VESTIGINGENREGISTER PARKSTAD LIMBURG

Transcriptie

1 Rapportage door bureau Onderzoek en Statistiek van de gemeente Heerlen Telefoon: Parkstad Limburg, maart 29 VESTIGINGENREGISTER PARKSTAD LIMBURG METING 28

2

3 INHOUD INLEIDING SAMENVATTING ONDERZOEKSVERANTWOORDING Doelstelling Opzet en uitvoering van het onderzoek Definities en begrippen BEDRIJVIGHEID EN WERKGELEGENHEID IN REGIO PARKSTAD LIMBURG Bedrijvigheid Parkstad Limburg Werkgelegenheid Parkstad Limburg Bedrijvigheid Parkstad Limburg naar grootteklasse Werkgelegenheid Parkstad Limburg naar grootteklasse Bedrijvigheid Parkstad Limburg in zorg en zorggerelateerde branches Werkgelegenheid Parkstad Limburg in zorg en zorggerelateerde branches Bedrijvigheid Parkstad Limburg in toerisme en recreatie Werkgelegenheid Parkstad Limburg in toerisme en recreatie BEDRIJVIGHEID EN WERKGELEGENHEID IN GEMEENTEN PARKSTAD LIMBURG Brunssum Heerlen Kerkrade Landgraaf Onderbanken Voerendaal BIJLAGEN: 1 Standaard bedrijfsindeling 1993 naar sectie, subsectie en afdeling 2 Afbakening sector toerisme en recreatie 3 Afbakening sector zorg/zorggerelateerde branches 4 Bedrijvigheid en werkgelegenheid naar CBS-wijk en -buurt in 28 5 Bedrijvigheid en werkgelegenheid naar bedrijventerrein in 28 6 Verhouding tussen het aantal werkzame personen en de omvang van de potentiële beroepsbevolking in Parkstad Limburg, 28 7 Werkzame personen (alle) in Parkstad Limburg, totaal en naar bedrijfssectie, Sector toerisme en recreatie: Vestigingen en werkgelegenheid in Zuid-Limburg inclusief aandeel Parkstad Limburg, Verdeling vestigingen Parkstad Limburg per sectie naar groottecategorie, Enquêteformulier onderzoek

4

5 5 INLEIDING Voor de voorbereiding, uitvoering en evaluatie van lokaal en regionaal economisch beleid is het noodzakelijk om te kunnen beschikken over complete en actuele gegevens over de bedrijfs- en werkgelegenheidsstructuur in Parkstad Limburg en de gemeenten in dit gebied. Deze rapportage van het Vestigingenregister Parkstad Limburg (VRPL) 28 voorziet in deze informatiebehoefte. Het rapport presenteert de actuele bedrijvigheids- en werkgelegenheidsgegevens van 28 voor zowel Parkstad Limburg in totaliteit als voor zes van de zeven afzonderlijke gemeenten in deze regio, te weten Brunssum, Heerlen, Kerkrade, Landgraaf, Onderbanken en Voerendaal. Doordat ook gegevens over de jaren 24, 25, 26 en 27 zijn opgenomen kunnen daarnaast korte- en middellange termijnontwikkelingen op het gebied van bedrijvigheid en werkgelegenheid in beeld worden gebracht. De gegevensverzameling heeft plaatsgevonden door middel van het werkgelegenheidsonderzoek dat Etil jaarlijks in het kader van het Vestigingen Register Limburg (VRL) uitvoert. Bureau Onderzoek en Statistiek van de gemeente Heerlen heeft zorg gedragen voor de databewerking en gegevensanalyse en voor de samenstelling en productie van deze VRPL-rapportage. Opdrachtgever is Regio Parkstad Limburg. Het is de bedoeling om jaarlijks een VRPL-rapportage samen te stellen zodat steeds actuele bedrijvigheids- en werkgelegenheidsgegevens beschikbaar zijn en trends en ontwikkelingen op dit gebied gevolgd kunnen worden. De gemeente Simpelveld participeert niet in het VRPL 28. De Parkstadtotalen in deze rapportage zijn daarom aangevuld met de totalen van de gemeente Simpelveld. De in deze papieren rapportage opgenomen gegevens zullen ook digitaal beschikbaar gesteld worden via de Parkstadmonitor op internet (zie In deze publiek toegankelijke databank worden de in deze rapportage gepresenteerde gegevens nog verder gedetailleerd en zijn ook andere te combineren gegevens opgenomen, zie bijvoorbeeld bijlage 6. Op deze manier vullen deze papieren VRPL-rapportage en de digitale Parkstadmonitor elkaar goed aan. De opbouw van dit rapport is als volgt: Hoofdstuk 1 bevat de samenvatting van het rapport. Hoofdstuk 2 bevat de onderzoeksverantwoording. Hoofdstuk 3 behandelt de bedrijvigheid en werkgelegenheid in Parkstad Limburg en de gemeenten in totaal en naar bedrijfssectie. Voor de jaren 24 tot en met 28 worden absolute aantallen en indexcijfers gepresenteerd. In de grafieken worden ook percentages gebruikt om aandelen in een totaal uit te drukken. Verder wordt informatie gepresenteerd over grootteklasse, mutaties, zorg/zorggerelateerde branches, toerisme/recreatie en vergelijking met provinciale en nationale totaalcijfers. De thema s grootteklasse, zorg/zorggerelateerde branches en toerisme/recreatie worden uitvoerig gepresenteerd met ook informatie op gemeenteniveau. Hoofdstuk 4 behandelt voor de afzonderlijke gemeenten van Parkstad Limburg de bedrijvigheid en werkgelegenheid, in totaal en naar bedrijfssectie. Voor de jaren 24 tot en met 28 worden absolute aantallen en indexcijfers gepresenteerd. In de grafieken worden ook weer percentages gebruikt om aandelen in een totaal uit te drukken; ook mutatiesaldo s en vergelijking van gemeentetotalen met totalen van Parkstad Limburg zijn opgenomen. Bij deze rapportage zijn verder nog een tiental bijlagen opgenomen. Voor meer informatie over deze rapportage kunt u zich wenden tot het bureau Onderzoek en Statistiek van de gemeente Heerlen. Contactpersoon is mw. A. Klaeijsen ( ).

6 6 1 SAMENVATTING Het Vestigingenregister Parkstad Limburg (VRPL) Het onderzoek stelt zich ten doel een compleet en actueel beeld te geven van de bedrijvigheid en werkgelegenheid in Parkstad Limburg. Op basis van de onderzoeksgegevens komt een Vestigingenregister Parkstad Limburg (VRPL) tot stand dat permanent zal worden doorontwikkeld. In deze rapportage VRPL 28 worden de gegevens gepresenteerd voor Parkstad Limburg als geheel en per afzonderlijke gemeente. De gegevenspresentatie vindt plaats voor de jaren 24 t/m 28. Hierdoor kunnen zowel de stand van zaken anno 28 als trends en ontwikkelingen van de afgelopen jaren in beeld worden gebracht. Daarmee wordt feitelijk invulling gegeven aan beleidsmonitoring op het terrein van bedrijvigheid en werkgelegenheid. De gegevensverzameling is uitgevoerd door onderzoeksbureau Etil en heeft plaatsgevonden onder de bedrijvenpopulatie in alle gemeenten van Parkstad Limburg. Bureau Onderzoek en Statistiek van de gemeente Heerlen heeft zorg gedragen voor de gegevensbewerking en -analyse en de samenstelling en productie van de rapportage. Opdrachtgever is Regio Parkstad Limburg. Bedrijvigheid in Parkstad Limburg Ultimo 28 telt Parkstad Limburg in totaal bedrijfsvestigingen. Dit is 17% van de totale bedrijvigheid in de provincie Limburg. De bedrijfssectie Handel bevat veruit de meeste vestigingen; met 365 vestigingen vormt deze sectie ruim een kwart (27%) van het totaal. De drie grootste secties Handel, Zakelijke diensten (221) en Overige diensten (1422) tellen samen 6697 vestigingen. Daarmee nemen deze drie secties in 27 samen bijna 6% van het totaal aantal vestigingen in Parkstad Limburg voor hun rekening. Kijkend naar de recente ontwikkeling van de bedrijvigheid in de periode zien we dat het aantal vestigingen in Parkstad Limburg met 5% gestegen is. Deze toename is overigens vergelijkbaar met de recente provinciale ontwikkeling van het vestigingenaantal (+4%). In vrijwel alle bedrijfssecties heeft de bedrijvigheid zich positief ontwikkeld of is deze stabiel gebleven. Uitzondering hierop vormen de bedrijfssecties Horeca (-5 vestigingen), de Transport (-4 vestigingen) en de Zakelijke diensten (-7 vestigingen). Wat betreft de vestiginggrootte is in Parkstad Limburg getalsmatig de stijging van het aantal eenmansbedrijven het grootst: in 28 worden 273 meer eenmanszaken geteld dan in 27. De eenmansbedrijven zijn voornamelijk te vinden in de bedrijfssecties Zakelijke diensten (113), Handel (151), Bouwnijverheid (745) en Overige diensten (722). De toename van de bedrijvigheid in de periode is per saldo het gevolg van oprichtingen van nieuwe bedrijven in Parkstad Limburg en níet van vestiging van bedrijven van elders (saldo vestiging-vertrek is negatief). De ontwikkeling van het vestigingenaantal in de afzonderlijke Parkstad Limburggemeenten in de periode is in alle gemeenten (licht) positief. Ze loopt uiteen van +2% in de gemeenten Brunssum, Onderbanken en Voerendaal tot +5% in de gemeente Heerlen.

7 7 Werkgelegenheid in Parkstad Limburg Ultimo 28 telt Parkstad Limburg in totaal werkzame personen met een betaalde baan van 12 uur of meer per week. Dit is 19% van de werkgelegenheid in de provincie Limburg als geheel. De secties Zorg (16.83 werkzame personen), Industrie (14.715) en Handel (12.77) zijn verreweg het grootst. In deze drie secties tezamen werken in totaal personen; dat is ruim de helft van de totale werkgelegenheid in Parkstad Limburg. Van alle werkzame personen met een betaalde baan van 12 uur per week of meer werkt ruim een vijfde in het zgn. kleinbedrijf (bedrijven met 1 tot 1 personen in dienst die minimaal 12 uur per week werkzaam zijn). Bijna een derde werkt in het zgn. middenbedrijf (met 1 tot 1 werkzame personen). Bijna de helft van de werkzame personen is werkzaam in het zgn. grootbedrijf (1 of meer personen in dienst). Kijken we naar de recente ontwikkeling van de werkgelegenheid in de periode in Parkstad Limburg dan zien we dat er sprake is van een lichte groei (+ 3%). Deze ontwikkeling is min of meer gelijk aan de recente provinciale ontwikkeling. De werkgelegenheidsgroei ten opzichte van 27 wordt anno 28 is in vrijwel alle sectoren zichtbaar en wordt in absolute aantallen vooral gemeten in de secties Zakelijke diensten (+899 werkzame personen 12 uur per week; +11%) en Industrie (+832; +5%). Met name de sectie Nutsbedrijven is een opvallende stijger (+185; +52%). De stijging in deze sectie is nagenoeg volledig toe te schrijven aan ontwikkelingen binnen Essent Netwerk Infra Services in Landgraaf. Van invloed op de stijging van de werkgelegenheid in de Industrie zijn ontwikkelingen bij onder andere de Licom als geheel, bij Medtronic en bij Solland Sollar. In de Zakelijke diensten treedt een opvallende stijging van werkgelegenheid op bij ACC Heerlen BV. Daarnaast zijn er in deze sectie relatief veel nieuwe vestigingen bijgekomen. Een daling van de werkgelegenheid treedt op bij de bedrijfssectie Horeca (-94; -4%) en bij de Overige diensten (-25; 1%). Wat de werkgelegenheid betreft zijn er meer banen verloren gegaan door het vertrek van bedrijven dan er gecreëerd zijn door de vestiging van nieuwe bedrijven. Ook zijn er meer banen verdwenen door de opheffing van bedrijven dan er bijgekomen zijn door de oprichting van bedrijven, al is het verschil in deze maar klein. Het mutatiesaldo voor Parkstad Limburg is ook in de periode negatief. De werkgelegenheidsgroei die in Parkstad Limburg gemeten wordt, valt dan ook toe te schrijven aan bestaande bedrijven. In de ontwikkeling van de totale werkgelegenheid naar grootteklasse van bedrijven is geen duidelijk patroon te herkennen; zo zijn ook dit jaar zowel in de grootteklassen van >1 werkzame personen als in de grootteklassen van <1 werkzame personen afwisselend positieve als negatieve werkgelegenheidsontwikkelingen te signaleren. De werkgelegenheid in de klasse van eenmansbedrijven, die in de afgelopen jaren gestegen is, is ook in de periode toegenomen. Zetten we voor de periode de ontwikkeling van de werkgelegenheid in de afzonderlijke Parkstad Limburg-gemeenten op een rij, dan zien we dat deze varieert van stabiel in Kerkrade tot +4% in Heerlen en Onderbanken.

8 8 Zorg en zorggerelateerde branches In deze editie van het Vestigingenregister Parkstad Limburg is voor het eerst aandacht besteed aan de zorg (met inbegrip van zorggerelateerde branches). De zorg-sector zoals ten behoeve van dit VRPL gedefinieerd, omvat onderdelen van de SBI-sectie Zorg (zorg en welzijnszorg) en is aangevuld met zorggerelateerde industrie, zorggerelateerde handel en zorggerelateerde dienstverlening. Volgens deze definiëring telt Parkstad Limburg in zorg(gerelateerde) vestigingen, waarin 1524 personen werkzaam zijn (12 uur of meer per week). Van deze 937 vestigingen worden er 79 tot de stuwende zorg gerekend. De overige vestigingen worden als verzorgend aangemerkt. Onder stuwend wordt verstaan dat de afnemers van de desbetreffende vestiging niet aan enige vestigingsplaats gebonden zijn, waardoor de aanwezigheid van een dergelijke vestiging een stimulerende werking heeft voor de regio. Verzorgende vestigingen daarentegen hebben hun klantenkring in de nabijheid van hun vestiging. De 79 stuwende vestigingen tellen in totaal anno 28 2 werkzame personen (12 uur of meer per week). Dit aantal is ten opzichte van 27 toegenomen met 1 procent. Deze groei is met name te vinden in de zorggerelateerde industrie (+15%) en de zorggerelateerde handel (+18%). De bedrijvigheid in de stuwende zorg en zorggerelateerde branches is ten opzichte van 27 gelijk gebleven. Kijken we naar het aantal verzorgende vestigingen, dan constateren we ten opzichte van 27 een toename van 72 (+11%). Deze groei is in alle onderscheiden branches terug te vinden, met uitzondering van de verzorgende zorggerelateerde handel (-2%) en de verzorgende zorggerelateerde industrie (geen vestigingen). De werkgelegenheid in de verzorgende vestigingen laat sinds 25 een groei zien. Ten opzichte van 27 is deze werkgelegenheid (12 uur of meer werkend per week) met 3 procent toegenomen. Deze lichte groei is met name toe te schrijven aan de zorggerelateerde handel (+ 4%) en de zorggerelateerde dienstverlening (+3%). Ook de overige onderscheiden niet-stuwende branches laten een zeer lichte groei van de werkgelegenheid zien, met uitzondering van de zorggerelateerde industrie (geen vestigingen, geen werkgelegenheid). Toerisme en recreatie Evenals voorgaande jaren is ook in deze editie van het VRPL aandacht besteed aan het thema Toerisme en recreatie. Het aantal vestigingen in Toerisme en recreatie laat de laatste jaren nauwelijks groei zien en is tegelijkertijd sinds 25 niet meer afgenomen. Ten opzichte van 27 is het aantal vestigingen relatief gelijk gebleven. De werkgelegenheid daalt echter licht sinds 25. Ten opzichte van 27 is sprake van een daling van 2 procent van het aantal werkzame personen dat 12 uur per week of meer werkt. Deze daling is met name toe te schrijven aan de hotel-restaurants (-32 werkzame personen; -11%), de restaurants (-63 werkzame personen; -1%), en de reisbranche en reisinformatie (-14 werkzame personen; - 11%). Ook de ijssalons zijn in de periode een relatief sterke daler wat werkgelegenheid betreft (-1 werkzame personen; -56%). Lichte groei is te vinden in de transport (+17 werkzame personen; +2%) de attracties (+9 werkzame personen; +3%). Een relatief sterke groei vinden we in de categorie overige (+1 werkzame personen; +27%). De licht afnemende werkgelegenheid in de Toerisme en recreatie staat in contrast met toenemende bestedingen in deze sector. Een verklaring hiervoor is mogelijk gelegen in het feit dat in de Toerisme en recreatie relatief veel parttime functies bekleed worden. Om die reden is ook gekeken naar de werkgelegenheidsontwikkeling voor alle werkzame personen, dus niet alleen 12 uur per week werkend of meer, maar ook minder dan 12 uur per week.

9 9 Kijken we naar álle werkzame personen, dan zien we dat de werkgelegenheid wél toeneemt. Ten opzichte van 27 betreft het een toename van 2 procent. Ook in de periode was een groei in deze relatieve orde van grootte zichtbaar. Vanuit het perspectief van álle werkzame personen zien we tussen 27 en 28 dezelfde activiteiten groeien als bij de werkzame personen van 12 uur per week of meer. Bij de transport (+12 werkzame personen, +11%) en de attracties (+36 werkzame personen; +8 %) is er echter wel een relatief sterkere groei waarneembaar. Ook de categorie overige (+5 werkzame personen; +12%), de campings (+ 8 werkzame personen; +8%) en de café s (+53 werkzame personen; +5%) laten daar waar het gaat om álle werkzame personen percentueel een opvallende groei zien. In de grotere activiteiten zien we met name bij de hotel-restaurants een noemenswaardige daling (-28 werkzame personen; -6%), maar ook bij de reis- en informatiebranche (-13 werkzame personen; -9%). Hoewel niet zichtbaar in de werkgelegenheid van 12 uur per week of meer, laat de werkgelegenheid, uitgedrukt in álle werkzame personen wel een lichte groei zien die verband kan houden met de toename in bestedingen. Of dit verband er daadwerkelijk is, en hoe sterk, kan op basis van dit VestigingenRegister Parkstad Limburg niet aangetoond worden. Totaalbeeld Per saldo is er recentelijk, tussen 27 en 28, in algemene zin sprake van een licht positieve ontwikkeling in Parkstad Limburg. We zien een groei van het aantal bedrijfsvestigingen (+5%; voor een groot deel eenmansbedrijven) en ook een toename van de werkgelegenheid in Parkstad Limburg (+3%; personen met een betaalde baan van 12 uur of meer per week). De ontwikkeling van de bedrijvigheid is vergelijkbaar met het provinciale beeld. Het landelijke beeld vertoond een sterkere mate van groei. Ten aanzien van de werkgelegenheidsontwikkeling laten Parkstad, Limburg Nederland als geheel een vergelijkbare groei zien. Daarbij kunnen we nog opmerken dat in Parkstad Limburg het vestigingenaantal tussen 24 en 28 relatief vergelijkbare tred vertoont met die van de provincie Limburg als geheel. In dezelfde periode zien we dat het aantal werkzame personen in Parkstad Limburg in eerste instantie gedaald is, in tegenstelling tot de werkgelegenheid in Limburg. Deze dalende trend in Parkstad Limburg is echter eerder sinds 26 omgezet in (lichte) groei. Sinds 26 volgt regionale groei volgt dan ook de provinciale en landelijke trend.

10 1 2 ONDERZOEKSVERANTWOORDING In dit hoofdstuk wordt kort ingegaan op de doelstelling van het onderzoek (paragraaf 2.1) en de opzet en uitvoering ervan (paragraaf 2.2). Daarnaast komen in paragraaf 2.3 een aantal begrippen en definities aan de orde die in het onderzoek en de rapportage zijn gehanteerd. 2.1 Doelstelling Het onderzoek stelt zich ten doel een compleet en actueel beeld te geven van de bedrijvigheid en werkgelegenheid in Parkstad Limburg. Op basis van de onderzoeksgegevens komt een Vestigingenregister Parkstad Limburg (VRPL) tot stand dat in de komende jaren verder zal worden doorontwikkeld. In deze rapportage VRPL 28 worden de gegevens gepresenteerd voor Parkstad Limburg als geheel en per afzonderlijke gemeente. De presentatie gebeurt in een jaarreeks (24 t/m 28) zodat ook trends en ontwikkelingen op het gebied van bedrijvigheid en werkgelegenheid in Parkstad Limburg kunnen worden gevolgd. Zo wordt invulling gegeven aan de beleidsmonitoring van dit beleidsterrein. 2.2 Opzet en uitvoering van het onderzoek De gegevensverzameling ten behoeve van het VRPL heeft in opdracht van Regio Parkstad Limburg plaatsgevonden door Etil BV. Daarbij is gebruik gemaakt van een integrale werkgelegenheidsenquête onder de bedrijvenpopulatie in Parkstad Limburg (zie bijlage 11), aangevuld met andere methoden van gegevensverzameling zoals deskresearch en gebruik van registratiebestanden. Voor meer informatie over de gegevensverzameling e.d. zij verwezen naar de Etil-notitie Vestigingenregister Limburg (VRL). Inhoud, werkwijze en definities (27). Op basis van het door Etil tot en met november 28 geactualiseerde bestand heeft bureau Onderzoek en Statistiek, eveneens in opdracht van Regio Parkstad Limburg, de gegevensanalyse verzorgd en deze rapportage samengesteld. Met betrekking tot de inhoud van het VRPL moeten nog de volgende technische opmerkingen worden gemaakt: 1. Door Etil worden geen landbouwbedrijven geënquêteerd. De gegevens daarover worden daarom door Etil verkregen uit de zgn. Landbouwtellingen van het CBS. Ze worden elk jaar in het VRPL geïntegreerd. De gegevens van de CBS-Landbouwtelling 28 waren niet tijdig beschikbaar voor de analyse en rapportage van dit VRPL 28; daarom is op basis van de trend in de voorgaande jaren voor 28 door Etil een schatting (ophoging) van de landbouwtellingen gemaakt en in het VRPL-bestand 28 geïntegreerd. De cijfers voor de sectie Landbouw zijn derhalve voorlopig. 2. Er moet op gewezen worden dat de gepresenteerde cijfers voor Parkstad Limburg en de gemeente Brunssum zijn berekend zonder de gegevens van het militaire personeel bij AFNORTH. In het VRPL worden geen werkzame personen met militaire taken meegerekend.

11 Definities en begrippen Hieronder volgt een aantal definities en begrippen die in deze rapportage worden gebruikt. Vestiging Het begrip vestiging is voor het VRPL, analoog aan het VRL c.q. LISA (Landelijk Informatie Systeem voor Arbeidsplaatsen en vestigingen) als volgt gedefinieerd: Een locatie van een onderneming, instelling of zelfstandige beroepsbeoefenaar; dat wil zeggen elke fabriek, werkplaats, winkel of andere bedrijfsruimte, dan wel elk complex daarvan, waarin of van waaruit een economische activiteit, andere (niet-economische) activiteit of zelfstandig (vrij) beroep ter verkrijging van inkomsten wordt uitgeoefend. Dat betekent dat er (meestal 12 uur of meer per week) betaald werk wordt verricht. Een besloten vennootschap zonder werkzame personen wordt dus niet als een vestiging beschouwd. Werkzame personen en urengrens Als werkzame persoon zijn in het VRPL geteld: meewerkende eigenaren en gezinsleden, zelfstandige beroepsbeoefenaren, werknemers in loondienst, personen op bedrijfsscholen en thuiswerk(st)ers voorzover zij voorkomen op de loonlijst van de vestiging, op-/afroepkrachten voor zover feitelijk werkzaam op de vestiging en overig ingeleend/ingehuurd personeel. Uitzendkrachten, I/D-banen, WIW-ers en overig ingeleend/ingehuurd personeel worden geregistreerd bij de inlenende vestiging als uitzendkracht. WSW-ers worden bij de SW-bedrijven als uitzendkracht geregistreerd. De aantallen werkzame personen zijn berekend inclusief de op een vestiging geregistreerde uitzendkrachten. In de rapportage wordt afhankelijk van o.a. de beschikbaarheid van gegevens in een aantal gevallen het totaal aantal werkzame personen vermeld (ongeacht het aantal gewerkte uren) en in een aantal gevallen het aantal werkzame personen dat 12 uur of meer per week werkt. Deze grens is voor een aantal gemeentelijke en landelijke beleidsterreinen van belang. Bedrijfsclassificatie In vrijwel alle economische statistieken staan gegevens geordend naar economische activiteit. Bij dit onderzoek is hiervoor de standaardbedrijfsindeling (SBI) van het CBS gebruikt. In bijlage 1 treft u een overzicht aan van de secties, subsecties en afdelingen die in deze SBI worden onderscheiden. De indeling vindt plaats op basis van de hoofdactiviteit van de onderneming: die activiteit waarin de meeste mensen werkzaam zijn. Deze activiteit kan afwijken van de activiteit van de gehele onderneming of andere overkoepelende organisaties waarvan een vestiging deel kan uitmaken. Gebruikte benamingen voor bedrijfssecties in grafieken en tabellen In deze rapportage worden de gegevens gepresenteerd in grafieken en tabellen. De daarin gehanteerde beknopte aanduidingen voor secties zijn veelal minder uitgebreid dan de volledige omschrijving voor de secties conform de standaardbedrijfsindeling van het CBS. Het overzicht op de volgende bladzijde geeft weer welke omschrijving in de grafieken en tabellen wordt gebruikt. De volledige omschrijving van de secties is aan de hand van de betreffende hoofdletter te vinden in bijlage 1.

12 12 Overzicht van gebruikte benamingen voor bedrijfssecties in grafieken en tabellen: Sectiecode Beknopte omschrijving A Landbouw (incl. Visserij, sectiecode B) C D E F G H I J K L M N O Delfstofwinning Industrie Nutsbedrijven Bouwnijverheid Handel Horeca Transport Financieel Zakelijke diensten Overheid Onderwijs Zorg Overige diensten

13 13 3 BEDRIJVIGHEID EN WERKGELEGENHEID IN REGIO PARKSTAD LIMBURG In dit hoofdstuk worden voor Parkstad Limburg als geheel de belangrijkste gegevens uit het Vestigingenregister Parkstad Limburg 28 gepresenteerd in de vorm van tabellen en grafieken. Op de pagina links wordt de informatie over vestigingenaantallen weergegeven, op de pagina rechts de informatie over de werkgelegenheid. Op die manier kunnen de gegevens over bedrijvigheid en werkgelegenheid naast elkaar worden bekeken. Centraal op de pagina s staan de tabellen. Daarbij wordt door middel van enkele grafieken aanvullende informatie gepresenteerd. Onder 3.1 Bedrijvigheid Parkstad Limburg wordt een beeld gegeven van de structuur en dynamiek van de bedrijvigheid in Parkstad Limburg. De tabel toont het aantal bedrijfsvestigingen in de jaren 24 tot en met 28, zowel in totaal als uitgesplitst naar bedrijfssectie. Verder laten indexcijfers zien hoe de bedrijvigheid zich gedurende de periode in relatieve zin heeft ontwikkeld, ook hiervoor zowel in totaal als naar sectie. Voor alle jaren is 24 het basisjaar. In de grafiek links boven zien we voor het jaar 28 de absolute aantallen vestigingen van Parkstad Limburg en de provincie Limburg. Daarnaast wordt voor 28 de verdeling van de vestigingen over de secties in een cirkeldiagram weergegeven; in deze grafiek wordt het aandeel van een sectie op het totaal met percentages vermeld. Onder de tabel links zien we in de grafiek de mutatiesaldo s voor Parkstad Limburg voor de periode Onder mutaties verstaan we in dit kader wijzigingen in de bedrijvigheid als gevolg van oprichting en opheffing van vestigingen (binnen de grenzen van de regio) alsmede vestiging en vertrek van vestigingen (dus inkomend en uitgaand; over de grenzen van de regio heen). In deze mutaties zijn, evenals bij mutaties in de werkgelegenheid, níet de CBS-landbouwtellingen opgenomen, en álle vestigingen, ook die met personen die tot 12 uur per week werkzaam zijn. De grafiek daarnaast laat voor de periode de ontwikkeling van de (geïndexeerde) vestigingenaantallen zien van zowel de regio Parkstad Limburg als de provincie Limburg. Onder 3.2 Werkgelegenheid Parkstad Limburg wordt op dezelfde wijze een beeld gegeven van de structuur en dynamiek van de werkgelegenheid in Parkstad Limburg. De werkgelegenheid wordt uitgedrukt in werkzame personen. Meegerekend worden daarbij werkzame personen die 12 uur of meer per week werkzaam zijn op een vestiging. De tabel toont het aantal werkzame personen in de jaren 24 tot en met 28, zowel in totaal als uitgesplitst naar bedrijfssectie. Verder laten indexcijfers zien hoe de werkgelegenheid zich gedurende de periode relatief heeft ontwikkeld, ook hiervoor zowel in totaal als naar sectie. Daarvoor is 24 het basisjaar voor alle jaren. In de grafiek links boven de tabel zien we de absolute aantallen werkzame personen van Parkstad Limburg en de provincie Limburg in 28. Daarnaast wordt voor 28 de verdeling van de werkzame personen over de secties in een cirkeldiagram weergegeven; in de grafiek wordt het aandeel van een sectie op het totaal met percentages vermeld. Onder de tabel links zien we in de grafiek de mutatiesaldo s voor Parkstad Limburg voor de periode Onder mutaties verstaan we in dit kader wijzigingen in de werkgelegenheid als gevolg van oprichting en opheffing van vestigingen (binnen de grenzen van de regio) alsmede vestiging en vertrek van vestigingen (dus inkomend en uitgaand; over de grenzen van de regio heen). De grafiek daarnaast laat voor de periode de ontwikkeling van de (geïndexeerde) aantallen werkzame personen zien van zowel de regio Parkstad Limburg als de provincie Limburg. Verder worden een drietal aspecten van het VRPL voor Parkstad Limburg thematisch gepresenteerd, te weten het thema grootteklasse, zorg en toerisme en recreatie. Ook voor de thema s geldt dat op de pagina links de informatie over vestigingenaantallen wordt weergegeven, op de pagina rechts de informatie over de werkgelegenheid. Op die manier kunnen de gegevens over bedrijvigheid en

14 14 werkgelegenheid naast elkaar worden bekeken. Centraal op de pagina s staan weer de tabellen. De daarin gepresenteerde gegevens worden aangevuld met enkele grafieken. In 3.3 en 3.4 is de bedrijvigheid en de werkgelegenheid naar tien gebruikelijke grootteklassen het thema. Deze grootteklassen worden vaak ingedikt tot de voor het beleid relevante categorieën klein, midden en groot. Voor die indeling hanteren we de grenzen zoals die ook door het CBS worden gebruikt: - klein : vestigingen met minder dan 1 werkzame personen (meer dan 12 uur per week); - midden : vestigingen met 1 tot 1 werkzame personen; - groot : vestigingen met 1 of meer werkzame personen. Eerst wordt in 3.3 Grootteklasse, Bedrijvigheid een beeld gegeven van de verdeling van de vestigingen in Parkstad Limburg naar grootteklasse. De tabel boven aan de pagina toont de aantallen bedrijfsvestigingen in het jaar 28 uitgesplitst naar grootteklasse, zowel voor Parkstad Limburg (exclusief gemeente Simpelveld) als voor de gemeenten Brunssum, Heerlen, Kerkrade, Landgraaf, Onderbanken en Voerendaal. De tabel onder aan de pagina geeft voor Parkstad Limburg (exclusief gemeente Simpelveld) de aantallen bedrijfsvestigingen naar grootteklasse weer voor 24 tot en met 28. Indexcijfers laten zien hoe de bedrijvigheid, uitgesplitst naar grootteklasse, zich gedurende de periode in relatieve zin heeft ontwikkeld. Voor alle jaren is 24 het basisjaar. In de grafiek links midden op de pagina zien we voor het jaar 28 de verdeling van de vestigingen over de grootteklassen in een cirkeldiagram; in deze grafiek wordt het aandeel van een grootteklasse op het totaal met percentages vermeld. Op grond van de indexcijfers van de vestigingenaantallen per grootteklasse toont de grafiek rechts in het midden van de pagina de relatieve ontwikkeling van de categorieën klein, midden en groot in vergelijking met de relatieve ontwikkeling van de vestigingen met 1 werkzame persoon. In 3.4 Grootteklasse, Werkgelegenheid wordt op dezelfde wijze inzicht gegeven in de verdeling van de werkgelegenheid naar grootteklasse van de bedrijfsvestigingen. De tabel boven aan de pagina toont de aantallen werkzame personen in het jaar 28 uitgesplitst naar grootteklasse, zowel voor Parkstad Limburg (exclusief gemeente Simpelveld) als voor de afzonderlijke participerende gemeenten. De tabel onder aan de pagina geeft voor Parkstad Limburg (exclusief gemeente Simpelveld) de aantallen bedrijfsvestigingen naar grootteklasse weer voor de periode Indexcijfers laten zien hoe de bedrijvigheid, uitgesplitst naar grootteklasse, zich gedurende de periode in relatieve zin heeft ontwikkeld. Voor alle jaren is 24 het basisjaar. In de grafiek links midden op de pagina wordt voor het jaar 28 de verdeling van de werkzame personen over de grootteklassen in een cirkeldiagram weergegeven. Het aandeel van een grootteklasse op het totaal wordt met percentages in de grafiek vermeld. Op grond van de indexcijfers van de werkgelegenheid per grootteklasse toont de grafiek rechts in het midden van de pagina de relatieve ontwikkeling van de categorieën klein, midden en groot in vergelijking met de relatieve ontwikkeling van de vestigingen met 1 werkzame persoon. Bijlage 9 geeft weer hoe de vestigingen naar grootte verdeeld zijn over de secties. Nieuw in deze rapportage is het derde thema: de bedrijvigheid (3.5) en werkgelegenheid (3.6) in de Zorg en in zorggerelateerde branches. Daarbij is onderscheid gemaakt naar stuwende en verzorgende zorgactiviteiten. Ten behoeve van deze editie van het VRPL is een afbakening van de Zorgsector gemaakt die terug te vinden in bijlage 3. De sector Zorg zoals hier gedefinieerd verschilt zoals de afbakening laat zien van de sectie Zorg uit de SBI-indeling, met name door de toevoeging van zorggerelateerde branches, i.c. zorggerelateerde industrie, handel en dienstverlening en door weglating van een aantal welzijns-activiteiten. De paragrafen 3.5 en 3.6 kennen dezelfde opbouw: eerst wordt in tabelvorm de ontwikkeling van de bedrijvigheid resp. werkgelegenheid gepresenteerd per gemeente en voor Parkstad Limburg als totaal (excl. Simpelveld). Vervolgens worden twee grafieken weergegeven. In de eerste plaats een

15 15 cirkeldiagram met betrekking tot de verdeling van het aantal vestigingen resp. werkzame personen naar activiteit, anno 28. Op grond van de indexcijfers toont de tweede grafiek de ontwikkeling van bedrijvigheid resp. werkgelegenheid voor de stuwende en de verzorgende zorg in de periode Tot slot is een tabel weergegeven waarin de bedrijvigheid resp. werkgelegenheid getoond wordt naar branche binnen de zorg-sector. Het derde thema dat in deze rapportage wordt uitgewerkt is Toerisme en recreatie. Hoe staat het met de bedrijvigheid en de werkgelegenheid in de sector toerisme en recreatie en hoe heeft deze zich in de afgelopen jaren ontwikkeld? We presenteren het antwoord op deze vraag op twee manieren: eerst uitgesplitst naar gemeente en vervolgens naar de aard van de economische activiteit. De gehanteerde afbakening van de toerisme en recreatie is overgenomen uit een studie van het Ministerie van Economische Zaken (zie bijlage 2 voor een gedetailleerd overzicht van de bijbehorende bedrijfsactiviteiten). Die afbakening is voor het VRPL uitgebreid met de SBI-code voor onder andere dierentuinen, zodat ook het Gaiapark deel uitmaakt van de vestigingen die in deze rapportage tot de activiteit toerisme en recreatie worden gerekend. In 3.7 Toerisme en recreatie, Vestigingen wordt in de bovenste tabel voor de periode voor zowel Parkstad Limburg (exclusief gemeente Simpelveld) als voor de afzonderlijke participerende gemeenten weergegeven hoeveel vestigingen op het gebied van toerisme en recreatie zijn geteld in het VRPL. De indexcijfers van de vestigingenaantallen tonen per gemeente de relatieve ontwikkeling van de toeristische bedrijvigheid. De onderste tabel laat de vestigingenaantallen zien op het gebied van toeristische en recreatieve bedrijvigheid uitgesplitst naar de economische activiteit. In de tabel zien we rechts indexcijfers die de relatieve ontwikkeling van de toeristische bedrijvigheid naar economische activiteit weergeven (basisjaar is 24). Het cirkeldiagram links midden op de pagina toont voor het jaar 28 het aandeel van de afzonderlijke gemeenten in het totaal aantal vestigingen op toeristisch-recreatief gebied. Het aandeel van een gemeente op het totaal wordt ook met percentages in de grafiek vermeld. Het rechtse cirkeldiagram laat zien hoe groot het aandeel van de verschillende toeristisch-recreatieve activiteiten is. Het aandeel van een activiteit op het totaal aantal vestigingen wordt ook met percentages in de grafiek vermeld. De werkgelegenheid op het gebied van toerisme en recreatie komt aan de orde in 3.8 Toerisme en recreatie, Werkgelegenheid. De bovenste tabel geeft voor de periode voor zowel Parkstad Limburg (exclusief gemeente Simpelveld) als voor de afzonderlijke participerende gemeenten het aantal werkzame personen weer. De indexcijfers rechts tonen per gemeente de relatieve ontwikkeling van de toeristische bedrijvigheid in de genoemde periode. De onderste tabel toont de werkgelegenheid op het gebied van toerisme en recreatie uitgesplitst naar de economische activiteit. In de tabel zien we rechts indexcijfers die de relatieve ontwikkeling van de werkgelegenheid in de sector Toerisme en recreatie uitgesplitst naar economische activiteit weergeven (basisjaar 24). Genoemde gegevens zijn niet alleen weergegeven voor de werkzame personen die 12 uur of meer per week werk verrichten, maar ook voor álle werkzame personen. Het cirkeldiagram in deze paragraaf toont voor het jaar 28 het aandeel van de afzonderlijke gemeenten in het totaal aantal werkzame personen op toeristisch-recreatief gebied. Het aandeel van een gemeente op het totaal wordt weer met percentages in de grafiek vermeld. Rechts in het cirkeldiagram wordt de verdeling van het aantal werkzame personen naar toeristisch-recreatieve activiteit gepresenteerd. Het aandeel van een activiteit in het totaal aantal werkzame personen wordt ook met percentages in de grafiek vermeld. De lijngrafiek laat de ontwikkeling van het aantal vestigingen, het aantal werkzame personen van 12 uur of meer per week en alle werkzame personen zien voor de periode In bijlage 8 worden de bedrijvigheid- en werkgelegenheidscijfers van Parkstad Limburg en van Zuid- Limburg naast elkaar gezet.

16 Bedrijvigheid Regio Parkstad Limburg Totaal aantal vestigingen in 28 Verdeling vestigingen naar sectie in 28, in % % % 8% 12% 3% % 5% % 11% Landbouw Delfstofwinning Industrie Nutsbedrijven Bouwnijverheid Handel Horeca Transport Financieel Zakelijke diensten Overheid Onderwijs Zorg Overige diensten 2 27% 19% Parkstad Limburg 2% 3% 7% Bedrijfsvestigingen in Parkstad Limburg in totaal en naar bedrijfssectie, absoluut index Landbouw Delfstofwinning Industrie Nutsbedrijven Bouwnijverheid Handel Horeca Transport Financieel Zakelijke diensten Overheid Onderwijs Zorg Overige diensten Totaal Mutaties vestigingen* Ontwikkeling vestigingen Parkstad Limburg Nederland** -27 Saldo vestiging/vertrek Saldo opgericht/opgeheven * inclusief vestigingen waar minder dan 12 uur per week betaald werk wordt verricht en exclusief CBS landbouwtelling. Er is dan ook een verschil mogelijk tussen het totale mutatiesaldo en het verschil in totaal aantal vestigingen in de periode volgens bovenstaande tabel. Daarin zijn enerzijds wél de CBS-landbouwtellingen opgenomen en anderzijds alleen vestigingen met personen die 12 uur per week of meer werkzaam zijn. ** bron: LISA,

17 Werkgelegenheid* Regio Parkstad Limburg Totaal aantal werkzame personen in 28 Verdeling werkzame personen naar sectie in 28, in % 4% 1% % % 19% 17% 1% 5% Landbouw Delfstofwinning Industrie Nutsbedrijven Bouwnijverheid Handel Horeca Transport Financieel Zakelijke diensten Overheid Onderwijs Zorg Overige diensten 1 9% 15% Parkstad Limburg 1% 5% 4% 3% Werkzame personen ( 12 uur per week) in Parkstad Limburg in totaal en naar bedrijfssectie, absoluut index Landbouw Delfstofwinning Industrie Nutsbedrijven Bouwnijverheid Handel Horeca Transport Financieel Zakelijke diensten Overheid Onderwijs Zorg Overige diensten Totaal Mutaties werkzame personen Ontwikkeling werkzame personen Parkstad Limburg Nederland** -276 Saldo vestiging/vertrek Saldo opgericht/opgeheven * werkgelegenheid wordt uitgedrukt in werkzame personen die 12 uur of meer per week werkzaam zijn ** bron: LISA, 28

18 Grootteklasse Regio Bedrijvigheid Parkstad Limburg Bedrijfsvestigingen* in Parkstad Limburg** per gemeente, in totaal en naar grootteklasse, 28 absoluut Brunssum Heerlen Kerkrade Landgraaf Onderbanken Voerendaal Totaal vestigingen met 1 w.p vestigingen met 2-4 w.p vestigingen met 5-9 w.p vestigingen met 1-19 w.p vestigingen met 2-49 w.p vestigingen met 5-99 w.p vestigingen met w.p vestigingen met w.p vestigingen met w.p vestigingen met 1 w.p. 4 4 niet ingedeeld Totaal Vestigingen naar grootteklasse in 28, in % Ontwikkeling vestigingen % % 1% 3% 12% 1 w.p. 2-4 w.p. 5-9 w.p w.p w.p w.p w.p w.p w.p. >1 w.p. 43% niet ingedeeld w.p. Klein (1-9 w.p.) Midden (1-99 w.p.) Groot (>= 1 w.p.) 1 9% % Bedrijfsvestigingen* in Parkstad Limburg** in totaal en naar grootteklasse, absoluut index vestigingen met 1 w.p vestigingen met 2-4 w.p vestigingen met 5-9 w.p vestigingen met 1-19 w.p vestigingen met 2-49 w.p vestigingen met 5-99 w.p vestigingen met w.p vestigingen met w.p vestigingen met w.p vestigingen met 1 w.p niet ingedeeld Totaal * exclusief CBS-Landbouwtelling ** exclusief Simpelveld

19 Grootteklasse Regio Werkgelegenheid* Parkstad Limburg Werkzame personen in Parkstad Limburg** per gemeente, in totaal en naar grootteklasse, 28 absoluut Brunssum Heerlen Kerkrade Landgraaf Onderbanken Voerendaal Totaal vestigingen met 1 w.p vestigingen met 2-4 w.p vestigingen met 5-9 w.p vestigingen met 1-19 w.p vestigingen met 2-49 w.p vestigingen met 5-99 w.p vestigingen met w.p vestigingen met w.p vestigingen met w.p vestigingen met 1 w.p Totaal % Werkzame personen naar grootteklasse in 28, in % Ontwikkeling werkzame personen % 6% 1 w.p. 13 9% 2-4 w.p. 5-9 w.p w.p w.p w.p. 7% w.p w.p w.p. 11 >1 w.p. 1 w.p. Klein (1-9 w.p.) Midden (1-99 w.p.) Groot (>= 1 w.p.) 8% 1 17% 9 12% 8 11% 11% Werkzame personen in Parkstad Limburg** in totaal en naar grootteklasse, absoluut index vestigingen met 1 w.p vestigingen met 2-4 w.p vestigingen met 5-9 w.p vestigingen met 1-19 w.p vestigingen met 2-49 w.p vestigingen met 5-99 w.p vestigingen met w.p vestigingen met w.p vestigingen met w.p vestigingen met 1 w.p Totaal * werkgelegenheid wordt uitgedrukt: werkzame personen >= 12 uur of meer per week **.exclusief Simpelveld en CBS-landbouwtellling

20 2 3.5 Zorg en zorggerelateerde branches* Regio Bedrijvigheid Parkstad Limburg Zorg: bedrijfsvestigingen in Parkstad Limburg** naar gemeente, 28 abs. index stuwend verzorgend Brunssum Heerlen Kerkrade Landgraaf Onderbanken..... Voerendaal subtotaal Brunssum Heerlen Kerkrade Landgraaf Onderbanken Voerendaal subtotaal Totaal Verdeling vestigingen naar branche in 28, in % Ontwikkeling vestigingen % % 15% 2% % 4% 4% 1% Zorg, stuwend Welzijnszorg, stuwend Zorg-industrie, stuwend Zorg-handel, stuwend Zorg-dienstverl, stuwend Zorg, verzorgend Welzijnszorg, verzorgend Zorg-industrie, verzorgend Zorg-handel, verzorgend Zorg-dienstverl, verzorgend stuwend verzorgend 9 55% Zorg: bedrijfsvestigingen in Parkstad Limburg** naar branche, abs. index stuwend verzorgend zorg welzijnszorg zorggerel. industrie zorggerel. handel zorggerel. dienstverl subtotaal zorg welzijnszorg zorggerel. industrie..... zorggerel. handel zorggerel. dienstverl subtotaal Totaal * het betreft hier een voor dit VRPL geconstrueerde afbakening van de sector Zorg, zie bijlage 3. Deze afbakening betreft een gedeelte van de sectie Zorg (sectiecode N) van de SBI-indeling, aangevuld met zorggerelatieerde industrie, handel en dienstverlening. ** exclusief Simpelveld

21 Zorg en zorggerelateerde branches Regio Werkgelegenheid* Parkstad Limburg Zorg: werkzame personen in Parkstad Limburg** naar gemeente, 28 abs. index stuwend verzorgend Brunssum Heerlen Kerkrade Landgraaf Onderbanken..... Voerendaal subtotaal Brunssum Heerlen Kerkrade Landgraaf Onderbanken Voerendaal subtotaal Totaal % Verdeling werkzame personen naar branche in 28, in % Ontwikkeling werkzame personen % % % 3% % 8% 1% % Zorg, stuwend Welzijnszorg, stuwend Zorg-industrie, stuwend Zorg-handel, stuwend Zorg-dienstverl, stuwend Zorg, verzorgend Welzijnszorg, verzorgend Zorg-industrie, verzorgend Zorg-handel, verzorgend Zorg-dienstverl, verzorgend stuwend verzorgend 38% Zorg: werkzame personen in Parkstad Limburg** naar branche, abs. index stuwend verzorgend zorg welzijnszorg zorggerel. industrie zorggerel. handel zorggerel. dienstverl subtotaal zorg welzijnszorg zorggerel. industrie..... zorggerel. handel zorggerel. dienstverl subtotaal Totaal * werkgelegenheid wordt uitgedrukt: werkzame personen >= 12 uur of meer per week

22 Toerisme en recreatie* Regio Vestigingen Parkstad Limburg Toerisme en recreatie: bedrijfsvestigingen in Parkstad Limburg** en in de gemeenten, absoluut index Brunssum Heerlen Kerkrade Landgraaf Onderbanken Voerendaal Totaal Verdeling vestigingen naar gemeente in 28, in % Verdeling vestigingen naar activiteit in 28, in % 13% 3% 8% 12% Brunssum Heerlen Kerkrade Landgraaf Onderbanken Voerendaal 6% 6% 1% 1% 1% 2% 2% 3% 19% hotels-restaurants hotels campings restaurants cafetaria's e.d. ijssalons cafés e.d. transport reisbranche en -info verhuur recreatie-art. attracties overige 41% 31% 23% 27% 1% Toerisme en recreatie: bedrijfsvestigingen in Parkstad Limburg** naar activiteit, absoluut index hotel-restaurants hotels campings restaurants cafetaria's e.d ijssalons cafés e.d transport reisbranche en -info verhuur recreatie-art attracties overige Totaal * definitie toerisme in bijlage 2 ** exclusief Simpelveld

23 Toerisme en recreatie Regio Werkgelegenheid* Parkstad Limburg Toerisme en recreatie: werkzame personen in Parkstad Limburg** en in de gemeenten, absoluut index Brunssum Heerlen Kerkrade Landgraaf Onderbanken Voerendaal Totaal Verdeling werkzame personen naar gemeente in 28, in % Verdeling werkzame personen naar activiteit in 28, in % 14% 1% 5% 9% Brunssum Heerlen Kerkrade Landgraaf Onderbanken Voerendaal % 4% 9% 1% 8% 3% 1% 17% hotels-restaurants hotels campings restaurants cafetaria's e.d. ijssalons cafés e.d. transport reisbranche en -info verhuur recreatie-art. attracties overige 23% 44% 27% 16% 16% 1% Toerisme en recreatie: werkzame personen in Parkstad Limburg** naar activiteit, absoluut index hotel-restaurants hotels campings restaurants cafetaria's e.d ijssalons cafés e.d transport reisbranche en -info verhuur recreatie-art attracties overige Totaal * werkgelegenheid wordt uitgedrukt: werkzame personen >= 12 uur of meer per week **.exclusief Simpelveld