Productgerichte milieuzorg voor verpakkingen

Transcriptie

1 Productgerichte milieuzorg voor verpakkingen Eindrapport NVC, Gouda, september 2003 PMZ / Novem projectnummer Bestelnummer: Aan dit project is in het kader van het Besluit milieusubsidies, regeling milieugerichte technologie een subsidie verleend uit het programma Stimulering Productgerichte Milieuzorg 2002 dat gefinancierd wordt door het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en

2 Milieubeheer. Novem beheert dit programma.

3 Verkorte samenvatting Met als doel dat de leden van het Nederlands Verpakkingscentrum (NVC) op bedrijfsniveau systematisch en continu aandacht besteden aan het minimaliseren van de milieubelasting van verpakkingen is het project Productgerichte Milieuzorg in de verpakkingsketen opgezet en uitgevoerd. Het project is uitgevoerd in nauwe samenwerking tussen het NVC, eenentwintig NVC-leden, adviesbureau KIEM en milieuadviesbureau CREM. Hierbij is gebruik gemaakt van de VROMsubsidie uit het programma Stimulering Productgerichte Milieuzorg, die door Novem wordt beheerd. Het eindresultaat van het project is het ontwikkelde en uitgeteste hulpmiddel TOP (Tool for Optimization of Packaging). TOP heeft als doel om de milieuprestatie van de verpakking van een product continu te verbeteren, waarbij de functionaliteit van de verpakking centraal staat. Met behulp van de handige en praktijkgerichte TOP-manual kunnen individuele bedrijven (zowel groot als klein) zelf een PMZsysteem opzetten gericht op verpakkingen, kan een beeld worden verkregen van de milieuprestaties van een verpakking en kan tevens worden bepaald of een verpakking op de Europese markt mag worden afgezet gezien de Europese essentiële eisen die gelden voor verpakkingen en het verpakkingsafval. De manual sluit zo veel mogelijk aan bij het verpakkingsontwikkelingsproces van bedrijven. De meerwaarde van TOP zit met name in de preventieve en systematische aanpak die tot nu toe weinig aandacht had gekregen binnen de verpakkingsketen en in de eenvoudige en snelle wijze waarop met behulp van werkbladen en indicatoren inzicht wordt verkregen in de milieuprestaties van verpakkingen en verbetermogelijkheden. Verwacht wordt dat TOP door een groot aantal bedrijven uit de verpakkende en verpakkingsindustrie zal worden toegepast.

4 Condensed summary In order to systematically and continuously reduce the burden on the environment caused by individual packaging materials on the part of the members of the Netherlands Packaging Centre (NVC), the project Product-oriented environmental management in the packaging chain has been set up and carried out. This project has been carried out in collaboration with the NVC, twenty-one of its members, KIEM Sustainable Innovations and CREM (Consultancy and Research for Environmental Management). The project was partly financed by the program Stimulation of Product-oriented Environmental Management of the Dutch Ministry for Housing, Spatial Planning and the Environment (VROM), which is managed and coordinated by Novem (the Netherlands Agency for Energy and the Environment). The main result of the project is TOP (Tool for Optimization of Packaging). NVC members have contributed in the development and have tested the tool for it s practical use. The aim of TOP is to improve the environmental performance of the product s packaging continuously, taking the functionality of the packaging into account. Using the TOP-manual individual companies (big and small) can: - set up their own product-oriented environmental management system for packaging; - measure the environmental performance of the packaging; - determine if it is allowed to introduce the packaging in the European market according to the essential requirements of the European Guideline for Packaging and Packaging Waste. The manual supports and shapes the process development of packaging in an innovative manner. The added value of TOP is mainly the preventive and the systematic approach and the simple and quick way, using the developed worksheets and indicators, to measure the environmental performance of the packaging in order to take appropriate measures. TOP is expected to be used by a great number of companies in the packaging chain.

5 Trefwoorden / Keywords Nederlands Engels Productgerichte Milieuzorg Verpakkingsketen Europese micro-verpakkingseisen TOP (Tool for Optimization of Packaging) Milieuprestaties verpakking Verbetermogelijkheden Functionaliteit verpakking Verpakkingsontwikkelingsproces Systematisch Continu Product-oriented environmental management Packaging chain European essential requirements for individual packaging materials TOP (Tool for Optimization of Packaging) Environmental performance of packaging Possibilities for improvement Functionality of packaging Process of development of packaging Systematic Continuous

6 Samenvatting en conclusies Het Nederlands Verpakkingscentrum (NVC) heeft het afgelopen jaar in samenwerking met eenentwintig van haar leden, adviesbureau KIEM en milieuadviesbureau CREM het project Productgerichte Milieuzorg in de verpakkingsketen opgezet en uitgevoerd. Dit project had tot doel dat de leden van het NVC op bedrijfsniveau systematisch en continu aandacht besteden aan het minimaliseren van de milieubelasting van verpakkingen door het opzetten van een PMZ-systeem. Bij aanvang van het project zijn de volgende doelstellingen geformuleerd: 1. Het verschaffen van inzicht in de praktische mogelijkheden om op systematische wijze aandacht te besteden aan minimaal verpakken uitgaande van de functionaliteit. 2. Ontwikkelen van indicatoren waarmee milieuwinst bij ontwikkeling van verpakkingen meetbaar kan worden gemaakt. 3. Het ontwikkelen en uittesten van een manual voor het Nederlands Verpakkingcentrum met behulp waarvan individuele leden zelf een PMZsysteem kunnen opzetten (conform ISO 14001). 4. Grondslag leggen voor ontwikkeling van een opleidingstraject(-modules) binnen het NVC opleidingscentrum. Om deze doelstellingen te realiseren is een projectaanpak gekozen bestaande uit een vijftal fasen: Fase 1: Voorbereiding Tijdens deze eerste fase is het projectteam en de werkgroep samengesteld en hebben de startbijeenkomsten plaatsgevonden. In het projectteam zitten de directeur van het NVC en adviesbureau KIEM en milieuadviesbureau CREM en de werkgroep bestaat uit 21 NVC-leden afkomstig uit diverse geledingen van de verpakkingsketen, waardoor de gehele keten is vertegenwoordigd. Hiernaast is een plan van aanpak opgesteld voor de interne communicatie (zowel gericht op de communicatie gedurende als na afronding van het project). Fase 2: Uitwerking twee bedrijfscases In deze fase hebben de werkgroepleden tijdens een workshop twee bedrijfscases (soep en verf) uitgewerkt die door de projectgroep waren opgesteld. Met behulp van een stappenplan en ontwikkelde indicatoren zijn de bedachte productverpakkingscombinaties beoordeeld op economische- en milieuaspecten en zijn ze op deze punten vervolgens vergeleken met concurrerende product-verpakkingscombinaties. Op basis van deze twee uitgewerkte cases en het geleverde commentaar en opmerkingen door de werkgroepleden is een eerste versie van de PMZ-manual geschreven (destijds TOPack (Tool for Optimization of Packaging) genoemd) met behulp waarvan bedrijven hun eigen PMZ-systeem kunnen opzetten gericht op verpakkingen. Fase 3: Ontwikkeling hulpmiddel

7 De ontwikkelde manual TOPack is in deze fase door inbreng van de werkgroepleden verder ontwikkeld, verbeterd en geoptimaliseerd. Dit heeft uiteindelijk geresulteerd in de testklare manual TOP.

8 Fase 4: Testen hulpmiddel De testklare TOP is tijdens deze fase binnen drie bedrijven (NVC-leden) gebruikt voor de beoordelingen van een nog te ontwikkelen of reeds ontwikkelde productverpakkingscombinatie. Deze beoordelingen zijn vervolgens vergeleken met de uitgevoerde beoordelingen van concurrerende en/of alternatieve productverpakkingscombinaties en bij één bedrijf is over de resultaten en het gebruik van TOP intern met meerder afdelingen gecommuniceerd. De uiteindelijke testresultaten zijn tenslotte in de definitieve versie van TOP verwerkt. Fase 5: Evaluatie en communicatie. In deze laatste fase is de PMZ-manual TOP tijdens de slotbijeenkomst van de werkgroep gepresenteerd en toegelicht, heeft het projectteam het project geëvalueerd samen met de bereikte resultaten en zijn concrete vervolgstappen afgesproken op het gebied van communicatie en de mogelijke opname van TOP in de opleidingsmodules van het NVC. Na evaluatie van het project is door het projectteam geconcludeerd dat de doelstellingen van het project zijn gerealiseerd en dat het eindproduct, TOP (Tool for Optimization of Packaging) binnen zowel grote als kleine bedrijven kan worden gebruikt om de milieuprestatie van de verpakking van een product continu te verbeteren, waarbij de functionaliteit van de verpakking centraal staat. Met behulp van de handige en praktijkgerichte TOP-manual kunnen bedrijven zelf een PMZ-systeem opzetten gericht op verpakkingen, kan een beeld worden verkregen van de milieuprestaties van een verpakking en kan tevens worden bepaald of een verpakking op de Europese markt mag worden afgezet gezien de Europese essentiële eisen die gelden voor verpakkingen en het verpakkingsafval. De manual sluit zo veel mogelijk aan bij het verpakkingsontwikkelingsproces van bedrijven. De meerwaarde van TOP zit met name in de praktijkgerichte, preventieve en systematische aanpak die tot nu toe weinig aandacht had gekregen binnen de verpakkingsketen en in de eenvoudige en snelle wijze waarop met behulp van werkbladen en indicatoren inzicht wordt verkregen in de milieuprestaties van verpakkingen en verbetermogelijkheden. Verwacht wordt dat TOP door een groot aantal bedrijven uit de verpakkende industrie en de verpakkingsindustrie zal worden toegepast, zeker als op termijn TOP mogelijk in een digitale versie beschikbaar komt.

9 Inhoudsopgave 1 Inleiding AANLEIDING DOELSTELLING SAMENWERKING MET PROJECTPARTNERS EN DERDEN OPBOUW VAN HET RAPPORT Opzet van het project INLEIDING FASERING PROJECT Fase 1: Voorbereiding Fase 2: Uitwerking twee bedrijfscases Fase 3: Ontwikkeling hulpmiddel Fase 4: Testen hulpmiddel Fase 5: Evaluatie en communicatie Beschrijving van de resultaten van het project INLEIDING RESULTATEN PER PROJECTFASE VOORTGEBRACHTE PRODUCTEN Conclusies Bijlagen BIJLAGE I: BIJLAGE II: LEDEN WERKGROEP PMZ-PROJECT NVC PUBLICATIES PMZ-PROJECT NVC

10

11 Hoofdstuk 1 Inleiding 1.1 Aanleiding Bedrijven in de verpakkingsketen zijn de afgelopen jaren voortdurend geconfronteerd met de milieuaspecten van verpakkingen. Op Europees niveau dienen bedrijven zich te houden aan de Europese Richtlijn verpakking en verpakkingsafval (EU directive 96/92/EC). In Nederland is invulling gegeven aan deze Europese Richtlijn middels de Ministeriële Regeling verpakking en verpakkingsafval. Deze Ministeriële Regeling is op 1 augustus 1997 in werking getreden en heeft betrekking op alle verpakkingen en al het verpakkingsafval dat op de Nederlandse markt wordt gebracht. In artikel 2 van deze Ministeriële Regeling is de mogelijkheid opgenomen om een Convenant te sluiten met de overheid. De meeste Nederlandse bedrijven in de verpakkingsketen hebben het Convenant Verpakkingen III getekend. Deelname aan het Convenant Verpakkingen betekent niet dat tevens wordt voldaan aan de overige verplichtingen uit de Ministeriële Regeling. Het betekent alleen dat een bedrijf is vrijgesteld van een aantal verplichtingen die gelden voor het Nederlands bedrijfsleven als geheel (de zogeheten macro-verplichtingen). Ook bij ondertekening van het Convenant Verpakkingen dient iedere verpakking van elk bedrijf dat op de Europese markt wordt afgezet nog altijd te voldoen aan de micro-verplichtingen uit de Ministeriële Regeling. Bij het minimaliseren van de milieubelasting van verpakkingen blijkt vooral preventie een heikel punt en hiernaast komt steeds meer verpakkingsmateriaal op de markt. De belangrijkste oorzaken hiervoor zijn: de stijging van het BNP, het backend -karakter van de macro-eisen (convenanteisen) waardoor de nadruk ligt op wat er met de verpakkingen gebeurt na de verkoop van een product en het tekort aan incentives voor bedrijven om de milieubelasting van verpakkingen (continu) te minimaliseren. Om deze redenen wil het Nederlands Verpakkingscentrum (NVC) graag dat zijn leden op microniveau (bedrijfsniveau) systematisch en continu aan de minimalisering van de milieubelasting in de verpakkingsketen gaan doen, waarbij gekozen wordt voor een bottom-up benadering in plaats van het voldoen aan macro-eisen. 1

12 Om dit te realiseren heeft het NVC in het kader van het programma Productgerichte Milieuzorg (PMZ) het project PMZ in de verpakkingsketen geïnitieerd. 1.2 Doelstelling Bij aanvang van het project PMZ in de verpakkingsketen zijn de volgende doelstellingen geformuleerd: 1. Het verschaffen van inzicht in de praktische mogelijkheden om op systematische wijze aandacht te besteden aan minimaal verpakken uitgaande van de functionaliteit. 2. Ontwikkelen van indicatoren waarmee milieuwinst bij ontwikkeling van verpakkingen meetbaar kan worden gemaakt. 3. Het ontwikkelen en uittesten van een manual voor het Nederlands Verpakkingcentrum met behulp waarvan individuele leden zelf een PMZsysteem kunnen opzetten (conform ISO 14001). 4. Grondslag leggen voor ontwikkeling van een opleidingstraject(-modules) binnen het NVC opleidingscentrum. 1.3 Samenwerking met projectpartners en derden Het project is uitgevoerd in nauwe samenwerking tussen de directeur van het Nederlands Verpakkingscentrum, de opleidingsmanager en bedrijfsinformatiemanager van het NVC, de managers verpakkingsontwikkeling en productontwikkeling van NVC-leden (leden van de werkgroep), diverse medewerkers van testbedrijven (NVC-leden) en adviesbureau KIEM en Milieuadviesbureau CREM (Consultancy and Research for Environmental Management). Het overall management van het project is door de directeur van het Nederlands Verpakkingscentrum uitgevoerd. 1.4 Opbouw van het rapport In dit eindrapport wordt het project PMZ in de verpakkingsketen besproken. In hoofdstuk twee wordt de opzet van dit project beschreven. Het project is opgebouwd uit vijf fasen en per fase worden de belangrijkste activiteiten en werkzaamheden uiteengezet en wordt aangegeven wie hierbij betrokken zijn geweest. In hoofdstuk drie worden per fase de belangrijkste resultaten genoemd die met het project zijn behaald samen met de tastbare producten. Van deze producten worden de drie belangrijkste beschreven. Tenslotte worden in hoofdstuk vier de conclusies ten aanzien van het project getrokken. 2

13 3

14 Hoofdstuk 2 Opzet van het project 2.1 Inleiding Met als doel dat de leden van het NVC op microniveau (bedrijfsniveau) systematisch en continu aandacht besteden aan het minimaliseren van de milieubelasting van verpakkingen is tijdens het project het hulpmiddel TOP (Tool for Optimization of Packaging) ontwikkeld. Met behulp van TOP kunnen individuele bedrijven zelf een PMZ-systeem opzetten op het gebied van verpakte producten. In dit hoofdstuk wordt beschreven welke activiteiten en werkzaamheden hebben plaatsgevonden om tot het eindresultaat van het project te komen en wie hierbij betrokken zijn geweest. 2.2 Fasering project Het project is gesplitst in twee delen en bestaat uit de volgende vijf fasen: A. Onderzoeks- / ontwikkelingsproject: Fase 1: Voorbereiding Fase 2: Uitwerking twee bedrijfscases Fase 3: Ontwikkeling hulpmiddel B. Praktijkexperiment: Fase 4: Testen hulpmiddel Fase 5: Evaluatie en communicatie. Hieronder wordt per fase de beschrijving gegeven van de belangrijkste activiteiten en werkzaamheden die zijn uitgevoerd Fase 1: Voorbereiding In deze fase is ten eerste het projectteam en de werkgroep samengesteld en hebben de startbijeenkomsten van beide groepen plaatsgevonden. Het projectteam bestaat uit de directeur van het VNC en de twee derde partijen milieuadviesbureau CREM en adviesbureau KIEM. Afhankelijk van het onderwerp heeft de manager opleidingen of bedrijfsinformatie van het NVC deelgenomen aan 4

15 het projectteam. Het projectteam heeft het project inhoudelijk en procedureel begeleid. 5

16 Hiernaast is er een werkgroep geformeerd bestaande uit éénentwintig NVC-leden die afkomstig zijn uit de diverse geledingen van de verpakkingsketen. De werkgroep geeft een goede afspiegeling van de gehele verpakkingsketen. Een groot deel van de deelnemers zijn managers op het gebied van product- en verpakkingsontwikkeling. In bijlage I staan de namen van de leden van de werkgroep weergegeven, inclusief de bijbehorende bedrijfsnamen. Tijdens de startbijeenkomst van de werkgroep is door het projectteam een toelichting gegeven op het waarom van het project, de opzet en de doelstellingen van het project en het verloop van het project, daarnaast is een eerste aanzet ten aanzien van de inhoud van het project besproken. Om het ervoor te zorgen dat het hulpmiddel TOP in de praktijk ook daadwerkelijk wordt gebruikt, is de aanwezigheid van voldoende draagvlak bij de leden van NVC van essentieel belang. Door vanaf het begin van het project veel aandacht te besteden aan de interne communicatie over het project is getracht dit draagvlak te creëren. Media die zijn ingezet, zijn onder meer het NVC nieuwsblad, de internetsite en er is een persbericht uitgegeven voor publicatie in vakbladen. Hiernaast is bij aanvang van het project door het NVC een plan van aanpak opgesteld voor de interne communicatie gericht op zowel de communicatie gedurende als na afronding van het project. In bijlage II staan de belangrijkste publicaties over het project die zowel tijdens als na de uitvoering van het PMZ-project via diverse kanalen zijn verspreid (bijvoorbeeld publicaties in de NVC Internactueel, VerpakkingsManagement en EVO Magazine). Tenslotte zijn in deze fase de eerste voorbereidende werkzaamheden uitgevoerd voor de workshop die in de tweede fase van het project heeft plaatsgevonden Fase 2: Uitwerking twee bedrijfscases In deze fase is een begin gemaakt met het ontwikkelen van het hulpmiddel TOP. Aan de hand van twee fictieve, edoch realistische bedrijfscases is de eerste versie van TOP (toen TOPack) ontwikkeld. Centraal in deze cases stond het ontwikkelen van verpakkingen voor een product uit de productgroepen food en non-food. Tijdens de startbijeenkomst van de werkgroep die plaatsvond in de eerste fase zijn door de werkgroepleden twee cases geselecteerd. Deze twee cases zijn in de tweede fase van het project tijdens een workshop door de werkgroep nader uitgewerkt. Belangrijke aandachtspunten bij de keuze voor deze twee bedrijfscases waren: Aandacht voor zowel consumentenverpakkingen (retail) als industriële verpakkingen (business to business). Een brede keus aan de te gebruiken soorten verpakkingsmaterialen. Het onderscheid naar een basic verpakking en een frivole verpakking. Door de werkgroepleden is de keuze gemaakt voor het product soep en het product verf. De twee fictieve bedrijfscases zijn door de werkgroepleden nader uitgewerkt in vier groepen; twee groepen Soep BV en twee groepen Verf BV. 6

17 Ter voorbereiding op de workshop zijn door het projectteam voorbereidende werkzaamheden verricht en zijn de twee bedrijfscases gereedgemaakt voor nadere uitwerking. Dit laatste houdt in dat een stappenplan is ontwikkeld met behulp waarvan product-verpakkingscombinaties kunnen worden beoordeeld met als doel om een beeld te krijgen van de milieuprestaties van deze productverpakkingscombinaties en om deze milieuprestaties op een zestal punten met concurrerende product-verpakkingscombinaties te kunnen vergelijken teneinde te komen tot mogelijke verbeterpunten. Voor het maken van de beoordelingen en vergelijkingen zijn een vijftal indicatoren ontwikkeld. Hiernaast zijn ter voorbereiding door het projectteam de beoordelingen van enkele concurrerende product-verpakkingscombinaties vooraf uitgevoerd. Tijdens de workshop hebben de vier groepen werkgroepleden met behulp van het stappenplan en de ontwikkelde indicatoren hun soep- of verfverpakking beoordeeld en vervolgens vergeleken met de drie concurrerende productverpakkings-combinaties. In een aansluitende plenaire sessie zijn de resultaten per groep gepresenteerd, zijn de onderlinge ervaringen uitgewisseld, is commentaar geformuleerd op en is input geleverd voor een optimalisatie van TOP Fase 3: Ontwikkeling hulpmiddel Het verder ontwikkelen en optimaliseren van TOP heeft in deze fase plaatsgevonden. Door het projectteam is gestart met het inventariseren van het commentaar, de op- en aanmerkingen en de verbetersuggesties ten aanzien van TOP. Geïnventariseerd is hetgeen tijdens de workshop van de tweede fase naar voren is gebracht door de werkgroep en hetgeen door de werkgroepleden in de weken na deze workshop schriftelijk is toegestuurd. Dit laatste zowel door de werkgroepleden die deel hadden genomen aan de workshop en die na het lezen van TOP nog enkele aanvullende opmerkingen of suggesties hadden als door de werkgroepleden die door verhindering de workshop niet hadden kunnen bijwonen en na toezending van TOP hun opmerkingen en suggesties hebben doorgegeven. Op basis van deze inventarisatie kwam het projectteam tot de conclusie dat zij meer inzicht wilde krijgen in met name hoe het verpakkingsontwikkelingsproces in algemene zin in de praktijk verloopt en op welke manier TOP tijdens de verschillende fasen van dit proces ingezet zou kunnen worden. Voor het verkrijgen van dit inzicht heeft het projectteam gesprekken gevoerd met medewerkers van twee bedrijven (de verpakkingsdeskundigen van deze twee bedrijven waren lid van de werkgroep). Alle op- en aanmerkingen, commentaar en suggesties zijn vervolgens binnen het projectteam besproken en de door te voeren veranderingen zijn ten slotte uitgevoerd met als resultaat een testklare TOP Fase 4: Testen hulpmiddel Tijdens deze vierde fase is de tot dan toe ontwikkelde TOP binnen drie bedrijven uitgetest (de medewerkers die binnen deze drie bedrijven betrokken zijn bij het verpakkingsontwikkelingsproces waren lid van de werkgroep). Het doel hiervan was om TOP uit te proberen en verder te optimaliseren. 7

18 De drie bedrijven hebben TOP gelezen en toegepast op verschillende productverpakkingscombinaties (ze hebben beoordelingen uitgevoerd). De uitkomsten van deze beoordelingen hebben zij vervolgens met elkaar vergeleken en conclusies getrokken. Bij één van de drie bedrijven heeft bovendien een gesprek plaatsgevonden tussen medewerkers van de verschillende afdelingen (afdeling marketing, afdeling verpakkingsontwikkeling, de afdeling verantwoordelijk voor het voldoen aan wet- en regelgeving). Bij dit gesprek waren leden van het projectteam aanwezig. Het projectteam heeft in deze fase verder gefungeerd als helpdesk en heeft de voortgang van de testwerkzaamheden gemonitord. Na het testen van TOP hebben de bedrijven hun op- en aanmerkingen en verbetersuggesties doorgeven aan het projectteam (twee bedrijven schriftelijk en één tijdens een evaluatiegesprek). Samen met de knelpunten die tijdens het testen naar voren kwamen zijn deze opmerkingen en suggesties verwerkt Fase 5: Evaluatie en communicatie Na afloop van de testfase is de definitieve versie van TOP geschreven. Verder heeft in deze laatste fase van het project een laatste bijeenkomst van het projectteam en van de werkgroep plaatsgevonden. Tijdens de laatste werkgroepbijeenkomst is (1) besproken welke activiteiten en werkzaamheden sinds de laatste bijeenkomst zijn uitgevoerd en wie hierbij betrokken zijn geweest, (2) de definitieve versie van TOP gepresenteerd, uitgedeeld en kort toegelicht aan de hand van één van de testcases en (3) zijn de ontwikkelingen besproken die zich hebben afgespeeld op het gebied van de EUnormen op het gebied van verpakkingen en verpakkingsafval en wat de verwachtingen op dit terrein zijn voor de nabije toekomst. Het projectteam heeft tijdens haar laatste bijeenkomst het project geëvalueerd samen met de bereikte resultaten en heeft de concrete vervolgstappen besproken op het gebied van communicatie over de resultaten van het project (zowel intern naar de NVC-leden als extern) en ten aanzien van de mogelijkheden om aandacht te besteden aan PMZ en het gebruik van het hulpmiddel TOP in de opleidingsmodules van het NVC. In bijlage II staan de belangrijkste publicaties over het project die zowel tijdens als na de uitvoering van het PMZ-project via diverse kanalen zijn verspreid (bijvoorbeeld publicaties in de NVC Internactueel, VerpakkingsManagement en EVO Magazine). 8

19 Hoofdstuk 3 Beschrijving van de resultaten van het project 3.1 Inleiding Na de uitvoering van het project zijn de gewenste resultaten behaald en zijn enkele tastbare producten voortgebracht. In dit hoofdstuk worden de belangrijkste resultaten per projectfase genoemd en worden de voortgebrachte producten opgesomd en de belangrijkste beschreven. 3.2 Resultaten per projectfase Hieronder worden de belangrijkste resultaten per projectfase kort opgesomd. Fase 1: a. de formering van het projectteam bestaande uit de directeur van het NVC, medewerkers van KIEM en medewerkers van CREM. b. de formering van de werkgroep (zie bijlage I) c. kennisoverdracht tijdens de startbijeenkomsten van het projectteam en de werkgroep d. het plan van aanpak voor interne communicatie Fase 2: a. de bedrijfscases SOEP B.V. en VERF B.V. die door de werkgroepleden tijdens de workshop uitgewerkt zijn b. de workshop voor de leden van de werkgroep c. de eerste versie van TOP (toen TOPack); een hulpmiddel waarmee individuele bedrijven zelf een PMZ-systeem kunnen opzetten op het gebied van verpakkingen Fase 3: a. inventarisatie van commentaar, opmerkingen en verbetersuggesties ten aanzien van de eerste versie van TOP b. de testversie van TOP Fase 4: a. de testresultaten van TOP Fase 5: a. de eindversie van TOP b. kennisoverdracht tijdens de slotbijeenkomsten van de werkgroep 9

20 c. de vervolgstappen ten aanzien van communicatie over TOP en gebruik van TOP in de opleidingsmodules van het NVC besproken tijdens de slotbijeenkomst van het projectteam 3.3 Voortgebrachte producten De belangrijkste tastbare producten die tijdens het project voort zijn gebracht zijn: - de folder Productgerichte Milieuzorg (PMZ) in de verpakkingsketen - de bedrijfscase SOEP B.V. - de bedrijfscase VERF B.V. - de inventarisatie van uitgevoerde PMZ-activiteiten bij leden van de werkgroep - het hulpmiddel TOPack - de testversie van TOP - de inventarisatie van de uit te voeren wijzigingen ten aanzien van TOPack - TOP - de verslagen van de werkgroepbijeenkomsten De folder Productgerichte Milieuzorg (PMZ) in de verpakkingsketen Deze folder is gemaakt voordat het project in juli 2002 definitief van start is gegaan. Met behulp van deze folder zijn personen uit de verpakkingsketen geïnformeerd over het project en gevraagd of zij hierin een rol willen spelen door zitting te nemen in de werkgroep. De folder bevat: - een korte samenvatting van het project (met de doelstellingen, uitgangspunten, werkwijze en verwachte resultaten van het project); - een beschrijving van de nader te ontwikkelen indicatoren waarmee de preventie- en verbetermogelijkheden voor de verpakking naar voren kunnen worden gebracht; - een aanmeldingsformulier voor deelname aan de werkgroep en de nog te plannen werkgroepbijeenkomsten. TOPack TOPack is de eerste versie van het PMZ-hulpmiddel dat in het kader van dit project is ontwikkeld. TOPack heeft als doel om de milieuprestatie van de verpakking van een product continu te verbeteren, waarbij de functionaliteit van de verpakking centraal staat. TOPack bestaat uit twee delen: een inleidend deel en de werkbladen. In het inleidende deel wordt kort beschreven wat de Europese verpakkingseisen inhouden en op welke manier met TOPack een beeld kan worden verkregen van de milieuprestaties van een product-verpakkingscombinatie en hoe tegelijkertijd kan worden bepaald of de verpakking van het product voldoet aan de Europese micro-verplichtingen uit de Richtlijn verpakking en verpakkingsafval. Hiervoor is een stappenplan ontwikkeld dat in het inleidende deel kort wordt behandeld. Het stappenplan bestaat uit zeven stappen. In de eerste stap wordt het verpakkingsidee beschreven en in de daarop volgende stappen wordt dit idee (met behulp van indicatoren) beoordeeld en vervolgens vergeleken met de beoordeling van concurrerende verpakkingen. Voor het uitvoeren van deze beoordelingen en vergelijkingen is per stap een werkblad opgesteld met een bijbehorende handleiding. In de handleidingen staat 10

21 beschreven op onderwerp of welke micro-verplichting de beoordeling betrekking heeft, welke indicator voor de beoordeling is opgesteld en op welke manier het werkblad dient te worden ingevuld. De volgende onderwerpen komen in het stappenplan aan bod: Stap 0: de beschrijving van het verpakkingsidee Stap 1: de economische beoordeling (berekening van de meerwaardeindicator) Stap 2: het bepalen van de concentraties zware metalen in de verpakking Stap 3: de beoordeling van de hergebruik- en terugwinningsmogelijkheden (berekening van de hergebruikindicator) Stap 4: de beoordeling van het materiaalgebruik (berekening van de gewichtindicator) Stap 5: de beoordeling van de transportefficiency (berekening van de transport-efficiency-indicator) Stap 6: de beoordeling van de milieubelasting materialen (berekening van de eco-indicator) Tenslotte kunnen alle beoordelingen, vergelijkingen en conclusies uit de werkbladen samen worden gevat in het werkblad conclusie en kan worden aangegeven of de verpakking op de Europese markt mag worden afgezet gezien de micro-verplichtingen, welke verbeteringen ten aanzien van de verpakking mogelijk zijn en welke van deze verbeteringen ook daadwerkelijk zullen worden onderzocht en doorgevoerd. De bedrijfscases SOEP B.V. en VERF B.V. De twee bedrijfscases zijn opgesteld door de projectgroep ter voorbereiding van de workshop voor de werkgroepleden die in fase twee van het project heeft plaatsgevonden. Centraal in de bedrijfscases staan de werkbladen van TOPack. Met behulp van de werkbladen hebben vier groepen werkgroepleden de cases nader uitgewerkt (twee groepen hebben de soepcase uitgewerkt en twee groepen hebben de verfcase uitgewerkt). Dit houdt in dat de groepen een verpakking hebben bedacht voor een soep- of verfproduct en door het invullen van de werkbladen dit verpakkingsidee hebben beschreven en vervolgens beoordeeld op het gebied van: - de meerwaarde (economische beoordeling); - de concentraties zware metalen; - de hergebruik- en terugwinningsmogelijkheden; - het materiaalgebruik; - de efficiency van het gebruik van het volume van de verpakking; - de milieubelasting van de gebruikte materialen. Na de beschrijving en beoordelingen van het verpakkingsidee zijn de resultaten vergeleken met de beoordelingen van drie concurrerende / alternatieve productverpakkingscombinaties en zijn per werkblad conclusies getrokken (bijvoorbeeld of de verpakking op de Europese markt mag worden afgezet gezien de microverplichtingen en welke verbeteringen ten aanzien van de verpakking mogelijk zijn). De beoordelingen van de concurrerende / alternatieve product-verpakkingscombinaties zijn door de projectgroep vooraf uitgevoerd. 11

22 De concurrerende product-verpakkingscombinaties die voor de bedrijfscase SOEP B.V. zijn beoordeeld zijn: - Uno Soepie: geconcentreerde soep (nog te verdunnen) in blik. - Soep van het huis: kant-en-klare soep in glazen pot met metalen deksel. - Momentsoep: droge soep (in poedervorm) in papieren sachets. De concurrerende product-verpakkingscombinaties die voor de bedrijfscase VERF B.V. zijn beoordeeld zijn: - Flexa Couleur Locale: muurverf in blik (inclusief deksel) zonder hengsel. - Histor colour collection: muurverf in een kunststof paintainer. - Hema latex muurverf in kunststof emmer (inclusief deksel) met stalen hengsel. TOP Het eindresultaat van het project is het ontwikkelde en uitgeteste hulpmiddel TOP (Tool for Optimization of Packaging), met behulp waarvan individuele bedrijven zelf een PMZ-systeem kunnen opzetten gericht op verpakkingen en waarmee tevens kan worden bepaald of een verpakking op de Europese markt mag worden afgezet gezien de Europese micro-eisen die gelden voor verpakkingen en het verpakkingsafval. TOP bestaat uit drie delen: het proces; de werkbladen met bijbehorende handleidingen; de evaluatie. Het proces In dit eerste deel van TOP is het inleidende deel van TOPack nader uitgewerkt en aangepast (verbeterd). De belangrijkste aanvullingen / wijzigingen zijn: - Naast aandacht voor de Europese micro-verplichtingen wordt ook aandacht besteed aan de CEN (NEN-EN) normen die gelden ten aanzien van verpakkingen en die overlap vertonen met de Europese verplichtingen. - Er is onderscheid gemaakt tussen de werkbladen waarmee de beschreven beoordelingen worden uitgevoerd en de evaluatie voor het maken van de vergelijkingen tussen de verschillende product-verpakkingscombinaties. - Voor het uitvoeren van de beoordelingen is afgestapt van het lineaire stappenplan en is aangesloten bij het ontwikkelingsproces van een productverpakkings-combinatie. Bij dit ontwikkelingsproces worden vier fasen onderscheiden (idee-, haalbaarheids-, implementatie- en optimalisatiefase) en TOP wordt tijdens alle vier de fasen gebruikt. - Een beschrijving van de manier waarop TOP tijdens de vier fasen van het ontwikkelingsproces van verpakkingen kan worden toegepast. De basisgedachte hierbij is dat in elke fase de plan-do-check-act-cyclus wordt doorlopen. - Er wordt aandacht besteed aan de wijze waarop TOP in de bedrijfsvoering kan worden geïntegreerd door opname in een managementzorgsysteem. Als hulpmiddel is hiervoor een checklist opgesteld met aandachtspunten. De werkbladen en handleidingen De handleidingen en werkbladen van TOPack zijn qua opzet en onderwerpen gelijk gebleven in TOP. Alle werkbladen samen vormen het TOP-dossier van een product-verpakkingscombinatie. De opzet is dat per productverpakkingscombinaties een TOP-dossier wordt samengesteld. 12

23 Wel zijn de handleidingen en werkbladen op onderdelen aangepast verduidelijkt en verbeterd (zo zijn er meer en uitgebreidere rekenvoorbeelden toegevoegd in de handleidingen, is de transportefficiency-indicator qua naam veranderd in de logistieke efficiency-indicator en is bij de beoordeling van de milieubelasting naast belasting van de gebruikte materiaalsoorten ook de belasting van de belangrijkste bewerkings-processen van de gebruikte materiaalsoorten meegenomen in de berekening). Het belangrijkste verschil is dat in de werkbladen nu alleen de beoordelingen (berekeningen) zijn opgenomen en niet de vergelijkingen met andere verpakkingen inclusief de daaruit vloeiende conclusies. Deze delen zijn opgenomen in de evaluatie. 13

24 De evaluatie In de evaluatie worden de TOP-dossiers van de te vergelijken productverpakkings-combinaties naast elkaar gelegd. De belangrijkste punten en berekeningen uit de werkbladen worden per product-verpakkingscombinatie overgenomen en vervolgens met elkaar vergeleken (met behulp van grafieken). Deze vergelijkingen worden tenslotte samengevat in één figuur en worden keuzes gemaakt en verbeteringen en mogelijke bottlenecks aangegeven. Geïnteresseerden kunnen de full-colour TOP-manual tegen betaling bestellen bij het NVC door een naar het NVC te sturen 14

25 15

26 Hoofdstuk 4 Conclusies Na evaluatie van het project is door het projectteam geconcludeerd dat de doelstellingen van het project zijn gerealiseerd en dat het eindproduct, de Tool for Optimization of Packaging (TOP) binnen zowel grote als kleine bedrijven kan worden gebruikt als een handige en praktijkgerichte manual om productgerichte milieuzorg op het gebied van het verpakte product gestalte te geven binnen de gehele verpakkingsketen. De meerwaarde van TOP zit met name in de preventieve en systematische kant van PMZ die tot dan toe te weinig aandacht had gekregen binnen de verpakkingsketen. Hiernaast gaven de leden van de werkgroep aan dat met behulp van TOP op een eenvoudige en snelle manier inzicht kan worden verkregen in de milieuprestaties van verschillende productverpakkingscombinaties en door deze prestaties met elkaar te vergelijken kan tot PMZ-verbeterpunten worden gekomen. Hiernaast wordt een meerwaarde gezien in het vastleggen van de beoordelingen, vergelijkingen en conclusies in TOPdossiers, mede omdat hiermee de communicatie omtrent keuzes en beslissingen (met name intern) wordt vergemakkelijkt. Bij de start van het project is veel energie gestoken in het samenstellen van de werkgroep. Gezocht is naar deskundigen op het gebied van verpakkingen, werkzaam bij middelgrote en grote bedrijven en die samen een goede afspiegeling van de gehele verpakkingsketen vormen. Bij de startbijeenkomst van de werkgroep bleek dat 21 personen actief mee wilden denken en werken aan het project en in deze groep waren alle schakels van de gehele verpakkingsketen vertegenwoordigd. De grote en positieve inzet van deze deskundigen heeft ertoe bijgedragen dat TOP een gemakkelijk toepasbaar en handig hulpmiddel is dat goed aansluit bij de praktijk. Het enthousiasme ten aanzien van TOP van de leden van de werkgroep tijdens het testen van TOP en tijdens de laatste bijeenkomst verzekeren dat TOP in de praktijk daadwerkelijk zal worden gebruikt. Tijdens de startbijeenkomst van de werkgroep bleek dat in de praktijk behoefte was voor een dergelijk hulpmiddel als TOP. Op ad-hoc basis en vaak op basis van ervaring werd wel aandacht besteed aan of nagedacht over de milieuaspecten tijdens het ontwikkelingsproces van verpakkingen, maar aan het systematisch en continu aandacht schenken aan deze aspecten zat een duidelijke meerwaarde volgens de betrokkenen. Het actief werven van testbedrijven was tijdens dit project dan ook niet nodig. Bij de vraag of er bedrijven waren die de testversie van TOP wilden uitproberen, melden zich al direct vijf bedrijven aan. Dat twee van deze bedrijven uiteindelijk TOP toch niet hebben getest had te maken met praktische factoren, zoals de tijdsplanning. 16

27 Naast de grote en deskundige inzet van de werkgroepleden heeft de goede en soepele samenwerking binnen het projectteam een positieve bijdrage geleverd aan een goede en snelle voortgang van het project. Verder is de begeleiding vanuit Novem goed bevallen. Deze begeleiding was beperkt tot het contact tijdens de periodieke contractormeetings en over de voortgang van het project in de vorm van voortgangsrapportages. Voor vragen of overleg kon Novem altijd geraadpleegd worden. Verwacht wordt dat de ontwikkelde PMZ-aanpak door de meeste leden van het NVC uit de verpakkende industrie en verpakkingsindustrie zal worden toegepast en dat door meer naamsbekendheid ook niet-leden geïnteresseerd zullen worden in TOP. Een relatief klein deel van de NVC-leden (21) is actief betrokken geweest bij de ontwikkeling van TOP door hun deelname in de werkgroep en enkelen tevens door het testen van TOP. De rest van de leden van het NVC zijn zowel tijdens als na de uitvoering van het project op de hoogte gehouden / gebracht van het project en het bestaan van TOP via de nieuwsbrief en/of de website van het NVC of via publicaties in vakbladen. Hiernaast zal ook aandacht worden besteed aan het bestaan van en de toegevoegde waarde van TOP tijdens de opleidingen die door het NVC worden georganiseerd en samengesteld. In enkele opleidingen zal de opzet en het gebruik van TOP in het opleidingsprogramma worden opgenomen. Naast deze succesfactoren was er aan het begin van het project het knelpunt dat in de planning te weinig tijd was ingeschat voor het formeren van de werkgroep. Hierdoor is de feitelijke start van het project uitgesteld. Deze vertraging is voor een groot deel weer ingehaald tijdens de ontwikkeling van de testversie van TOP. Hiernaast is tijdens het testen van TOP en ook tijdens de slotbijeenkomst van de werkgroep door meerdere leden van de werkgroep naar voren gebracht dat het ontwikkelen van een digitale versie van TOP een duidelijke meerwaarde zou hebben in vergelijking met de huidige versie. Een digitale versie zou volgens hen met name het gebruikersgemak verbeteren met de consequentie dat TOP in de praktijk sneller zal worden gebruikt en dat het de interne communicatie ten goede zal komen. Het niet ter beschikking hebben van een digitale versie van TOP hoeft niet direct een knelpunt te zijn, maar het ontwikkelen van een digitale versie zal zeker bijdragen aan een bredere en mogelijk langdurige toepassing van TOP. Hopelijk kan deze digitale versie als vervolg op dit project worden ontwikkeld. 17

28

29 BIJLAGEN

30

31 BIJLAGE I Leden werkgroep PMZ-project NVC Bedrijf Naam 1 Sara Lee /DE Dhr. G. Voskuilen 2 Boxes LPF BV Dhr. L.P.A. Vermeulen 3 Nederlandse Philips Bedrijven BV Dhr. M. Wirtz 4 Unilever Bestfoods Nederland Dhr. C. Dutilh 5 Remia CV Dhr. A. van der Zwan 6 Kappa Containerboard BV Dhr. A. Bazelmans 7 Heineken Nederland BV Dhr. J.A. Bakker 8 Akzo Nobel Chemicals BV Dhr. J. ter Haar 9 Akzo Nobel Pharma Dhr. J. Lacet 10 Heinz Innovatiecentrum Dhr. D. de Koning 11 HEMA BV Dhr. B. de Wildt 12 HEMA BV Dhr. J. Huisstede 13 Grolsche Bierbrouwerij Nederland BV Dhr. J. Oostendorp 14 Amcor Flexible Europe Dhr. J. Schuur 15 Campina Dhr. Y. Verburgh 16 Bloemenveiling Aalsmeer Dhr. J. de Jongh 17 United Biscuits Verkade Mw. M. Beugelsdijk 18 Pokon & Chrysal Dhr. A. Gelein 19 Corus Packaging Plus Dhr. R. Boulonois I -1

32 Bedrijf Naam 20 Uniq Nederland Dhr. A. Manuel 21 Essent NV Mw. I. Van Ansem 22 CREM Mw. J. Mensink Mw. M. Winkelman 23 KIEM sustainable innovations Dhr. S.P. Haffmans Dhr. K. Tsang Mw. C. van der Vecht 24 Nederlands Verpakkingscentrum Dhr. M. Nieuwesteeg I -2

33 BIJLAGE II Publicaties PMZ-project NVC II -1