajecten. Dit vraagt enerzijds input van de bedrijven bij de invulling daarvan, anderzijds vraagt dit van hogescholen flexibiliteit om maatwerktrajecten te realiseren. Om de praktische knelpunten te ondervangen, kan worden overwogen dat bedrijven meer in onderlinge samenwerking duale maatwerktrajecten gaan invullen. Hierbij kan gedacht worden aan het rouleren tussen bedrijven om bepaalde opleidingsonderdelen en de begeleiding in te vullen. Randvoorwaarden creëren voor succesvolle instroom van HBO-ers Als het mkb meer HBO-ers wil realiseren, zullen bedrijven mogelijkheden moeten creëren om de HBO-ers te laten instromen. Het wordt de branches aanbevolen om er zorg voor te dragen dat bedrijven ook gereed zijn voor de HBO-ers. Aandachtspunten hierbij zijn onder meer de volgende. Mogelijkheden creëren om stageplaatsen te realiseren. Belangrijk aandachtspunt is daarbij de kwaliteit van de stageplaats. Bedrijven stellen hoge eisen aan de HBO-ers. Dit betekent dat studenten in de stage ook de mogelijkheid moeten krijgen zich te ontplooien en bijvoorbeeld ervaringen op te doen in probleemoplossen, strategisch denken e.d. Het aantrekken van HBO-ers heeft consequenties voor de salarisstructuur van bedrijven en de branches. Het is van belang dat bestaande salarisgebouwen in de branches daarop worden bezien. Legitimering van opleidingen vanuit het mkb Onderhavig onderzoek benadrukt het belang van meer betrokkenheid van het mkb bij het hoger beroepsonderwijs. In het hoger beroepsonderwijs is momenteel een aantal ontwikkelingen gaande die gevolgen kunnen hebben voor de inhoud van de opleidingen. Deze ontwikkelingen geven zowel mogelijkheden alsook aanleiding voor een meer structurele samenwerking tussen mkb en hogescholen bij de invulling van het hoger beroepsonderwijs. DIJK12 Beleidsonderzoek Conclusies en aanbevelingen 19

20 Hogescholen gaan en zijn bezig om (domein)competenties te ontwikkelen en nader in te vullen. De bedoeling is dat dit in overleg met het werkveld plaatsvindt. Verwacht mag worden dat hogescholen het mkb betrekken bij de nadere invulling van de (domein)competenties. Uit het onderzoek blijkt dat het mkb zowel behoefte heeft aan breed opgeleide HBO-ers als aan specialistische HBO-ers. De breedte van de toekomstige opleidingen zal uitgaande van de plannen binnen het HBO met name worden bepaald door de inhoud en het aantal verplichte domeincompetenties. Tevens blijkt dat bedrijven ervaren dat HBOopgeleiden te weinig mkb-focus hebben wanneer zij in het bedrijf komen. De betrokkenheid van het mkb bij de invulling van (domein)competenties is dus ook voor het mkb van belang. Aanbevolen wordt dat vanuit het mkb en de branches een vertegenwoordiging wordt samengesteld die als volwaardig partner een bijdrage kan leveren aan de invulling van competenties en opleidingen. Het is daarbij van belang dat deze vertegenwoordiging ook beschikt over de adequate informatie om input te geven aan het onderwijs. 20 Conclusies en aanbevelingen DIJK12 Beleidsonderzoek

21 1 Inleiding 1.1 Achtergrond van het onderzoek Bedrijven met één tot 250 werknemers worden gerekend tot het midden- en kleinbedrijf (mkb). Van het totaal aantal particuliere ondernemingen in Nederland behoort 99% tot het mkb. Het mkb telt in totaal bedrijven, waarvan: van 1 tot 5 werkzame personen; van 5 tot 10 werkzame personen; van 10 tot 50 werkzame personen; van 50 tot 250 werkzame personen. De mkb-bedrijven bieden werkgelegenheid aan 2,52 miljoen personen. Dat is 60% van het totaal aan werkgelegenheid in het gehele bedrijfsleven. Naar sectoren is de verdeling: zakelijke dienstverlening 24%; detailhandel 13%; industrie 13%; zorg 12%; groothandel 11%; bouw 10%; auto/reparatie 9%; horeca 8%. Vanuit het mkb is sprake van een toenemende vraag naar hoger opgeleide medewerkers. Het aantal HBO-afgestudeerden dat gaat werken bij mkb-bedrijven is de laatste jaren sterk toegenomen. In 2000 is rond 40% van de afgestudeerden gaan werken in het mkb, 5 jaar eerder was dat nog maar 19%. In 2002 hadden mkb-bedrijven ca vacatures op HBO-niveau. 1 Samenwerking met het HBO Voor een zowel kwantitatief als kwalitatief voldoende aanbod van HBO-opgeleiden voor het mkb is een goede samenwerking tussen het HBO en het mkb van belang. De samenwerking tussen het HBO en het mkb heeft zich de afgelopen jaren geïntensiveerd. Dit uit zich onder meer in verschillende experimenten en projecten. Stimuleren van duale leerroutes onder meer door de leerwerkroute MBO-HBO-mkb. HBO/mkb-Regioregisseurs. HBO-vouchers-experiment waarbinnen branches, MKB-Nederland en HBO-raad experimenteren met vraagsturing en vraagfinanciering. Opzetten communicatiekanaal via internet (carrièremotor; hbo-exportstage). Experiment scholingsactiviteiten ter bevordering van succesvolle overnames van mkbbedrijven. Bij het mkb doet zich op dit moment de vraag voor op welke wijze de samenwerking met het HBO verder geïntensiveerd kan worden. 1 Gegevens zijn afkomstig van de internetsite van MKB-Nederland. DIJK12 Beleidsonderzoek Inleiding 21

22 Aanbod vanuit het HBO Het hoger beroepsonderwijs is momenteel in beweging. Eén van de belangrijkste ontwikkelingen is de invoering van een bachelor-masterstructuur in het hoger onderwijs met ingang van Tevens spelen ontwikkelingen als intensivering van de samenwerking MBO-HBO en de samenwerking van het HBO met universiteiten. Tevens is er een beweging gaande richting vernieuwing van de opleidingen en de opleidingstructuur. Het betreft hierbij de invoering van competentiegericht onderwijs en invoering van de brede beroepsgerichte oriëntatie in de opleidingen door middel van landelijke domeincompetenties. De plannen zijn dat de domeincompetenties samen met algemene competenties en specialistische competenties de toekomstige opleidingen gaan vormen. Bij het mkb doet zich op dit moment de vraag voor in hoeverre de ontwikkelingen in het HBO aansluiten op de wensen en behoeften van het mkb-bedrijfsleven. 1.2 Onderzoek Vanuit bovenstaande achtergrond hebben twaalf brancheorganisaties uit vijf verschillende mkbbranches in samenwerking met MKB-Nederland het initiatief genomen om de huidige en toekomstige situatie voor wat betreft HBO-ers te onderzoeken. Het betreft de volgende brancheorganisaties. Binnen de detailhandel: - AGF (Aardappel, groente en fruitbranche); - WoonWerk (Woonbranche); - Mitex (Modebranche); - De NBb (Boekenbranche); - Uneto-VNI (technische detailhandel). Binnen de installatiebranche: - Uneto-VNI. Binnen de metaalbewerkingsbranche: - De Koninklijke Metaalunie. Binnen de Federatie van Technologiebranches (FHI) 1 : - De Nederlandse brancheorganisatie voor Industriële Elektronica; - De Nederlandse brancheorganisatie voor Industriële Automatisering; - De Nederlandse brancheorganisatie voor Laboratorium Technologie; - De Nederlandse brancheorganisatie voor Medische Technologie. Binnen de makelaarsbranche: - De NVM. Uitgaande van het aantal bedrijven in deze branches (circa bedrijven) vertegenwoordigen deze branches ongeveer 10% van het totale mkb. Doel en centrale vragen van het onderzoek Doel van het onderzoek is inzicht te bieden in de huidige en toekomstige vraag van het mkb naar personeel op HBO-niveau. Dit inzicht dient als input voor de meningsvorming van het mkb over ontwikkelingen in het HBO en als basis voor de samenwerking tussen mkb en hogescholen aangaande de invulling van het hoger beroepsonderwijs. 1 In het vervolg van dit rapport wordt dit aangeduid met technologiebranche. 22 Inleiding DIJK12 Beleidsonderzoek

23 De centrale vraag van het onderzoek is: Wat is de huidige en toekomstige kwantitatieve en kwalitatieve vraag van mkbbedrijven naar werknemers op HBO-niveau? Het onderzoek dient daarmee informatie en inzicht te leveren over onder meer de volgende aspecten. De behoefte aan werknemers op HBO-niveau op dit moment en de komende 5 jaar in de verschillende mkb-branches. Het soort werkgebieden waar mkb-bedrijven nu en over 5 jaar functies hebben op HBOniveau. De kenmerken van huidige en toekomstige HBO-functies bij mkb-bedrijven en eventuele veranderingen hierin. De achtergrond van de vraag naar werknemers op HBO-niveau in het mkb. Het soort eisen dat mkb-bedrijven op dit moment en over 5 jaar aan werknemers op HBO-niveau stellen. Het kwantitatieve aanbod vanuit het HBO. Uitvoering van het onderzoek Het onderzoek is uitgevoerd in de periode oktober maart 2004 door middel van: deskresearch; interviews met in totaal 116 bedrijven en stakeholders uit de in het onderzoek betrokken branches; een telefonische enquête onder netto 622 bedrijven. De telefonische enquête is uitgevoerd onder een aselecte steekproef uit het leden/bedrijvenbestand van de respectievelijke in het onderzoek participerende brancheorganisaties. De groep kleinste bedrijven (tot 5 werknemers) is ondervertegenwoordigd in het onderzoek. Dit heeft met name te maken met het feit dat bij bepaalde brancheorganisaties de wat grotere bedrijven zijn aangesloten. In bijlage 1 wordt een nadere verantwoording gegeven van de uitvoering van het onderzoek. Operationalisering HBO-niveau In het onderzoek is de term HBO-er of personeel op HBO-niveau in brede zin geïnventariseerd: personeel met een HBO-diploma; personeel dat door kennis en ervaring op HBO-niveau functioneert, maar geen diploma heeft. 1.3 Leeswijzer De rapportage van het onderzoek bestaat uit twee delen. Hoofdrapport, waarin de resultaten van het gehele onderzoek zijn verwerkt. Brancherapportages, waarin de resultaten per branche zijn weergegeven. De voor u liggende rapportage bevat het hoofdrapport en de brancherapportages. Het rapport is als volgt opgebouwd. Hoofdrapport In hoofdstuk 1 wordt ingegaan op de huidige situatie van HBO-ers bij bedrijven. Hoofdstuk 2 behandelt de toekomstige vraag van mkb-bedrijven naar personeel op HBOniveau. DIJK12 Beleidsonderzoek Inleiding 23

24 In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op de ontwikkelingen in het mkb als achtergrond van de verwachtingen van bedrijven. Hoofdstuk 4 behandelt de kenmerken en eisen van de functies op HBO-niveau. In hoofdstuk 5 wordt ingegaan op het aanbod van HBO. Brancherapportages Per brancherapportage komen de volgende onderwerpen aan de orde. 1. Inleiding: een schets van de branche. 2. Trends en ontwikkelingen in de branche. 3. Personeel op HBO-niveau in de branche. 4. Kenmerken HBO-functies en invulling. Verder moet bij het lezen van onderhavig rapport de volgende zaken in gedachten worden gehouden. In het rapport wordt regelmatig de term personeel gehanteerd. Hiermee wordt bedoeld: al het personeel inclusief de ondernemer. In het rapport wordt regelmatig gesproken over HBO-ers. Hiermee wordt al het personeel bedoeld dat op HBO-niveau functioneert (dus ook niet-gediplomeerden). In de tabellen zijn percentages aangegeven. Door afronding tellen deze percentages niet altijd op tot 100%. Genoemde percentages in de tabellen en de tekst hebben betrekking op de respondenten die desbetreffende vraag daadwerkelijk hebben beantwoord. Percentages in de rapportage ten aanzien van onderzoeksresultaten hebben uitsluitend betrekking op de enquête en niet op de interviews. 24 Inleiding DIJK12 Beleidsonderzoek

25 Hoofdrapport DIJK12 Beleidsonderzoek Hoofdrapport 25

26 26 Hoofdrapport DIJK12 Beleidsonderzoek

27 1 Huidige situatie HBO-ers bij mkb-bedrijven Dit hoofdstuk gaat in op de huidige situatie van personeel op HBO-niveau in de onderzochte branches. Het hoofdstuk is als volgt opgebouwd. Paragraaf 1.1 geeft een overzicht van het aantal bedrijven in de onderzochte branches dat personeel op HBO-niveau heeft. In paragraaf 1.2 wordt nader ingegaan op het aandeel HBO-ers in het personeelsbestand van de bedrijven. Paragraaf 1.3 gaat in op het aandeel van HBO-gediplomeerden onder het personeel op HBO-niveau. Het hoofdstuk sluit af met een overzicht van de functies waarin bedrijven personeel op HBOniveau hebben. 1.1 Bedrijven met personeel op HBO-niveau Het onderzoek heeft zich in brede zin gericht op personeel op HBO-niveau: personen met een HBO-diploma; personen die qua kennis en ervaring op HBO-niveau werkzaam zijn. Tevens is de ondernemer meegenomen in de tellingen. Gemiddeld bezien heeft 76% van de bedrijven in de onderzochte branches minimaal één personeelslid dat functioneert op HBO-niveau. Dit betekent dat bij een kwart van de bedrijven geen personeelsleden op HBO-niveau voorkomen. Zowel de kleinere bedrijven (tot 5 werknemers) als de grotere bedrijven hebben personeel dat functioneert op HBO-niveau. Naarmate de bedrijfsomvang toeneemt, neemt het aandeel bedrijven met HBO-ers toe. In de grootteklasse tot 5 werknemers heeft 63% van de bedrijven minimaal één personeelslid op HBO-niveau. In de grootteklasse 50 en meer werknemers heeft 95% van de bedrijven minimaal één personeelslid op HBO-niveau. Verschillen tussen branches Indien nader wordt gekeken naar de afzonderlijke branches blijkt dat zich tussen de branches onderling verschillen voordoen. Enerzijds zijn er branches waarin vrijwel alle onderzochte bedrijven HBO-ers in het personeelsbestand hebben en anderzijds zijn er branches waar maximaal de helft van de onderzochte bedrijven HBO-ers heeft. Tabel 1 geeft een overzicht. Tabel 1 Bedrijven met HBO-niveau in de personeelsbezetting 2004 Branches % bedrijven met HBO-niveau in personeelsbezetting Detailhandel 52% Installatie 88% Makelaars 97% Metaalbewerking 49% Technologie 94% Gemiddeld in de 5 branches 76% DIJK12 Beleidsonderzoek Hoofdrapport 27

Onderbouwing Arbeidsmarktrelevantie Ad-opleidingen Een kader voor de uitwerking

Onderbouwing Arbeidsmarktrelevantie Ad-opleidingen Een kader voor de uitwerking Onderbouwing Arbeidsmarktrelevantie Ad-opleidingen Een kader voor de uitwerking Koninklijke vereniging MKB-Nederland Beleid, Onderzoek en Communicatie Delft, 9 januari 2006 Contactpersoon: Ir. G.F.W.C.

Nadere informatie

Arbeidsmarkt Metaalbewerking 2004 Regio Zeeland/West-Brabant

Arbeidsmarkt Metaalbewerking 2004 Regio Zeeland/West-Brabant Arbeidsmarkt Metaalbewerking 2004 Regio Zeeland/West-Brabant Overview Hieronder wordt ingegaan op een aantal arbeidsmarktaspecten in de regio Zeeland, West Brabant, die op basis van de resultaten van het

Nadere informatie

Arbeidsmarkt Metaalbewerking 2004 Regio Gelderland

Arbeidsmarkt Metaalbewerking 2004 Regio Gelderland Arbeidsmarkt Metaalbewerking 2004 Regio Gelderland Overview Hieronder wordt ingegaan op een aantal arbeidsmarktaspecten in de regio Gelderland, die op basis van de resultaten van het huidige monitoronderzoek

Nadere informatie

Ontwikkelingen Technisch Installatiebedrijf Zeeland/West-Brabant

Ontwikkelingen Technisch Installatiebedrijf Zeeland/West-Brabant Ontwikkelingen Technisch Installatiebedrijf Zeeland/West-Brabant B. van Bruggen Amsterdam, maart 2006 517/Amsterdam, maart 2006 DIJK12 Beleidsonderzoek Adelaarsweg 11 1021 BM AMSTERDAM Tel.: 020-6373623

Nadere informatie

Arbeidsmarkt Metaalbewerking 2004 Regio Rijnmond

Arbeidsmarkt Metaalbewerking 2004 Regio Rijnmond Arbeidsmarkt Metaalbewerking 2004 Regio Rijnmond Overview Hieronder wordt ingegaan op een aantal arbeidsmarktaspecten in de regio Rijnmond, die op basis van de resultaten van het huidige monitoronderzoek

Nadere informatie

Arbeidsmarkt Metaalbewerking 2004 Regio Noord-Holland

Arbeidsmarkt Metaalbewerking 2004 Regio Noord-Holland Arbeidsmarkt Metaalbewerking 2004 Regio Noord-Holland Overview Hieronder wordt ingegaan op een aantal arbeidsmarktaspecten in de regio Noord-Holland, die op basis van de resultaten van het huidige monitoronderzoek

Nadere informatie

Arbeidsmarkt Metaalbewerking 2004 Regio Limburg

Arbeidsmarkt Metaalbewerking 2004 Regio Limburg Arbeidsmarkt Metaalbewerking 2004 Regio Limburg Overview Hieronder wordt ingegaan op een aantal arbeidsmarktaspecten in de regio Limburg, die op basis van de resultaten van het huidige monitoronderzoek

Nadere informatie

Arbeidsmarkt Metaalbewerking 2004 Regio Rijnstreek/Haaglanden

Arbeidsmarkt Metaalbewerking 2004 Regio Rijnstreek/Haaglanden Arbeidsmarkt Metaalbewerking 2004 Regio Rijnstreek/Haaglanden Overview Hieronder wordt ingegaan op een aantal arbeidsmarktaspecten in de regio Rijnstreek/Haaglanden, die op basis van de resultaten van

Nadere informatie

Arbeidsmarkt Metaalbewerking 2004 Regio Drenthe/Overijssel

Arbeidsmarkt Metaalbewerking 2004 Regio Drenthe/Overijssel Arbeidsmarkt Metaalbewerking 2004 Regio Drenthe/Overijssel Overview Hieronder wordt ingegaan op een aantal arbeidsmarktaspecten in de regio Drenthe/Overijssel die op basis van de resultaten van het huidige

Nadere informatie

Vakantiewerk in het mkb 2004

Vakantiewerk in het mkb 2004 Vakantiewerk in het mkb 2004 Koninklijke Vereniging MKB-Nederland Delft, 3 augustus 2004 Contactpersoon: dhr. drs. A. van Delft : 015 21 91 255, e-mail: delft@mkb.nl Copyright Koninklijke Vereniging MKB-Nederland,

Nadere informatie

Werkend leren in de jeugdhulpverlening

Werkend leren in de jeugdhulpverlening Werkend leren in de jeugdhulpverlening en welzijnssector Nulmeting Samenvatting Een onderzoek in opdracht van Sectorfonds Welzijn Bernadette Holmes-Wijnker Jaap Bouwmeester B2796 Leiden, 1 oktober 2003

Nadere informatie

M200608. Vooral anders. De kwaliteit van het personeel van de toekomst. Frans Pleijster

M200608. Vooral anders. De kwaliteit van het personeel van de toekomst. Frans Pleijster M200608 Vooral anders De kwaliteit van het personeel van de toekomst Frans Pleijster Zoetermeer, september 2006 De Werknemer van de toekomst Van alle ondernemingen in het midden- en kleinbedrijf verwacht

Nadere informatie

De Nederlandse Maritieme Arbeidsmarkt 2014

De Nederlandse Maritieme Arbeidsmarkt 2014 De Nederlandse Maritieme Arbeidsmarkt 2014 Sectorrapport Scheepsbouw Ruud van der Aa Jenny Verheijen 1 Inhoudsopgave Inleiding 3 Belangrijkste uitkomsten 4 1. Samenstelling werkgelegenheid 5 2. Verwachte

Nadere informatie

Intentieverklaring Versie:

Intentieverklaring Versie: Intentieverklaring Versie: 27-03-2018 1) Het regionale actieplan De vraag naar personeel in zorg en welzijn stijgt. De instroom is op dit moment onvoldoende om aan de toenemende vraag te kunnen voldoen.

Nadere informatie

Stappenplan strategische personeelsplanning

Stappenplan strategische personeelsplanning Stappenplan strategische personeelsplanning Met aandacht voor strategische personeelsplanning verbindt de werkgever de gesignaleerde toekomstige marktontwikkelingen met de daarvoor benodigde kwalitatieve

Nadere informatie

M Scholing in het MKB. Waarom, hoe gevonden en bekostigd en wat knelt er? drs. W.D.M. van der Valk

M Scholing in het MKB. Waarom, hoe gevonden en bekostigd en wat knelt er? drs. W.D.M. van der Valk M200605 Scholing in het MKB Waarom, hoe gevonden en bekostigd en wat knelt er? drs. W.D.M. van der Valk Zoetermeer, juli 2006 Scholing in het MKB Een overgrote meerderheid van de bedrijven in het MKB besteedt

Nadere informatie

Opleiden in de beroepspraktijk Appendix Sector Hoveniers en Groenvoorzieners

Opleiden in de beroepspraktijk Appendix Sector Hoveniers en Groenvoorzieners Opleiden in de beroepspraktijk Appendix Sector Hoveniers en Groenvoorzieners drs B. Detmar drs I.E.M. de Vries Amsterdam/oktober 2006 603/oktober 2006 DIJK12 Beleidsonderzoek Adelaarsweg 11 1021 BM AMSTERDAM

Nadere informatie

Samenvattend overzicht vacaturescans A+O regio s voorjaar 2004

Samenvattend overzicht vacaturescans A+O regio s voorjaar 2004 Samenvattend overzicht vacaturescans A+O regio s voorjaar 2004 1 Inleiding In opdracht van de A+O regioteams Noord, Oost, Rijndelta, West, Zuidoost en Zuidwest heeft DIJK12 Beleidsonderzoek, in het voorjaar

Nadere informatie

De Nederlandse Maritieme Arbeidsmarkt 2014

De Nederlandse Maritieme Arbeidsmarkt 2014 De Nederlandse Maritieme Arbeidsmarkt 2014 Sectorrapport Waterbouw Ruud van der Aa Jenny Verheijen 1 Inhoudsopgave Inleiding 3 Belangrijkste uitkomsten 4 1. Samenstelling werkgelegenheid 5 2. Verwachte

Nadere informatie

Kenniscirculatie hbo en mkb: Rol en positie lectoraten Stand van zaken 2004

Kenniscirculatie hbo en mkb: Rol en positie lectoraten Stand van zaken 2004 Kenniscirculatie hbo en mkb: Rol en positie lectoraten Stand van zaken 2004 Drs B. van Bruggen Drs I.E.M. de Vries Amsterdam, 28 oktober 2004 180/28 oktober 2004 DIJK12 Beleidsonderzoek Adelaarsweg 11

Nadere informatie

De Grote Uittocht Herzien. Een nieuwe verkenning van de arbeidsmarkt voor het openbaar bestuur

De Grote Uittocht Herzien. Een nieuwe verkenning van de arbeidsmarkt voor het openbaar bestuur De Grote Uittocht Herzien Een nieuwe verkenning van de arbeidsmarkt voor het openbaar bestuur Aanleidingen van deze update van De Grote Uittocht - een rapport van het ministerie van BZK en de sociale partners

Nadere informatie

Versterking beroepskolom in de hout- en meubelbranche

Versterking beroepskolom in de hout- en meubelbranche Versterking beroepskolom in de hout- en meubelbranche Aansluiting MBO-HBO Amsterdam, augustus 2002 Drs B. van Bruggen 112/augustus 2002 DIJK12 Beleidsonderzoek Adelaarsweg 11 1021 BM AMSTERDAM Tel.: 020-6373623

Nadere informatie

M200616. De winstpotentie van personeelsbeleid in het MKB

M200616. De winstpotentie van personeelsbeleid in het MKB M200616 De winstpotentie van personeelsbeleid in het MKB dr. J.M.P. de Kok drs. J.M.J. Telussa Zoetermeer, december 2006 Prestatieverhogend HRM-systeem MKB-bedrijven met een zogeheten 'prestatieverhogend

Nadere informatie

Mannen geven veel vaker leiding dan vrouwen

Mannen geven veel vaker leiding dan vrouwen nen geven veel vaker leiding dan vrouwen Astrid Visschers en Saskia te Riele In 27 gaf 14 procent van de werkzame beroepsbevolking leiding aan of meer personen. Dit aandeel is de afgelopen jaren vrijwel

Nadere informatie

MKB investeert in kennis, juist nu!

MKB investeert in kennis, juist nu! M201016 MKB investeert in kennis, juist nu! drs. B. van der Linden drs. P. Gibcus Zoetermeer, september 2010 MKB investeert in kennis, juist nu! MKB-ondernemers blijven investeren in bedrijfsopleidingen,

Nadere informatie

Vacatures in de industrie 1

Vacatures in de industrie 1 Vacatures in de industrie 1 Martje Roessingh 2 De laatste jaren is het aantal vacatures sterk toegenomen. Daarentegen is in de periode 1995-2000 het aantal geregistreerde werklozen grofweg gehalveerd.

Nadere informatie

Districtsrapportage. NOORDWEST -Noord-Holland-Noord -Zuidelijk Noord-Holland

Districtsrapportage. NOORDWEST -Noord-Holland-Noord -Zuidelijk Noord-Holland Districtsrapportage NOORDWEST - - 21 INHOUDSOPGAVE Pagina ACHTERGRONDINFORMATIE 3 1 WERKGELEGENHEID 4 2 VACATURES 5 3 ECABO ENQUETE 6 4 LEERLINGEN 7 5 GEDIPLOMEERDEN 8 7 PERSPECTIEVEN WERKGEVERS 1 8 ARBEIDSMARKTPERSPECTIEVEN

Nadere informatie

C O N V E N A N T & A C T I E P L A N

C O N V E N A N T & A C T I E P L A N EMBARGO TOT 6 MAART 2006 15.00 UUR C O N V E N A N T & A C T I E P L A N Voorwoord In juni 2005 heeft MKB-Nederland een nota gepresenteerd over het middelbaar beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie,

Nadere informatie

Beroepenveldcommissies voor de bouwsector in het mbo en hbo

Beroepenveldcommissies voor de bouwsector in het mbo en hbo Beroepenveldcommissies voor de bouwsector in het mbo en hbo Samenvatting Opdrachtgever: Bouwend Nederland Rotterdam, april 2013 Beroepenveldcommissies voor de bouwsector in het mbo en hbo Samenvatting

Nadere informatie

Resultaten Vacaturescan Regio Noord

Resultaten Vacaturescan Regio Noord Resultaten Vacaturescan Regio Noord Amsterdam, april 2004 drs S. J. van Duijn 166/april 2004 DIJK12 Beleidsonderzoek Adelaarsweg 11 1021 BM AMSTERDAM Tel.: 020-6373623 Fax: 020-6362645 info@dijk12.nl www.dijk12.nl

Nadere informatie

Werkgelegenheidsonderzoek 2010

Werkgelegenheidsonderzoek 2010 2010 pr ov i nc i e g r oni ng e n Wer kgel egenhei dsonder zoek Eenanal ysevandeont wi kkel i ngen i ndewer kgel egenhei di nde pr ovi nci egr oni ngen Werkgelegenheidsonderzoek 2010 Werkgelegenheidsonderzoek

Nadere informatie

Onderzoek Alumni Bètatechniek

Onderzoek Alumni Bètatechniek Onderzoek Alumni Bètatechniek 0 meting - Achtergrond Eén van de knelpunten op de Nederlandse arbeidsmarkt is een tekort aan technisch geschoolden. De Twentse situatie is hierin niet afwijkend. In de analyse

Nadere informatie

Waar gaat LLL over? Regio. Onderwijs continuïteit. Arbeidsmarkt macro economie. Overheid vitaliteit, fiscaal beleid

Waar gaat LLL over? Regio. Onderwijs continuïteit. Arbeidsmarkt macro economie. Overheid vitaliteit, fiscaal beleid Waar gaat LLL over? Onderwijs continuïteit Arbeidsmarkt macro economie Individu employability Sector Regio Overheid vitaliteit, fiscaal beleid Bedrijven continuïteit, concurrentie Arbeidsmarkt doelen Sectorbeleid

Nadere informatie

Vergrijzing MKB-ondernemers zet bedrijfsprestaties onder druk

Vergrijzing MKB-ondernemers zet bedrijfsprestaties onder druk M201210 Vergrijzing MKB-ondernemers zet bedrijfsprestaties onder druk Arjan Ruis Zoetermeer, september 2012 Vergrijzing MKB-ondernemers zet bedrijfsprestaties onder druk De leeftijd van de ondernemer blijkt

Nadere informatie

Van mbo en havo naar hbo

Van mbo en havo naar hbo Van mbo en havo naar hbo Dick Takkenberg en Rob Kapel Studenten die naar het hbo gaan, komen vooral van het mbo en de havo. In het algemeen blijven mbo ers die een opleiding in een bepaald vak- of studiegebied

Nadere informatie

Notitie Aan. Doel en opzet. Totaalbeeld. Jan Kees Boon. Sectorcommissie Boomkwekerijproducten. Agendapunt 10, vergadering d.d.

Notitie Aan. Doel en opzet. Totaalbeeld. Jan Kees Boon. Sectorcommissie Boomkwekerijproducten. Agendapunt 10, vergadering d.d. Notitie Aan Sectorcommissie Boomkwekerijproducten Van Jan Kees Boon Kenmerk Behoort bij Agendapunt 10, vergadering d.d. 9-5-2007 Totaal aantal pagina s 7 27 april 2007 SAMENVATTING ARBEIDSMARKTMONITOR

Nadere informatie

Afsprakenkader. Partners in Leren en Werken in. Zorg en Welzijn Zeeland. Vastgesteld in de FluenZ Adviesraad. ViaZorg

Afsprakenkader. Partners in Leren en Werken in. Zorg en Welzijn Zeeland. Vastgesteld in de FluenZ Adviesraad. ViaZorg Afsprakenkader Partners in Leren en Werken in Zorg en Welzijn Zeeland ViaZorg 2014 Vastgesteld in de FluenZ Adviesraad INHOUD Inleiding 1. Hoe kunnen de opleidingen kwalitatief beter en vooral uitdagender?

Nadere informatie

MKB-ondernemers met oog voor de toekomst

MKB-ondernemers met oog voor de toekomst M200803 MKB-ondernemers met oog voor de toekomst Bedrijfsstrategieën in het MKB drs. M. Mooibroek Zoetermeer, juli 2008 MKB-ondernemers met oog voor de toekomst Ongeveer de helft van de MKB-ondernemers

Nadere informatie

De arbeidsmarktpositie van afgestudeerden van het hoger beroepsonderwijs. HBO-Monitor 2007. G.W.M. Ramaekers

De arbeidsmarktpositie van afgestudeerden van het hoger beroepsonderwijs. HBO-Monitor 2007. G.W.M. Ramaekers De arbeidsmarktpositie van afgestudeerden van het hoger beroepsonderwijs HBO-Monitor 2007 G.W.M. Ramaekers Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt Faculteit der Economische Wetenschappen en Bedrijfskunde

Nadere informatie

Starten in een dal, profiteren van de top

Starten in een dal, profiteren van de top M200715 Starten in een dal, profiteren van de top drs. A. Bruins drs. D. Snel Zoetermeer, november 2007 2 Starten in een dal, profiteren van de top Ondernemers die in 2003 een bedrijf begonnen, waren zich

Nadere informatie

Salarissen en competenties van MBO-BOL gediplomeerden: Feiten en cijfers

Salarissen en competenties van MBO-BOL gediplomeerden: Feiten en cijfers Research Centre for Education and the Labour Market ROA Salarissen en competenties van MBO-BOL gediplomeerden: Feiten en cijfers ROA Fact Sheet ROA-F-2014/1 Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt

Nadere informatie

Resultaten vacaturescan Regio West

Resultaten vacaturescan Regio West Resultaten vacaturescan Regio West Meting 3 Amsterdam, oktober 2004 drs B. van Bruggen 187/oktober 2004 DIJK12 Beleidsonderzoek Adelaarsweg 11 1021 BM AMSTERDAM Tel.: 020-6373623 Fax: 020-6362645 info@dijk12.nl

Nadere informatie

V erschenen in: ESB, 83e jaargang, nr. 4149, pagina 344, 24 april 1998 (datum) De arbeidsmarkt voor informatici is krap en zal nog krapper worden.

V erschenen in: ESB, 83e jaargang, nr. 4149, pagina 344, 24 april 1998 (datum) De arbeidsmarkt voor informatici is krap en zal nog krapper worden. Het informatici-tekort A uteur(s): Smits, W. (auteur) Delmee, J. (auteur) Grip, A. de (auteur) De auteurs zijn werkzaam bij het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) van de Universiteit

Nadere informatie

Colo-barometer van de stageplaatsen- en leerbanenmarkt

Colo-barometer van de stageplaatsen- en leerbanenmarkt Colo-barometer van de stageplaatsen- en leerbanenmarkt Een inventarisatie door Kenniscentra Beroepsonderwijs Bedrijfsleven, verenigd in Colo, peiling mei 2007. Het aantal door kenniscentra erkende leerbedrijven

Nadere informatie

In opdracht van Nederland Maritiem Land (NML) en de aangesloten branches heeft Ecorys de maritieme arbeidsmarktenquête 2015 uitgevoerd. In 2015 is niet voor elke branche afzonderlijk een rapportage opgesteld.

Nadere informatie

Resultaten vacaturescan Regio Rijndelta

Resultaten vacaturescan Regio Rijndelta Resultaten vacaturescan Regio Rijndelta Meting 3 Amsterdam, oktober 2004 drs B. van Bruggen 188/oktober 2004 DIJK12 Beleidsonderzoek Adelaarsweg 11 1021 BM AMSTERDAM Tel.: 020-6373623 Fax: 020-6362645

Nadere informatie

Advies onderzoeksfase Lef L up! Samenvatting

Advies onderzoeksfase Lef L up! Samenvatting Advies onderzoeksfase Lef L up! Samenvatting Achtergrond Aansluitend op de strategische doelstelling van Noorderlink 'Mobiliteit tussen Noorderlink organisaties bevorderen' gaan we de kracht van het netwerk

Nadere informatie

Onderzoek studie uitval HBO studenten Het belang van een goede studiekeuze. oktober 2011

Onderzoek studie uitval HBO studenten Het belang van een goede studiekeuze. oktober 2011 Onderzoek studie uitval HBO studenten Het belang van een goede studiekeuze oktober 2011 Hoog percentage studie uitvallers Uit cijfers van de HBO-raad blijkt dat gemiddeld 15,8% van de HBO studenten afvalt

Nadere informatie

Lesbrief. Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt

Lesbrief. Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt Lesbrief Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt Inleiding Het aantrekkelijke van loopbaan en burgerschap is dat het voortdurend in beweging is. Onze samenleving is dynamisch; er vinden continu veranderingen

Nadere informatie

De Nederlandse Maritieme Arbeidsmarkt 2014

De Nederlandse Maritieme Arbeidsmarkt 2014 De Nederlandse Maritieme Arbeidsmarkt 2014 Sectorrapport Maritieme Toeleveringsindustrie Ruud van der Aa Jenny Verheijen 1 Inhoudsopgave Inleiding 3 Belangrijkste uitkomsten 4 1. Samenstelling werkgelegenheid

Nadere informatie

Opleiden in de beroepspraktijk Appendix Sector Cultuurtechnische werken en grondverzet, Meststoffendistributie en Loonwerken in de Agrarische sector

Opleiden in de beroepspraktijk Appendix Sector Cultuurtechnische werken en grondverzet, Meststoffendistributie en Loonwerken in de Agrarische sector Opleiden in de beroepspraktijk Appendix Sector Cultuurtechnische werken en grondverzet, Meststoffendistributie en Loonwerken in de Agrarische sector drs B. Detmar drs I.E.M. de Vries Amsterdam/oktober

Nadere informatie

Resultaten enquête leerbedrijven Kans op werk 2017

Resultaten enquête leerbedrijven Kans op werk 2017 Resultaten enquête leerbedrijven Kans op werk 2017 Inhoudsopgave Inleiding... 3 Resultaten... 4 Aanbod vacatures... 4 Invulling vacatures... 5 Verwachte vacature ontwikkeling... 6 Geschiktheid toekomstige

Nadere informatie

Ondernemerschap & Ondernemendheid. In de beroepssector handel & de bedrijfstak MITT 2010

Ondernemerschap & Ondernemendheid. In de beroepssector handel & de bedrijfstak MITT 2010 Ondernemerschap & Ondernemendheid In de beroepssector handel & de bedrijfstak 2010 Inhoudsopgave Voorwoord... 3 Inleiding... 4 Samenvatting... 5 Conclusies en aanbevelingen... 6 1. Ondernemers in Nederland...

Nadere informatie

ICT-behoeften in het mkb. Onderzoek van TNS-NIPO

ICT-behoeften in het mkb. Onderzoek van TNS-NIPO ICT-behoeften in het mkb Onderzoek van TNS-NIPO ICT-behoeften in het mkb Onderzoek TNS-NIPO Koninklijke vereniging MKB-Nederland Beleid, Onderzoek en Communicatie Delft, 13 april 26 Contactpersoon: drs.

Nadere informatie

M200705. Werkgelegenheid bij startende bedrijven. drs. A. Bruins

M200705. Werkgelegenheid bij startende bedrijven. drs. A. Bruins M200705 Werkgelegenheid bij startende bedrijven drs. A. Bruins Zoetermeer, mei 2007 2 Werkgelegenheid bij startende bedrijven Van startende bedrijven wordt verwacht dat zij bijdragen aan nieuwe werkgelegenheid.

Nadere informatie

Meerlanden/ Spa Groep Mensontwikkeling en Sectorplan Ambor. Marlies van der Greft (Meerlanden) Wouter Jansen (Spa/ NVRD)

Meerlanden/ Spa Groep Mensontwikkeling en Sectorplan Ambor. Marlies van der Greft (Meerlanden) Wouter Jansen (Spa/ NVRD) Meerlanden/ Spa Groep Mensontwikkeling en Sectorplan Ambor Marlies van der Greft (Meerlanden) Wouter Jansen (Spa/ NVRD) Meerlanden: ambities 2012-2016 Samen meer waarde creëren: Meer mogelijkheden voor

Nadere informatie

Stappenplan Strategische Personeelsplanning

Stappenplan Strategische Personeelsplanning Stappenplan Strategische Personeelsplanning Stap 1: Breng het gewenste toekomstig personeelbestand in kaart. Stap 3: Analyseer het spanningsveld tussen het huidige en gewenste personeelsbestand Stap 4:

Nadere informatie

Werkgelegenheidsonderzoek 2011

Werkgelegenheidsonderzoek 2011 Werkgelegenheidsonderzoek 2011 Werkgelegenheidsonderzoek 2011 Provincie Groningen Werkgelegenheidsonderzoek 2011 Werkgelegenheidsonderzoek 2011 Provincie Groningen Provincie Groningen Drs. Eelco Westerhof

Nadere informatie

Ad en arbeidsmarktprognoses: Hoe gaat het nu, en is er straks een andere insteek nodig?

Ad en arbeidsmarktprognoses: Hoe gaat het nu, en is er straks een andere insteek nodig? Ad en arbeidsmarktprognoses: Hoe gaat het nu, en is er straks een andere insteek nodig? Frank Cörvers Dag van de Associate Degree, Amersfoort, 17 maart 2017 Arbeidsmarktprognoses ROA: Doel Methodiek ROA

Nadere informatie

M200412 Opleidingsniveau in MKB stijgt

M200412 Opleidingsniveau in MKB stijgt M200412 Opleidingsniveau in MKB stijgt A.M.J. te Peele Zoetermeer, 24 december 2004 Meer hoger opgeleiden in het MKB Het aandeel hoger opgeleiden in het MKB is de laatste jaren gestegen. Met name in de

Nadere informatie

Tekortvakken in het voortgezet onderwijs Deborah van den Berg januari 2012

Tekortvakken in het voortgezet onderwijs Deborah van den Berg januari 2012 Tekortvakken in het voortgezet onderwijs Deborah van den Berg januari 2012 1. Inleiding In het voortgezet onderwijs worden op de korte termijn tekorten aan leraren verwacht, oplopend tot een verwacht tekort

Nadere informatie

Resultaten enquête leerbedrijven Kans op werk 2018

Resultaten enquête leerbedrijven Kans op werk 2018 Resultaten enquête leerbedrijven Kans op werk 2018 Inhoudsopgave Inleiding... 3 Resultaten... 4 Aanbod vacatures... 4 Invulling vacatures... 5 Verwachte vacature ontwikkeling... 6 Geschiktheid vacatures

Nadere informatie

Werkgelegenheid, vacatures en werving in de provincie Utrecht 2013. De knelpunten die Utrechtse bedrijven ervaren

Werkgelegenheid, vacatures en werving in de provincie Utrecht 2013. De knelpunten die Utrechtse bedrijven ervaren Werkgelegenheid, vacatures en werving in de provincie Utrecht 2013 De knelpunten die Utrechtse bedrijven ervaren Ester Hilhorst Economic Board Utrecht Februari 2014 Inhoud Samenvatting Crisis kost meer

Nadere informatie

Samenvatting onderzoek Medewerkers in het MBO

Samenvatting onderzoek Medewerkers in het MBO Samenvatting onderzoek Medewerkers in het MBO Uitgevoerd door ABF Research in opdracht van SOM Aanleiding De arbeidsmarkt voor mbo-personeel is dynamisch. Nieuw personeel stroomt in en ander personeel

Nadere informatie

Duurzaamheid van werk binnen de banenafspraak

Duurzaamheid van werk binnen de banenafspraak Duurzaamheid van werk binnen de banenafspraak - 2017 Analyse op basis van het doelgroepregister en de polisadministratie 1 Inhoud Inleiding... 3 1: Werkzaam zijn en blijven... 4 1a: Werkzaam zijn en blijven

Nadere informatie

MEERJARENBELEIDSPLAN 2013-2016

MEERJARENBELEIDSPLAN 2013-2016 MEERJARENBELEIDSPLAN 2013-2016 Verenigd bekwaam Vereniging van Ziekenhuisinstrumentatietechnici Beleidsplan VZI versie 1.0 1 Inhoudsopgave Voorwoord pagina 3 Inleiding pagina 4 Analyse pagina 4 Strategie

Nadere informatie

61e Ondernemerspanel. MKB-Nederland TNS NIPO

61e Ondernemerspanel. MKB-Nederland TNS NIPO 61e Ondernemerspanel MKB-Nederland TNS NIPO 61e Ondernemerspanel MKB-Nederland TNS NIPO Samenvatting van de resultaten van het 61 e panelonderzoek onder ondernemers in het midden- en kleinbedrijf door

Nadere informatie

Voor wie verstandig handelt! Daling personeel

Voor wie verstandig handelt! Daling personeel Daling personeel Trendsamenvatting Naam Definitie Scope Invloed Conclusie Bronnen Daling personeel Het aantal medewerkers dat werkzaam is in de sector / branche zal gemiddeld genomen hoger opgeleid zijn,

Nadere informatie

Zeeland / West- Brabant

Zeeland / West- Brabant Arbeidsmarkt- en stageonderzoek procestechnische opleidingen Zeeland / West- Brabant 2015 Inhoudsopgave 1 Onderzoeksopzet... 3 1.1 Respons... 3 2 Stage- en leerwerkplaatsen... 4 2.1 Verdeling over de sectoren...

Nadere informatie

Figuur 1: Aantal gediplomeerde studenten lerarenopleidingen studiejaar 2004-2008 (bronnen: hbo-raad en vsnu, bewerkt door sbo)

Figuur 1: Aantal gediplomeerde studenten lerarenopleidingen studiejaar 2004-2008 (bronnen: hbo-raad en vsnu, bewerkt door sbo) Aantal gediplomeerden aan de lerarenopleidingen in Nederland Ondanks huidige en verwachte lerarentekorten is er geen sprake van een substantiële groei van aantal gediplomeerden aan de verschillende lerarenopleidingen.

Nadere informatie

Mei Economische Barometer Valkenswaard en Waalre. Verwachting voor 2010 en 2011

Mei Economische Barometer Valkenswaard en Waalre. Verwachting voor 2010 en 2011 Verwachting voor 2010 en 2011 Mei 2010 CONCLUSIES Zakelijke dienstverlening domineert de economie van Waalre. Valkenswaard kent relatief veel industrie en groothandel. Afname van de werkgelegenheid doet

Nadere informatie

Leeftijdbewust personeelsbeleid De business case

Leeftijdbewust personeelsbeleid De business case Leeftijdbewust personeelsbeleid De business case Inleiding Binnen de sector ziekenhuizen is leeftijdsbewust personeelsbeleid een relevant thema. De studie RegioMarge 2006, De arbeidsmarkt van verpleegkundigen,

Nadere informatie

Bachelor of Business Administration (MER opleiding)

Bachelor of Business Administration (MER opleiding) Bachelor of Business Administration (MER opleiding) voor decentrale overheden Het Onderwijs De Bachelor of Business Administration voor decentrale overheden (Management, Economie & Recht, MER) wordt aangeboden

Nadere informatie

Arbeidsmarktinformatie Regio Midden Gelderland mei 2017

Arbeidsmarktinformatie Regio Midden Gelderland mei 2017 Kansberoepen in de Branche Bouw en Groen Hovenier, medewerker hovenier, opperman, hulparbeider grond-weg en waterbouw, Grond- en kabelwerker, machinist hydraulische graafmachine, machinist bulldozer, machinist

Nadere informatie

Arbeidsmarktregio Groot Amsterdam

Arbeidsmarktregio Groot Amsterdam Regiosheet Arbeidsmarktregio REGIOSHEET Arbeidsmarktregio 21 21 Dit is de regiosheet voor de arbeidsmarktregio, waarin de arbeidsmarkt wordt geschetst voor de beroepen in het ECABO-domein. ECABO brengt

Nadere informatie

Rapportage Kunsten-Monitor 2014

Rapportage Kunsten-Monitor 2014 Rapportage Kunsten-Monitor 2014 Inleiding In 2014 heeft de AHK deelgenomen aan het jaarlijkse landelijke onderzoek onder recent afgestudeerden: de Kunsten-Monitor. Alle bachelor en master afgestudeerden

Nadere informatie

Factsheet Mismatch tussen vraag en aanbod kenmerkt arbeidsmarkt

Factsheet Mismatch tussen vraag en aanbod kenmerkt arbeidsmarkt 1 Inhoud Pagina Bronvermelding & Verantwoording 3 Werving - algemeen 4 Werving beeld per sector 5 Werving beeld per functie-familie 6 Werving beeld per functie-familie naar opleidingsniveau 6 Werving beeld

Nadere informatie

Arbeidsmarktanalyse Logistiek Een analyse van vraag en aanbod: 2015, trends en prognoses tot 2020

Arbeidsmarktanalyse Logistiek Een analyse van vraag en aanbod: 2015, trends en prognoses tot 2020 Arbeidsmarktanalyse Logistiek Een analyse van vraag en aanbod: 2015, trends en prognoses tot 2020 Wim Verhoeven 25 mei 2016 Human Capital Agenda Logistiek Werk berust op 3 pijlers: Bevordering instroom

Nadere informatie

Business Continuity Management conform ISO 22301

Business Continuity Management conform ISO 22301 Business Continuity Management conform ISO 22301 Onderzoek naar effecten op de prestaties van organisaties Business continuity management gaat over systematische aandacht voor de continuïteit van de onderneming,

Nadere informatie

Economische scenario s West-Friesland

Economische scenario s West-Friesland Economische scenario s West-Friesland 24 april 2014 Opzet presentatie 1. Economische ontwikkeling West-Friesland 2. SWOT economie 3. Trends en ontwikkelingen 4. Prognose economische ontwikkeling 5. Scenario

Nadere informatie

Arbeidsmarktregio Oost-Utrecht

Arbeidsmarktregio Oost-Utrecht Regiosheet Arbeidsmarktregio REGIOSHEET Arbeidsmarktregio 1 1 Dit is de regiosheet voor de arbeidsmarktregio, waarin de arbeidsmarkt wordt geschetst voor de beroepen in het ECABO-domein. ECABO brengt in

Nadere informatie

The digital transformation executive study

The digital transformation executive study The digital transformation executive study De noodzaak van transformatie voor kleine en middelgrote producerende bedrijven Technologie verandert de manier waarop kleine en middelgrote bedrijven zakendoen.

Nadere informatie

Arbeidsmarktontwikkelingen in de techniek. Andries de Grip

Arbeidsmarktontwikkelingen in de techniek. Andries de Grip Arbeidsmarktontwikkelingen in de techniek Andries de Grip Expert meeting Arbeidsmarkt ingenieurs, 11 april 2018 Huidige arbeidsmarktsituatie Werkloosheid onder schoolverlaters, 2016 Techniek % Economie

Nadere informatie

Zzp ers in de provincie Utrecht 2013. Onderzoek naar een groeiende beroepsgroep

Zzp ers in de provincie Utrecht 2013. Onderzoek naar een groeiende beroepsgroep Zzp ers in de provincie Utrecht 2013 Onderzoek naar een groeiende beroepsgroep Ester Hilhorst Economic Board Utrecht Februari 2014 Inhoud Samenvatting Samenvatting Crisis kost meer banen in 2013 Banenverlies

Nadere informatie

M200704. Markt- en klantgerichtheid in het MKB. drs. S.C. Oudmaijer

M200704. Markt- en klantgerichtheid in het MKB. drs. S.C. Oudmaijer M200704 Markt- en klantgerichtheid in het MKB drs. S.C. Oudmaijer Zoetermeer, februari 2007 Markt- en klantgerichtheid in het MKB In de rapportage beschrijft EIM drie indicatoren om de klant- en marktgerichtheid

Nadere informatie

Ontwikkelingen Metaalbewerking en Technisch Installatiebedrijf regio Noord

Ontwikkelingen Metaalbewerking en Technisch Installatiebedrijf regio Noord Ontwikkelingen Metaalbewerking en Technisch Installatiebedrijf regio Noord Drs S.J. van Duijn Amsterdam, juli 2005 505 DIJK12 Beleidsonderzoek Adelaarsweg 11 1021 BM AMSTERDAM Tel.: 020-6373623 Fax: 020-6362645

Nadere informatie

Bedrijfsscan Arbeidsmarktmonitor Metalektro eerste helft 2017

Bedrijfsscan Arbeidsmarktmonitor Metalektro eerste helft 2017 Bedrijfsscan Arbeidsmarktmonitor Metalektro eerste helft 2017 In dit document vindt u een selectie van de resultaten van de Arbeidsmarktmonitor Metalektro voor de eerste helft van 2017. Voor verschillende

Nadere informatie

Waar is de leraar scheikunde? Ontwikkelingen in tekortvakken in het vo

Waar is de leraar scheikunde? Ontwikkelingen in tekortvakken in het vo Waar is de leraar scheikunde? Ontwikkelingen in tekortvakken in het vo 1. Inleiding In de afgelopen jaren is het aantal leerlingen in het voortgezet onderwijs (vo) gegroeid van 902.000 leerlingen in 2009

Nadere informatie

Samenvatting Twente Index 2016

Samenvatting Twente Index 2016 Samenvatting Twente Index 2016 Kijk voor regionale en lokale data op www.twenteindex.nl INLEIDING De Twente Index wordt door Kennispunt Twente samengesteld in opdracht van de Twente Board. De Board wil

Nadere informatie

Kadernotitie Platform #Onderwijs 2032 SLO, versie 13 januari 2015

Kadernotitie Platform #Onderwijs 2032 SLO, versie 13 januari 2015 Kadernotitie Platform #Onderwijs 2032 SLO, versie 13 januari 2015 Doel en beoogde opbrengst van de dialoog De opdracht van het platform is te komen tot een integrale, maatschappelijk breed gedragen en

Nadere informatie

M Nieuwe werkgevers in 2004: De stap naar het aannemen van personeel. Guido Brummelkamp Wim Verhoeven Sjaak Vollebregt

M Nieuwe werkgevers in 2004: De stap naar het aannemen van personeel. Guido Brummelkamp Wim Verhoeven Sjaak Vollebregt M200919 Nieuwe werkgevers in 2004: De stap naar het aannemen van personeel Guido Brummelkamp Wim Verhoeven Sjaak Vollebregt Zoetermeer, december 2009 Nieuwe werkgevers Boodschap Nederland kent over de

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Noord-Holland Noord, januari 2017

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Noord-Holland Noord, januari 2017 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Noord-Holland Noord, januari 2017 Stijging WW in januari, toenemende personeelstekorten in techniek Het aantal WW-uitkeringen is in januari toegenomen ten opzichte van december

Nadere informatie

Aantal vestigingen: 3.364. Aantal werkzame personen: 21.003. 28% van de bedrijven verwacht personeel aan te nemen

Aantal vestigingen: 3.364. Aantal werkzame personen: 21.003. 28% van de bedrijven verwacht personeel aan te nemen Groene detailhandel Brancheontwikkelingen 2013 Deze factsheet bevat arbeidsmarktinformatie over de groene detailhandel. Onderwerpen die aan bod komen zijn: werkgelegenheid, trends en ontwikkelingen, vacatures

Nadere informatie

Toekomstverkenning voor de branche Verpleging en verzorging. Vraag en aanbod van verplegend en verzorgend personeel 2015-2019

Toekomstverkenning voor de branche Verpleging en verzorging. Vraag en aanbod van verplegend en verzorgend personeel 2015-2019 Toekomstverkenning voor de branche Verpleging en verzorging Vraag en aanbod van verplegend en verzorgend personeel 2015-2019 September 2015 Willem van der Windt Ineke Bloemendaal 1 Doel van de Toekomstverkenning

Nadere informatie

V erschenen in: ESB, 83e jaargang, nr. 4162, pagina 596, 31 juli 1998 (datum)

V erschenen in: ESB, 83e jaargang, nr. 4162, pagina 596, 31 juli 1998 (datum) Emancipatie en opleidingskeuze A uteur(s): Grip, A. de (auteur) Vlasblom, J.D. (auteur) Werkzaam bij het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) van de Universiteit Maastricht. (auteur) Een

Nadere informatie

in het kort OFED Arbeidsmarktmonitor elektrotechnische detailhandel 2013

in het kort OFED Arbeidsmarktmonitor elektrotechnische detailhandel 2013 in het kort OFED Arbeidsmarktmonitor elektrotechnische detailhandel 2013 OFED Arbeidsmarktmonitor elektrotechnische detailhandel 2013 in het kort 2 Mei 2013 Onderzoek en rapportage a-advies In opdracht

Nadere informatie

Arbeidsgehandicapten in Nederland

Arbeidsgehandicapten in Nederland Arbeidsgehandicapten in Nederland Ingrid Beckers In 2003 waren er in Nederland ruim 1,7 miljoen arbeidsgehandicapten; 15,8 procent van de 15 64-jarige bevolking. Het aandeel arbeidsgehandicapten is daarmee

Nadere informatie

M201218. Meer snelgroeiende bedrijven en meer krimpende bedrijven in Nederland

M201218. Meer snelgroeiende bedrijven en meer krimpende bedrijven in Nederland M201218 Meer snelgroeiende bedrijven en meer krimpende bedrijven in Nederland drs. D. Snel drs. N. Timmermans Zoetermeer, november 2012 Relatief veel snelgroeiende bedrijven in Nederland In deze rapportage

Nadere informatie

M200719. Een 'directe buitenlandse investering' is méér dan investeren alleen. Buitenlandse investeringen door MKB-bedrijven

M200719. Een 'directe buitenlandse investering' is méér dan investeren alleen. Buitenlandse investeringen door MKB-bedrijven M200719 Een 'directe buitenlandse investering' is méér dan investeren alleen Buitenlandse investeringen door MKB-bedrijven drs. R.M. Braaksma dr. J. Meijaard Zoetermeer, november 2007 Een 'directe buitenlandse

Nadere informatie