Barometer Maatschappelijk Vastgoed

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Barometer Maatschappelijk Vastgoed"

Transcriptie

1 Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2016 Onderzoeken, trends en ontwikkelingen in zorgvastgoed en gemeentelijk vastgoed Jan Veuger et al.

2 Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2016 Beheersing van vastgoedrisico s vraagt een extra stap Resultaten van onderzoek Risicomanagement Gemeentelijk Vastgoed 2016 ir. W.F. (Wicher) Schönau MMC en ir. J. (Jeroen) Tazelaar

3 VI BAROMETER EN ONDERZOEKSRESULTATEN Beheersing van vastgoedrisico s vraagt een extra stap Resultaten van onderzoek Risicomanagement Gemeentelijk Vastgoed 2016 ir. W.F. (Wicher) Schönau MMC en ir. J. (Jeroen) Tazelaar Professionalisering van gemeentelijk vastgoedmanagement is een voortgaand en onomkeerbaar proces. Sinds 2010, toen wij constateerden dat bij de meeste gemeenten het inzicht in de prestaties van de eigen vastgoedportefeuille beperkt was 113, zijn er grote stappen gezet. De Barometer Maatschappelijk Vastgoed geeft ieder jaar een nauwgezet beeld van deze ontwikkeling. Vorig jaar kwam echter één aspect naar voren dat hierin achterblijft: het risicomanagement van gemeentelijk vastgoed. De Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2014 laat zien dat ruim de helft (56%) van de gemeenten aangeeft geen maatregelen ten aanzien van financieel risicomanagement te hebben getroffen. Een jaar later is dat 36%, waarbij een aanvullende 10% beweert op dat moment bezig te zijn met het opstellen van beheersmaatregelen. De inspanningen op het gebied van risicomanagement spitsten zich vooral toe op de financiële monitoring (zoals kwartaalverslagen en maandrapportages) en het hanteren van een risicoparagraaf in het vastgoedbeleid % 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Getroffen maatregelen t.a.v. financieel risicomanagement (maatschappelijk vastgoed) 41% 10% 36% 10% 23% Financiële monitoring Andere maatregelen (Nog) geen maatregelen getroffen Op dit moment aan het opstellen Risicoparagraaf vastgoedbeleid Figuur 1: risicomanagement: financiële beheersmaatregelen (Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2015) 113 Tazelaar en Schönau (2010). Professioneel Gemeentelijk Vastgoed. 114 Veuger et al. (2014 & 2015). Barometer Maatschappelijk Vastgoed. 355

4 GEMEENTELIJK MAATSCHAPPELIJK VASTGOED Voor ons is deze specifieke uitkomst van de Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2015 aanleiding geweest om verdiepend onderzoek te doen. Het resultaat hiervan is te vinden in de publicatie Onderzoek Risicomanagement Gemeentelijk Vastgoed 2016, recent uitgebracht door Twynstra Gudde. 115 Aan dit onderzoek hebben 30 Nederlandse gemeenten deelgenomen. Zij hebben gereageerd op een schriftelijke enquête die is verstuurd aan de (eind)verantwoordelijke voor het gemeentelijk vastgoed. Van de respondenten vertegenwoordigt 40% een gemeente met meer dan inwoners. 116 Dit artikel gaat in op de actuele stand van risicomanagement in relatie tot het gemeentelijk vastgoed. Daarbij wordt ingegaan op de mate waarin risicomanagement daadwerkelijk wordt uitgevoerd en welke inhoudelijke risico s gemeentelijke vastgoedafdelingen als actueel zien. Toegenomen aandacht voor vastgoedrisico s Risico s behorend bij bezit, beheer en exploitatie van gemeentelijk vastgoed zijn een actueel onderwerp. Zo heeft de veroordeling van de gemeente Tilburg, naar aanleiding van een dodelijk incident in 2011 in een van haar zwembaden, uitgebreide media-aandacht gekregen. Eisen aan gebouwen op het gebied van (brand)veiligheid en klimaat blijven toenemen, terwijl een functionele levensduur van 40 jaar niet langer vanzelfsprekend is. Sneller inspelen op maatschappelijke ontwikkelingen maakt dat gebouwaanpassingen eerder regel dan uitzondering zijn. Daarbij stellen recente vastgoed gerelateerde schandalen ook scherpere eisen aan gemeenten wat betreft transparant handelen en verantwoording. Bovendien kijkt de burger steeds kritischer naar bouwprojecten van de overheid. En worden in menig gemeenteraad vragen gesteld over de (vermeende) leegstand in de gemeentelijke vastgoedportefeuille, aangewakkerd door de leegstand op de kantorenmarkt als ook prognoses die laten zien dat 25% tot 50% van het maatschappelijk vastgoed zijn functie dreigt te verliezen. 117 Voor gemeenten is het daarom van belang om, in de besluitvorming over het eigen vastgoed, breder te kijken dan de risico s van technisch beheer. Gemeentelijke vastgoedafdelingen hebben echter niet stilgezeten. Inmiddels voert een meerderheid van de gemeenten haar vastgoedtaken centraal uit en heeft zij daarvoor verschillende instrumenten ontwikkeld. Toch ervaren wij dat wethouders momenteel, nadat het in beeld brengen van de vastgoedportefeuille enige jaren in beslag heeft genomen, concrete resultaten verlangen van hun vastgoedafdeling. Daarbij wordt de lat steeds hoger 115 Schönau et al. (2016). Onderzoek Risicomanagement Gemeentelijk Vastgoed In de presentatie van de onderzoeksresultaten wordt een onderscheid gemaakt tussen kleine gemeenten (< inwoners) en middel- en grote gemeenten (> inwoners). Vanaf inwoners wordt een gemeente als groot beschouwd. 117 Bouwstenen voor Sociaal (2013). 356

5 VI BAROMETER EN ONDERZOEKSRESULTATEN gelegd: de kostengerichte focus moet verlegd worden naar het sturen op (bedrijfs)prestaties en maatschappelijke effecten. Stand van risicomanagement Onder gemeenten is het toepassen van risicomanagement gemeengoed. Uit ons onderzoek blijkt dat 85% van de gemeenten risicomanagement in algemene zin toepast. Echter, slechts een krappe meerderheid (56%) brengt de vastgoed gerelateerde risico s in kaart middels een risicoanalyse. Circa een kwart doet dat op een andere manier. Hierbij kan gedacht worden aan het benoemen van risico s in voortgangrapportages aan directie of het college van B&W. Opvallend is het grote verschil tussen grote en kleine gemeenten, zoals figuur 2 laat zien. Het verschil zit met name in de expliciete toepassing van een methodiek van risicoanalyse. Grote gemeenten voeren in grote meerderheid (82%) een vorm van risicoanalyse uit en benoemen dit ook als zodanig. Kleine gemeenten inventariseren weliswaar in groten getale risico s voor hun vastgoed, maar 33% kan dit niet uitdrukkelijk koppelen aan het instrument risicoanalyse. Enkelen geven aan dat kosten-batenanalyses worden gemaakt of de risico s tussen de oren zitten bij de vastgoedmedewerkers. Figuur 2: in kaart brengen risico s (uitgesplitst naar kleine en (middel)grote gemeenten) 357

6 GEMEENTELIJK MAATSCHAPPELIJK VASTGOED Risicomanagement volgens de RISMAN-methode 118 Risicomanagement is het op regelmatige en gestructureerde wijze in kaart brengen en beheersen van risico s, waardoor mogelijke knelpunten vroegtijdig aan het licht komen. Het omvat het geheel van activiteiten en maatregelen dat gericht is op het omgaan met risico s. De risicomanagementcyclus begint met het uitvoeren van een risicoanalyse. Hierbij worden achtereenvolgens het doel van de risicoanalyse vastgesteld, de risico s in kaart gebracht, de belangrijkste risico s bepaald en beheersmaatregelen geïnventariseerd. Na het uitvoeren van de risicoanalyse wordt een keuze gemaakt uit de geïnventariseerde beheersmaatregelen en worden deze beheersmaatregelen daadwerkelijk uitgevoerd. Figuur 3: risicomanagement volgens de RISMAN-methode Op enig moment worden genomen beheersmaatregelen geëvalueerd op het bereikte effect en wordt de risicoanalyse geactualiseerd. Nagegaan wordt of er nieuwe risico s zijn bijgekomen, of risico s kunnen worden afgevoerd en of voor reeds bekende risico s aanvullende beheersmaatregelen genomen moeten worden. Risicomanagement maakt de stap naar beheersing van risico s door het kiezen, uitvoeren en evalueren van beheersmaatregelen. Het is een cyclisch proces dat in een project, een programma of binnen de vastgoedafdeling meerdere malen doorlopen wordt. 118 De RISMAN-methode is in 1995 ontwikkeld door Rijkswaterstaat, Prorail, Twynstra Gudde, TU Delft en Gemeentewerken Rotterdam als instrument voor risicoanalyse. In 1999 is de methode verruimd naar risicomanagement. 358

7 VI BAROMETER EN ONDERZOEKSRESULTATEN Het uitvoeren van een risicoanalyse voor gemeentelijk vastgoed is pas de start van risicomanagement. Na het vaststellen van de belangrijkste risico s en het in kaart brengen van mogelijke beheersmaatregelen zal tot actie moeten worden overgegaan. In de enquête hebben we gemeenten gevraagd naar de mate waarin zij werkelijk een vervolg hebben gegeven aan een risicoanalyse: 43% van alle respondenten onderneemt actie door risico s te beheersen of te accepteren. Dit betekent dat ruim 20% van de gemeenten die zegt een risicoanalyse uit te voeren niet overgaat tot het treffen van beheersmaatregelen. Ook voor deze stap van de RISMAN-methode is een aanzienlijk verschil tussen (middel)grote en kleine gemeenten zichtbaar: driekwart van de grote gemeenten kiest er bewust voor om risico s te beheersen of te accepteren, terwijl dit onder slechts een derde van de kleine gemeenten het geval is. Een relatief groot deel van de kleine gemeenten haakt dus af tijdens deze fase van risicomanagement. Actueel inzicht in risico s houden Maatschappelijke ontwikkelingen volgen elkaar tegenwoordig zo snel op dat gemeenten een grote uitdaging hebben om niet achter de feiten aan te lopen. Juist risicomanagement biedt een middel om te anticiperen op onverwachte omstandigheden, in plaats van deze alleen achteraf te verantwoorden. Het is daarbij essentieel dat regelmatig wordt beoordeeld of de gesignaleerde risico s nog steeds actueel zijn én of de gekozen beheersmaatregelen worden uitgevoerd. Deze stap, het actualiseren van de risicoanalyse, maakt risicomanagement tot een cyclisch proces. Wederom zijn (middel)grote gemeenten hier een stuk verder in dan kleine gemeenten, zo blijkt uit ons onderzoek (figuur 4). Twee derde van de grote gemeenten actualiseert jaarlijks de vastgoedrisico s, terwijl slechts 28% van de gemeenten met minder dan inwoners stelselmatig deze risico s herijkt. Figuur 4: het actualiseren van risico s (klein en (middel)grote gemeenten) 359

8 GEMEENTELIJK MAATSCHAPPELIJK VASTGOED In de verdiepende gesprekken, die wij voerden in het kader van het onderzoek, komt een beeld naar voren dat gemeenten het gemakkelijker vinden om risicomanagement toe te passen als er een concreet project aan de orde is. Een veelgebruikte methode als Projectmatig Werken bevat aspecten die risicomanagement vereenvoudigen, zoals een helder (project)doel, van tevoren vastgestelde kaders (in tijd, geld en kwaliteit), een periodieke structuur van verantwoording in de vorm van een projectorganisatie et cetera. Er ontstaan als het ware natuurlijke momenten waarop het project wordt beoordeeld en daar waar nodig herijkt en bijgestuurd. Bij niet-projectmatige vraagstukken zoals het merendeel van de going concern vastgoedprocessen, moeten deze herijkingsmomenten worden gecreeerd. Onmisbaar daarvoor zijn kaders, strategische doelen, principes van organisatie-inrichting en beschreven werkprocessen van de vastgoedorganisatie. Aan de hand hiervan kunnen de collectieve en individuele jaarplannen worden bepaald en is periodieke toetsing en (bij)sturing mogelijk. Een ander middel dat door gemeenten wordt gebruikt, is om grote cycli, zoals bijvoorbeeld het onderhoud in een jaar, te benoemen en aan te sturen als een project. Tot slot is het vinden van aansluiting op de gemeentelijke P&C-cyclus een manier om een (rapportage)structuur in de vastgoedinformatie aan te brengen. Leegstand als grote bedreiging De variëteit aan risico s die kunnen optreden bij het bezit, beheer en exploiteren van gemeentelijk vastgoed is groot. Om inzicht te krijgen in de risico s die gemeenten op dit vlak echt bezighouden, is gevraagd naar wat gemeenten als de meest actuele risico s beschouwen. Respondenten konden daarvoor een top vijf aangeven uit een lijst van 18 risico s. Leegstand van gemeentelijk vastgoed blijkt met afstand het meest actuele risico: 70% van de gemeenten ziet dit als een acute bedreiging. Van de gemeenten die jaarlijks hun vastgoed gerelateerde risico s actualiseren, onderkent zelfs 100% leegstand als risico. Dat bijna de helft van de gemeenten tevens het risico op te lage bezetting van accommodaties benoemt, maakt het leegstandsrisico nog pregnanter omdat dit nauw samenhangt met leegstand. De top vijf wordt gecomplementeerd door budgetrisico s (41%), het risico op een niet-toereikende onderhoudsvoorziening (37%) en risico s van politieke besluitvorming en duurzaamheid (33%). 360

9 VI BAROMETER EN ONDERZOEKSRESULTATEN Figuur 5: actuele risico s ten aanzien van gemeentelijk vastgoed Wanneer men bovenstaande lijst met risico s beschouwt, is zichtbaar dat bepaalde risico s financieel van aard zijn en andere zoals het risico op niet-functionerend vastgoed specifiek samenhangen met projecten. Om meer grip te krijgen op de variëteit aan inhoudelijke risico s hebben wij in de uitvraag aan gemeenten drie werkgebieden van gemeentelijk vastgoedmanagement geformuleerd waaraan specifieke risico s gekoppeld kunnen worden. Dit zijn: - Projecten & ontwikkeling - Beheer & exploitatie - Transacties & waardering. Wij hebben geconstateerd dat grote gemeenten in hogere mate risicomanagement voor gemeentelijk vastgoed toepassen en dit op een volgens de RISMAN-methode meer gestructureerde wijze doen. Dat verklaart ook dat deze gemeenten meer risico s zien in elk van de genoemde werkgebieden. Wanneer gemeenten aldus gevraagd wordt om uit een lijst van 18 risico s de meest actuele risico s aan te geven, wordt impliciet een focus ten aanzien van een of meerdere werkgebieden zichtbaar. We staan kort stil bij de vraag aan welke risico s men moet denken per werkgebied. 361

10 GEMEENTELIJK MAATSCHAPPELIJK VASTGOED Figuur 6: risico s van gemeentelijk vastgoed verdeeld naar werkgebied (kleine en (middel)grote gemeenten) Projecten & ontwikkeling: het belang van gegronde besluitvorming Iedere gemeente heeft te maken met vastgoed gerelateerde projecten zoals de nieuwbouw of renovatie van maatschappelijk vastgoed. Het overschrijden van het door de raad beschikbaar gestelde krediet is in de politieke context van een gemeente blijkbaar nog steeds een zorg onder bestuurders en ambtenaren. In de wereld van projecten is risicomanagement inmiddels wijdverbreid, zeker onder grote gemeenten. Maar het zijn niet zozeer de technische risico s waar gemeenten zich zorgen om maken, maar de risico s van politieke besluitvorming en de financiële gevolgen daarvan. Beheer & exploitatie: het belang van professionalisering Van de risico s die gemeenten onderscheiden op het terrein van beheer & exploitatie is onveiligheid van gebouwen een belangrijk thema. De laatste jaren hebben incidenten in gemeentelijke gebouwen, zelfs met dodelijk afloop 119, het besef doen groeien dat wanneer niet duidelijk vastligt wie welke verantwoordelijkheden draagt dit effecten heeft voor het beheersen van risico s. Daarnaast zien de respondenten dat gebrekkig inzicht in de eigen vastgoedportefeuille gepaard gaat met inefficiënte besluitvorming. Hierdoor kan bijvoorbeeld worden gekozen voor een nieuwbouwproject, terwijl een geschikt leegstaand gebouw over het hoofd wordt gezien. 119 De gemeente Boxtel en Camelot zijn begin dit jaar veroordeeld tot een boete nadat een huurder van een gemeentelijk object is geëlektrocuteerd (Omroep Brabant d.d ). 362

11 VI BAROMETER EN ONDERZOEKSRESULTATEN Transacties & waardering: het belang van transparantie De afgelopen jaren zijn accountants scherper gaan kijken naar de financiële risico s die gemeenten lopen met het bezit van vastgoed. Dit is mede het gevolg van een verbeterd inzicht in de waarde van de vastgoedportefeuille bij de gemeenten zelf. Maar met name de leegstand in de kantorenmarkt leidt ertoe dat ook gemeenten zich moeten verantwoorden over de financiële prestaties van de eigen gebouwen. Daarbij is integriteit, met specifieke risico s die bij vastgoedtransacties kunnen plaatsvinden, een actueel onderwerp. Momenteel bestaat in gemeenteraden een sterke roep om adequate informatie over de vastgoedportefeuille te ontvangen, getuige de diverse rekenkameronderzoeken die de afgelopen jaren zijn uitgevoerd. Maar er staat vast dat de aandacht voor risico s van gemeentelijk vastgoed hogere eisen aan de werkprocessen van gemeentelijke vastgoedafdelingen en financiële controle zal stellen. Met de vraag aan gemeenten in welke werkgebieden van gemeentelijk vastgoedmanagement zij voornamelijk risico s signaleren, ontstaat een interessant beeld van de reikwijdte van risico s die betrekking hebben op gemeentelijk vastgoed. Dit levert waardevolle input op voor de eerste stap van risicomanagement, het uitvoeren van een risicoanalyse. Van verantwoorden naar sturen Risicomanagement wordt in de praktijk nog veelal ingestoken vanuit een financiële optiek. En omdat vastgoed als activa bij gemeenten gemiddeld 25% van de totale balanswaarde vertegenwoordigt, is het logisch dat druk is ontstaan om hierover te verantwoorden. Toch zien wij het gevaar dat risicomanagement als een verplichting wordt gezien en verwordt tot een papieren tijger. Vaak stokt het proces van risicomanagement dan na de verplicht uitgevoerde risicoanalyse. Onze onderzoeksresultaten lijken dit beeld te bevestigen. De werkelijke kracht van het instrument risicomanagement openbaart zich wanneer de resultaten gebruikt kunnen worden als sturingsinformatie. Dan worden beslissingen over bijvoorbeeld aan- of verkoop of bezettingsgraden van een accommodatie gerelateerd aan actuele risico-informatie, weten alle medewerkers van de vastgoedafdeling welke risico s prioriteit hebben en treden er geen verrassingen meer op in de standaard vastgoedmanagementprocessen. Daarmee wordt vastgoed een geloofwaardige gesprekspartner binnen de gemeentelijke organisatie en dat is de grootste stap die gezet kan worden in een proces van professionalisering. 363

12 GEMEENTELIJK MAATSCHAPPELIJK VASTGOED Bronnen Bouwstenen voor Sociaal & Interbestuurlijk Programma Bevolkingsdaling (2013). Reisgids maatschappelijke voorzieningen (Bouwstenen voor Sociaal) Schönau, W.F. et al. (2016). Onderzoek Risicomanagement Gemeentelijk Vastgoed 2016 (Amersfoort, Twynstra Gudde) Tazelaar, J. en Schönau, W.F. (2010). Onderzoek Professioneel Gemeentelijk Vastgoed (Amersfoort, Twynstra Gudde) Veuger et al. (2014). Barometer Maatschappelijk Vastgoed (Assen, Koninklijke Van Gorcum) Veuger et al. (2015). Barometer Maatschappelijk Vastgoed (Assen, Koninklijke Van Gorcum) 364

13 Colofon Verschenen in: Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2016 ISBN NUR e oplage Oktober 2016 Omslag Advies- en redactieraad Jan Veuger A. (Annette) van den Beemt Tjeerdsma MSc E. (Eltje) de Klerk MSc MRE mr. D. Kootstra MScRE RMT/RT drs. C.L.A. (Cor) Worms RBA Eerste exemplaar aangeboden op het congres Barometer Maatschappelijk Vastgoed op 5 oktober 2016 aan mevrouw drs. Jantine Kriens, voorzitter directieraad Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) en lid RvC Bank Nederlandse Gemeenten (BNG), en de heer mr. drs. Jan de Vries, algemeen directeur Actiz, organisatie voor zorgondernemers. CC BY-NC-SA 4.0. Jan Veuger Alles uit dit artikel mag worden gebruikt zonder toestemming van de auteur, onder de voorwaarde dat u de bron correct aangeeft: Veuger, J. et al. (2016), Barometer Maatschappelijk vastgoed 2016: Onderzoeken, trends en ontwikkelingen in zorgvastgoed en gemeentelijk vastgoed. Groningen. Andere voorwaarden zijn dat u dit rapport niet voor commerciële doeleinden gebruikt en dat u uw werk op basis van dit artikel onder dezelfde licentie (CC BY-NC-SA 4.0) verspreidt.

Onderzoek Risicomanagement Gemeentelijk Vastgoed 2016

Onderzoek Risicomanagement Gemeentelijk Vastgoed 2016 Onderzoek Risicomanagement Gemeentelijk Vastgoed 2016 Wicher F. Schönau Jeroen Tazelaar Jeffrey de Bruijn Dick Smorenberg Samenvatting Dit eerste Onderzoek Risicomanagement Gemeentelijk Vastgoed 2016

Nadere informatie

Barometer Maatschappelijk Vastgoed

Barometer Maatschappelijk Vastgoed Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2016 Onderzoeken, trends en ontwikkelingen in zorgvastgoed en gemeentelijk vastgoed Jan Veuger et al. Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2016 Vastgoedsturing in ziekenhuizen

Nadere informatie

Gemeentelijke vastgoedorganisaties: de stand van het land

Gemeentelijke vastgoedorganisaties: de stand van het land Gemeentelijke vastgoedorganisaties: de stand van het land Tijdens de regiobijeenkomsten van Bouwstenen voor Sociaal over vastgoedmanagement heeft een groot aantal gemeenten en scholen zichzelf gescoord

Nadere informatie

Barometer Maatschappelijk Vastgoed

Barometer Maatschappelijk Vastgoed Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2016 Onderzoeken, trends en ontwikkelingen in zorgvastgoed en gemeentelijk vastgoed Jan Veuger et al. Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2016 Barometer gemeentelijk maatschappelijk

Nadere informatie

Barometer Maatschappelijk Vastgoed

Barometer Maatschappelijk Vastgoed Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2016 Onderzoeken, trends en ontwikkelingen in zorgvastgoed en gemeentelijk vastgoed Jan Veuger et al. Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2016 Beter presteren met gemeentelijk

Nadere informatie

Barometer gemeentelijk maatschappelijk vastgoed 2017

Barometer gemeentelijk maatschappelijk vastgoed 2017 Barometer gemeentelijk maatschappelijk vastgoed 2017 Gemeenten actief aan de slag met portefeuille en organisatie A. van den Beemt - Tjeerdsma MSc & dr. ing. J. Veuger MRE FRICS Dit artikel bevat de resultaten

Nadere informatie

Barometer Maatschappelijk Vastgoed

Barometer Maatschappelijk Vastgoed Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2016 Onderzoeken, trends en ontwikkelingen in zorgvastgoed en gemeentelijk vastgoed Jan Veuger et al. Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2016 Maatschappelijk vastgoed

Nadere informatie

Barometer Maatschappelijk Vastgoed

Barometer Maatschappelijk Vastgoed Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2016 Onderzoeken, trends en ontwikkelingen in zorgvastgoed en gemeentelijk vastgoed Jan Veuger et al. Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2016 Positionering vastgoedmanagement

Nadere informatie

Barometer Maatschappelijk Vastgoed

Barometer Maatschappelijk Vastgoed Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2016 Onderzoeken, trends en ontwikkelingen in zorgvastgoed en gemeentelijk vastgoed Jan Veuger et al. Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2016 Snippergroen Lust of last?

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Bijlagen 121 Literatuur 144

Inhoudsopgave. Bijlagen 121 Literatuur 144 Inhoudsopgave 5 Voorwoord 7 Ten geleide 9 1 Inleiding 11 2 De risicoanalyse 25 3 Uitvoeren van de risicoanalyse 65 4 Risicomanagement 77 5 Uitvoeren van risicomanagement 85 6 Implementatie van risicomanagement

Nadere informatie

Kennissessie Maatschappelijk Vastgoed Barometer Gemeentelijk Maatschappelijk Vastgoed FM Alumni de Haagse Hogeschool MVGM

Kennissessie Maatschappelijk Vastgoed Barometer Gemeentelijk Maatschappelijk Vastgoed FM Alumni de Haagse Hogeschool MVGM Kennissessie Maatschappelijk Vastgoed 31.01.2017 Barometer Gemeentelijk Maatschappelijk Vastgoed FM Alumni de Haagse Hogeschool MVGM Dr. ing. Jan Veuger MRE FRICS Lector Maatschappelijk Vastgoed Hoofd

Nadere informatie

Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2015 Lectoraat Maatschappelijk Vastgoed Expertmeeting Metafoor, PEC Zwolle Stadion 1 december 2015

Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2015 Lectoraat Maatschappelijk Vastgoed Expertmeeting Metafoor, PEC Zwolle Stadion 1 december 2015 Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2015 Lectoraat Maatschappelijk Vastgoed Expertmeeting Metafoor, PEC Zwolle Stadion 1 december 2015 Barometer 2015 Gemeentelijk Maatschappelijk Vastgoed Meer beleid, beperkt

Nadere informatie

Barometer Maatschappelijk Vastgoed

Barometer Maatschappelijk Vastgoed Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2016 Onderzoeken, trends en ontwikkelingen in zorgvastgoed en gemeentelijk vastgoed Jan Veuger et al. Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2016 Groningse leefbaarheid en

Nadere informatie

VGME Masterclass Gemeentelijk Assetmanagement Lectoraat (Maatschappelijk) Vastgoed - Dr.ing. Jan veuger MRE FRICS 22 juni 2017

VGME Masterclass Gemeentelijk Assetmanagement Lectoraat (Maatschappelijk) Vastgoed - Dr.ing. Jan veuger MRE FRICS 22 juni 2017 VGME Masterclass Gemeentelijk Assetmanagement Lectoraat (Maatschappelijk) Vastgoed - Dr.ing. Jan veuger MRE FRICS 22 juni 2017 Onderzoeksresultaten Twee onderzoeken naar het vastgoed(management) bij gemeenten

Nadere informatie

Barometer Maatschappelijk Vastgoed

Barometer Maatschappelijk Vastgoed Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2016 Onderzoeken, trends en ontwikkelingen in zorgvastgoed en gemeentelijk vastgoed Jan Veuger et al. Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2016 Waarderen van zorgvastgoed

Nadere informatie

Vastgoedmanagement. Stand van zaken bij gemeenten. Onderzoeksresultaten 2013

Vastgoedmanagement. Stand van zaken bij gemeenten. Onderzoeksresultaten 2013 Vastgoedmanagement Stand van zaken bij gemeenten Onderzoeksresultaten 2013 Een jaarlijks onderzoek naar de wijze waarop gemeenten invulling geven aan het management van hun vastgoedportefeuille Datum:

Nadere informatie

Barometer Maatschappelijk Vastgoed

Barometer Maatschappelijk Vastgoed Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2016 Onderzoeken, trends en ontwikkelingen in zorgvastgoed en gemeentelijk vastgoed Jan Veuger et al. Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2016 Zorgvastgoed: perspectief

Nadere informatie

Sturen op het gebruik van

Sturen op het gebruik van Sturen op het gebruik van maatschappelijk vastgoed Seminar Maatschappelijk Vastgoed ir. Wicher F. Schönau MMC Twynstra Gudde Krijtmolen d'admiraal, Amsterdam 24 juni 2014 Toekomst of verleden? Library

Nadere informatie

Maatschappelijk- en zorgvastgoed. Dr.ing. Jan Veuger MRE FRIICS, lector Maatschappelijk Vastgoed Zorgroep Tangenborgh Emmen, 7 december 2018

Maatschappelijk- en zorgvastgoed. Dr.ing. Jan Veuger MRE FRIICS, lector Maatschappelijk Vastgoed Zorgroep Tangenborgh Emmen, 7 december 2018 Maatschappelijk- en zorgvastgoed Dr.ing. Jan Veuger MRE FRIICS, lector Maatschappelijk Vastgoed Zorgroep Tangenborgh Emmen, 7 december 2018 Taxatieleer Vastgoed 2 Geheel herziene uitgave hoofdstuk maatschappelijk

Nadere informatie

Barometer Gemeentelijk Maatschappelijk Vastgoed 2014

Barometer Gemeentelijk Maatschappelijk Vastgoed 2014 ALLE GEMEENTEN RESPONS I GEMEENTEN Barometer Gemeentelijk Maatschappelijk Vastgoed 2014 Gemeenten in beweging Annette Tjeerdsma en Jan Veuger 1 Dit artikel bevat de resultaten van het onderzoek Barometer

Nadere informatie

Barometer Vastgoedmanagement Nederland 2014

Barometer Vastgoedmanagement Nederland 2014 IX LAST BUT NOT LEAST Barometer Vastgoedmanagement Nederland 2014 Meer vastgoedmanagement uitbesteden Annette Tjeerdsma en Jan Veuger In het voorjaar (mei/juni) van 2014 is voor het eerst een vragenlijst

Nadere informatie

Delft University of Technology. Beter presteren met gemeentelijk vastgoed Passende portefeuille is een structurele opgave

Delft University of Technology. Beter presteren met gemeentelijk vastgoed Passende portefeuille is een structurele opgave Delft University of Technology Beter presteren met gemeentelijk vastgoed Passende portefeuille is een structurele opgave van Kats-Schouwerwou, Maaike; Hermans, Marleen; van Wijk, Arthur Publication date

Nadere informatie

Barometer gemeentelijk maatschappelijk vastgoed 2015

Barometer gemeentelijk maatschappelijk vastgoed 2015 ALLE GEMEENTEN RESPONS I Gemeentelijk Maatschappelijk Vastgoed Barometer gemeentelijk maatschappelijk vastgoed 2015 Meer beleid, beperkte maatregelen tegen risico s Annette Tjeerdsma en Jan Veuger Dit

Nadere informatie

Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2015

Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2015 Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2015 Expertmeeting Vastgoedrapportage Groningen Assen Lectoraat Maatschappelijk Vastgoed De Kolk Assen, 6 oktober 2015 Barometer 2015 Gemeentelijk Maatschappelijk Vastgoed

Nadere informatie

RISICOMANAGEMENT. Wat voegt risicomanagement toe?

RISICOMANAGEMENT. Wat voegt risicomanagement toe? RISICOMANAGEMENT Risicomanagement ondersteunt op een gestructureerde manier het behalen van doelstellingen en het opleveren van projectresultaten. Dit kan door risico s expliciet te maken, beheersmaatregelen

Nadere informatie

Voorstel: De nieuwe inrichting en werkwijze van het bestuurlijk dashboard vaststellen.

Voorstel: De nieuwe inrichting en werkwijze van het bestuurlijk dashboard vaststellen. Aan de raad AGENDAPUNT 3.5 Nieuw bestuurlijk dashboard Voorstel: De nieuwe inrichting en werkwijze van het bestuurlijk dashboard vaststellen. In 2007 hebben wij een bestuurlijk dashboard ingevoerd, als

Nadere informatie

Positionering Vastgoedmanagement Gemeenten Bijeenkomst Almere, 18 november 2016

Positionering Vastgoedmanagement Gemeenten Bijeenkomst Almere, 18 november 2016 Positionering Vastgoedmanagement Gemeenten Bijeenkomst Almere, 18 november 2016 Programma PVGsessie 10.00 Welkom Jan Veuger, lector Maatschappelijk Vastgoed Henk Hoogland, gemeente Almere en gastheer 10.30

Nadere informatie

Proceseisen blauwdruk VCM

Proceseisen blauwdruk VCM Proceseisen blauwdruk VCM Bijlage D bij het bestek met zaaknummer 31049665 Verkeersmanagement Centrale van Morgen (VCM) Datum 24 juni 2011 Status definitief Proceseisen Blauwdruk VCM Bijlage D bij het

Nadere informatie

Stad en raad Een Stadspanelonderzoek

Stad en raad Een Stadspanelonderzoek Stad en raad Een Stadspanelonderzoek Kübra Ozisik 13 Juni 2016 Laura de Jong www.os-groningen.nl BASIS VOOR BELEID Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 1 1. Inleiding... 2 2. Resultaten... 3 2.1 Respons... 3

Nadere informatie

De notitie verantwoording Wet Werk en Bijstand 2004 geeft hiervoor de kaders weer.

De notitie verantwoording Wet Werk en Bijstand 2004 geeft hiervoor de kaders weer. Voorstel aan de Raad Datum raadsvergadering / Nummer raadsvoorstel 9 juni 2004 / 102/2004 Onderwerp Notitie verantwoording Wet Werk en Bijstand 2004 Programma / Programmanummer Inkomen / 3230 Portefeuillehouder

Nadere informatie

Module Risicomanagement. Module XX / verkorte versie & ref. ISO 31000

Module Risicomanagement. Module XX / verkorte versie & ref. ISO 31000 Module Risicomanagement Module XX / verkorte versie & ref. ISO 31000 Wat is risico? Gevaar voor schade of verlies (van Dale) Potentiële ongewenste gebeurtenis Effect van onzekerheid op het behalen van

Nadere informatie

c U R Civieltechnisch Centrum Uitvoering Research en Regelgeving JRÏSNETI Kennisnetwerk Risicomanagement Risicobeheersing in de uitvoering

c U R Civieltechnisch Centrum Uitvoering Research en Regelgeving JRÏSNETI Kennisnetwerk Risicomanagement Risicobeheersing in de uitvoering c U R JRÏSNETI Civieltechnisch Centrum Uitvoering Research en Regelgeving Kennisnetwerk Risicomanagement rapport 2003-5 Risicobeheersing in de uitvoering Postbus 420 2800 AK Gouda CU Telefoon 0182-540600

Nadere informatie

Welkom! Gemeente Delft Kennisssesie 13 juli 2017 Annette van den Beemt MSc en dr.ing Jan Veuger MRE FRICS

Welkom! Gemeente Delft Kennisssesie 13 juli 2017 Annette van den Beemt MSc en dr.ing Jan Veuger MRE FRICS Welkom! Gemeente Delft Kennisssesie 13 juli 2017 Annette van den Beemt MSc en dr.ing Jan Veuger MRE FRICS Programma 09.30 Kennismaking met deelnemers, de organisatie en vaststellen verwachtingen Jan Veuger

Nadere informatie

Barometer Maatschappelijk Vastgoed

Barometer Maatschappelijk Vastgoed Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2016 Onderzoeken, trends en ontwikkelingen in zorgvastgoed en gemeentelijk vastgoed Jan Veuger et al. Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2016 Rekenkameronderzoeken gemeentelijk

Nadere informatie

3 Management van ICT-kosten en baten

3 Management van ICT-kosten en baten 3 Management van ICT-kosten en baten Stand van zaken in de woningcorporatiesector Patrick van Eekeren en Menno Nijland Het bepalen van de hoogte van de ICT-kosten (en baten), bijvoorbeeld door gebruik

Nadere informatie

Nota Risicomanagement en weerstandsvermogen BghU 2018

Nota Risicomanagement en weerstandsvermogen BghU 2018 Nota Risicomanagement en weerstandsvermogen BghU 2018 *** Onbekende risico s zijn een bedreiging, bekende risico s een management issue *** Samenvatting en besluit Risicomanagement is een groeiproces waarbij

Nadere informatie

Risicomanagementbeleid Gemeente Medemblik IO

Risicomanagementbeleid Gemeente Medemblik IO Risicomanagementbeleid 2015-2018 Gemeente Medemblik IO-14-18168 Inhoudsopgave Inleiding... 3 1. Wat is Risicomanagement?... 4 1.1 Risico...4 1.2 Risicomanagement...4 1.3 Risicoprofiel...4 2. Doelstellingen

Nadere informatie

Asset management Business case: Ipse de Bruggen Roeland Brouns Ipse de Bruggen Bastiaan Roon - Fakton. 22 maart 2012

Asset management Business case: Ipse de Bruggen Roeland Brouns Ipse de Bruggen Bastiaan Roon - Fakton. 22 maart 2012 Asset management Business case: Ipse de Bruggen Roeland Brouns Ipse de Bruggen Bastiaan Roon - Fakton 22 maart 2012 Inhoud Inleiding Ipse de Bruggen en Fakton De noodzaak van professioneel assetmanagement

Nadere informatie

Gastcollege Maatschappelijk Vastgoed

Gastcollege Maatschappelijk Vastgoed Gastcollege Maatschappelijk Vastgoed Dr.ing. Jan Veuger, lector Maatschappelijk Vastgoed Hanzehogeschool Groningen Fontys Hogescholen, Eindhoven, 13 oktober 2015 Taxatieleer Vastgoed 2 Geheel herziene

Nadere informatie

Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen

Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen Nota Risicomanagement en Weerstandsvermogen September 2015 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Aanleiding... 4 3. Nadere toelichting... 5 4. Doelstellingen en wettelijke kaders... 6 4.1. Doelstellingen...

Nadere informatie

Visie op risicomanagement bij waterschap Hunze en Aa s

Visie op risicomanagement bij waterschap Hunze en Aa s Visie op risicomanagement bij waterschap Hunze en Aa s Wettelijk kader In het Waterschapsbesluit (2009) is vastgelegd wat de voorschriften zijn voor de paragraaf weerstandsvermogen in de meerjarenraming,

Nadere informatie

KTO Sport050 Een onderzoek naar de dienstverlening van Sport050

KTO Sport050 Een onderzoek naar de dienstverlening van Sport050 KTO Sport050 Een onderzoek naar de dienstverlening van Sport050 Marjolein Kolstein November 2017 www.os-groningen.nl BASIS VOOR BELEID Inhoud Inhoud 2 Samenvatting 3 1. Inleiding 4 2. Resultaten 5 2.1

Nadere informatie

Balans in doelmatig en doeltreffend vastgoedmanagement

Balans in doelmatig en doeltreffend vastgoedmanagement Balans in doelmatig en doeltreffend vastgoedmanagement Gemeenteraad betrekken bij besluiten over maatschappelijk vastgoed Wicher Schönau en Guido Wierink De werkelijke staat van het vastgoedmanagement

Nadere informatie

Portefeuillehouder: M.A.P. Michels Behandelend ambtenaar J. van der Meer, 0595 447719 gemeente@winsum.nl (t.a.v. J. van der Meer)

Portefeuillehouder: M.A.P. Michels Behandelend ambtenaar J. van der Meer, 0595 447719 gemeente@winsum.nl (t.a.v. J. van der Meer) Vergadering: 11 december 2012 Agendanummer: 12 Status: Besluitvormend Portefeuillehouder: M.A.P. Michels Behandelend ambtenaar J. van der Meer, 0595 447719 E mail: gemeente@winsum.nl (t.a.v. J. van der

Nadere informatie

Het vertrouwen in Woonwaard

Het vertrouwen in Woonwaard Het vertrouwen in Woonwaard Achtste peiling Huurderspanel Woonwaard Woonwaard juli 2014 Inleiding Aanleiding en doel onderzoek Woonwaard peilt periodiek de mening van de huurders over uiteenlopende onderwerpen

Nadere informatie

Geachte voorzitter, Bestuursdienst. Concern Bedrijfsvoering. 28 april Eerste jaarlijkse rapportage Verbonden Partijen

Geachte voorzitter, Bestuursdienst. Concern Bedrijfsvoering. 28 april Eerste jaarlijkse rapportage Verbonden Partijen Typ teksttyp teksttyp tekst 001 Retouradres Postbus 12600, 2500 DJ Den Haag Aan: de Gemeenteraad Datum 28 april 2016 Onderwerp Eerste jaarlijkse rapportage Verbonden Partijen RIS 294619 Contactpersoon

Nadere informatie

Contractmanagement in Nederland anno 2011

Contractmanagement in Nederland anno 2011 Contractmanagement in Nederland anno 2011 Samenvatting Mitopics Theo Bosselaers NEVI René van den Hoven Februari 2012 1 Periodiek onderzoekt Mitopics de professionaliteit waarmee Nederlandse organisaties

Nadere informatie

INITIATIEFVOORSTEL Gemeente Velsen

INITIATIEFVOORSTEL Gemeente Velsen INITIATIEFVOORSTEL Gemeente Velsen Raadsvergadering d.d. : 1 december 2011 Raadsbesluitnummer : R11.081 Carrousel d.d. : 17 november 2011 Onderwerp : Eindrapport Rekenkamercommissie kwaliteit Grondbeleid

Nadere informatie

Adviespunt 4: Breng in kaart op welke onderdelen kennis en expertise tekort zou kunnen schieten en maak een plan hoe hiermee om te gaan.

Adviespunt 4: Breng in kaart op welke onderdelen kennis en expertise tekort zou kunnen schieten en maak een plan hoe hiermee om te gaan. Bijlage: Aanbevelingen uit second opinion rapportage Nederlands Adviesbureau voor Risicomanagement (NAR) op proces en systematiek risicomanagement CvE/Atalanta Adviespunt 1 : Benoem een bestuurlijk verantwoordelijk

Nadere informatie

Modulehandleiding IMOVGM60M4: Overheid en Vastgoed

Modulehandleiding IMOVGM60M4: Overheid en Vastgoed Modulehandleiding IMOVGM60M4: Overheid en Vastgoed Opleiding: Vastgoed en Makelaardij Cluster : IMO Studiejaar: 4 Periode: jaar 4, kwartaal 2 EC s: 2 Auteur: M. R. de Voogd Datum: november 2011 Inhoudsopgave

Nadere informatie

Barometer Maatschappelijk Vastgoed

Barometer Maatschappelijk Vastgoed Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2016 Onderzoeken, trends en ontwikkelingen in zorgvastgoed en gemeentelijk vastgoed Jan Veuger et al. Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2016 Levensloopbestendige Wijk

Nadere informatie

HOE STUUR JE ALS RAAD OP MAATSCHAPPELIJK VASTGOED? Een leidraad en routeboek voor de juiste informatie

HOE STUUR JE ALS RAAD OP MAATSCHAPPELIJK VASTGOED? Een leidraad en routeboek voor de juiste informatie HOE STUUR JE ALS RAAD OP MAATSCHAPPELIJK VASTGOED? Een leidraad en routeboek voor de juiste informatie Rekenkamercommissie Meierijstad 21 december 2017 AGENDA Leidraad en routeboek voor de juiste informatie

Nadere informatie

DNB BEOORDELINGSKADER VOOR DE AUDITFUNCTIE BIJ TRUSTKANTOREN INGEVOLGE DE RIB WTT 2014

DNB BEOORDELINGSKADER VOOR DE AUDITFUNCTIE BIJ TRUSTKANTOREN INGEVOLGE DE RIB WTT 2014 DNB BEOORDELINGSKADER VOOR DE AUDITFUNCTIE BIJ TRUSTKANTOREN INGEVOLGE DE RIB WTT 2014 In het kader van de integere bedrijfsvoering is een trustkantoor met ingang van 1 januari 2015 verplicht om zorg te

Nadere informatie

Schoolleider tussen functie en beroep

Schoolleider tussen functie en beroep Schoolleider tussen functie en beroep Resultaten van twee enquête-onderzoeken onder schoolleiders en bestuurders 2015 September 2015 Inhoud 1. Inleiding... 3 2. Schoolleider tussen functie en beroep...

Nadere informatie

De stand van mediation

De stand van mediation De stand van mediation Onderzoek bij gemeenten naar de stand van zaken rond mediation 30 november 2007 1 Inleiding Steeds meer gemeenten ontdekken mediation als manier om conflictsituaties op te lossen.

Nadere informatie

2. Motivering In deze beleidsnota risicomanagement en weerstandsvermogen wordt de beleidsnota van 2009 geactualiseerd

2. Motivering In deze beleidsnota risicomanagement en weerstandsvermogen wordt de beleidsnota van 2009 geactualiseerd Raadsvoorstel Aan : Raad van Geertruidenberg Raadsvergadering : 28 januari 2016 Agendanummer : 08 Datum collegebesluit : 8 december 2015 Onderwerp : Beleidsnota risicomanagement en weerstandsvermogen 0.

Nadere informatie

ZORG VOOR MAATSCHAPPELIJK VASTGOED. Professioneel beheer voor beter rendement

ZORG VOOR MAATSCHAPPELIJK VASTGOED. Professioneel beheer voor beter rendement ZORG VOOR MAATSCHAPPELIJK VASTGOED Professioneel beheer voor beter rendement Een veranderende financiële omgeving vraagt om ander vastgoedbeheer Het onderwijsvastgoed, het zorgvastgoed, het gemeentelijk

Nadere informatie

WAARDERING GEMEENTEBESTUUR KOGGENLAND

WAARDERING GEMEENTEBESTUUR KOGGENLAND WAARDERING GEMEENTEBESTUUR KOGGENLAND Gemeente Koggenland Maart 2016 www.ioresearch.nl COLOFON Uitgave I&O Research Piet Heinkade 55 1019 GM Amsterdam 020-3330670 Rapportnummer 2016/concept Datum Maart

Nadere informatie

Stand van zaken gemeentelijke woonvisies

Stand van zaken gemeentelijke woonvisies Stand van zaken gemeentelijke woonvisies Colofon Teksten Jeroen de Leede (VNG) Dataverwerking Marieke de Haan (VNG Informatiecentrum) Opmaak Chris Koning (VNG) Januari 2016 2 Vereniging van Nederlandse

Nadere informatie

Risicomanagement en Weerstandsvermogen

Risicomanagement en Weerstandsvermogen Risicomanagement en Weerstandsvermogen Boxmeer, 28 september 2010 tbo . Inhoudsopgave Risicomanagement en weerstandsvermogen 1. Inleiding...3 1.1. Aanleiding... 3 1.2. Doelstelling en reikwijdte... 3 1.3.

Nadere informatie

Risicomanagement en NARIS gemeente Amsterdam

Risicomanagement en NARIS gemeente Amsterdam Risicomanagement en NARIS gemeente Amsterdam Robert t Hart / Geert Haisma 26 september 2013 r.hart@risicomanagement.nl / haisma@risicomanagement.nl 1www.risicomanagement.nl Visie risicomanagement Gemeenten

Nadere informatie

Van Het college van B&W Contactpersoon: Drs. J.E. Dik Aan De raads- en duoburgerleden Tel: (0164)

Van Het college van B&W Contactpersoon: Drs. J.E. Dik   Aan De raads- en duoburgerleden Tel: (0164) B17-013106 Gemeente ñ Bergen op Zoom IIIIIIIIIIIIIIIIIIH ĮļB 1 1 Datum 2 1 APR. 2017 Nr. Van Het college van B&W Contactpersoon: Drs. J.E. Dik Email: J.E.Dik@bergenopzoom.nl Aan De raads- en duoburgerleden

Nadere informatie

MEMO AAN DE GEMEENTERAAD

MEMO AAN DE GEMEENTERAAD MEMO AAN DE GEMEENTERAAD Aan T.a.v. Datum Betreft Van Ons kenmerk CC De gemeenteraad - 23 maart 2012 Interim-controle 2011 Deloitte Het college 112623 Paraaf Datum Controller RP 22-3-2012 Directie Geachte

Nadere informatie

Assetmanagement. Resultaten maturityscan. 14 januari 2015

Assetmanagement. Resultaten maturityscan. 14 januari 2015 Assetmanagement Resultaten maturityscan 14 januari 2015 De 7 bouwstenen van Assetmanagement 2 22.Afwijkingen en herstelacties 23. Preventieve acties 24. Verbetermanagement 5.Leiderschap en betrokkenheid

Nadere informatie

Ons kenmerk C100/05.0016522. Aantal bijlagen 1

Ons kenmerk C100/05.0016522. Aantal bijlagen 1 Directie Bestuur & Organisatie Directie Algemeen Aan de Commissie AB Korte Nieuwstraat 6 65 PP Nijmegen Telefoon (024) 329 9 Telefax (024) 329 22 92 E-mail gemeente@nijmegen.nl Postadres Postbus 905 6500

Nadere informatie

Maatwerkdemocratie. Naar een krachtiger, trefzekere gemeenteraad als kruispunt in de lokale democratie. Denktank VNG Jaarbericht

Maatwerkdemocratie. Naar een krachtiger, trefzekere gemeenteraad als kruispunt in de lokale democratie. Denktank VNG Jaarbericht Maatwerkdemocratie Naar een krachtiger, trefzekere gemeenteraad als kruispunt in de lokale democratie Denktank VNG Jaarbericht 2015-2016 8 juni aanbieding Denktank VNG - jaarlijks - Jaarlijks wisselende

Nadere informatie

Rekenkamercommissie Vallei en Veluwerand

Rekenkamercommissie Vallei en Veluwerand Rekenkamercommissie Vallei en Veluwerand Aan de gemeenteraad van Bunnik Postbus 5 3980 CA BUNNIK P/a Gemeente Barneveld Postbus 63 3770 AB Barneveld Tel: 14 0342 Barneveld, 17 mei 2018 Ons kenmerk: 1078068

Nadere informatie

Beleidsnota Misbruik en Oneigenlijk gebruik. Gemeente Velsen

Beleidsnota Misbruik en Oneigenlijk gebruik. Gemeente Velsen Beleidsnota Misbruik en Oneigenlijk gebruik Gemeente Velsen 2 Inhoudsopgave Inleiding blz. 4 Definities blz. 5 Kader gemeente Velsen blz. 7 Beleidsuitgangspunten blz. 7 Aandachtspunten voor de uitvoering

Nadere informatie

REGLEMENT Raad van Bestuur Stichting Lunet

REGLEMENT Raad van Bestuur Stichting Lunet REGLEMENT Raad van Bestuur Stichting Lunet Vastgesteld door de Raad van Bestuur d.d. 11 oktober 2016 Goedgekeurd door de Raad van Toezicht d.d. 14 oktober 2016 1. Algemeen Dit reglement is opgesteld en

Nadere informatie

Positionering vastgoedmanagement gemeenten :00

Positionering vastgoedmanagement gemeenten :00 Positionering vastgoedmanagement gemeenten 16-10-2018 12:00 Steeds meer zijn gemeenten bezig met de ontwikkeling van hun vastgoedmanagement. Dit krijgt meer aandacht omdat zij er steeds meer naar streven

Nadere informatie

BAROMETER MAATSCHAPPELIJK VASTGOED

BAROMETER MAATSCHAPPELIJK VASTGOED BAROMETER MAATSCHAPPELIJK VASTGOED Consortium Maatschappelijk Vastgoed Uitgevoerd door: Hanzehogeschool Groningen Kenniscentrum Gebiedsontwikkeling NoorderRuimte Groningen, mei 2010 BAROMETER GEMEENTELIJK

Nadere informatie

Beeldvormende avond 2 mei Wethouder: Marco Verloop Presentatie: Hans Schut

Beeldvormende avond 2 mei Wethouder: Marco Verloop Presentatie: Hans Schut Beeldvormende avond 2 mei 2017 Wethouder: Marco Verloop Presentatie: Hans Schut DYNAMISCH VASTGOEDMANAGEMENT PLAN DO Vastgoed Portefeuilles ACT CHECK Beeldvormende avond 2 mei 2017 INHOUD Waarom? Belang

Nadere informatie

Iedereen denkt bij informatieveiligheid dat het alleen over ICT en bedrijfsvoering gaat, maar het is veel meer dan dat. Ook bij provincies.

Iedereen denkt bij informatieveiligheid dat het alleen over ICT en bedrijfsvoering gaat, maar het is veel meer dan dat. Ook bij provincies. Iedereen denkt bij informatieveiligheid dat het alleen over ICT en bedrijfsvoering gaat, maar het is veel meer dan dat. Ook bij provincies. Gea van Craaikamp, algemeen directeur en provinciesecretaris

Nadere informatie

-PERSBERICHT- Utrecht, 19 maart 2014 -ZORGFINANCIALS VERWACHTEN ACCOUNTANTSVERKLARING MET BEPERKING-

-PERSBERICHT- Utrecht, 19 maart 2014 -ZORGFINANCIALS VERWACHTEN ACCOUNTANTSVERKLARING MET BEPERKING- -PERSBERICHT- Utrecht, 19 maart 2014 -ZORGFINANCIALS VERWACHTEN ACCOUNTANTSVERKLARING MET BEPERKING- Zorgfinancials binnen de geestelijke gezondheidszorg ziekenhuizen verwachten geen volledig goedkeurende

Nadere informatie

Barometer Maatschappelijk Vastgoed

Barometer Maatschappelijk Vastgoed Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2016 Onderzoeken, trends en ontwikkelingen in zorgvastgoed en gemeentelijk vastgoed Jan Veuger et al. Barometer Maatschappelijk Vastgoed 2016 Effecten nog lang niet allemaal

Nadere informatie

Onderzoekscommissie Steenwijkerland

Onderzoekscommissie Steenwijkerland Onderzoekscommissie Steenwijkerland Adviesrapportage onderzoek verbouwing De Meenthe (2) 1 oktober 2012 Colofon Een onderzoek door de raad is een op waarheidsvinding gericht onderzoek naar een specifiek

Nadere informatie

Handreiking zelfevaluatie functioneren van het bestuur

Handreiking zelfevaluatie functioneren van het bestuur Handreiking zelfevaluatie functioneren van het bestuur Met onderstaande handreiking wil OPF aangesloten ondernemingspensioenfondsen helpen bij het organiseren van de zelfevaluatie van het functioneren

Nadere informatie

Aan de gemeenteraad. Uw brief van: Uw kenmerk: Ons kenmerk: Datum: 26 november 2015

Aan de gemeenteraad. Uw brief van: Uw kenmerk: Ons kenmerk: Datum: 26 november 2015 Postbus 54 Aan de gemeenteraad 7470 AB Goor van Hof van Twente Telefoon: (0547) 858 585 Fax: (0547) 858 586 E-mail: info@hofvantwente.nl Internet: www.hofvantwente.nl Uw brief van: Uw kenmerk: Ons kenmerk:

Nadere informatie

Case Medewerkerstevredenheiden betrokkenheidscan

Case Medewerkerstevredenheiden betrokkenheidscan Case Medewerkerstevredenheiden betrokkenheidscan Hoe tevreden zijn de medewerkers met en hoe betrokken zijn zij bij de organisatie en welke verbeterpunten ziet men voor de toekomst? Wat is medewerkerstevredenheid

Nadere informatie

Een OVER-gemeentelijke samenwerking tussen Oostzaan en Wormerland

Een OVER-gemeentelijke samenwerking tussen Oostzaan en Wormerland OVER OOSTZAAN Een OVER-gemeentelijke samenwerking tussen Oostzaan en Wormerland WORMERLAND. GESCAND OP 13 SEP. 2013 Gemeente Oostzaan Datum : Aan: Raadsleden gemeente Oostzaan Uw BSN : - Uw brief van :

Nadere informatie

RWO/ grondzaken Ter inzage gelegde stukken / bijlagen: Behandelend ambtenaar. W. van Bemmel

RWO/ grondzaken Ter inzage gelegde stukken / bijlagen: Behandelend ambtenaar. W. van Bemmel gemeente Den Helder Registratienummer: BI08.00854 Portefeuillehouder: Raadsvoorstel H. Boskeljon / B. Fritzsche Van afdeling: RWO/ grondzaken Ter inzage gelegde stukken / bijlagen: Behandelend ambtenaar.

Nadere informatie

KWETSBARE HANDELINGEN BINNEN HET WATERSCHAP. Handreiking

KWETSBARE HANDELINGEN BINNEN HET WATERSCHAP. Handreiking KWETSBARE HANDELINGEN BINNEN HET WATERSCHAP Handreiking Versie maart 2013 INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding/leeswijzer... 3 2. Criteria: wat maakt een handeling kwetsbaar... 4 2.1 Definities en integriteitscriteria...

Nadere informatie

Maatschappelijke visitatie De Woonmensen/SJA: Een ondernemende en maatschappelijk gedreven corporatie die ruim voldoende tot goed presteert

Maatschappelijke visitatie De Woonmensen/SJA: Een ondernemende en maatschappelijk gedreven corporatie die ruim voldoende tot goed presteert Maatschappelijke visitatie De Woonmensen/SJA: Een ondernemende en maatschappelijk gedreven corporatie die ruim voldoende tot goed presteert Recensie Stichting de Woonmensen/SJA (woningcorporatie) werkt

Nadere informatie

MASTERCLASS TOEZICHT, EFFECTMETING EN COMMUNICATIE

MASTERCLASS TOEZICHT, EFFECTMETING EN COMMUNICATIE MASTERCLASS TOEZICHT, EFFECTMETING EN COMMUNICATIE NYENRODE TOEZICHT ACADEMIE NYENRODE. A REWARD FOR LIFE 1 2 INLEIDING Het functioneren van toezicht en toezichthouders staat in het middelpunt van de politieke

Nadere informatie

Presentatie accommodaties resultaten 2015 & activiteiten 2016

Presentatie accommodaties resultaten 2015 & activiteiten 2016 Presentatie accommodaties resultaten 2015 & activiteiten 2016 Nivonraad 21 november 2015 Activiteiten 2015 Actieplannen Masterplan Bedrijfsvoering op orde Handboek accommodaties Zichtbaarheid en vindbaarheid

Nadere informatie

Internetpanel Dienst Regelingen

Internetpanel Dienst Regelingen Internetpanel Dienst Regelingen Resultaten peiling 20: evaluatie panel December 2012 1. Inleiding Het Internetpanel Dienst Regelingen bestaat nu bijna vijf jaar. Dat vinden de opdrachtgever Dienst Regelingen

Nadere informatie

Rapportage enquête Jaarurenmodel 2015 Sector Hoveniers

Rapportage enquête Jaarurenmodel 2015 Sector Hoveniers Rapportage enquête Jaarurenmodel 2015 Sector Hoveniers 11 november 2015 Rapportage enquête jaarurenmodel 2015 Sector Hoveniers In opdracht van Branchevereniging VHG, FNV Agrarisch Groen en CNV Vakmensen

Nadere informatie

Artikel I. Wij Beatrix, bij de gratie Gods, Koningin der Nederlanden, Prinses van Oranje-Nassau, enz, enz, enz.

Artikel I. Wij Beatrix, bij de gratie Gods, Koningin der Nederlanden, Prinses van Oranje-Nassau, enz, enz, enz. Besluit van 2008 tot wijziging van het Instellingsbesluit Adviescollege toetsing administratieve lasten 2006 in verband met de verlenging van de instellingsduur, de uitbreiding van de bezetting en de uitbreiding

Nadere informatie

Handboek Energiemanagementsysteem

Handboek Energiemanagementsysteem Croon Elektrotechniek B.V. Facilitaire Diensten Hoofdkantoor Rotterdam Schiemond 20-22 3024 EE Rotterdam Postbus 6073 3002 AB Rotterdam Telefoon +31 10-448 33 44 www.croon.nl Handboek Energiemanagementsysteem

Nadere informatie

RiskTransparant, deel 6. Wat is het bestaansrecht van ons fonds? Visie, strategie en toekomstbestendigheid als kernbegrippen.

RiskTransparant, deel 6. Wat is het bestaansrecht van ons fonds? Visie, strategie en toekomstbestendigheid als kernbegrippen. RiskTransparant, deel 6 Wat is het bestaansrecht van ons fonds? Visie, strategie en toekomstbestendigheid als kernbegrippen. In deze zesde serie uit een reeks van zeven, delen wij graag onze kennis met

Nadere informatie

Factsheet Competenties Ambtenaren

Factsheet Competenties Ambtenaren i-thorbecke Factsheet Competenties Ambtenaren Competenties van gemeenteambtenaren - nu en in de toekomst kennis en bedrijf Gemeenten werken steeds meer integraal en probleemgestuurd aan maatschappelijke

Nadere informatie

Bestuursreglement. Woningstichting Heteren

Bestuursreglement. Woningstichting Heteren Bestuursreglement Woningstichting Heteren Status: Definitief, 11 februari 2014 Bestuursreglement Woningstichting Heteren 1 Doel en reikwijdte 1. Dit reglement is vastgesteld door het bestuur op 4 februari

Nadere informatie

Datum: 25 september 2014 Portefeuillehouder: M.L.C. Klein-Schuurs

Datum: 25 september 2014 Portefeuillehouder: M.L.C. Klein-Schuurs Raadsvoorstel Raadsnummer: 2014-049 Registratiekenmerk: Onderwerp: Nota Subsidie en tarievenbeleid Korte inhoud: Datum: 25 september 2014 Portefeuillehouder: M.L.C. Klein-Schuurs Voorstel 1. De nota Subsidie-

Nadere informatie

FM in de zorg. Syllabus. Een inspirerende bundeling van theorie en praktijk, tips en ervaringen, kansen en bedreigingen.

FM in de zorg. Syllabus. Een inspirerende bundeling van theorie en praktijk, tips en ervaringen, kansen en bedreigingen. Syllabus FM in de zorg Een inspirerende bundeling van theorie en praktijk, tips en ervaringen, kansen en bedreigingen. Inclusief best practices bij onder meer UMC Utrecht, GGZ ingeest en Domus Medica.

Nadere informatie

Kader aanbesteding accountantscontrole. Rekeningencommissie gemeenteraad Hilversum September 2013

Kader aanbesteding accountantscontrole. Rekeningencommissie gemeenteraad Hilversum September 2013 Kader aanbesteding accountantscontrole Rekeningencommissie gemeenteraad Hilversum September 2013 Introductie Met ingang van boekjaar 2008 is Ernst & Young Accountants door een benoemingscommissie uit de

Nadere informatie

Onderzoeksresultaten ICT Barometer over de meerwaarde van ICT in de kinderopvang

Onderzoeksresultaten ICT Barometer over de meerwaarde van ICT in de kinderopvang Onderzoeksresultaten ICT Barometer over de meerwaarde van ICT in de kinderopvang Door: ICTvoorKinderopvang.nl Introductie Met dit onderzoek brengt ICT voor Kinderopvang de actuele trends in beeld over

Nadere informatie

Nulmeting regionale brandweer Zuidoost-Brabant taakinhoudelijk deel (taakvervulling volgens PVPP)

Nulmeting regionale brandweer Zuidoost-Brabant taakinhoudelijk deel (taakvervulling volgens PVPP) Nulmeting regionale brandweer Zuidoost-Brabant taakinhoudelijk deel (taakvervulling volgens PVPP) versie november 2002 Gemeente: Ingevuld 1 door + functie: Telefoon: email: Definitie pro-actie: Pro-actie

Nadere informatie

Een nieuwe benchmark voor Gemeentelijk Vastgoed

Een nieuwe benchmark voor Gemeentelijk Vastgoed Een nieuwe benchmark voor Gemeentelijk Vastgoed dr. ir. ing. Ingrid Janssen ir. Mark Smits ir. Marten Middendorp MRE Utrecht, 11 maart 2016 De vraag Een nieuwe benchmark voor gemeentelijk vastgoed, die:

Nadere informatie

OVERZICHT VAN VOORBEELDEN VAN BELONINGSBELEID TEN AANZIEN VAN OVERHEIDSDEELNEMINGEN

OVERZICHT VAN VOORBEELDEN VAN BELONINGSBELEID TEN AANZIEN VAN OVERHEIDSDEELNEMINGEN OVERZICHT VAN VOORBEELDEN VAN BELONINGSBELEID TEN AANZIEN VAN OVERHEIDSDEELNEMINGEN Achtergrond Het komt regelmatig voor dat overheden geheel of gedeeltelijk aandeelhouders zijn van vennootschappen (overheidsdeelnemingen).

Nadere informatie