Beste Lezer, :Jran/(J-f. 1Jruijff

Transcriptie

1

2 en dit is dus

3 I Beste Lezer, Het geruchtencircuit schijnt te hebben beslten dat dit echt het laatste MSX-jaar zal zijn en is vlp bezig mensen en clubs tegen elkaar p te zetten. Intriest. MCCM zal daar-zlang het daarte in staat is-een wal tegen pwerpen en zal principieel niemand, die via ns blad een psitieve bijdrage aan nze MSX-gemeenschap wil leveren, afwijzen. Zals u aan de namen van medewerkers en auteurs kunt zien prbeert MCCM elke grep f club, die zich met MSX bezighudt, een kans te bieden dat in het magazine vr een grter publiek te den. Smmige clubs hebben een lid bij ns in de redactie, andere leveren niet vast maar af en te een bijdrage. Ok verspreiden wij demversies van nieuwe sftware en geven de diverse clubs bij terbeurt de mgelijkheid eens een prgramma f zelfs een hele diskette vr het diskabnnement te leveren. Al deze zaken regelen wij znder k maar enigszins te kijken naar wie het levert. De nrm is de kwaliteit van het prdukt en de eerlijkheid, die gebiedt k anderen eens aan de beurt te laten kmen. Ik hp dat degenen, die zich deze tekst zuden meten aantrekken, eens beseffen dat je een tmaat niet kleurt met een blauw ptld. Ng niet duidelijk geneg? Jammer, maar wel te verwachtten bij de intelligentie van z'n zwartmaker: als je iets f iemand wilt zwartmaken, dan dien je zelf zwart te zijn en... bij vrkeur zwarter dan hetgeen je tracht te kleuren. Er zijn zaken, die k al zijn ze niet fris, tch meten wrden gemeld. In de Maiskek reageert Stefan ngal fel p de beschuldigingen die Js de Ber via MSX-Cntact uitte richting 'Duitse' TED-gebruikers. Wij nemden in MCCM 65 in 'Wij lazen vr u' (pagina 2 van de Maiskek) slechts zijdelings de perikelen en wilden het daarbij laten. Maar de beschuldigingen, die geuit werden, trkken de aandacht en Stefan dk er in m nschuldigen te beschermen. Na het Maiskekbericht deze keer, eerste deel van Stefan en eind van mij, willen wij er echter het zwijgen te den tt er wezel ijk nieuws te melden valt. Het artikel eindigt gelukkig met een glrende psitieve ntwikkeling. En dat zien wij graag gebeuren: van al die half bewezen feiten en het drelkaar halen van feitelijkheden en vermedens, verwachtingen en afspraken, juridische en mrele rechten en wat al dies meer zij wrdt niemand beter. Ng graag een vrlijk wrd tt slt. De dag in Leimuiden was echt een feest en we gaan hpvl gestemd naar Elsl. En Tilburg? Ach, waarm denkt u dat wij er zveel ruimte vr inruimen? Ik beschuw het immer als de krn p het beurzenwerk. Ik bewnder de vele anderen, die steeds weer de meite nemen m in hun eigen regi een MSX-dag te rganiseren, maar ik denk dat Tilburg tch uniek blijft. Onbegrijpelijk dan k, dat er ng zvelen zijn, die nit kwamen. U bent allen, k de gewassen zwartwerkers, welkm. U zult er zichzelf-niet uw prtemnnee-een plezier mee den. Slak van Marius Hartland. Marius werd al in het vrige nummer getipt als mgelijk leverancier van de cverplaat. Een perfecte tekening. De laatste uitgave in de winkel lag als nderwerp vr de hand, maar ik kijk liever vruit naar psitieve ntwikkelingen dan terugblikken in nstalgie ver he mi het it was. Wrden de emties te grt, dan blik ik een vlgend nummer ngwleens achterm. :Jran/(J-f. 1Jruijff MSX Cmputer & Çlub Magazine 3

4 Clfn Het, krtweg MCCM, is eind 1992 ntstaan uit een fusie van het MSX Cmputer Magazine en het MSX Club Magazine. ISSN Uiterste zrg werd besteed aan het vervaardigen van dil blad, desndanks zijn futen niel geheel uit Ie sluiten. De uitgeveriredactie kan derhalve nietaansprakelijk zijn vreventuele futen in enig deel van deze publicatie. Overname van artikelen f andere redactinele bijdragen is slechts tegestaan na vrafgaande schriftelijke testemming van de uitgever. Uitgever Hfdredacteur Aktu Publicatins b.v. Frank H. Druijff Pstbus 2545 's-gravendijkwai5a 1000 CM Amsterdam 3021 EA Rtterdam tel.: tel.: fax.: fax.: Redactie Erik van Bilsen, David Belee, Stefan Ber, Dennis Blk, Jan Braamhrst, Eddy Bruwer, Bert Daemen, Falc Dam, Erik Deppe, Adriaan van Drn, Rnaid Egas, Ruud Gsens, Marc Hfland, Rn Hlst, Ben Kagenaar, Lek van Kten, Martijn van der Kij, Patriek Lesparre, Jan van der Meer, Lies Muller, Herman Pst, Jhn van Pelgeest, Tm Renirie, Marc Sijer, Dick van Vldrp, Ries Vriend, Edwin Weijdema en Iv Wubbels Redactinele ndersteuning Techniek Rbbert Wethmar Clumn Wammes Witkp Cartns Rnaid Maher, Eddy Aarts en Martine Blem Acquisitie Rbert Lie (niet vr maiskrrels) tel.: Prduktie Zetwerk Rupar - Amsterdam Clr techniek BV - Amsterdam Druk Tijl Offset - Zwlle Distributie Beta Pressivan Ditmar - Gilze tel.: Abnnementen Een abnnement kan elk gewenst mment ingaan en wrdt autmatisch verlengd, tenzij zes weken vr vervaldatum schriftelijk is pgezegd. Een abnnement van acht nummers kst f 60,- I 1200 Bfr. Een diskabnnement bestaat uit acht maal magazine en bijbehrende diskettesen en kst 149,- I 3000 Bfr. Vr vragen aangaande abnnementen kunt u ns bereiken p maandag, wensdag en vrijdag van tt u p telefnnummer Bestellingen Zie hiervr de pagina LezersService. Advertenties Vr de rubriek maiskrrels zie aldaar. Inzenden materiaal Vermeld bij elke inzending p het redactieadres duidelijk uw naam, adres en telefnnummer. De redactie ntvangt graag materiaal vr gebruik in het magazine f bij het diskabnnement. Er wrdt vanuitgegaan dat ingestuurd materiaal rsprnkelijk werk is van de inzender tenzij die inzender duidelijk vermeldt dat dit niet z is. Materiaal ter recensie wrdt eveneens graag ntvangen. Vermeld duidelijk dat het m recensiemateriaal gaat en geef aan waar en he de lezers het materiaal kunnen verkrijgen. Znder afspraak daarver vantevren gaat de redactie er vanuit, dat het ingeznden materiaal niet teruggestuurd f betaald heft te wrden. Vraagbaak & Telecmmunicatie Zie vr vraagbaak de rubriek Nrder baken van Jan van der Meer en vr telecmmunicatie de rubriek BBS-wereld van Ruud Gsens. 4 Nrder baken Jan behandelt vele zaken, maar gaat nu de pzet van een prgramma in machinetaal prberen te verduidelijken. Jan van der Meer HL decimaal 10 Onder het mtt 'Marc helpt k' gaat Marc ns de rutine, die Jan niet begreep (zie #64), uitleggen. Het blijkt in wezen gewn een staartdeling te zijn. Marc Sijer ~~::::-~- SCSI 33 Digital KC gaat nu niet in p een van zijn eigen ntwerpen, maar tracht de geïnterresseerde lezer bij te brengen wat SCSI behelst. Kan best handig zijn in deze tijden van ngelflijk gedkpe SCSI-drives. Digital KC Spitten in DOS 38 Kasper bekwaamt zich verder als auteur en begint aan een eigen serie. Kasper Suren BBS Wereld 40 Het derde deel van het artikel ver echmail die k vr MSX mgelijk is. Ruud bespreekt vrnamelijk het QWK-mail en levert zelfs een minited-tekstverwerker p het diskabnnement mee. Ruud Gsens Pascal uitgediept 44 Onbekende variabelen wrden in het znnetje gezet. Herman Pst Dynamic Publisher 48 Rn verraste uw hfdredacteur met een knap stukje huisvlijt. Maar zelf uw uitkiepbare kaarten en laat u daarbij helpen dr DP p MSX. Rn Hlst Cursus ML 52 De auteurs pgen steeds een aflevering vr te blijven. Nu gaan ze tetsen uitlezen. Falc Dam & Iv Wubbels Basic technieken 56 Stefan lst een belfte in en legt niet alleen de vraagsteller uit he met arrays m te gaan. Om beslissingen te kunnen nemen blijkt redeneren als Ble ndig te zijn. Stefan Ber Databus Maiskek 17 Nieuwtjes uit de cmputerwereld. redactie Diskmagazines 25 Bert ziet het gevaar ng niet, maar wij vrezen een strtvled aan schijven die vr MCCM 67 te laat, want pas gekregen p Tilburg, binnenkmen. We huden ns hart vast. B D ert aemen Pst 27 Ingeznden brieven, in dit geval zelfs één uit Japan, en de reacties daarp. redactie Laatste nummer in lsse verkp, PD stilgelegd en aanleveren Maiskrrels redactie Nevelen der tijd 59 Dat krijg je ervan als je te weinig tekst inlevert. Dan wrdt je zelfs als uitgever weggestpt in een hekje achter een brekje. Wammes Witkp

5 Puzzel Games 12 Feilelijk die cmbinatie van Nederlands en Engels in de titel, maar ged. De besprken spellen zijn sms best te pruimen. Gert de Bm Aladin 14 Eindelijk dan de test. Jan heeft ng steeds z zijn bedenkingen, maar werd gaandeweg steeds enthusiaster. Als de bugvrije versie kmt, wil hij hem beslist naast DP hebben. Jan Braamhrst Black Cycln 22 Alweer een test waar we lang p hebben meten wachten. In dit geval mdat er geen plaatjes beschikbaar waren. Die plaatjes zijn typisch Cas Cremers stijl. Falc Dam Engelse Xak en Ys 23 Oasis werd bekend met de vertaling van SD-Snatcher. Nu zijn met deze patch de Japanse teksten in Xak en Ys te vervangen dr hun Engelse tegenhangers. Lees f dat ged gebeurde. Falc Dam & Iv Wubbels Nt Again 50 Een preview van het spel, dat zver klaar was, dat er al een vrrdeeltje geveld kn wrden. Anne de Raad Mari Brs 54 Wie kent hem niet? Maar wie is Superby? Gert de Bm VectrMania 60 De resultaten kunnen prachtig zijn, maar dat kst wel wat. Gebruikersvriendelijkheid stnd jammer geneg niet in het wrdenbek van Atlantis. Wees hierdr gewaarschuwd maar laat u niet afschrikken, bekijk de dem p de disk bij #63 ng maar eens ged vr de mgelijkheden. Marc Sijer Tilburg 30 Als het net z succesvl wrdt als Leimuiden, hren we ng jaren dat MSX dd is. Al is het de enige beurs die u det, hier met u gewn kmen. Wij zrgden vr een nieuwe psterzie nze achterpagina-en hebben er nu wel aan gedacht dus: een krtingsbn! redactie ArtGallery 46 Geneg materiaal vr driemaal achtereen. We l'"=.:» ~ verwegen zelfs al de rubriek een vaste plaats geven. Blijf daarte inzenden-bij vrkeur in de direct vr ns bruikbare vrm-en erger rustig hfdredacteuren, die niet met hun tijd meegaan. redactie Pumpkin Adventure I 43 Een handleiding / beschijving van dit verlren gegane spel. Met de muziek van Pumpik Adverture II nu een paradepaardje vr MSX-BASIC. En... P.D. zelfs! UMAX Mega-Guide 62 Schrijven we eens dat we kpij geneg hebben, dan kmt er ineens niets meer binnen. We hadden vrig keer zeven pagina's en twee brieven, we plaatsten vier pagina's en hielden vier pagina' s achter de hand. Twee ervan staan in dit en de andere twee in het vlgende blad. Stuur in f we meten verslaan. Marc Hfland & Patriek Lesparre Aladin ArtGallery 66 Basic technieken BBS Wereld Black Cycln Clfn Cursus ML Databus Diskmagazines Dynamic Publisher Engelse Xak en Y s HL decimaal Inhud diskabnnement Inhudspgave Klm LezersService Maiskek Mari Brs Mega-Guide Nrder baken Nt Again Pascal uitgediept Pst Pumpkin Adverture I Puzzel Games SCSI Spitten in DOS Tilburg VectrMania Vrwrd advertenties BEL'94 Diskabnnement, PA-I Extra Disk Pumpkin Adventure I Hardware Partners Nederland krtingsbn Tilburg Maiskrrels MSX-Engine vr Meta MSX-GENet MSX Club Guda PC-Active I Mdem Magazine Tilburg ,

6 Nrder baken Jan van der Meer helpt Een leuke su ree en in de marge wat ver de layut van z'n suree. Een zeer zinnige pmerking ver page-gebruik zu een aantal prgrammeurs tt nadenken meten stemmen. En ng vele andere zaken, waar de lezers Jan mee benaderden. Mijn pen is minstens z scherp als die van Frank. Ik geef een fraai gesneden 'uppercut' aan vrnemde. Verder het gebruikelijke germmel in de marge zals u dat van mij gewend bent. R in de maand Het schrijven van een Nrder baken is geenszins een sinecure. Het is denk ik wel duidelijk dat ik er vral vr beginnende prgrammeurs ben, al schuw ik meilijke zaken niet. Het blijft een beetje schipperen vr me waar ik me in Nrder baken mee bezighud. Neem mijn allereerste Nrder baken erbij (MCCM 58), dan ziet u he ik ten dacht (hpte) mijn rubriek in te vullen. Nee, van een simpel vraag- en antwrd-spelletje is het nit gekmen. Al lijkt het misschien dat ik nu maar schrijf wat in me pkmt; dat is echter zeer zeker niet het geval. Vrijwel alle nderwerpen wrden me ingegeven dr vragen welke ik telefnisch dan wel schriftelijk binnenkrijg. Sms gaat dat via een mweg en brengt een vraag ver x me tt het bespreken van y. Z óók deze keer. Het is merkbaar dat de R in de maand zit, ik krijg véél meer en dan k ng eens merkbaar meilijkere pst dan gewnlijk (drie uur beantwrdwerk per brief is niet ngewn). Bij mijn weten heb ik ng nit een brief nbeantwrd gelaten en dat wil ik z huden. Wel ben ik in deze dnkere dagen dr die veelheid aan pst wat minder snel met terugsturen. Graag begrip hiervr. Waterland De BBS bij uitstek vr MSX-prgrammeurs blijft, al was het alleen maar vanuit histrisch gpunt, natuurlijk BBS Waterland. Vrijwel alle 'grte jngens' uit de MSX-wereld van ten en nu lggen hier ng regelmatig in. Ik herinner me ng ged de discussie tussen mij en Ramn (MemMan) van der Winkel ver WBASS2 cntra GEN80 begin '90. De uitslag was uiteraard nbeslist; prgrammeurs zijn per definitie nu eenmaal behrlijk eigengereid, m maar niet te zeggen strnteigenwijs. Ik had gelijk dus :-) Het algemene nummer van Waterland dat ik laatst gaf ( ), is vr mdemers welke bijvrbeeld een PC f de Telcm met MTSRCOM-cartridge hebben (Ik heb truwens ng een set hiervan ver alsmede een sltexpander/selectr). De ten niet genemde V23 nummers, dus die 1200/75 en vice versa (?) aankunnen, van BBS Waterland zijn: /47971/ PC en MSX Pas p met het wegden van uw MSX m geld vrij te maken vr de aanschaf van een Pc. U krijgt zndermeer spijt van die, vaak nderbetaalde, afschaf. Het gaat truwens, vind ik, m meer dan geld. Ik heb sinds juni vrig jaar een PC naast mijn MSX staan. Precies zals ik het zeg en niet andersm dus! Bij mijn PC heb ik in grte lijnen maar te den wat dat apparaat me vraagt. Niet zelden dienen daarvr duimdikke, al dan niet te verrlven, beken te wrden geraadpleegd. Een MSX daarentegen det precies wat ik wil, en z hrt het mijns inziens k. Gelukkig hef ik geen keuze te maken en ben blij met beide. Een nweerlegbaar feit is echter dat ik ng steeds het meeste plezier aan mijn MSX'je beleef. één keer raden p welke cmputer deze kpij is geschreven. Tuurlijk p de MSX met TED. Breng ik u nu aan het twijfelen? Prima! Rutines en layut Ik wil allereerst Frank hartelijk danken vr zijn riginele bijdrage in de vrige Nrder baken. Heel leuk die 'nul kmma nul' -subrutine. Misschien met ik tch eens ernstig ver zijn wens betreffende het vrkmen van deze rubriek in elke MCCM gaan nadenken... één - één, en definitieve sltstand. [NvdR:?] Welhaast de bekendste subrutine in ML is, denk ik, de nderstaande: PRINT: LD A. (HL) OR A RET Z CALL CHPUT INC HL JR PRINT Stel nu dat u zó'n krte surce hebt dat PRINT maar één keer wrdt aangerepen. Met deze cde dan ng als subrutine geplaatst wrden? Mijn antwrd p deze, in dit geval mgelijk discutabele, vraag luidt, zeer zeker, een stellige ja. De beginnende ML-prgrammeur is, z blijkt uit de mij tege nummer 66 - maart / april '94

7 * R-, Q-, S 6, G 0, B 2 NALIST.GEN systeemadressen LINLEN: EQU #F3AE JIFFY: EQU #FC9E HLIST: EQU #FF89 ; BIOS-rutines INITXT: EQU #006C POSIT: EQU #00C6 ; tetscdes CR EQU #OD LF EQU #OA CSRLFT EQU #ld POINT EQU #2E DB DW ORG #FE GO,EIND,GO #EOOO GO: LD HL,HLIST LD DE,OLDHK LD BC,S LDIR START: DI LD HL,START LD (HLIST+l),HL LD A,#C3 LD (HLIST),A EI RET EXX EX AF,AF' LD A,40 LD (LINLEN),A CALL INITXT LD CALL HL,TEXT PRINT LD A,80 LD (LINLEN),A CALL INITXT EXX EX OLDHK: DS 5 AF,AF' stuurde pst, ngal sterk geneigd m uit de lsse pls 'van bven naar beneden' te prgrammeren. Bij kleine BASIC-prgramma's zie ik daar niks BIN-Header Playrij drgaans geschikter bewaar ude hk Huidige Lcatie, DEstinatie, Byte Cunter vr abslute zekerheid zet nieuwe waarden in (HLIST) JP START ingevuld bewaar registers zet scherm p 40 regels print bdschap klaar herstel schermbreedte herstel registers riginele hk k afwerken verkeerds aan. Maar helaas resulteert deze werkwijze in ML maar al te vaak in een slrdig gende en meilijk te vlgen surce. Een klein prgramma greit en vraagt p den duur nverbiddelijk m een tierelantijntje hier, een verbeteringetje daar etcetera, met vrnemd gevlg. Weg lsse pls Wen u daarm nu gelijk aan m, als het even kan, vlgens een strak stramien en met subrutines te werken en neem het geringe tijdverlies-vrlpigmaar vr lief. Later, als u verder bent in ML zult u één en ander meer adequaat p zijn merites kunnen berdelen en mij gelijk geven. Tegen die tijd heeft u waarschijnlijk een eigen en duidelijke signatuur ntwikkeld. NALIST.GEN Bvengenemde surce in kader 1 is dan wel ng niet perfect, maar laat wèl duidelijk een degelijke pbuw zien. Veel cmmentaar, de surce begint met de surcenaam en sluit af met de naam van de resultaatcde (NALIST.BIN). Daarnaast ndermeer een scheiding van prgrammacde en subrutines. Ok de EQU' s zijn in grepen nderverdeeld, tt slt maken de witregels het geheel een stuk verzichtelijker. De Mnemnic LD A, #00 mag uiteraard vervangen wrden dr XOR A als u weet waarm. Mcht u deze surce ver willen nemen dan zag ik k graag ng een krte uitleg achter de EQU' s en bven de 'pgeverde' PRINT-subrutine. En bent u tch bezig dan k graag bvenin, nder de surcenaam, een samenvatting van wat het prgramma det. Me dunkt hudt u dat wel een tijdje van de straat. U kent nderhand denk ik wel mijn "Nait zes'n-leermethde": Ged kijken en dan hard prberen te begrijpen! WBASS2' ers meten even de eerste regel met TOF-pties (zie de vrige MCCM) en het", "-teken achter EX AF, AF' weghalen. De Heer Uiterlinden heeft, na veel gestei met GEN80, p mijn aandringen dit pakket inmiddels k aangeschaft, en is hier zeer tevreden mee: "... Bevalt me uitstekend en maakt Engelse wrdenbeken en nthuden van tetsaanslagen verbdig..," NALIST.BIN geeft na het geven van het cmmand LI ST een bdschap p het scherm waarna de listing, na een wachttijd, begint te 'rllen'. Ok als er geen prgramma is geladen werkt het perfect. Saignant detail is dat de rsprnkelijke versie van de 70-jarige (!) Heer Uiterlinden is. 111* nummer 66 - maart / april '94 7

8 ; de tekst TEXT: DB CR,LF,LF,LF,LF,LF,LF,LF DB DB Een MSX-BASIC- **",CR,LF DB **11,CR,LF DB Prgranuna **",CR,LF DB **",CR,LF DB dr **/1,CR,LF DB **",CR,LF DB C.M. Uiterlinden **/1,CR,LF DB **",CR,LF DB ; de subrutines PRINT: LD LD NXTCHR: LD OR JR CP JR CP JR PUSH LD RST CALL LD RST POP PRTOK: RST INC JR PRTSPA: LD LD SPALUS: RST DJNZ JR LWACHT: LD LD WACHT: WLUS: WTIJD: EI LD LD LD CP JR RET "@***************************",CR,LF,LF,O A,15 (WTIJD+ 1),A A, (HL) A Z,LWACHT 14 C,PRTOK I/@" Z,PRTSPA AF A,POINT #18 WACHT A,CSRLFT #18 AF N18 HL NXTCHR A," 11 B,7 N18 SPALUS PRTOK+1 A,250 (WTIJD+1),A A,#OO (JIFFY),A A, (JIFFY) 15 C, WLUS A/50 tekens per secnde haal teken als a = 0 dan klaar klaar dan langere sltwacht cntrle-teken? spaties geven? bewaar teken het g wil k wat puntje hudt de aandacht vast kleine pauze zet 1 terug p de punt print teken verschrijf punt print spaties EIND: NOP ; NALIST.BIN Uitzndering? Nee hr: Ik krijg regelmatig telefntjes van 'uderen', de,heer N. van Duykeren (60) en de k niet meer z piepjnge familie Bekhlt 'zie' ik regelmatig, Hp dat de nzingedachte dat je z ngeveer na je vijfentwintgste 'te ud' bent m je ng ~IJ.:. "'''''_'' stel 5 secnden wachttijd in z lpt jiffy zeker p de even niks klk p nul (alleen lage byte) gaat 50 keer per/secnde mhg kan tt 250 = 5 secnden met prgrammeren bezig te huden hiermee definitief naar het rijk der fabelen kan wrden verwezen, WBASS2/Page 1 Al enige keren ben ik pgebeld met de vraag waarm bij WBASS2 de pdracht Nrder baken Deze rubriek wil prgrammeurs in BASIC, machinetaal (ML) en jansi de helpende hand bieden. Dit d.m.v, tips, het uitdiepen van interessante zaken f dmweg het laten zien van een leerzame surce/listing. Wat ik bespreek gebeurt p basis van lezersvragen. Stuur je vragen in met een vldende gefrankeerde returenvelppe bijgeslten. Ok briefkaarten met suggesties, pen aanmerkingen zijn welkm. In principe kun je me elke avnd en in het weekend bellen. Met een trap p dus kan het z'n zes rinkels duren vrdat ik, buiten adem, pneem. Neem ik niet binnen acht keer p dan ben ik er niet. Prbeer het in dat geval een dagje later ng eens. Jan GO It3412 (PRTHL) f een andere GO naar de BASIC-ROM (#4000-N 7FFF) tt een vastlper leidt, dit terwijl het prgramma zich nder BASIC prima gedraagt. Het antwrd is simpel, Geeft u na het pstarten van WBASS2 een ls PAGE-cmmand dan ziet u dat page 1 gelijk aan page 2 en 3 p de RAM staat; daar huist namelijk WBASS2. Dr met vrnemd cmmand de instelling van page 1 gelijk aan die van page 0 (de BIOS-ROM) te maken bent u uit de brand. Alles wat u heeft te den is dus PAGE 1, 0 in te tetsen. Wees echter vrzichtig met het aanrepen van rutines in page 1 anders dan de vastgelegde MATH-PACK-rutines. Smmige ude literatuur gaat uit van een MSX1, en daar de ROM van een MSX2 nu eenmaal anders is zit deze er wel eens (hartstikke) naast. SET PAGE "Als je zus en z det dan met het werken". Dat is nu het ideale antwrd p een telefnische vraag. Verrassend vaak lukt me dat k maar niet altijd natuurlijk. In het laatste geval, meestal is mijn (het) antwrd dan net iets te meilijk vr de vrager, vraag ik me een briefje te sturen zdat ik de zaak netjes p een rijtje kan zetten. De vraag was simpel: 'Ik wil een plaatje laden znder dat de gebruiker dat zich ziet pbuwen'. Vraag bij deze mijn cllega Stefan Ber (Ik lees zijn rubriek dus neem ik aan dat hij de mijne k leest) m het SET PAGE-cmmand eens grndig dr te nemen. 8 nummer 66 - maart I april '94 $

9 Vrdeel van het PAGE-cmmand is dat je bijvrbeeld iets als 'Even geduld A.U.B... ' kunt laten zien. Je kunt een scherm echter k p een andere manier nzichtbaar vlschrijven. Dit met behulp van de BI05-rutines DISSCR (&H41) en ENASCR (&H44), lees: DISable SCReen en ENAble SCReen. Met DEFUSR~&H41 : M~USR (0) wrdt het scherm blank en verlpen de vide- peraties k ng eens sneller, want er gaat geen tijd verlren dr het laten zien van het scherm. Is het scherm gevuld dan geef je DEFUSR~&H44 :M~USR(O) en prnt, in één keer heb je weer beeld. "Wat een berse plssing" hr ik Stefan al denken (Heeft 'ie ng gelijk k.). Maar ja, Ik km nu eenmaal uit het hge nrden :-) Bepaalde lieden in Zuid-Afrika daargelaten is er truwens niks mis mee m een ber te zijn. Rensumaheerd AA Grningen Tel Jan van der Meer BfL'94 aangifte den vr 1993 Met BEL'94 kunt u de belastingaangifte in 1994 regelen, het betreft dus de aangifte ver De belastingdienst werkt nu eenmaal in hele jaren, anders kn Cees Machielsen, de maker van BEL'94, dit jaar zijn kperen jubileum vieren. Hij begn namelijk al in 1982 belastingprgramma's te maken. Hij is dus ervaren en veel gebruikers van vrige jaren bestelden reeds Belastingaangifte verzrgen en / f cntrleren p de MSX Vr f 35,-- alles vlt geregeld, FISCALE JAAR UitvGer naar scherm, diskette Gf printer + Maakt rappgrt van viji Gi zeven pagina's + Regelt drempelwaarden en vrijstellingen autgmatisch + Geen handleiding ngdig + Bewaart persggns- en adresgegevens VGGr later gebruik + Verzamelt pgsten VGGr bergeps-, ziektekgsten en giiten + Maakt de meest vggrkgmende mgdellen VGGr u aan + Maakt GptiGneel een vermggens- en privé-balans + Gerit u de laatste fiscale nieuwtjes en tips en + Bepaalt wat u mget betalen Gf wat u terugkrijgt hun exemplaar vr dit jaar. Op het mment dat dit magazine verschijnt, zijn die waarschijnlijk al de deur uit. Het is bedeld vr de drie gangbare aangiftefrmulieren: A, E f T. Eenvudige werking Het prgramma stelt vragen en aan de hand van de antwrden wrdt de aangifte pgebuwd. U heeft geen handleiding bij het prgramma ndig en k een belastinggids kunt u zich besparen. Het prgramma hudt rekening met allerlei drempels en vrijstellingen en telt p wat pgeteld met wrden en trekt af wat afgetrkken met wrden. Het maken van futen bij de aangifte is daardr bijna nmgelijk. U kunt de resultaten natuurlijk eerst p scherm bekijken vrdat u afdrukt. Ok znder printer is BEL'94 echter ged te gebruiken. De reeds ingeverde waarden kunt u bewaren p disk, met name uw persnlijke gegevens kunt u vr later gebruik (BEL'95) vastleggen p schijf. Up-t-date Vanzelfsprekend zijn de laatste fiscale zaken verwerkt in BEL'94. U krijgt k ng fiscale tips en kunt een vermgensen privé-balans laten maken. Telefnische supprt Als er tch prblemen zijn, dan kunt u bellen met één van de nderstaande telefnnummers. Vraag echter wel p het juiste adres dus vr prblemen met de/het: + aangifte naar: + diskette naar: + prgramma naar: Een prduktie van in samenwerking met CEMASOFT L.. nummer 66 - maart / apri I '94 9

10 HL decimaal Marc Sijer helpt k Nrder baken van nummer 64 bevatte een assembleertaalrutine vr het cnverteren van binaire getallen tt een decimale, af te drukken string. Hier vlgt de uitleg. fb,lo De rutine die dr Jan van der Meer gebruikt werd, was afkmstig uit de printerbuffer TSR van Ries Vriend, die hem p zijn beurt k weer ergens anders vandaan had. Het gevlg hiervan was merkbaar: niemand was eigenlijk p de hgte van de werking van het één en ander. Nu is de rutine inderdaad p het eerste gezicht meilijk te drgrnden, getuige het feit dat uw hfdredacteur, tch k niet de eerste de beste, er met verscheidene redacteuren naar gekeken heeft, znder direct met de plssing te kmen. Maar na enig serieus denkwerk blijkt het allemaal wel mee te vallen. Methde van deling Zals in nummer 64 al gesteld werd, mvat de rutine een variant van de bekende staartdeling. Dit is een fundamenteel andere methde dan die in de andere rutine, PRTHLl.GEN, gebruikt wrdt. Daar wrdt van een zestien-bits getal eerst het aantal maal bepaald dat er in past, vervlgens wrdt het aantal duizendtallen bepaald en z gaat men dr tt de een tallen verblijven. Bij het uitdelen van deze getallen is het niet mgelijk dat een dergelijke factr meer dan tien keer vrkmt, waardr herhaald aftrekken een snelle-maar vral eenvudige-methde is. Kenmerkend bij het p deze wijze verwerken van een getal, is dat de uitkmst van elke deling een cijfer plevert, terwijl de rest gebruikt wrdt vr het verkrijgen van de vlgende cijfers. Tien is de basis van ns talstelsel; daarm delen we in het vlgende vrbeeld het getal 4321 dr de machten van tien. We beginnen, want dat is grt geneg vr een 16-bits getal, bij 10/\4: 4321 / rest / rest / rest / 10 2 rest 1 1 / 1 1 Achter elkaar wrden de cijfers 0, 4, 3, 2 en 1 verkregen, die samen 4321 vrmen. Nu wrden direct de grte nadelen van deze methde zichtbaar: ten eerste, als het getal niet met de grtste factr begint, hier 10000, ntstaan vrlpnullen; ten tweede meten de afznderlijke factren uit een tabel gehaald wrden, wat erg mslachtig is. Deze methde is dan k slecht uitbreidbaar naar grtere getallen, bijvrbeeld 32-bits. Beter is het m het getal van de andere kant te benaderen. Dr te delen dr tien, wrdt telkens het laatste cijfer fulprt ld de,deestr ld b,6 xr a fih ld (de),a ine de djnz fill getdig xr a ld e,a ld b,16 divide rl I rl h rl e ld a,e sub 10 eef jr ne,nsub ld e,a nsub djnz divide rl I rlh ld a,e add a,"o" push hl ld hl,deestr+3 ld de,deestr+4 ld be,4 lddr ld (deestr),a pp hl ld a,h r I jr nz,getdig ret deestr defs 6 10

11 van het lpende getal verkregen. Zdra het getal p nul uitkmt, zijn alle cijfers bepaald en wrdt er gestpt, znder dat er vrlpnullen ntstaan. Hetzelfde getal dient k vr deze methde als vrbeeld: 432l / / / 10 4 / rest 1 43 rest 2 4 rest 3 rest 4 Duidelijk is te zien, dat nu juist de rest als resultaat dient, terwijl er met de uitkmst verder gerekend wrdt. Omdat steeds dr tien gedeeld wrdt, heven er geen getallen uit een tabel gehaald te wrden. Vreemde staartdelingen De deling kan nu echter niet meer dr herhaald aftrekken plaatsvinden. De eerste keer zuden er, in ns vrbeeld, immers 432 aftrekkingen ndig zijn. Bij andere getallen kan dit aantal ng ruim vertienvudigen. Het is dus de meite waard ver te gaan p een beter algritme: de staartdeling. Bij een staartdeling wrdt de deler nder het te delen getal drgeschven, waarbij er steeds wrdt gekeken f beide getallen af te trekken zijn, en z ja, he vaak. Om de vereenkmst met een binaire staartdeling duidelijk te maken, wrdt er hier vr gezrgd dat de beide getallen even lang zijn-vier cijferswaarte de deler met nullen aangevuld wrdt. Tijdens het schuiven wrden de getallen verder aangevuld met nullen tt het dubbele aantal cijfers. Het aantal keer dat de deler verschven met wrden, is gelijk aan het aantal cijfers van die deler: 0010 / \ maal maal maal maal rest 0001 Iedere slag, in ttaal vier maal, wrdt eerst de deler één plaats naar rechts geschven, waarna er herhaald afgetrkken wrdt. Bits met een staartje Het herhaald aftrekken wrdt bij een binaire staartdeling uiterst eenvudig: een getal kan slechts nul f één maal vrkmen. Een herhaling is dus nit ndig. Als vrbeeld wrdt hiernder in het kader het derde cijfer van ns getal, 43 / 10 = 4 rest 3, binair uitgedeeld. Ok nu wrden beide getallen met nullen tt gelijke grtte aangevuld I \ maal maal maal maal maal maal maal maal rest 0011 Slim registergebruik Terug naar de gewraakte rutine. Nrmaal gesprken gebruikt een staartdeling-implementatie, naast een lusteller, drie registerparen. Het eerste wrdt gebruikt m de deler in dr te schuiven, het tweede m het gedeelde getal bij te huden en het derde m het verkregen resultaat bit vr bit in te schuiven. De eerste truc die wrdt uitgehaald, is dat nu eens niet de deler nder het gedeelde getal drschuift, maar dat deze bven de deler naar links wrdt bewgen. Samen met het feit dat de deler al bekend is, deze is immers steeds tien, betekent dit dat de uitbreiding tt het dubbele aantal cijfers niet meer ndig is! Er is slechts een teveging aan het gedeelde getal ndig ter grtte van de deler plus één extra bit, hier dus vijf bits. De deler beheft in het geheel niet uitgebreid te wrden; de staart nder het andere getal bevat tch uitsluitend nullen. Het vrgaande vrbeeld ziet er nu z uit: Na zes keer schuiven van het bvenste getal, ntstaat het vlgende: Tt nu te was aftrekken steeds nmgelijk, zdat er vijf nullen vr het antwrd verkregen zijn. Merk p dat de aftrekking zich alleen in het linker deel afspeelt. De deler heeft rechts immers uitsluitend nullen. Op de plaats van de puntjes maakt het dan k niet uit wat er wrdt ingeschven. Evenmin is het van belang, waar de uitgeschven bits terecht kmen. Dit zijn namelijk altijd nullen. Zdra er een één in het uiterst linkse bit terecht kmt, is de aftrekking immers altijd mgelijk en wrdt tch weer een nul verkregen. Nu hebben we dus een één vr ns antwrd en wrdt er afgetrkken en drgeschven: De laatste twee pgingen leveren geen aftrekking meer p en laten de rest van de deling achter in de uitbreiding van het rsprnkelijke getal: De verkregen bits waarmee we de vlgende slag gaan uitveren, zijn zals vermeld Deze ntstaan één vr één en meten ergens ingeschven wrden. Het meilijke aan de rutine is, dat hiervr de vrijgekmen bits in het gedeelde getal gebruikt wrden! Zals zjuist immers is pgemerkt, maakt het niet uit wat er van rechts ingeschven wrdt, mdat dit in de aftrekking tch niet gebruikt wrdt. Samenvattend hebben we dus maar één registerpaar ndig. Hierin schuiven we het getal naar links uit, terwijl we rechts het antwrd bit vr bit inschuiven. De uitschuivende bits wrden tijdelijk in een enkelvudig register geplaatst, waar gepgd wrdt tien af te trekken. De rutine Dit wetende is er niets meer aan. Zals vr de hand ligt, dient register Bals lusteller. Het gedeelde getal staat in HL, waarbij uitschuivende bits tijdelijk in E terecht kmen. Om te kijken f er afgetrkken kan wrden, wrdt een kpie gemaakt in de accumulatr. Is dit niet mgelijk, gaat het verschil verlren en wrdt een nul ingeschven, de inverse van de pgetreden carry. In het andere geval wrdt het verschil teruggezet in E, waarbij een één aan het schuivende getal wrdt tegevegd. Na aflp van de lus bevat HL dus de uitkmst van de deling en is daarmee gereed vr de vlgende slag. De rest staat ng in E en wrdt gecnverteerd naar een ASCII-teken en in de string tegevegd. Deze wrdt dr de LDDR daarvr telkens een plaats pgeschven. Zlang HL ng niet gelijk is aan nul, wrdt het hele prces herhaald. Z analyserend wrdt duidelijk dat k deze rutine ng veel sneller kan. Wie durft? Marc Sijer nummer 66 - maart / apri I

12 Puzzel Games Hudt u k z van die kleine puzzelspelletjes? Lees dan direct verder, want er is een hele serie binnengekmen uit Krea. Niet allemaal nieuw, maar dat mag de pret niet drukken! Dicht bij het frnt zitten heeft z z'n vrdelen. Zwel vr mij als vr u als lezer. Waar nrmaal maximaal z'n vijf cartridges ter recensie wrden aangebden, had ik de beschikking ver z'n 25 verschillende titels. In deze recensie passeren zeven spelletjes de revue. Bij alle zeven speelt er een puzzel element mee. Dat is niet bij alle zeven even sterk aanwezig, maar... Enfin, lees de recensies en rdeel zelf. Puznic Gede wijn beheft geen krans. Puznic werd al besprken in MSX Club Magazine nr. 33 en heeft sinds die tijd ng niets aan kracht verlren. Het is ng even verslavend. Even in het krt. In Puznic meten puzzels pgelst wrden. Deze puzzels bestaan uit het vrmen van paartjes van blkjes met dezelfde kleur. Geen snelle actie, geen waanzinnig gestei met een jystick, maar kwaliteit in puzzelfrmaat. Aanrader vr de fanatieke puzzelaars. Met deze capsules met je een virus dden. Deze virussen verdwijnen pas nadat minimaal drie capsules p/naast ze staan. Het geheel is een cmbinatie van Clumns en Tetris. Leuk is vral de twee-speler ptie. Super Bubble Bbbie Hier wilde ik weinig ver zeggen. Iedereen kent het spel Bubble Bbbie wel. Een draakje blaast bellen en lst met creativiteit allerlei velden p. Dit is de MSX1-versie die vr de MSX2'ers niet interessant is, maar vr de MSX1'ers een mgelijkheid biedt m kennis te maken met Bubble Bbbie. Bestelinfrmatie: zie de advertentie. MSX Club Guda Middelblk BM Guderak Tel (Arjan) Dr. Hell Dit spel zu k bekend staan als Dr. Mari. Ik heb echter geen Nintend en heb dit dus niet kunnen cntrleren. Wie het spel Pipeline van Micr Cabin kent, weet dat daarin een meisje blkjes naar beneden git die je dan p de juiste plaats met neerzetten. Dr. Hell heeft hier de taak van het meisje vergenmen. Alleen git hij geen pijpleidingen, maar-en wat verwacht je anders van hem-capsules. Flashpint Flashpint is de tweede Tetris-variant in deze recensie. In deze versie van Tetris gaat er niet m zveel mgelijk lagen in een z krt mgelijke tijd weg te spelen. In het speelveld bevinden zich p één f meer lagen glinsterende steentjes. Het is de bedeling deze laag vl te maken, waarna het spel dr gaat naar het vlgende level. Een leuke benadering, die dan k ng eens met twee spelers te spelen is. Tch is dit geen aanrader, want al vr een klein bedrag extra heeft u een verzamelrm waarp k een Tetris vr twee spelers staat. Beter en mgerekend een stuk gedkper. Tetris Alweer een Tetris? Ja, en de reden dat ik er tch weer aandacht aan schenk is dat deze versie vr MSXl echt heel ged is. Het spel zelf zit gewn

13 ged in elkaar; het is een echte Tetris. Wat bij deze versie pvalt is de uitznderlijk gede grafische afwerking. Vlgens mij bevat dit spel de eerste fadeut vr MSX1. Na het pstarten blijkt al direct heveel aandacht er aan deze Tetris is besteed. Met een vr MSXl pmerkelijke snelheid kmt er een lg aanscrllen, daarnder zijn enkele pties zichtbaar: NEXT, SPEED, LEVEL en CRT. Die laatste staat vr Cathde Ray Tube, gewn beeldscherm in simpel Nederlands. De instelmgelijkheden hiervr zijn clr en mn, waarbij de laatste er vr zrgt dat k p een mnchrm mnitr de blkjes duidelijk zichtbaar blijven. Stelt u deze pties niet direct in, dan vlgt na krte tijd een dem. In deze dem wrdt uitgelegd he het spel bestuurd kan wrden. Tetsenbrd en jystick wrden beiden ndersteund. Vr de ware Tetris-fan is deze cartridge zijn prijs vlledig waard, maar anderen zullen liever een ander spel kpen. Smart By Dit is een spelletje dat nrmaal 69,= kst, maar waarvan nu een aantal exemplaren te kp zijn vr slechts 29,=. Deze spellen zitten in die dsjes waar de lifanten uit mijn vrige recensie de regendans p uitgeverd hebben. Alleen vr snelle beslissers. Smart By heeft een aantal Eggerlandachtige trekjes. Medusa is vervangen dr een prppen-schietende inktvis. De blkjes waarmee geschven kan wrden zijn spntaan verschijnende traptreden gewrden en in plaats van eieren schieten, kan hier een vijand verslagen wrden met een bm. Een bm wrd gemaakt dr een traptrede p te blazen. De velden zijn meestal redelijk eenvudig p te lssen. Daarm vral vr kinderen interessant. Cnclusie Een cnclusie vr zeven spellen is eigenlijk te weinig, maar er zijn vereenkmsten tussen al deze spellen: 1. Het zijn allemaal cartridges 2. Het zijn allemaal MSXl spellen 3. Ze ksten allemaal f 69,- per stuk, p FlashPint na die f 79,- kst. 4. Er zijn vaak k MSX2-versies van verschenen. De algemene cnclusie luidt dan k, dat een MSXl-bezitter heel blij zal zijn met deze cartridges, dit ndanks de redelijk hge prijzen. Eindelijk zijn de grte puzzelspellen k vr MSXl leverbaar. Vr de MSX2'ers nder ns geldt een andere cnclusie. De spellen zijn weliswaar ng steeds ged, maar vaak is er een vergelijkbaar prdukt leverbaar vr een lagere prijs. Meestal niet p cartridge, maar het prijsverschil maakt dat nadeel wel weer ged. MSX Club Guda heeft belfd k meer MSX2-titels uit Krea te imprteren. Ik hp dat ik er daar spedig een aantal van kan recenseren. (jert de 'Bm Blck Hle Een Quarth-kln van het zuiverste water. Quarth is een spel van Knami waarbij je sterk de indruk krijgt dat je Galaxian zit te spelen, maar dan wel vergten met een puzzelsausje. Red de aarde van de indringers dr de patrnen, die naar beneden kmen, te vervlmaken. De dit alleen, f desgewenst met z'n tween tegelijk, maar wel ieder in een eigen speelveld. Ok dit spel is weer verslavend dr z'n eenvud. Geluid en graphics zijn vr MSXl begrippen redelijk ged. Bij dit spel is het echter vral het spelidee, dat het een tpper maakt. SYNTHSAURUS Ver. 3.0 I BEI~ 2 J'J"J~~1I/!t======== _ ~ Hfl. 259,- GRAl'H MOV1E Graphic Editr by ATELIER TAKA MSX TRAIN 2 - TURBO R Hfl. 169,- Hfl. 153,- 13

14 A la din in de vetspren van Dynamic Publisher Dynamic Publisher met zijn mnplie p de Desktp Publishing-markt pgeven. Aladin is alles wat DP k is, en meer, vlgens de makers. Jan Braamhrst legt als bekend DP-specialist Aladin p de nderzeksbank. Bestelinfrmatie: (zie k advertentie) Aladin kst f 140,- en als speciale aanbieding samen met een memrymapper van 1 MB f 349,-. Overige infrmatie: MSX Club Guda Middelblk BM Guderak Tel (Arjan) 14 Deze 'Super Desktp Publisher' werd ns eind 1993 ter berdeling tegeznden. Aladin werd dr MSX Club Guda verigens al in p de beurs in Tilburg in 1992 tegezegd. Zu je nu meten zeggen dat Aladin wel verschrikkelijk ged met zijn en dat de dagen van Dynamic Publisher (OP) geteld zijn? Ik zal prberen daar een antwrd p te geven dr een aantal vrs en tegens p een rijtje te zetten. Hewel Aladin een p zichzelf staand prgramma is zullen we er tch niet nderuit kunnen m af en te een vergelijking tussen Aladin en OP te maken. Gelukkig det de handleiding dit k wel eens. Algemeen Aladin bestaat uit een cartridge, een dubbelzijdige diskette, een handleiding p A5-frmaat, en een genummerde registratiekaart. Dr het nummeren van de registratiekaart weet men bij vragen en/ f klachten welke versie u bezit. Wel even psturen, die kaart. Dit alles is verpakt in een degelijke videds. Aladin kmt van' ALADIN PRESS and ALADIN SOFTWARE' uit Italië en is leverbaar in een versie vr 0051, 0052 en Turb-R. De pmaak en vertaling van de handleiding is in handen van Gert de Bm. De handleiding is ngeveer net z dik, z'n 40 bladzijden, als de handleiding van OP en dat vraagt m een kritische kanttekening. Aladin heeft meer mgelijkheden dan OP en men verwacht dus meer infrmatie. Er is bijvrbeeld veel aandacht vr de prblemen, die paint met zich mee kan brengen, maar er zijn k zaken waar geen f niet vldende aandacht aan wrdt besteed, TRESHOLO bijvrbeeld. We kennen het wrd, maar wat kunnen we er mee! Ok kn ik niets vinden ver de printerdrivers. Ondersteuning Het systeem van de registratiekaart is een gede zaak. Als u geregistreerd staat, dan geeft dit het recht p updates tegen verzendksten, krting p upgrades en een gratis nieuwsbrief. Als deze zaken gerealiseerd wrden, dan zal dit het werken met Aladin plezieriger maken. Aladin heeft ng een aantal futen, maar als u de meite neemt m de registratiekaart in te zenden, dan zal MSX Club Guda het hele gede met de registratie z ged mgelijk bijhuden. U zult dan, in het Aladin magazine, p de hgte wrden gehuden van verhlpen bugs. Afhankelijk van de bugfix kunt u zelf bepalen f u al dan niet de nieuwe versie wilt aanschaffen. Om de ksten heft u het niet te laten, want MSX Club Guda denkt aan een prijs van ngeveer drie gulden. Verder zal Aladin ndersteund wrden dr een aantal BBS' en zals: BBS Club Guda ( ) BBS van Ruud Gsens ( ) BCF BBS ( ) Aladin's geheugen Aladin is gulzig met geheugen. Vr de standaard-installatie met minimaal 512 KB beschikbaar zijn, maar als u de UNOO-functie (Herstellen) wilt gebruiken, dan met u zelfs kunnen beschikken ver 768 KB. Uw nlangs aangeschafte memry mapper van 512 KB blijkt vr Aladin nvldende te zijn m de laatst gemaakte pdracht ngedaan te maken. Een zeer ruim mspringen met de geheugencapaciteit. Ik tekende een aut in de ZOOM-mde. Alles verliep vrtreffelijk, ttdat ik beslt de autbanden zwart te maken met TOOLS ---7 PAINT. Per abuis klikte ik net iets buiten een band en dat is desastreus. Niet alleen het scherm, dch het gehele blad wrdt zwart en herstellen is niet mgelijk mdat ik beschik ver een memry mapper met 512 KB. Er zijn dan een paar mgelijkheden: 1) de stekker uit het stpcntact halen, f 2) alles met de hand wissen. Dat kan sms dr in de ZOOM-mde het scherm rndm de tekening schn te maken, daarna een stukje scherm wissen en vervlgens dit stukje blanc scherm ppakken met PICTURES ---7 GET PIe. Nu kan met dit stempeltje het hele blad schn wrden gemaakt. Een medels makende bezigheid. [NvdR: u kunt natuurlijk k uw dcument regelmatig bewaren, vral vóór 'gevaarlijke' peraties.] Gebruik printer Het gebruik van de printer wijkt af van OP. In OP kn vr vrijwel elke printer p eenvudige wijze een printerdriver aangemaakt wrden. Bij Aladin is dit niet mgelijk. Dat betekent, dat alleen gebruikers van een dr Aladin ndersteunde printer, iets hebben aan dit prgramma. Op dit mment wrden al de vlgende printers dr Aladin ndersteund: MSX-printers, Star LC 10 en 20, en Tshiba's termische printer. Vr de kleurafdrukken wrdt alleen de Star LC 10 Clr gebruikt. In Italië wrdt hard gewerkt aan een printerdriver vr

15 de HP Deskjet kleurenprinter, z werd ns dr MSX Club Guda verzekerd. Ok andere drivers wrden dr de prgrammeurs van Aladin p verzek gemaakt. Cmpatible met OP Aladin beschikt ver de mgelijkheid bestaande schermen, stempels en fnts van OP in te laden. Dit wil echter niet zeggen dat ze daarmee k gebruikt kunnen wrden, naast f in plaats van Aladin-stempels en dergelijke. OP print standaard uit met een dichtheid van 80 dts per inch (80 dpj). Bij Aladin is gekzen vr afdrukken met een hgere reslutie van de printer: 120 dpi. Aladin heeft hierbij rekening gehuden met de schermbreedte, zdat het mgelijk is met deze hge reslutie van de printer tch af te drukken ver de vlle breedte van een A4. Dr deze hge reslutie is de afdruk k aanmerkelijk scherper dan die van Dynamic Publisher in de standaard instelling. Met OP kan deze dichtheid k verkregen wrden-ze staat zelfs standaard nder instellingen printer-maar dan drukt OP maar de halve schermbreedte af. Het zal duidelijk zijn dat een stempel, die is geladen uit OP van 80 dpi, dr Aladin met 120 dpi maar p de halve breedte zal wrden uitgeprint. Verder kunnen met Aladin k geen stempels f klmmen, maar alleen hele schermen wrden uitgeprint. Men werkt in Italië echter aan een ls cnversieprgramma vr OP-stempels. Wat dit precies inhudt, kn MSX Club Guda ns p dit mment ng niet vertellen, maar als Aladin echt cmpatible wil zijn met het uitprinten van stempels, schermen en fnts, gemaakt met OP, dan zal dit cnversieprgramma bvengenemde pties meten kunnen uitprinten in 80 dpi. Aladin is typisch Italiaans Als u een psje met Aladin werkt, dan kmt u al gauw tt de ntdekking dat u met een Italiaans ntwerp te maken heeft, want Aladin is weer net z'n prgramma als Clumbus en EdiCA. Het is grtendeels in BASIC geschreven met vr iedere rutine een apart bestand. Hiervr wrdt er eerst een RAM-disk aangemaakt, waarna alle rutines apart naar deze RAM-disk wrden geschreven. Deze rutines wrden, waar ndig, tijdens het werken ingeladen. Het is duidelijk dat dit niet ten gede kmt aan de snelheid mdat iedere rutine apart met wrden ingeladen. Tch werkt Aladin niet echt traag, vermedelijk als gevlg van de, k in dit pakket verwerkte, Kun BASIC. Interessante pties in Aladin Aladin biedt, naast ndersteuning van 00S2, k ng een paar andere nieuwe dingen, zals een aantal nieuwe pties m stempels (Pictures) neer te zetten zetten, en Glbal View (verzicht van de gehele pagina) met beperkte tekenfuncties. Met de ptie PICTURES kunt u nder andere een stempel in verschillende richtingen uit zijn verband trekken f stempels hrizntaal f verticaal m een denkbeeldige cilinder draperen. Ok bij het vullen van plaatjes biedt Aladin interessante mgelijkheden. Een daarvan is het laten meelpen van het patrn (Pattern). Als laatste en misschien wel meest interessante ptie biedt Aladin de bezitters van een kleurenprinter de mgelijkheid m in kleur af te drukken. Vrlpig alleen ng met de Star LC 10 Clr en cmpatibelen. Aladin is uitbreidbaar Aladin heeft ng een bijznder interessant pull-dwn menu in huis. Direct na het pstarten van het prgramma viel het wrdje EXTRAS in de rechterbvenhek p. Alles wat afwijkt van OP heeft van mijn kant uiteraard extra belangstelling en dit EXTRAS menu is precies wat we er van mgen verwachten. Onder EXTRAS kunnen-eventueel zelfgeschreven-prgrammaatjes gehangen wrden en deze kunnen gewn in BASIC wrden geschreven. Men met zich hierbij wel aan een paar regels huden. Op het mment dat dit verhaal geschreven wrdt waren deze bij MSX Club Guda ng niet bekend, maar Aladin Sftware brengt zelf in ieder geval de vlgende extra' s uit: een rekenmachine, graphics-mdule, layer-mdule Nrmaal h-shear v-shear h-cilinder en een inver-mdule vr nder andere screen 12 beelden. Bvengenemde extra' s zullen deels als PO en deels als cmmercieel nderdeel wrden uitgebracht. Uit het clubblad van MSX Club Guda blijkt dat men het (laten) schrijven van een directe aansturing van de Panasnic scanner verweegt. U kunt maximaal vijf extra's installeren met IN STALL. Met REMOVE wrdt het laatst geïnstalleerde extra weer verwijderd vlgens de LIFO-methde (Last In First Out). Dit hudt in dat alle extra's verwijderd meten wrden m de eerst ingeverde te verwijderen. Dit is echter geen enkel bezwaar. Omdat ng niet bekend is he de regels vr het maken van extra' s er precies uit zullen zien is het meilijk een en ander in te schatten, maar als het maken van extra' s inderdaad z gemakkelijk is als de handleiding beweert, dan zal Aladin in MSXland hge gen gien. Gebruikersvriendelijkheid Het laden van Aladin duurt erg lang, ngeveer 1 minuut en dat is bijna twee maal z lang als het laden van OP. Dit is niet nverkmelijk, maar u met gedurende de laadtijd naar een knipperend infbeeld kijken. Na het laden kan dit knipperen het zwijgen wrden pgelegd met SETTINGS. Hier zijn vrgeprgrammeerde pties als INTERLACE en HIGH RESOLUTION uit te schakelen en kan er gewisseld wrden tussen 50 en 60 Hz. Deze instellingen zijn vast te leggen in OEFAULT.ALS, bij de vlgende start wrdt deze autmatisch ingelezen. In OEFAULT.ALS zijn tevens de vr- en achtergrndkleuren naar eigen smaak en de dr u gewenste printer-driver vast te leggen. Helaas werkte dit ng niet in de versie welke ik uit Guda ntving. De klacht is bekend en tegen de tijd dat u dit leest zal dit prbleem wel pgelst zijn. h-flag (minimaal) ~ --.: -- :, v-flag (verdreven) 15

16 Het prgramma heeft de neiging m vrij regelmatig vast te lpen, sms zelfs p vrij nschuldige handelingen, die vlgens het menu wel meten kunnen. Het ppakken van een stempel met GET PIC is k prblematisch. In de 'tekenmde' wrdt de nrmale cursr vervangen dr een grt kruis welke het gehele scherm bestrijkt, een zgenaamde crss hair cursr. Als u een stempel wilt pakken, die ngal grillig van vrm is, dan kan dit zeer handig zijn. Even de snijpunten van de cursr langs de linker- en bvenkant van de stempel, en u kunt-p één pixel nauwkeurig-het stempel ppakken. Echter, als u deze handeling uitvert blijkt dat de bvenlijn van de stempel 18 pixels bven de hrizntale cursrlijn ligt. Dit is lastig werken en vraagt m cnstant rekenwerk met de cördinaten. Een beetje steien met HIGH RE50LUTION en IN TERLACING liet deze fut verdwijnen, maar bij hernieuwd pstarten zat het er weer in. Wat en waarm dit fut gaat, is ns een vlkmen raadsel. OP heeft de mgelijkheid het handvat te verplaatsen naar elke hek van een stempel. Hierdr kan met een stempel gemakkelijk gemaneuvreerd wrden. Deze ptie ntbreekt helaas in Aladin. Verder wrdt een pgepakt stempel een eind lager geprjecteerd. Ok dit is niet handig. Als een stempel maar een paar pixels verplaatst met wrden, met er tch weer rekenwerk met de cördinaten verricht wrden. De tls van Aladin Aladin heeft nder het menu TOOL5 maar liefst 27 instrumenten. Hiervan zijn er 14 identiek aan die van OP. Men met er alleen even aan wennen dat de namen in het Engels zijn, zals PAINT vr VULLEN en RAY5 vr WAAIER. Daar er zveel instrumenten zijn, is het TOOL5-menu nderverdeeld in twee submenu's. Na het kiezen van TOOL5 verschijnt het eerste sub-menu met 17 instrumenten. De andere 10 verschijnen na het aanwijzen van MORE. Het is wel vreemd dat de meest gebruikte tls, zals NEW COLUMN, RE5IZE COLUMN en MOVE COLUMN, evenals de ZOOMmde in submenu MORE staan. Dat is weer een extra nndige handeling. Van de extra pties, die afwijken van OP, zal ik een krte psmming geven. Het is echter de bedeling dat er, in een vlgende MCCM, een artikel van mij vlgt ver Aladin in de stijl zals u van mij en Rn gewend bent in de artikelenserie ver OP. In dat artikel zal ik dan uitgebreider ingaan p de diverse pties en hun verschillen met OP. cirkels cpyarea... fill freehand graphics mve & cpy cl remap clurs ~ay zm ellips met page align aan (fil! met pattern) vanuit middelpunt tekenen kflieer met filter rechtheken / ellipsen vullen met[)atrn f kleur uit de lsse pls met punten f lijnen maak twee srten grafieken kpieer klm met inhud kleuren instellen spuitbus meer mgelijkheden De tekstverwerker van Aladin Er is weinig verschil tussen de tekstverwerker van Aladin en OP. Ze zijn niet het einde p het gebied van tekstverwerking zals we dit-k in de M5Xwereld-kennen. Ze danken echter hun ppulariteit aan de mgelijkheid m alle srten lettersets en plaatjes in elke gewenste cnfiguratie samen te stellen. Hierdr zijn ze zeer geschikt vr het maken van wenskaarten, clubbladen, schlkranten, etiketten en dergelijke. Als een karakterset niet naar wens is, f de bendigde symblen bestaan niet, dan kunnen ze met behulp van de fnteditr in een handmdraai gemaakt en daarna direct in de tekstverwerker gebruikt wrden. Aladin is, wat dit nderdeel betreft, in het vrdeel. Dr het afdrukken p 120 dpi en de mgelijkheid van het uitprinten ver de vlle breedte van een A4 zijn bijna alle bestaande karaktersets bruikbaar, k die welke in OP te breed waren. Overigens kunnen alle karaktersets van OP prbleemls wrden geladen in Aladin. Dat kunnen natuurlijk k de stempels, maar die wrden dan maar p tweederde van de rsprnkelijke breedte uitgeprint. Vr- en nadelen van Aladin De vr- en nadelen p een rijtje: Vrdelen Aladin is k leverbaar vr 0052 en Turb-R en werkt p harddisk Afdrukken zijn duidelijk en scherp Het prgramma is blijvend uitbreidbaar via de ptie EXTRA5 Op A4 ver de vlle breedte bij een printreslutie van 120 dpi ellips znder page align (fill met pattern) Ondersteuning van kleurenprinter Leuke in OP nbekende pties Een grt aantal karaktersets, welke te breed waren vr OP, zijn wel geschikt vr Aladin Nadelen Aladin vraagt veel geheugen Echte missers zijn: Alleen schermen uit te printen, dus geen stempels f klmmen Het nderste deel van de pagina is slechts te zien in het schermverzicht. Een vijfde deel is nbereikbaar Een pgepakte stempel wrdt p een andere plaats geprjecteerd Aladin kan niet mschakelen van 120 dpi naar 80 dpi Het is helaas niet mgelijk zelf een printerdriver te maken Het prgramma is wat traag, pties en submenu's meten via de rechter muisknp in mgekeerde vlgrde weer meten wrden verlaten. Cnclusie Aladin heeft een aantal vrs en tegens. De tegens hebben vr mij ng de verhand, maar dat is nrmaal vr een nieuw prgramma als dit. De kinderziekten meten er ng uit. Op zich is dit niet nverkmelijk, want er is best mee te werken. Het is een cmplex prgramma en als je er mee begint krab je af en te best even achter je r. Ik heb de laatste twee maanden intensief met het prgramma gewerkt en daarbij veel cntact gehad met Gert de Bm van M5X Club Guda. De gevnden futen zijn allen nderkend en dr bvengenemde club drgespeeld naar de ntwerpers in Italië. Het kmt best ged met Aladin, maar vr de minder-gerutineerd en is het verstandig m ng even met de aanschaf te wachten tt de meest vrkmende futen verhlpen zijn. Vr hen, die de cnfrntatie aandurven met een prgramma dat nu ng af en te p tilt staat f vastlpt, is dit een uitdaging. Zij kunnen er dan aan meewerken m van Aladin een p-en-tp prgramma te maken. De ndersteuning uit Guda is er en Aladin is het meer dan waard. Jan 13raamfirst 16 te-re: t. ~)

17 Abnnementen p de Maiskek ksten f 60,- per acht nummers. U krijgt er MCCM als mslag bij ai~kek NDER Bijdragen vr deze rubriek inzenden naar de redactie MAISKOEK, Crswijksestraat 194,3034 AN Rtterdam FAX MSX User Happening grt succes Er waren misschien niet zulke drmmen mensen dat de standhuders platgewalst werden, maar het aantal aanwezigen vulde de zaal cnstant z dat het de gehele dag nmgelijk was snel van de ene naar de andere kant te lpen, Aangekmen in Leimuiden vlgden wij de brdjes msx en ndanks een paar slrdigheidjes: de aangekndigde 5 km was wel erg krt en een XSW-brdje, was de zaal gemakkelijk te vinden, De dag kenmerkte zich dr een fantastische sfeer waarin geheel naar de ~I' bedelingen van de rganisatie, iedereen de hele dag lekker aan het MSX' en was. Zeer amusant was de Triplex-cmpetitie. Drie cmputers naast elkaar en maar lekken Tetris, srry triplex, spelen. Cnstant een haag publiek erachter die als betrf het een tenniswedstrijd meestal synchrn het hfd wenden. Als de 'beste' speler weer eens iets een lijn pruimde keek iedereen gelijk naar de andere spelers m te zien he die hun handicap verwerkten. Ok uw hfdredacteur die zichzelf tch een hele piet vindt met Tetris waagde zich achter de tetsen. Het resultaat was desastreus: gewend met aan de tetscmbinatie 4 vr links, 5 vr draaien, 6 vr rechts en spatie vr vallen bleek Triplex te werken met cursr links/rechts vr-u raadt het ~ al-links/rechts en dat is best te den,. maar spatie vr draaien en cursr: naar beneden vr versneld naar', beneden. Dat klinkt misschien lgisch, dch bleek al na drie pgingen cmpleet nspeelbaar. Triple M verweegt, na een tip van een bekenden hfdredacteur, nu een versie waarbij de tetsen naar smaak instelbaar zijn. In die versie wrdt dan mgelijk k als handicap het niet meer tnen van het vlgende blkje verwgen. MCCM had van zusterblad PC-Active een grte De jeugdwinnaars heveelheid afgekeurde diskettes meegekregen en daarmee werd een diskettestapelwedstrijd gerganiseerd. Iedereen die wilde kn meeden: bij de 'grten' wn het UMF-team met een stapel van 184 diskettes p een erg wankel tafeltje en bij de 'jeugd Rik V.d. Lubbe en vriendjes met 112 diskettes. De prijs die zij kregen was een gedigitaliseerd plaatje p schijf van zichzelf en een eervlle vermelding in de Maiskek. U ziet dat niet het winnen, maar juist het meeden enrm belangrijk was. Wij hpen dan k p een vervlg vlgend jaar, want met z'n sfeer gaat MSX nit kapt. Händlergemeinschaft en illegale TED Wij dragen de MS actie van Js-Tel een warm hart te, maar zijn het niet altijd eens metde manier waarp Js de Ber ptreedt tegen het illegaal kpiëren van TED. Eerst werd al de prijs verhgd van f 50,- naar f 75,- (wat ns inziens het kpiëren juist bevrdert) en nu wrdt een dealer die de actie steunde ten nrechte van plichting beschuldigd. De Duitstalige versie van TED zu dr HSH wrden uitgebracht, maar dat ging niet dr mdat HSH failliet ging. Ten Js de Ber illegale kpieën van de Duitse versie van TED tegenkwam, heeft hij in MSX Cntakt het Zwitserse Händlergemeinschaft beschuldigd van het met pzet verkpen van illegale kpieën van TED. De illegale versies had het Händlergemeinschaft echter in ged vertruwen van HSH gekcht en k aan andere Duitsers heeft HSH TEDs verkcht. Js de Ber is nu vlledig p de hgte en geeft te dat het Händlergemeinschaft niets verweten kan wrden, maar wil niet rectificeren in MSX Cntakt als het Händlergemeinschaft niet een gedeelte van de geleden schade vergedt (DM 300,-). Wij vinden dit belachelijk, Js-Tel met niet bij het Händlergemeinschaft zijn maar bij HSH. Navraag bij Js de ber in deze nverkwkkelijke zaak leerde ns dat een en ander juridisch ngal meilijk ligt. Js lijkt nu het vlgende van plan te zijn: Duitse bezitters, die via nder andere via HSH in het bezit kwamen van TED en meenden een legale versie te bezitten, maar waar Js en k-vr hem belangrijker-de MS-Stichting, geen cent vr ntving kunnen zich laten registreren. Tegen een redelijk bedrag bezit men TED dan k in Js' gen fficieel. De bezitters ntvingen TED dan misschien wel niet p zdanige wijze dat er geld werd afgedragen aan Js, maar zij blijven nu k verstken van supprt en upgraderegelingen. Vr de Duitser die niet bekend is bij Js-hij verkcht zelf k vele TED's direct naar Duitse bestellers-kan z'n registratie best nuttig zijn en Js krijgt z alsng vr weinig meite geld vr de MS-stichting binnen. Onze cnclusie is dan k dat met z 'n registratie bedrag iedereen tevreden kan zijn. Akira Op BBC Jammer geneg veel te laat kregen wij in de gaten dat Akira, de tekenfilm die in nummer 63 besprken werd, p BBC werd uitgeznden. Wij hadden, netjes als wij zijn, de vide niet gekpieerd, maar hadden hem tch best graag pgenmen nu hij werd uitgeznden. Jammer geneg was het daar te laat vr, daar we pas bij het zappen ineens bekende beelden zagen. De film was ten al een half uur bezig. Tip: hud uw mrepblad in de gaten misschien kmt er ng eens z iets. Het winnende UMF -team Cmputers in de trein De NS heeft plannen bekend gemaakt m te kmen tt een zakentrein. In deze speciale treinen zu de veeleisende zakenman een riante zetel gebden gaan wrden, ruimer dan de huidige eerste klas. Daarnaast zu hij gebruik kunnen maken van telefn, fax en PC en zelfs speciale vergaderruimten. Ons lijkt dit echter een nhaalbare kaart, de telefn werkt nu al regelmatig niet en dat geeft nu niet bepaald veel vertruwen in de andere zaken. Zelfs het licht in de trein valt bij herhaling uit, zals elke regelmatige gebruiker weet. Ok lijkt het mij nu niet bepaald zinvl p uw gehuurde PC een tekstje aan te maken en dan gestrd pkijkend vast te stellen dat dit het statin is waar u uit met. Tijd m het dan ng even p een eigen flp te zetten was er niet meer. Nee, een gereserveerde ruime plaats met tafel en 230V aansluiting in een 'nrmale' trein zien wij wel zitten maar een aparte trein niet. Als er nderweg gewerkt met wrden den wij dat wel p nze eigen palm- f laptp, maar liefst z dat de batterijen gespaard kunnen wrden. En wachten p die speciale trein, terwijl wij nu al met een eerdere meekunnen, zullen we naar verwachting nit den. 17

18 Wij lezen vr u MSX-FAN 8/9 Al weer een tijdje geleden bij ns binnengekmen maar ng niet besprken drdat nze kenner Japans naar Japan vertrkken was. Wij hebben nu een vervanger en kunnen daardr weer verantwrde pmerkingen maken ver deze Japanse uitgave. Zelf kijken wij altijd eerst in de rubriek Internatinalizatin. Zij beginnen in het Nederlandse deel met een krt verhaal ver de beurs in Tilburg ('93) en de belangrijkste sftware die daar verschenen is. Iets dieper wrdt ingegaan p Giana Sisters, waarvan gezegd wrdt dat het he je het k bekijkt gewn een Super Mari is. Van Squeek en Trxx-wij spellen Trxx, nietwaar André?-wrdt gemeld dat zij in de Takeru-autmaat liggen. Opvallend is dat in hun rubriek 'Me ga Guide' heel veel tips staan vr spellen die wij hier niet f nauwelijks kennen. Een paar pagina's wrden gewijd aan, Synthsaurus 3.0 MSX-FAN 10/11 Weer als eerst naar de rubriek Internatinalizatin die in dit geval geheel aan Nederland gewijd. Na elkaar kmen PSG Sampler, Bz's Big Adventure, D.A.S.S., Squeek en Air Hckey aan de beurt. Air Hckey? Ja, dat is de naam waarnder Shufne Puck de Japanse Takeru autmaten in is gedken. De naam die wij gebruiken leverde mgelijk verwarring met een ander prdukt, vandaar. Squeek wrdt vergeleken met Calimer en die vereenkmst kunnen wij ns best vrstellen. D.A.S.S. kmt er zeer ged af in het cmmentaar en de hp wrdt uitgesprken dat het snel in Japan verkrijgbaar zal zijn. Een klein minpuntje was het aantal kgels per scherm, maar ja, Japanners willen eenmaal altijd ruim bediend wrden bij schietspellen. De andere prdukten wrden eigenlijk alleen maar beschreven en niet geresenceerd. dat ik niet de enige ben die eens uitglijd. Het is verigens vrijwel zeker nummer 1/94, want hij kwam 20 januari binnen en de bijeenkmst p 22 januari wrdt erin aangekndigd. Naast het eigen nieuws, Shuffle Puck inde Japanse Takeru autmaten, een verhaal ver Quintus. Wij hebben het k ng steeds znder recensie daarver meten den. Er stnd destijds wel een demversie p het diskabnnement maar het verhaal van Rbert Wethmar mcht niet de naam recensie dragen. Wij willen Jaccn Bastiaansen nu vragen k vr ns een recensie te schrijven. Naast deze test schreef Jaccn k ng een test ver MSXDEBUG 2.0. Ng vrig jaar werd p 8 december Anne gebren, het eerste kind van Tnnie en Marin Overgr. Vanaf deze plaats ng van harte gefeliciteerd daarmee. Chip Chat jan Sinds lange tijd weer eens een brits MSX-blad in handen. Het is een dun (3 gevuwen vellen A4 + mslag) A5 blaaje dat er netjes uitziet. Het blijkt verrassend geneg vr ns vrij veel nieuws te bevatten, zelfs ver Nederland. Hier lazen wij bijvrbeeld het eerst ver het spel Detinchem van MSX-Engine. Iv hiernaar gevraagd en die reageerde gelijk met "He weet jij dat nu weer". Het blijkt te gaan m een spel in de stijl van 'ZOO' dat echter ng in een zeer pril stadium is. Verder een melding van een frans tekenprgramma speciaal vr screen 11 dat er ged schijnt uit te zien. Een hardwareartikel ver een muis/jystick selectr met uitleg en schema's geeft het blad kwalitatieve diepgang. Een terugblik met matige plaatjes, kwaliteit digi, p de dag in Allesley die dr meerdere prminenten werd bezcht. De berichtgeving ver de nieuwe V9990-videchip kwam van ns en tt slt een brief uit Denemarken. Wij kijken uit naar de vlgende. bekende drukkers. Fraai in ieder geval. In zijn vrwrd refereert Gert (trts) aan zijn MCCM~redacteurschap. Wij zien vral zijn aangekndigde bijdrage ver de pltter met belangstelling tegemet. Ok hier een schitterend vrbeeld van het rddelcircuit. In het krt: een cmputerhbbyïst uit Guda, Andy Lenir, richt een BBS p. Op deze BBS plaatst iemand het cmmerciële prgramma Eindels Bridge. De prducent krijgt daar binnen een par dagen lucht van en stuurt de plitie er p af. Die valt binnen en 'arresteert' Andy. Die zegt van niets te weten, nch dat het prgramma er staat nch dat het cmmercieel zu zijn. Andy krijgt een waarschuwing en alles lijkt met een sisser af te lpen. Op meerdere manieren wrdt bij mij geïnfrmeerd f ik al iets weet ver die inval bij MSX Club Guda. I-Er is, geen inval bij MSX Club Guda geweest en 2-Andy, waar wel een pli- : tieinval was, heeft geen MSX. Maar intussen wrdt de MSX Club wel zwart gemaakt en echt niet dr mensen die een C64 hebben f z. Of dit niet geneg is gelijk een vlgend geval waarbij nu Flying Bytes wrdt aangevallen. Ok die jngens wrden er z me van m al hun meite belnd te zien wrden dr afgunst en achterklap. Dat Jurnaal hun brief plaatste is gezien het eerste geval begrijpelijk, maar jngens tch raad ik je aan: kappen, in je wede schrijf je misschien dingen waar anderen zich aan ergeren en ga z maar dr. Daarna na al dit geharrewar even aandacht vr het vijtjarig bestaan van Club Guda. In dit verhaal weer wat zaad vr ngenegen. Jammer. Tt slt wat hardwarebesprekingen. MSX Enschede #20 Dit dikke (40 pagina's), maar ngenummerde, blad in A5-frmaat valt de cnsequente layut p. Niet echt fraai, maar lelijk is k anders. De gebruikte letter is te frs vr een brdletter, maar daardr wel ged leesbaar. Het is dus even wennen, maar det prettig aan, zeker nu in dit kerstnummer p elke pagina een lichtgrijze kerstachtergrnd te vinden is. He langer je er naar kijkt he meer je het waardeert. Die grijzige actergrnd kmt juist tt zijn recht dr de frs leesletter. Geneg Jurnaal 47 ver layut gesprken en de feitelijke Het blaadje blijft ns verbazen met dat inhud met aan bd kmen. Na de hge nummer. Het zag er keurig verzrgd uit: gebruik van meerdere letter gebruikelijk vraag m kpij en vral MAD?/?? kpij p tijd~welke redacteur wrdt typen zdat de tekst daarmee aan geplaagd dr luie dagen vr deadline?-een psmming van hun club Altijd stnd netjes in de MAD~ kracht wint en geen demnstratie van nieuwsbrief welk nummer het betrf wat men allemaal in huis heeft. Misbieb. Dan Krt en Krachtig. Waar kennen we dat van') In deze rubriek van maar naar die mededeling zchten wij schien heeft dat iets te maken met famiditmaal vergeefs. Tch prettig te weten, liaire banden tussen clubleden en Jacc Kulman een sprite editr van 3 : regels. Of Jacc hiermee een succes- vlle gi det m Lies p te vlgen weten wij ng niet, wel dat wij graag wat werk van hem publiceren. Een aardig kerstverhaal werd anniem geplaatst en het cursusje C verbaasde ns enigszins van de club met zveel Pascal-kenners. Tt slt een tweede verhaal ver eprms, dat dit kwalitatief gede blad sluit. Prdukt Jurnaal 3 Deze uitgave vn msx club westfriesland geeft precies wat de titel belft. Daarnaast ng een heel klein beetje clubinf die vr clubleden natuurlijk wel van belang is. Srry Dr wat cmmunicatiestrnissen is de bespreking van zwel Mkum als MSX KLUP niet p tijd klaar. De fut ligt niet bij de makers en daarm nze excuses. CD-ROM virusbesmet Het kn natuurlijk niet uitblijven. Het grte vrdeel van de CD-ROM was dat daar tenminste geen virus p kn zitten. Alleen de makers knden dat den en die zuden dat naar autmatisch werd aangenmen nit den. Een garage gaat tch k niet bewust de wielen slecht mnteren bij de eigen klanten? Maar aan alle sprkjes kmt een eind z k aan deze. Afgelpen december zijn er al vier (!) CD-ROM's p de markt gesignaleerd die met virussen besmette prgramma's bevatten. Het betreft zgenaamde shareware CD's dat wil zeggen CD's waarp veel prgramma's staan die vlgens het sharewareprincinpe wrden verspreid. Deze prgramma's mgen vrij verspreid wrden en als na enige tijd prberen het prgramma z bevalt dat het in gebruik met blijven dient het geregistreerd te wrden. De makers van de CD's vnden het blijkbaar te veel meite f ksten m te zrgen dat zij inderdaad de nieuwste en meest bugvrije versie kregen dr die bij de prgrammeurs p te vragen. Zij gebruikten versies die zij zelf via via verkregen en betalen daar nu de tl vr. De gebruikte versies bevatten namelijk virussen en de verspreiders zijn vermedelijk gendzaakt vele duizenden CD's terug te halen. 18 nummer 66 ~ maart / april 1994

19 I Terminlgie Als je er p gaat letten blijkt heel nze maatschappij mmenteel te wrden vergeven van allerlei nzinnigheden. Ik bedel nu niet een term als milieuhygiënist vr een vuilisman / straatveger, want, hewel je je hed al wil afnemen vr iemand, die als milieuhygiënist wrdt aangekndigd, neem ik pas echt mijn petje af vr de man die dat werk echt det. Interieurverzrgster vr een werkster, een administratief medewerker vr een klerk en filsf vr denker, nee dat is niet wat ik bedel. Ik heb het ver de gewnte bepaalde zaken als nzinnig te betitelen als zij gewn dm zijn. Natuurlijk dekt de lading niet exact hetzelfde, maar de indruk wrdt wel gewekt. Vral in de plitiek is men hier sterk in: Met een tekst als: 'Niets ligt mij nader aan het hart dan de tegenstanders van deze stemmingsmakers tegen de prtestgrep niet met alle mij ten dienste staande middelen niet te willen verdedigen' krijgt waarschijnlijk in elke zaal met tehrders, die niet ged luisteren -tch elke zaal dus-de handen p elkaar. Als vreger iemand gedwngen was zijn handel te slijten vr een prijs die nder zijn inkpprijs lag heette dat gewn verlies. Mmenteel is het jargn echter dat zijn winst een negatieve grei ndergaat. De ecnmie gaat niet achteruit, maar de ntwikkeling van de greicurve is niet in psitive zin afgebgen. Maar eigenlijk is er niets nieuws nder de zn: alleen de verpakking is anders gewrden. Vreger had men tch k geen schulden? Dch 'stnd rd' f 'had ng bedragen aan debetzijde ', 'liep links wat scheef'. Intelligente lieden begrijpen het tch wel en de enige die feitelijk bedrgen wrdt is... alleen de spreker zelf. Parce[[us Preview: new games The Vampires and She Vampires MSX-Cde zal p de MSX-beurs in Tilburg een ni euw spel het levensli cht laten zien. Het is een met behulp van GameBuiider gemaakte puzzel-adventu re, met meer dan 69 vertrekken. Het spel bestaat uit twee delen. Het eerste deel speelt in de ruimte met verscheidene aldaar ni et gebruikelijke bjecten, zals ketjes en begraafplaatsen. In het tweede en grtste deel met in het ruimteschi p van de bsdener de kwade vampiergd Kwn wrden gevnden en gedd. Het spel gebruikt zwel FM-PAC als muziekmdule vr de dr Stefan Ber gemaakte Mnblaster-muziek. De prijs van di t prdukt zal vr beursbezekers tien gulden en vr bestellers f 12,50 bedragen. Meer infrmatie bij de verwachte recensie. Cytrn Een nieuw spel dat uitgebracht gaat wrden dr MSX Club Guda. De prgrammeur is N. Gilissen, die zich, gezien de screenshts, duidelij k heeft laten inspireren dr het werk van Cas Cremers. Kijk maar eens naar de schermbeelden van Cas' nieuwste prdukt, Black Cycln, p bladzijde 22 van dit magazine. Het lijkt erdus p dat de club uit Guda twee elkaar becncurrerende prdukten in huis heeft. Vr de liefhebbers II I, "'.1,11',111 til I1 I ' 11'1 11 1"1 " 111 van dit srt spell en zal dat echter niet z' n bezwaar zijn. Hewel wij daarver p dit mment ng ni ets weten, zal de prijs spedi g bekend zijn, mdat Guda verwacht het prgramma p de beurs in Tilburg af te hebben en te kunnen leveren. ~5~ --:=::::=:--pstbus 178, 1530 AD Wrmer, Klantenservice uur nline: BBS Nrd , BBS Nuth De makers van Pumpkin Adventure I, 11 en tt 4 spelers Zeer veel speelplezier Met uitstekende steremuziek, Rfl fa Sf: ~ 26 APRIL f994 Tf TILBURG T UMAX, DAN IS HET GOED! resenteren: Zes area's Schitterende graphics Op drie dubbelzijdige diskettes MSX Cmputer & Club M agaz ine 19

20 - Verticaal tikken Velen hebben zich al haast generaties verbaasd ver de layut van het tetsenbrd. Ok in de teleaccursus werd de nzinnige stelling gepneerd dat het iets te maken zu hebben met de mate waarin in het engels de letters het meest zuden vrkmen en de manier waarp z de meeste prblemen met de armpjes te vrkmen zuden te zijn. Onzin, de ntwerper zei zelf dat dat alvast niet waar is. Maar dat nze handen niet aan railtjes van links naar rechts gaan zu een bjectieve beschuwer van ns tetsenbrd niet vermeden. Er zijn al enige (mislukte) pgingen ndernmen m nieuwe tetsenbrden ingang te den vinden waarin de tetsen wat lgischer zijn pgesteld. Ergnmie Interface Keybard Systems heeft nu een nieuw tetsenbrd geïntrduceerd waarbij de gebruiker nu niet eerst aan een nieuwe layut met wennen vrdat hij/zij het ged kan gebruiken. Het nieuwe aan dit tetsenbrd is dat het vereind staat. Het 'nrmale' tetsenbrd is in twee stukken gedeeld. een vr de linker- en een vr de rechterhand. Beide delen staan p een nderplaat recht vereind en de gebruiker legt zijn handen er inderdaad zeer ntspannen tegenaan. Niet iedereen kan echter vlekkels tienvinger-systeem blind typen en m beginnende gebruikers tch de gebruikelijke ptische steun te geven (spieken) staat tegenver elk tetsenbrddeel een spiegeltje en de knppen zijn vrzien van pschriften in spiegelschrift. Het geheel lijkt een ei van Clumbus, leg zelf maar eens de handen alsf u een klein srt harmnica bespeelt. Lekker ntspannen. Maar een nadeel is er k, p de laatste HCC-beurs waren 'nrmale' tetsenbrden te kp vr.f 25,- tt.f 75,-, maar vr dit brd vraagt men in Amerika $ 300,- en dat is tch wel heel prijzig. PO van MeuseSft Iedereen die nu wel eens de Eurpean TSR in zijn nieuwste vrm wil aanschuwen f één van die handige DOS 2 utilities van MeuseSft wil hebben, kan nu terecht bij MSX Club Guda. Tijdens de beurs in Tilburg biedt zij een diskette aan met alle bekende Meuse Sft utilities. Ok GerkaSft is aanwezig p deze diskette met nder andere een geautmatiseeerd bdschappenlijstje en screen cnverter. De diskette kst p de beurs slechts.f 5,=. 64 megabit chips IBM en Siemens hebben p pref de eerste 64 Mb chips aan klanten uitgeleverd. Let ged p de schrijfwijze, die gaat zeer vaak fut, het een 64 Mb en niet een 64 MB. De b met klein zijn. Bij chips is het namelijk gebruikelijk de grtte in bits p te geven en dat is k wel z duidelijk. De gebruikelijke vergelijkingen met zveel getypte velletje slaat meestal nergens p. Een nrmaal vel papier met een nrmale schijfmachine vlgetikt zal per kant z'n vijf duizend aanslagen vergen. In de zakenwereld is echter gebruikelijk dat men twee duizend karakters telt, Cmmdre echter maakte destijds keihard reclame waarin één K al gelijk gesteld werd aan een getikt vel. Getikt ja dat is het juiste wrd. De ntwikkeling van de 64 Mb chip startte in 1990 en verwacht wrd dat ver twee jaar de industrie hem zal gaan tepassen in allerlei prdukten. Denk hierbij vral aan mainframes en multi-mediatepassingen. Adresprever Op pref De penbaar verversdiensten van Amsterdam en Den Haag hebben een adresprever in dienst gesteld. Het is een vereenvudigd srt pstcdebek in elektrnische vrm. Als een zwartrijder niet kan betalen en een naam en adres pgeeft kan z'n iemand nu een beetje gecntrleerd wrden. De adresprever kan zien f een adres bestaat en f de pgegeven pstcde klpt met dat adres. In Rtterdam deed men al eerder een pref en wees het ten af. Per slt is het k als pzettelijke zwartrijder niet z meilijk een bestaand adres te nemen en de daarbijbehrende pstcde uit het hfd te leren. Kies alleen niet het adres van de cntrleur want die trapt er echt niet in als je zijn adres pgeeft. Ng een mp: De dr ns gebruikte spellingchecker kent het wrd zwartrijder alleen in de meervudsvrm. Nine Q'Clck News Om tien uur 's-avnds kunt u misschien eens dr de BBC in de maling genmen wrden. Wij weten allang dat weermannen vr lege (blauwe) muren staan te praten en dat de kaart er bij gezet wrdt. Bij de BBC is men al weer een stapje verder gegaan en bij het jurnaal zijn alle muren, plafnds, lg's en zelfs spts niet aanwezig maar wrden dr een cmputer gegenereerd en elektrnisch ingemnteerd. Het is maar dat u het weet. SCSI Interface Club Guda alleen maar sneller p de Turb R Van MSX Club Guda vernamen wij dat ze het betreuren dat in de advertentie de indruk gewekt wrdt dat k p een MSX2 een snelheidswinst te behalen is met hun nieuwe interface. Dit is niet het geval. De interface is alleen sneller p de Turb R. Gedkpe telecmmunicatie Degenen nder u die regelmatig telefneren f inbellen p BBS'n weten het allang. Het kst geld, veel geld. I RTTY kan hier een gedkpe plssing brengen. Via lstel is er een nieuw prdukt p de markt gekmen m gedkp te kunnen telecmmuniceren. Het ls-tel Rtty prgramma (sic) is z geschreven dat iedere MSX'erer mee verweg met kunnen. Natuurlijk is er k hardware ndig m de II meter band p te gaan, maar k die is bij ls-tel leverbaar. De cmplete set kst f 337,50 en daarvan gaat.f 37,50 naar de MS-aktie. In een vlgende uitgave vlgt een uitgebreide bespreking van de set, die p Tilburg al leverbaar zal zijn. Salaris te laat De cmputer kreeg natuurlijk weer de schuld, maar als nleesbare bank en girnummers wrden aangeleverd kan nze huisvriend er vanzelf k niets meer aan den. De fut was binnen enkele dagen hersteld, maar tch zat een grt deel van de vierduizend plitiemensen in de regi Rtterdam Rijnmnd een weekeinde lang krapper dan de bedeling was. Nieuwe versie MSX2BASE Van MSX2BASE is een nieuwe versie verschenen z meldt MSX Club Guda ns. Deze versie, met het versienummer 1.10, is vr bezitters van een eerdere versie te verkrijgen dr de prgrammadiskette met de handleiding terug te sturen naar MSX Club Guda. De srteermgelijkheden zijn uitgebreid en tevens is er nu een selectiemgelijkheid à la Ease. De nieuwe handleiding beschrijft deze pties en de nduidelijke gedeelten zijn herschreven. De prijs van de update is.f 5,=. Dit kan vldaan wrden dr dit bedrag aan pstzegels van.f 1,- bij te sluiten in de envelppe. OUTPUT m.mdule.f 200,- sany WAVY MSX2+, 2 drives + FM + 512k.f 600,- tel NMS8255,2 dr. disks, beken, izgst..f 595,- Music Mdule, in ds.f 225, FM-S-PAK, Check mark f 79,- tel MB HD cmpleet.f 499 I MB ext. MM.f 200 3x MSX-I + datarec. t.e.a.b. tel (Jhn) Sny HB700P + kl. mn + dataree + muis + txp veel sftw + beken i Kmende beurzen Zaterdag 27 februari /994 rganiseert Stichting Sunrise samen met MSX-Club Zuid-Limburg een MSX beurs in het Limburgse Elsl. Lage tegangsprijs (f 3,50) en krtingsbn. Centraal gelegen vr Nederland, Duitsland en België. Vimr meer infrmatie bel Jank Bergevet, tel: /80 Zaterdag 26 maart alweer de zevende editie van de succesvlste en belangr(jkste MSX beurs in Eurpa. Deelnemers zijn alle belangrijke MSX clubs en prducenten van MSX sftware en handelaren in vr MSX'ers belangrijke zaken als diskettes en dergelijke artikelen. Plaats is naar alle waarschijnlijkheid weer de vertruwde Bremhrsthal aan de Oude Girleseweg /67 in Tilburg. De beurs is uitsluitend vr MSX laat de rganisatie weten. Verdere infrmatie 0 13~ f68/42/. Zaterdag 23 april is weer de,jaarlijkse landelijke Open Dag van de PTC. (Philips Thuiscmputer Club) De bijeenkmst wrdt als gewnlijk gehuden in de Brabanthallen in :ç~hertgenbsch. Als alles net z is als vrige jaren is de tegang gratis en met alleen betaald wrden vr parkeren en eventueel cnpumpties. Er is wel ruim vldende parkeergelegenheid. Inlichtingen: Ruygrk. tel.: Zaterdag 23 april is de tweede Neu-Ulmer Multimedia Messe. Zals de naam det vermeden in Neu- Ulm/Gerlenhfen in Zuid-Duitsland. Er zal weer behrlijk wat aandacht vr MSX zijn p deze dag die de grtste is vr het duitssprekende deel van Eurpa. Infrmatie bij Peter Gerstenheimer, Hausenerstrasse 4, Neu-Ulm.07307/3/6/2, fax: 07307/34569 Zaterdag 17 september is alweer de zesde maal dat de MSX gebruikersgrep in Zandvrt de MSX cmputerdag rganiseert. Nteer de dag alvast in uw agenda. Inlichtingen tel: 02507/

21 OUTPUT Sny F700P +HiBr. + muis i 375,-; CM scart kabel i 250,-; mnchr.mn, 80 i 100,- tel NMS DR. PTR1421, mdem, 512kb.Geh.Uitb, muis, SCC, 3 cart, disks, beken Peter tel NMS 8250; 64 KRm; 256Kram; 720k Diskdrive. 2 discdrives. kleurenmnitr. i 550,- tel NMS mhz jysticks + muis + veel sftw.+ fm-pak + scc + beken i 900,- tel MSX2-NMS gr.bld mn + mdem + jyst disks + datarec. + beken i 600,- tel NMS , kl.mn, 256kB.MMd, FMPAK, SCC, mdem, muis,250 disks, heel dc. vr.pr. i 1250,- tel MSX2 VG8235, interne DS drive BeIlen na I 8:00u (Stephan) prijs i 350,- MSXI SONY i 50,- Crnaprinter i 150,- dataree i 15,- beken i 50,- tel Genlcker Sny 900AP I mb + NMSI421 + sny PRNT24 + mdem DOS2.2 MT + cartridges Alles ls te kp. tel Sny K Mn mn VW0030 i 475, i 425, i 50, i 200,- MCM7, I I, 12,20,23+cartridges. tel I 48 MSX dr + uitbr + kl.mn + print + 2 jy + deken disk + muisi 1500,- tel drives + fmpac + beken + 2 jyst + muis + ease hand I + printer + 10 disks tel I 968. i 600,- MSX2 NSM music mdule nms muis + interface NMS beken. vraagi750,- tel Sny 700P 7MHz sneldiskrm + fmpac + CM VW datarek + extra's i 1200 Aart tel MSX-2 (NMS 8250) dubbele drive i 450,- Ancna kleurenmnitr i 250, philips printer (nmsi421) i 175, tel HB700D MSX2 i 300, Jystick i 25, NMS 143 I i 250, Datarec i 40, Ttaal i 550 tel I 842 NMS mnitr VSOO40 + printer NMSI421 + rigin. Sftw + beken Vr.pr. i 700,- tel OUTPUT MSX I licht def tetsenbrd + data rec + 10 cas(spc1) + div beken in een kp i 250,- tel MSX2 NMS e Drive + 7 MHz + kl. mnitr + mdem + muis + jyst. + veel disks.1'975,- tel I Turb-R ST, muis, SCC, 100 disks, bladen, hardwareinf, teltrn 200 mdem :f 1000,- tel (Pieter) MSX2+, I 28Kram, FM PAC, 2 drives, veel beken, P.N.O.T.K. tel Weinig gebruikt. MSX2 NMS 8250 i 400, VS0080 kl.mn. i 300,- NMS 143 I printer f 300,- als I kp (incl.jyst/beken/sftw.) i 850, Alles in zeer gede staat! tel MSX I Spectravide728, diskdrive 707, mnitr,80 klmskaart, diskettes i tel Org. F I -Spirit + SCC, NEMESIS 3+SCC, Salamander + SCC,Metal Gear, USAS, Flight sim. p.st. i 50,- tel NMS kb + muis + MT-Tellcm2 mdem + speciale sftware tegen elk aannemelijk bd. tel MSX Sny HB700D + 7 mh kb + spellen en bcken i 500,- Printer i 200,- alles in een kp J 600,- tel Turb-R + kl,mnitr + div. mdules + vele disks fj 500,- Tel Musicm, fmpakscc, dass, r. sftw, cmputers, printers, rms, tv-tuner, bladencass. dragnd I - I 2 tel MAISKORRELS Maiskrrels zijn nze LezersService-advertenties. U kunt vr deze rubriek alleen niet-cmmerciële advertenties pgeven. Alles wat u p cmputergebied te kp, te geef f te leen heeft kunt u in deze rubriek plaatsen. Vr sftware dient het altijd m riginele exemplaren te gaan. Heeft u meerdere zaken aan te bieden, plaats dan gerust meerdere advertenties. De prijs is laag gehuden, een maiskrrel kst-k vr abnnees-f 5,-. Er geldt wel een maximale grtte per maiskrrel. Gebruik vr het pgeven de hiernder afgedrukte bn f een kpie daarvan. Advertenties kunnen znder pgaaf van redenen geweigerd wrden. Is zulks het geval en uw pstgir f banknummer bij ns bekend, dan wrdt het betaalde teruggestrt. U heeft géén garantie dat uw advertentie direct wrdt pgenmen, het kan in een later nummer kmen. Indien tijdig gemeld kan de maiskrrel geannuleerd wrden, er vindt dan echter geen restitutie plaats. Bn vr pgeven I N PUT I 0 U T PUT I [A II *) Num:... Adres :... pstcde/plaats :... telefnnummer :... *) drhalen wat niet verlangd wrdt Stuur uw maiskrrel tijdig (maand vr verschijnen) naar: MCCM, Pstbus 2545, 1000 CM Amsterdam. Betaling p pstgir 6 I t.n.v. Aktu Publicatins BV, Amsterdam. OUTPUT MSX-printer fi50,-: Sny diskinterface ii50,-: Kastan J50,-: DELTAbasic i50,- tel I 3332 (Dennis) VG beken, 2 jyst. 3 cartr. en 65 disks vl spellen. i50,- tel (na 18.00) MSX VG 8235 MSX MT Te1cm2 Div. spelletjes, beken i 250,- tel INPUT MSX2-Sny HB7000P + ki mn + muis + printer, VWO()3() div. disk + beken in een kp f 1000,- tel. 05 I Input is vr vraag bedeld. maar wij den niet meilijk en geef te z valt hij natuurlijk wel ged p. [All Is er een MSX Club f iemand die er één wil beginnen in SOEST f mgeving? Tel: (Mark) Cntact gezcht met MSX2 gebruikers vr uitwisseling gegevens. Wageningen tel.: (Remc) Maiskrrels in de rubriek CALL m cntacten te leggen zijn gratis. Wel met wrden ingeznden naar het redactieadres i n Rtterdam m de administratie (lees betaling) te mzeilen. Welke Gudse MSX'er wil mij, beginneling, m leren gaan met mijn cmputer? Tel: MSX'er zekt cntact met MSX'ers m eventueel een clubje p te richten. Er zijn tch ng MSX'ers in de mgeving van Krtrijk. Schrijf naar Tm Sap, Kranenbreklaan 19, 8930 Lauwe, België. 21

22 8/aek eye/n Het is alweer een tijdje geleden dat Magnar uitkwam. Iedereen hpte ten al p een pvlger hiervan. Deze kwam er k, en wel in de vrm van 81ack Cycln. Nadat Magnar de AJK fabrieken had vernietigd, bleek dat er van de Dl-A, ng een prttype rndzwierf. Een bijznder krachtig wapen, waarmee een planeet in een keer kn wrden vernietigd. De Three Star Alliance wilde een demnstratie geven (lees: een planeet uit het heelal blazen), maar het werd nderschept dr de beruchte ruimtepiraten de 'Rixn Pirates', genemd naar hun thuisplaneet Rixn. Opvlger Magnar bestelinf:rmatie: Black Cycln kst f 45,- en is vr MSX-2, 2*1 DDVerdere infrmatie bij MSX Club Guda Middelblk BM Guderak tel: Het Cycln Prject Hewel het ruimteschip van de Rixn Pirates, de Ryxx, uitgerust is met speciale anti- detectieschilden is het Magnar gelukt het schip te lkaliseren. Nu is de Dl- A niet de enige reden m de Ryxx te drzeken. Een van de wetenschappers van de piraten, 8rian Famic, heeft vrdat hij ntslagen werd k meegewerkt aan het zgenaamde Cycln prject van de Federale Recherche. Dit prject had tt del wapens in te buwen in levende wezens. Het was eerst uitgeprbeerd p dieren. Je eigen huiseekhrntje Earl is hiervan een vrbeeld. Op het beslissende mment dat men het k p mensen wilde uitprberen, werd het labratrium vernietigd dr een aardbeving. 81ack Cycln Een van de prefpersnen was de leider van het prject, Michael Crezn. Hij was al ingevrren ten de aardbeving plaatsvnd. Geen van de prefpersnen werd teruggevnden. 8rian Famic zet echter het prject vrt, m het vr de piraten te gebruiken. Hij herdpte het in 'Black Cycln'. Het is hem ng niet gelukt het wapen te realiseren, maar als hem wel lukt, zijn de gevlgen ng erger dan die van de Dl-A. Juw del is dus naast het vinden van de Dl-A, k 8rian Famic te vernietigen. Dit ged uitgedachte verhaal wrdt helaas niet verwrd in een intr- dem, maar je kunt het wel in de handleiding lezen. MSX Cmputer & Club Magaz ine nummer 66 - maart I apr il 1994 Kpieerbevei I igi ng Vrdat je het spel kunt beginnen zul je eerst een cde meten inveren. Dit is een nieuwe tactiek in kpieerbeveiligingen. In de handleiding staan tien tabellen met hnderden cdes, waarvan je dus elke keer een willekeurige met inveren. Je kunt deze uiteraard niet kpiëren, want ze zijn in het rd p rd papier gedrukt. Ik heb het niet geprbeerd maar ik neem aan dat de kpieermachine dit niet zal pakken. Je kunt het spel dus alleen met de handleiding bij de hand spelen. Het spel In het spel ben jij de bestuurder van een vliegtuigje waarmee je dr het grte ruimteschip de Ryxx met vliegen teneinde de Dl-A te vinden en 8rian Famic te liquideren. Het ruimteschip wrdt uiteraard zwaar bewaakt dr allerlei tegenstanders die niet p een kgeltje meer f minder kijken. Wees k niet verbaasd wanneer ze met een squadrn een kamikaze-aanval ndernemen, dr met z'n allen p je af te vliegen. De besturing is, hewel niet helemaal vleiend, redelijk sepel en het is bijvrbeeld niet z dat wanneer een aantal vijanden birmenkmt, het spel ineens langzamer lpt. Drdat er geen gebruik gemaakt is van sprites, zien de schepen er kleurrijk en gedetailleerd uit. Ok de diverse animaties, zals de pppetjes achter de tralies, zien er ged uit.

23 Drlpend verhaal Wie dacht dat het verhaal stpt bij het beginnen van het spel, vergist zich. Tijdens het spel km je mensen tegen die je helpen de juiste weg te vinden. Met behulp van sleutels kun je gevangenen bevrijden die ju kunnen helpen. In het schip bevinden zich k energieschakelaars, waarmee je de strmvrziening kunt nderbreken. Dit is bijvrbeeld ndig m ruimtes in te kunnen vliegen die afgeslten zijn met een krachtveld. Ok smmige vijanden die verbrgen zijn, kunnen dan niet meer tevrschijn kmen. Geen energie betekent geen verlichting. Dit wil niet zeggen dat je niets meer kunt zien, maar het wrdt wel aanzienlijk dnkerder. Let wel: deuren pen maken gaat dan k niet meer, dus kijk uit dat je jezelf niet psluit! Is dit wel het geval, dan kun je in ieder geval ng zelfmrd plegen. Terminals In het schip kun je k ng terminals vinden. Bij deze terminals kun je je wapen veranderen, infrmatie halen enhet belangrijkste-saven, dr p de terminal een zgenaamde data image aan te maken. Als je dd gaat, begin je weer bij de laatstgesavede image. Als je al je levens hebt verbruikt, geldt de data image niet meer en met je vraan het level beginnen. Overigens wrdt na elk level k de speltestand gesaved, zdat je later weer bij hetzelfde level kunt beginnen. Dit is dus niet hetzelfde als een data image! Cnclusie Zals je inmiddels al wel begrepen hebt, bestaat dit spel dus niet alleen maar uit schieten-hewel dat wel ndig is m te verleven- maar k uit zeken en nadenken. Ik kan mij dan k niet vrstellen dat het snel zal vervelen. Ok grafisch ziet het er allemaal prachtig uit, niet in de laatste plaats dr de ged geanimeerde tegenstanders. De muziek klinkt met behulp van de FM- PAC ged en is erg afwisselend. De prijs van f 45,- is Black Cycln meer dan waard. Aanrader! ~a[c 1Jam Engelse Xak en Ys De Nederlandse grep Oasis werd bekend met hun vertaling van het Japanse spel SD Snatcher. Het unieke hiervan, was dat de Japanse tekst in het spel zelf vervangen werd dr de Engelse vertaling. Bestelinfrmatie: Maak f 25,-- ver p bankrekening tnv D. lardenye te Maastricht vv naam, adres en prdukt. leverbaar na Tilburg. Infrmatie: Oasis, D. lardenye, Jupiterhf 41, 6215 Vl Maastricht, tel Op deze manier kn er maximaal plezier gehaald wrden uit de ver het algemeen tch wel prijzige aanschaf van deze imprt-spellen. Het was iets waar we in het tijdperk waarin deze spellen uitkwamen, niet eens ver durfden te drmen. Na het succes van de vertaling van SD Snatcher, heeft Oasis nu hard gewerkt aan de vertalingen van de bekende Japanse spellen Ys 2 en Xak 2. Speelbaar In het Japans waren de spellen meestal wel te spelen, maar er ntbrak tch een verhaallijn in het spel, en dat is een aspect waar de Japanners juist veel aandacht aan besteden. Ok kn het vrkmen, dat je urenlang naar iets liep te zeken, terwijl het gewn in de tekst stnd. Krtm, geneg reden m tch een Engelse versie van deze spellen te willen spelen. Patch Dat kan dus nu. Op de beurs in Tilburg brengt Oasis vr beide spellen een patch- diskette uit m het (riginele) spel m te zetten in een Engelse versie. Het spel zelf wrdt er dus niet bijgeleverd. Van drm tt werkelijkheid Prblemen Natuurlijk brengt het mzetten van de tekst van Japans naar Engels enkele prblemen met zich mee. Z kan de Engelse tekst niet langer zijn dan de Japanse, mdat deze anders niet meer in het kader zu passen. Als je bedenkt dat één Japanse kanji vr een heel wrd staat, kun je je vrstellen dat de tekst niet letterlijk vertaald kan wrden. Er zal dus ngetwijfeld enigszins geïmprviseerd zijn in de vertaling, dch wanneer je niet bekend bent met de japanse tekst, valt dit nauwelijks p. Zlang de verhaallijn maar intact blijft en de relevante details klppen, is dit k niet z erg. We hebben de Engelse versies een psje gespeeld en we meten zeggen: het spel speelt z veel prettiger. Vr iedereen die vast zat in deze spellen, zijn deze patchdisks een aanrader. ~a[c 1Jam & Iv wuggefs MSX Cmputer & Clu b Magazi ne 23

24 a META lust uw surees rauw! De ultieme MSX-assembler Maak f 119,- ver p gir tnv MSX-Engine te Detinchem vv META Vr infrmatie tel:

25 DISKMAGAZINfS D.iff.SX CIJlb De Platlanders Het diskmagazine vr de actieve MSX-gebruiker Bert Daemen bespreekt de nieuwste diskettes Quasar #26 De nieuwste disk uit Guda laadt na het peningslg van FCS wederm de intrscrll van de Vetnekredactie, die deze keer geheel in stijl van Kerstmis is. Op deze laatste schijf van het jaar kijkt de redactie tevreden terug p het afgelpen jaar in het Vrwrd. Z nam de club ngal wat activiteiten ver van anderen die er m de een f andere reden mee stpten gedurende Ome Sjaak kmt deze keer niet echt veel verder dan zich af te vragen wat de Vette nekken zal uitspken. Nee, neem dan de rubriek Recensies/Tips, waarin wat de Bladen betreft zwel MCCM #63 als #64 uitverig aan bd kmen. Daarnaast zijn er beschrijvingen van Club HNOSTAR uit Spanje, de MSX Fan van december/januari '94 en de PTC Print van eigen bdem. Verder is er een tweetal Tips vr Peach-Up en wrdt het laatste passwrd vr Trjka gepresenteerd, terwijl de beschrijving van Vectrmania de gehele rubriek Sftware vr zijn rekening neemt. Veel meer leesver daarentegen is aanwezig in de Infrmatie, en z hrt dat k. Z wrdt er melding gemaakt van de nieuwe sltexpander van ZEMINA, de Thunder V jystick en een FM PAC die allen hun weg weten te vinden vanuit het verre Krea naar Nederland, beter gezegd naar Guda hebben weten te vinden. Van de pvlger van Dynamic in de vrm van Aladin heeft Guda inmiddels een update die nu k p de harddisk blijkt te werken. Naast deze Prduktinfrmatie is er de ndige Club infrmatie en Algemene Infrmatie. Als Sftware heeft deze Quasar een verbeterde versie 1.2 van het bekende MEGAREPORT te bieden. UMF laat in een alleraardigste prm c.q. dem zien wat er van hun kant zal tijdens de aanstaande beurs in Tilburg te verwachten valt, nder andere Music Disk #2 en Hexagn (puzzel). Vr pgetreden nvlkmenheden in het verleden is er verder ng de C-Qenser 1.0 patch, alsmede een patch vr Quasar #25. In de categrie hulpprgramma's staat er ng een screen cnverter van screen 12 naar 8 p de disk, evenals een harddisk speed tester. Cnclusie: ndanks het feit dat de verschijningsfrequentie van de Quasars z hg is, blijft de disk er verzrgd uitzien. De Vetnek-intr is weer aanwezig. De disk bevat veel leuke infrmatie en ndanks het ntbreken van Ace in Space een ged aanbd aan Sftware. Sunrise Magazine #10 Tja, dat was te verwachten natuurlijk! Wanneer p het label van een diskmagazine het getal 10 prijkt, zal de vereniging in kwestie zichzelf wel eens in het znnetje zetten, en terecht. Het magazine heeft de eerste tien vlgemaakt, en dat wrdt p niet misteverstane wijze duidelijk gemaakt, ndersteund dr felicitatiemuziek. Ok de UMAX-plaatjes die als het menu dienen, zijn aan de feeststemming aangepast. Wat de Sftware betreft heeft Sunrise de diskettebakken eens flink verhp gehaald, getuige het ryale aanbd. Z is er nder andere de Eggbert Prm (terughudende recensie), Psych Bali (een echte aanrader!), The Ant Dem (gede graphics en muziek), Clumbus (aardig tekenprgramma vr screen12) en Black Cycln (een ged spel ndanks enkele bugs). Vermeldenswaardig uit de rubriek Nieuws is het interview met nze eigen Frank, dat eigenlijk veel te snel beëindigd is. Ok is de uitslag inmiddels bekend van de MnBlaster wedstrijd, waarvan de drie winnende muziekstukken als sftware p de disk pgenmen zijn. Newsflash behandelt in vgelvlucht een aantal leuke wetenswaardigheden. Wie het niet echt meer ziet zitten p spelgebied, vindt een bescheiden aantal passwrds vr Psych BalI. Daarentegen is er een uitgebreid tweede deel van de beschrijving van Pump kin Adventure 11. Alsf dat ng niet geneg is, wrdt daarnaast z'n beetje elk resterend geheim van Dragnslayer 6 verklapt. Z wrdt niet alleen keurig uit de deken gedaan he het spel gespeeld met wrden, maar is er k een beschrijving van alle missies. Rieks Waren drp Trringa heeft daarbij letterlijk en figuurlijk alles in kaart gebracht, waardr de Sunrise Times meteen in mvang verdubbelde! Op muziekgebied wrdt.a. het vlgende beschreven: 4Trax en MnBlaster MIDI Replayer (beide ged), Judgement f Sund (aanrader!) en Synthe Sectr 2 (een uitstekende muziekdisk). Ok het deel waarin de Magazines besprken wrden, puilt behrlijk uit: MCCM #62 en #63, Quasar #24 en

26 #25 en de Glden Pwer Disc #8. Wie tt slt ng zin heeft, kan deel 15 van de VDP cursus drnemen f zich verder bekwamen in Basic Technieken. Cnclusie: wie zich regelmatig verveelt, det er ged aan nmiddellijk een abnnement p het Sunrise Magazine te nemen. De veelheid aan infrmatie maakt deel 10 een gent m te lezen en niet alleen mdat dit juist het jubileumnummer is, hewel enige samenhang wellicht niet geheel ndenkbeeldig is. Erg vriendelijk natuurlijk m 3 van die prachtige MnBlaster muziekstukken p de disk mee te sturen, waarbij mijn winnaar znder meer Callist' s Theme geweest zu zijn. Glden Pwer Disc #9 Het zal niet lang meer duren f Emphasys zal k een mijlpaal in haar bestaan bereiken, ng slechts een disk en de eerste tien zullen een feit zijn. Dit negende prdukt presenteert zich na een keuze gemaakt te hebben in de Frequency Selectr als The Technlgy Editin tegen de achtergrnd van een leuk kleurscrllet je. Dan wrdt tevens duidelijk dat het met de verzending van de disk even p zich heeft laten wachten, wanneer je er vervlgens p geattendeerd wrdt m niet met het bekende vuurwerk te stunten tijdens de jaarwisseling, terwijl ik de disk pas eind januari mcht ntvangen. Dat Emphasys vanaf de beurs in Zandvrt niets meer van zich heeft laten hren, verklaart het ryale aanbd aan EU ROPEESCHE SOFTWARE (sic): Psych Ball (prima spel), The Ant Dem (ged), Arranger 2 (beter dan zijn vrganger), Revlutin (veel saaie scrllers) en Bananenvla (afrader!). Bij de KOREAANSE SOFTWARE kmt Emphasys niet verder dan een megarm van Zemina nder de titel Superby III, die dr zijn twijfelachtige kwaliteit in de tekmst waarschijnlijk als deurstp ingezet wrdt. Dan de krantenbak maar eens pgeruimd, en wat kwamen de heren daar zal tegen: MCCM #62 en #63, MSX Klup #3, MSX Jurnaal #46 en de MSX Mzaik die zals in een andere rubriek te lezen is nu via Emphasys te kp is. Ok de diskettebak heeft een pruirnbeurt ndergaan, getuige een zestal diskmagazines die men de meite van het bespreken waard vnd: twee keer Sunrise, twee keer Quasar, FutureDisk en NMC Disk. Aardig is verder de aankndiging m vanaf de vlgende disk uitleg te geven ver het kraken van passwrds. Maar in de rubriek van het EUROPEESCHE NIEUWS valt nu al geneg te lezen. Tja, wat wil je als de schijf z lang p zich laat wachten. De vraag is dan alleen f het dan ng wel nieuws is. Ordeel zelf. De vulling van de Tips blijft wat achter bij de rest en dat wrdt geweten aan, jawel, u eerwaarde lezer. Men verwacht namelijk bij Emphasys dat een ieder de zelf ntdekte speltips met een breder speelpubliek wil delen. Vr de kmende disk die inderdaad het nummer 10 zu meten dragen, wrdt een aantal aardigheidjes in het vruitzicht gesteld. Ik ben benieuwd. Tt slt, de Sftware die de disk rijk is. Het sftwaremenu heeft een strip van Flippie Flink als achtegrnd: prachtig! Er kan dan ng een keuze wrden gemaakt uit Psych Ball als prm en hét Plaatje. De eerste penbaart zich in de vrm van een scrll waarin men aangesprd wrdt tch vral de cmplete versie aan te schaffen. Het vervlg dat al dan niet speelbaar zu meten zijn, weigert echter elke dienst. Bij hét Plaatje kmt de inspiratie in ieder geval regelrecht uit KONAMI's SD-Snatcher, hetgeen echter niet wegneemt dat het razend knap neergezet is dr Jetsft. Cnclusie: we hebben er lang GJp meten wachten, maar deze negende Glden Pwer Disc was dat wachten meer dan waard. Een afwisselende inhud, grafisch ziet het er weer verzrgd uit. 26 nummer 66 - maart / apri l 1994

27 Puntje van kritiek is, dat ik de muziek na het lezen van het cmplete magazine wel een beetje gehrd heb. Dat met beter kunnen. Verder wacht ik natuurlijk in spanning p de grts aangekndige jubileumdisk. Stuur uw diskmagazines ter recensie in ieder geval rechtstreeks aan: Bert Daemen Mlenstraat 101-C 5014 NC Tilburg Ingeznden brieven wrden als het enigszins kan vlledig en letterlijk vergenmen. Is een brief te lang, dan kan de brief van redactiewege ingekrt wrden. Dit wrdt bij de brief gemeld. POST - Beste Redactie Pumpkin Adventure I MSX&CLUB COMPUTER MAGAZINE DIS K MCCM 66 Aktu Publicatins BV, Pstbus 2545, 1000 CM Amsterdam Een Rle Playing Game geschreven in BASIC. Het tnt de grte kracht van MSX BASIC. Het spel werd dr de greiende capaciteiten van de prgrammeurs in nieuwe versies-die in machinetaal werden geschreven-achterhaald, en daardr niet meer uitgebracht. Ten nrechte, z zult u zien. Zeker nu er de muziek van PAIl er dr Stefan Ber bij werd gezet. Veel plezier ermee en geef het gerust dr aan anderen, want het is deze keer wél PD. nummer 66 - maart I april 1994 Reacties p lezers vragen en pmerkingen PD niet geleverd Mh. In bijlage mge ik U aanbieden een dr mij te twedemale aangebden brief aan MCCM-PD,DE Blauwe Wereld te MUIDEN. Aangezien dr "betrkkene" geheel niet wrdt gereageerd,zu ik het p prijs stellen van U temgen vernemen f MCCM-PD te Muiden ng wel bestaat,evt nk naam/adres en telefn gegevens, en/f Uw bemiddeling bij deze afdening; dit gezien de naamgeving,lvende en uitverige beschrijving in Uw magazine van mei/juni Met hartelijke greten, :Ji.Med JiarderwiA Beste mijnheer Med, m te beginnen nze excuses vr de gang van zaken. U krijgt het geld van ns teruggestrt en wij regelen het dan intern wel met Rnaid Egas. Oit begn MCM met een PD-service, waarbij de MCM-paraplu diende vr een bepaalde minimale kwaliteitsnrm waar deze prgramma' s aan mesten vlden. In de persn van Rnaid Egas werd een medewerker gevnden, die alles zelfstandig regelde en daarmee bleven de ksten binnen de grenzen. Na de fusie nam MCCM deze paraplufunctie ver, al waren er aanwijzingen dat niet alles met de PD z liep als wij wensten. Het cntact met Rnaid verliep stref dr zijn diverse verhuizingen en telefnische nbereikbaarheid. Op een zeker mment hadden wij wel de vlledige (?) set van de PD-schijven van hem ter redactie gekregen, maar er was het sterke vermeden dat bepaalde zaken niet in rde waren. Wij zijn mmenteel hard bezig het een en ander uit te zeken en zetten de PD-verkp, tt het het mment dat alles in rde is, vrlpig stil. Wij hpen deze verkp echter in het belang van de lezers spedig te hervatten. U leest dat dan natuurlijk in ns magazine. Beginnerscursus L.s. Hierbij zu ik U willen vragen f er een mgelijkheid bestaat m kennis p te den vr de M.s.x.2 cmputer. Wij zijn in het bezit gekmen van die cmputer vanuit de levensmiddelen grssierderij Unigr. Deze hadden hem vr berichten dr te geven via mdem en de bestellingen via mdem te ntvangen. Ver- 27

28 dere kennis heeft men hier niet van meegekregen. Daarm de vraag f er geen begin cursus (schriftelijk?) bestaat, m hier meer mgelijkheden mee te hebben. Ik hp dat u z weet wat de bedeling is en f hier mgelijkheid vr is? In afwachting p uw bericht. Bij vrbaat dank. P.~ van Lier (jrathem P.S. Ik heb er dus verder heel weinig kennis van. Beste mijnheer van Lier, wij kennen uw prbleem maar al te zeer. U maakt nu pas kennis met de MSX en kreeg hem aan znder de ndzakelijke beken. Ok ns magazine, dat best wel tracht de beginners erbij te betrekken, blijkt vaak al mijlenver p u vr te liggen, zelfs in de vr beginners bedelde rubrieken. Lastig, maar wel te begrijpen, mdat het grs van de lezers er natuurlijk een punthfd van krijgt m bijvrbeeld elke keer weer te meten lezen he je een prgramma p schijf met inlezen en pstarten. Tch met je dat eens geleerd hebben. Onze hfdredacteur schreef een bek vr gebruik bij hem in de klas. Bedeld dus vr echte beginners, maar snel drgaand naar een redelijk niveau. Het is zeer beslist geen vlledig prgramma, maar laat een aantal van de basiszaken de revue passeren. U kunt 'Prgrammeren in MSX-BASIC' bij ns bestellen. In de lijst van de LezersService (p65) staan truwens wel meer gede beken. Ok kunt u eens kijken bij een zaak als 'De Slegte' die ng veel MSX beken heeft staan tegen lage prijzen. Cartridge uit draaiende MSX Beste Redactie Omdat ik geen vraag heb ver jullie blad, maar ver mijn MSX, weet ik niet f jullie wel antwrden. Ik hp het wel! Het verhaal is z: Ik heb een V-20 MSX- 1 Cann cmputer, dat was tt vr krt een grte ll. Ten kreeg ik geneg van het geknei met bandjes en heb ik een cartridge gekcht, met deze cartridge heb ik een fut gemaakt. Ik heb hem namelijk uit mijn V-20 gerukt ten deze ng aanstnd (Ik had het bekje niet gelezen), nu geeft de cmputer geen beeld en geluid meer dr aan de mnitr. Heef er iemand p de redactie f ergens anders een idee van wat er kapt zu kunnen zijn? Hebben jullie k suggesties waar men zijn MSX vandaag de dag ng kunt laten maken? Ik hp dat jullie beide vragen kunnen beantwrden. Met vriendelijke gret: Martijn van Lieshut Schijncfef fr~ Henji Hitaya~a Osaka, Japan Dear I1CCI1: I reacieved I1CCI Thank yu. I'~ ging t read leisurely with the dictinary. Feeling a thing abut I1CC On page 52-53, "Japans wrdenbek". kin/kare t/ resutran ni/~itukenakatta. ''B'FB f& t L..- ~ r-::5:/ (~ Rf1tttitJ'-') t~" RlitttitJ'-')t~(~itukenakatta) ~eans "I didn't find" r "I didn't want t find". This case, generally, we use "Rlitt Sn titj'-')t~(~ituke-rare-nakatta)" r "Rlitt n titj'-')t~(~ituke-re-nakatta) -) [cllquial style]". These are ~eaning "I wasn't find" r "I culdn't find". Dy the way, I wrry s~eti~es the language f Hlland. I nly have 6000 wrds Dutch-Japan dictinary bk and ROUTLEDGE Dutch-English dictinary. What d yu use usually reading Japan bks? Sincerely yurs Henji Hitaya~a Beste Martijn, Je hebt inderdaad iets vreselijks stms gedaan en we plaatsen je brief dan k ter waarschuwing. Natuurlijk leer je van je futen, maar ik zeg altijd het is ng beter van de futen van anderen te leren. Ik ben geen technicus en weet niet precies wat er allemaal fut kan zijn gegaan. In het ergste geval is de cartridge rijp vr de vuilnisbak, maar het dsje kan ng wel enige waarde hebben, en is de cmputer allen te repareren tegen ksten die hger liggen dan de aanschaf van een andere MSX. Op de beurs in Tilburg vindt je meerdere reparateurs die je kan vragen he erg het is. Blijkt het dan te duur te wrden kun je ter plekke naar een andere MSX uitkijken. Je ziet dat ik je weinig hp geef p een gedkpe plssing, maar misschien ziet je MSX-tekmst na deze vervelende geschiedenis er straks weer znnig uit. Kaart uit Japan Zie het kader hierbven. Beste Kenji Kitayama, Ik schrijf bewust in het Nederlands, maar zal prberen wrden te gebruiken die in uw wrdenbek staan. Uw reactie tnt dat Japans een meilijke taal is. Ok Engels zals blijkt uit uw 'I wasn't find' dat 'I wasn't ab Ie t find' had meten zijn. De meeste vertalers gebruiken vral een vertaalcmputer van Cann, maar zelfs daarmee gaat het zeer langzaam dr de Japanse gewnte zich zeer ingetgen uit te spreken. Een Japanner zegt nit 'Dit is slecht' maar wel 'Zij die dit prdukt niet aanraden hebben niet ngelijk'. Mis je in z'n zin een ntkenning ligt de betekenis precies verkeerd. Slechte vertalers, die twee ntkenningen missen, hebben het dan in nwetendheid tch ged gedaan. MSX met prblemen Mijnheer, Graag zu ik van u willen weten f het ng mgelijk is mijn MSX-cmputer, een Philips NMS 8245, te laten repareren. Ik heb namelijk een prbleem: 1: Het beeld dat mijn cmputer uitstuurt was pltseling naar links verschven en bleef verschven. Dit heb ik pgelst dr het beeld van mijn TV bij te stellen. Als ik nu echter deze p een gewne TV-zender zet, zie ik naast het testbeeld een cmplete zwart-witte balk. 2: Als ik uw cpieer-prgramma "kppie" gebruik, lpt bij het laden de balk bven in het beeld nrmaal vl en als de cmputer weg gaat schrijven blijft de balk af en te hangen, terwijl aan het geluid van de drive te hren deze k niet schrijft. Daarm heb ik p de MSX- 28

29 dag te Tilburg een "ude-nieuwe" gekcht. Als de ksten van een mgeluke reparatie te hg zun, kan ik dan de nderdelen van mun ude cmputer gebruiken als reserve nderdelen? Vlgens mu kmt een reparatie veel duurder uit dan dat vr mun andere cmputer te Tilburg heb uitgegeven. In afwachting van uw antwrd, J. áe 'TenteT, St-Jansteen Beste mijnheer de Tenter, Ik kan u waarschijnlijk gelukkiger maken met mijn antwrd dan Martijn. Het prbleem van uw verschven beeld is te wijten aan het gebruik van sftware van incapabele f erger ng van luie prgrammeurs. Zij veranderen bewust de instellingen van uw machine en zetten die niet terug in de dr uw ingestelde stand. Als zij niet weten he dat met zijn zij incapabel, weten zij dat wel is het ng erger. U plukt de wrange vruchten van hun luiheid. Eddie Bruwer schreef hierver een artikel. U bent echter niet gebaat bij dat artikel mdat uw instellingen nu echt in de elektrnische vuilnisbak liggen en daar dr niemand meer uitgevist kunnen wrden. Wel kan ik u vertellen he u weer nrmaal gebruik kunt maken van uw MSX. U laat vrlpig de cmputer uit en stelt eerst de televisie weer z af, dat u nrmaal kunt kijken. Dan zet u de 8245 znder schijf erin aan en als u het verschven MSX beeld hebt, tikt u in BASIC de vlgende pdracht in: SET ADJUST (5,5) Als u veel geluk hebt, staat alles nu weer ged, maar het is waarschijnlijker dat u wel een verschven beeld hebt, maar ng niet p de juiste plaats. U gaat dan weer met de cursr naar bven en verandert één f beide getallen in andere waarden waarvan u meent dat die beter zijn. Neemt u te grte waarden, krijgt u een futmelding en det u het simpel ver met kleinere waarden. Ok negatieve waarden kunnen wrden gebruikt en na enig geëxperimenteer met alles weer z zijn als u wilt. De vr de veiligheid ng een SET SCREEN en ik ben er zeker van dat uw 'nieuwe' instellingen k bij de vlgende keer pstarten weer gelden. Over uw tweede vraag kan ik krt zijn; ik gebruik het prgramma 'KOPPIE' niet en kan er dus k niets ver vertellen. Als uw diskdrive echter nrmaal wel altijd ged werkt en alleen bij gebruik van 'KOPPIE' niet dan ligt het aan het prgramma. Het kan namelijk zijn dat u trachtte beveiligde sftware te kpiëren. Zals in het artikel bij de listing is vermeld, is 'KOPPIE' daar niet vr te gebruiken. Vreemd blijft dat u het prbleem bij schrijven vaststelde en niet bij lezen zals bij dergelijke prgrammatuur te verwachten was. Diskabnnement starten redactie M.C.C.M. M. Wat de ik fut? vanaf nr. 57/58 van het diskabnn. krug ik de schuf niet meer gestart. Zu u z ged willen zun mu, stap vr stap, de handelingen willen p schruven die ik met vlgen? BU vrbaat veel dank. J. 'J\[as 'll{jt Beste Mijnheer Nas, Ik vreesde even, dr uw melding dat het vanaf nummer 58 futgegaan was, dat u de beschikking had ver een enkelzijdige diskdrive terwijl wij met ingang van nummer 58 bij het diskabnnement alleen ng maar dubbelzijdige diskettes gebruiken. Uit ns telefngesprek bleek dat echter niet z te zijn. Het prbleem is, dat u een zelfstartende disk vermedde, terwijl nze disks dat bijna nit zijn. Onze disks zijn bedeld m bestanden dr te geven die hren bij de diverse artikelen die in het magazine staan. Daarnaast geven wij u regelmatig de plaatjes die in de ArtGallery staan. Een prgramma m deze plaatjes te bekijken ntbreekt meestal, maar daar willen we in de tekmst verandering in aanbrengen. Herman Pst maakte een prgramma waarmee hij een serie plaatjes als één bestand p schijf kan zetten. Het tnt de plaatjes van een serie één vr één en blijkt dan vaak kleiner te zijn dan een enkel plaatje. Op de disk bij dit nummer is het eerste resultaat van Herman's meite te vinden. Mdemgebruik BESTE MC&CM BU deze schruf ik naar jullie mdat ik met een prbleem zit. Ik heb een msx-i en wilde graag k een mdem erbu ' die heb ik ten k besteld. Maar aangezien er ngal weinig van msx-i is, kcht ik p de beurs in Zantvrt een MSX-2. Dat was een VG-8235 van PHI LlPS en kn de mdem gebruiken. Flp Py erin, mdem erin starten maar! TUUT... TUUT, dat ging z dr. Ik heb verscheidene BBS'en gebeld en hrde een antwrdapparaat, een 'hall', niet thuis en z maar dr. He langer ik naar de mdem kuk, he gekker ik wrd. Dus A. U.B. help mij (en m'n MSX ) uit de brand, HOE MOET IK M'N MODEM GEBRUIKEN? SchrUf het liefst terug want ik ben hpels. Ng even ter verduideluking ; MODEM, MINIWARE, M-4000 MSX-2, PHILlPS, VG-8235 SOFTWARE, VIDEOTEX, VERSIE 2.12 'RJinier /eráer J{fáárp Beste Reinier, Ik denk dat je er intussen wel uit bent gekmen met de gepubliceerde artikelen van Ruud Gsens. Is dat niet z en je pletert ng steeds, lees dan ngmaals de artikelen van Ruud Gsens, gebruik bij vrkeur de prgramma's die hij bij zijn artikel meeleverde en lg in p zijn BBS. Alles ziet er dan precies z uit als in het magazine beschreven. Later, als je eenmaal eens succesvl was, kun je met andere prgramma's en BBS' en gaan experimenteren. Verander echter nit twee zaken tegelijk, want dan km je er nit achter waarm het niet werkt. Je kan Ruud k best bellen m hulp. MSX in Vlaanderen Dhr Frank DRUIJFF Harelbeke,19 december 1993 Geachte heer DruUff, Naar aanleiding van mun brief dd naar MCCM werd ik verwezen naar U met mun vraag waar ik in Belgie[west-vlaanderen] ng sftware kan verkrugen vr MSX2 cmputer Hpende dat U mu van dienst kan zun, verbluf ik, met vriendeluke gret, 'J{pppe '1\9nny 'Bebweitstraat, J{arerbekg 'Bergie Beste Rnny, Helaas weet ik in België niemand die ng MSX-sftware levert. Je kunt vanzelfsprekend de sftware die wij in ns magazine aanbieden, bij ns bestellen. Ok andere prducenten, die prdukten via advertenties aanbieden, zullen best in België willen leveren. Bel wel eventjes van tevren ver de wijze van betaling, mdat er sms extra ksten aan verbnden zijn. We hebben je adres bij je brief vermeld, zdat mensen die dat willen, direct met ju cntact kunnen pnemen. nummer 66 - maart / apri I

30 ," i' Tilburg Tilburg is vr vele MSX'ers een ingeburgerd begrip, de grtste en internatinale MSX-cmputerbeurs. Tch zijn er duizenden actieve MSX' ers die zich er tt p heden niet lieten zien. Onbegrijpelijk is dat vr mij. Je draagt MSX een warm hart te, hpt dat er nieuwe zaken vr je cmputer p de markt kmen, wil graag met andere MSX'ers kletsen, een keer znder negatieve pmerkingen ver juw systeem een dag p een cmputerbeurs lpen, iets zelf prberen vrdat je het aanschaft, bij de cncurrent hren wat de nadelen zijn en daar de aanbieder gelijk mee cnfrnteren, praten met de schrijvers van MCCM, aanmelden bij een club die je aanspreekt, zeken welke club f gebruikersgrep juist vr ju van iets kan betekenen, eens in clubblaadjes neuzen van clubs die tch niet in de buurt zitten, vragen f je mis- a/weer de zevende keer schien kan meehelpen iets te maken f te cntrleren, tips geven aan makers van gede maar in juw gen ng net niet perfecte prdukten, je klachten persnlijk uiten, je eindelijk eens abnneren p MCCM nu het ng kan, je prblemen met bepaalde sftware ter plekke laten plssen, je hardware ter plekke laten repareren f ter reparatie afgeven (scheelt althans een maal prt), je upgrade ter plekke in rde maken, je update gelijk meekrijgen, je hart eens lekker luchten ver zaken die misgingen en als vrienden weer uit elkaar gaan als de lucht is pgeklaard, je ngenegen uiten ver het lange uitblijven van een prdukt, je aanmelden als PERSBERICHT. 7e INTERNATIONALE MSX COMPUTERBEURS TILBURG Waarm staan er tch z veel buitenlandse aut's p de parkeerterreinen rnd de Bremhrsthal? De MSX Gebruikersgrep te Tilburg rganiseert al weer vr de 7e keer de grte. internatinale MSX beurs in de Bremhrsthal en de Villa Philharmnie aan de Oude Girleseweg 167. Na het succes in 1993 rijden k p 26 maart vanaf uur weer GRATIS pendelbussen van het statin aan de Spr laan naar de Bremhrsthal en terug. Ok is er vr iedere bezeker een aardigheidje. Het kan niet p in Tilburg. En dat vr een tegangsprijs van fl per persn. Laatste kans p een MCCM-abnnement Wie tt ng te in de winkel kpt met zich nu abnneren! Want deze uitgave is de laatste die k in de winkels ligt. Jammer, maar waar: de verkchte aantallen wrden te laag m de duizenden verkppunten te kunnen bevrraden. Dus wie k de kmende nummers wil lezen, met de abnnementenbn in dit nummer insturen. Dit is echt de laatste kans! Maar abnneren p de grte beurs in Tilburg kan vanzelfsprekend k. Ondanks de dr de MSX Gebruikersgrep gestelde eis. dat er alleen MSX cmputers en aanverwante artikelen tegelaten wrden. zijn de aanmeldingen dr verenigingen en bedrijven uit Nederland. België. Duitsland. Frankrijk. Denemarken. Nrwegen. Zwitserland en Italië in 1994 weer verweldigend. Naast deze deelnemers wrden er uit genemde landen en k uit Zweden. Spanje en Engeland bezekers verwacht. Er wrdt hard aan nieuw ntwikkelde sftware gewerkt. zdat er weer verschillende primeurs p deze beurs uitgebracht zullen wrden. Ruimte is er weer beschikbaar waar iedereen in verleg met de rganisatie zijn vertllige MSX hard- en sftware kan verkpen. Het is dus zaak deze beurs zeker te bezeken wil men p de hgte blijven van de nieuwste ntwikkelingen p MSX-gebied. Vr infrmatie kunt u zich wenden tt de rganisatie MSX Gebruikersgrep F. Pisn. secretaris Bartkstraat JD TILBURG / (na uur) 30 tti'b<t' 7.

31 m Deelnemers MSX-cmputerbeurs in Tilburg p 26 maart 1994 ANMA Hgkarspel MSX Engine Detinchem Atlantis Maasmechelen Belgie MSX Fun Club Gssau Schweiz BakkerM. Hgezand MSX G.G. Nijmegen Nijmegen Braamhrst, J. Huizen MSX G.G. Ysselsteyn Ysselsteyn Club Scart-pwer Berlicum MSX Gebruikersgrep Tilburg Tilburg Club van 6 Delden MSX G.G. Friesland Kllum Cmpjetania Bladel MSX G.G. Zandvrt Zandvrt Daniel Bride Amsterdam MSX Klub Skandinavien Frederiksberg C Danmark DIGITALKC Zetermeer MSXKlup Amsterdam Emphasys Putten MSX-Cde Enschede First Class Sftware Papendrecht N.O.P. Nuenen Flying Bytes Leek Nederlandse MSX Club Den Haag FONY Harderwijk Oasis Maastricht FrumMSX Bruxelles Belgique P. Vaesen Nijmegen Future Disk Neerbeek Paragn Amersfrt Grt de R.K.w. Ermel PD Club Delft Delft HCCMSXgg Waddinxsveen Quadrivium Leiden HEG EGA Linne R.A.T. Baarn I.OD. Uden Schuten B. Alkmaar Kets, J.A. Eindhven Sksft Hilversum Magic Team Papendrecht Stichting PTC Eindhven MCCM Rtterdam Stichting Sunrise Wrmer MSX Avengers Detinchem Zeddam Twilight Prductins Breda MSX c.c. Enschede Lsser Tyfn Sftware Breda MSXClubACE Eindhven UMF Nrd Hlland Bennebrek MSX Club de Amsterdammer Amsterdam UMF Zeeland Rilland MSX Club Drechtsteden Drdrecht Vivid Zwlle MSX Club Friesland-Nrd Leeuwarden X-Sft Neu-Ulm Duitsland MSX Club Guda MSX Club Kennemerland Guderak Haarlem Xelasft Zdiac c.a. Leiden Veldhven auteur vr MCCM met een grandis artikel ver een interessant nderwerp, je abnnement verlengen, je internatinale cntacten aantrekken, je kennis in vreemde talen pfrissen, je een persnlijk rdeel aan te meten ver de aangebden muziekdisks, je een dag lekker in je MSX-lijf te velen, je... Deze zin is nu wel lang geneg en de bdschap is hpelijk duidelijk. Elk van de genemde zaken die in Tilburg kunnen is reden geneg m te kmen. Dus km naar Tilburg en geniet. Deelnemers Wij publiceren de lijst met deelnemers die fficieel aangemeld waren p het tijdstip dat MCCM naar de drukker mest. We hebben er de plaatsnaam bijgezet, want als je een club in de mgeving zekt kan dat handig zijn. Smmige rganisaties werken echter landelijk en verdienen dan k aandacht als het genemde pstadres uit de buurt ligt. Je hrt dat vanzelf als je even een praatje maakt. Krtingsbn Vrig jaar waren wij zwat de enige die geen krtingsbn gaven, al kreeg men de krting wel aan de kassa. Nu wilde Tilburg de bn in eerste instantie weglaten en iedereen een cadeautje geven bij binnenkmst. Na een krt verleg krijgt elke bezeker zijn presentje en geven wij k de krtingsbn. MCCM heft er niet vr verknipt te wrden want er mag geftkpieerd wrden. Wel met de bn wrden ingevuld, vrdat hij gebruikt kan wrden., INTERNATIONALE 26 MAART 1994 OUDE GOIRLESEWEG 167 NAAM ADRES POSTCODE EN PLAATS Open van KOR TIN G S BON uur Kpiëren krtingsbn tegestaan I MSX-COMPUTERBEURS BREMHORSTHAL TILBURG Bij inleveren van de vlledig ingevulde bn, waarmee u de rganisatie inzicht geeft ver de bezekers, betaalt u bij de kassa slechts f 5,- L _in_plaats va~f -=',5"::". Aangebden!r MCCM. -.J nummer 66 - maart / apri I

32 Inhud diskabnnement 1)ISlill Nrder baken NALIST CEN BBS Wereld QWK4MSX COM Pascal uitgediept RICHT COM ArtGallery SNOW COM SLAK SC8 BV&BH SC8 FERRARI1 CC7 Dynamic Publisher de stempels: FICTJES STP POP-FICl STP POP-FIC3 STP POPUP2 STP ZOMER STP NALIST BIN SVNBBSl PMA RICHT PAS Opstarten nder DOS van de cver aaargh FERRARI1 PL7 PIJLTJE STP POP-FIC2 STP POPUPl STP VUL-STRP STP Een leuk weggevertje van Hegega. Het is geen public dmain maar. U leest het vanzelf in de inftekst die dr de AUTOEXECBAS p het scherm gezet wrdt. PACMAN AUTOEXEC BAS INFO TXT PACMAN LDR Bestanden van het spel LOADBIOS BIN PACDATA2 DAT PACMAN CES De file start autmatisch p infrma tietekst laad het spel BIOSMSRl COM PACDATA DAT PACMAN COM THEMES BIN Dem van het nieuwe spel Zne Terra van Quadrivium. Het is public dmain en alleen bruikbaar vr turb R. Zet de drie files p een andere schijf met COPY en rename AUTOEXECBAI in AUTOEXECBAS. ZTDEMO AUTOEXEC BAl ZT BIN ZT SEC 1)ISli I1 public dmain Hernemen p andere schijf de 'buwplaten': POPUPSl PCT POPUP3 PCT POPUPS PCT DIADEEM FNT POPUP PMA POPUPS2 PCT POPUP4 PCT gebruikte fnt alles bij elkaar pagina 5 en 6 uit 'Tekstverwerken met Dynamic Publisher' het bek van Jan Braamhrst (zie pagina 2 MCCM 65): MCCM05 PCT MCCM06 PCT Cursus Ml KEYREAD SRC BASIC technieken CIRCRAF2 BAS r ,.pma-bestanden Op de diskettes staan in verband met efficiëntere pslag vaak enkele zgenaamde ge'arc'te bestanden. Deze files hebben alle de extensie.pma en kunnen wrden uitgepakt dr de uitpakker, die uitgelegd werd in MCCM 59 en MCCM 60. De bendigde prgramma-files werden p de diskette bij nummer 59 meegeleverd. Bezit u de files ng niet kunt u die dwnladen uit diverse BBS'n maar k L kunt u de diskettes bij MCCM 59 nabestellen. ~ Pumpkin Adventure I public dmain 43 De schijf start p met AUTOEXECBAS. Hij heeft in ttaal 61 bestanden, lpend van AAAAARGH.BAS tt VILLAGE.MBM met: 21 bestanden met extensie BAS, 10 bestanden met extensie BCR, 2 bestanden met extensie BIN, 12 bestanden met extensie CES, 10 bestanden met extensie MBM en één bestand met extensie: DAL DA2, DAT, FNT, MBK en PAL. MSX&CLUB COMPUTER MAGAZINE E X TRA 0 I S K bij Mee M 66 [p(!] rr) Aktu Publicatins BV, Pstbus 2545, 1000 CM Amsterdam 32 2 r").!, ti Mrt 'U

33 SCSI Op pc-beurzen en tijdens de Hcc-dagen werden 40 en 100 MB SCSI-l harddisks gedumpt vr rnd f 100,- de kleine en een f 200,- de grte. Tijd dus vr ns MSX'ers, m ns te ntfermen ver deze aantrekkelijk geprijsde SCSI-l harddisks. 1I I' I t li f), i ii I I I I \ ö... ;...,,~ Het afgelpen jaar heeft met name de randapparatuur met een SCSI type 2 de PC-wereld ververd met de drastische prijsdaling van SCSI type 1 harddisks ten gevlge. Maar wat is SCSI? He werkt het? Waar met pgelet wrden bij de aanschaf? Onderstaand artikel tracht hierp een antwrd te geven. Uitleg SCSI Met de pkmst van de thuiscmputer, van welk merk dan k, begin jaren tachtig kwam er steeds meer behefte aan een universele interface. Hiermee knden niet alleen deze cmputers nderling wrden gekppeld, maar k aan randapparaten als diskdrives, harddisks, printers, pltters en dergelijke. Bvendien mest de uitvering zdanig zijn, dat al deze hardware via z'n interface fysiek met elkaar verbnden kn blijven, terwijl tch maar steeds twee apparaten met elkaar knden cmmuniceren. Het zu dan niet meer ndig zijn steeds kabels te wisselen. Met de intrductie van SCSI (uitspraak 'skezie', afkrting van Small Cmputers System Interface) in 1984 werd dit gat in de markt gedicht. Het is een intelligent netwerk vr de kleine cmputergebruiker, waarp een beperkt aantal (acht bij SCSI-l en zestien bij SCSI-2) deelnemers (cmputers f cmputerrandapparaten) kan wrden aangeslten. Een prtcl zrgt ervr, dat het net maar vr twee deelnemers tegelijkertijd tegankelijk is. Bij een grter aanbd dient er gewacht te wrden tt het net weer vrij gekmen is. Net Het net bestaat uit een SCSI-bus. Dat is een 50-aderige kabel, waarver de negen data-lijnen (acht data en één parity) nder besturing van negen cntrl-lijnen wrden getransprteerd, en SCSInetwerksftware draagt zrg dat deze data tussen de twee geselecteerde deelnemers wrdt uitgewisseld. Alle p dit net aangeslten deelnemers dienen SCSI-cmpatibel te zijn: ze dienen dus niet alleen alle SCSI-data- en cntrl-lijnen, maar k, minimaal, de basis SCSIcmmand' s te ndersteunen. Het net wrdt beheerd dr de hst, een cmputer die zelf k een deelnemer is, maar wel één met de hgste pririteit. Deze hst heeft naast de basis SCSIcmmand's tevens netwerksftware, die gebruikt wrdt tijdens de initialisatie van het net. Nu aantrekkelijke prijzen SCSI ID-nummer Elke aangeslten deelnemer heeft een uniek identificatienummer (ID-nummer), welke van 0 t/m 7 (SCSI-I) f van t/m 15 (SCSI-2) lpt. Een hger nummer heeft, bij het tegang verkrijgen tt het net, vrrang bven een lager nummer. Op het net is één cmputer, de zgenaamde hst, de baas. Hij heeft het hgste ID-nummer (7). De verige apparatuur, dit kan randapparatuur zijn f cmputers f een mix van beide, krijgen een ID-nummer dat plpt vanaf O. Bij een eenvudig net, dat slechts bestaat uit een cmputer en een harddisk (de meest vrkmende situatie), heeft de cmputer ID-nummer 7 en de harddisk ID-nummer O. Dit ID-nummer wrdt meestal dr middel van jumpers ingesteld. Als dit ID-nummer wrdt gewijzigd, met de vedingsspanning even nderbrken wrden, want deze infrmatie wrdt meestal slechts drgegeven tijdens 'pwer-n'. Alhewel het een adres betreft, wrdt de infrmatie via de databus drgegeven. Er mag altijd maar één van de acht data-bits hg zijn tijdens de ID-fase. De data-bits tellen synchrn met het ID-nummer: als DO = 1 dan is het adres 0, als Dl = 1 dan is het adres 1, enzvrts. Kmt eenzelfde IDadres meerdere malen vr, dan hangt de SCSI-bus (bus-cllisin). Het is dus zaak dit ged te cntrleren! SCSI-bus De SCSI-bus is de fysieke verbinding tussen de diverse aangeslten apparaten en bestaat uit een stuk 50-aderig kabel, waarver de signalen wrden getransprteerd. De lengte van deze kabel hangt af van de tegepaste line-drivers / receivers. Bij de nrmaliter gebruikte single-ended 48 ma linedrivers is de maximaal te verbruggen afstand 6 meter. Bij differentiallinedrivers/receivers is een afstand van 25 meter verbrugbaar, maar deze wrden slechts spradisch tegepast. Het is niet mgelijk p een en dezelfde SCSI-bus zwel single ended als differentiallinedrivers / receivers te te passen. De SCSI-bus met afgeslten wrden aan het fysieke begin en eind van de kabel. Dit afsluiten hudt in, dat een speciaal weerstandennetwerkje aangebracht wrdt tussen GROUND, +5 Vlt èn elk der 18 signalen. Deze zgenaamde terminatrs bevinden zich in de SCSI-apparatuur

34 en uiteraard k in de MSX-interface. Wanneer een netwerk bestaat uit méér dan twee deelnemers, dienen van de niet aan de uiteinden van de kabel geplaatste deelnemers, de terminatrs te wrden verwijderd. Deze terminatrs zijn namelijk uiterst belangrijk vr het handhaven van de juiste signaalvrm. Zwel te veel als te weinig terminatrs wreekt zich in transmissiefuten, lees verminkte data. Er is SCSI en SCSI Helaas zijn er ngal wat verschillen tussen de ene SCSI en de andere. Ten eerste zijn er twee typen: type 1 en type 2, waarbij het nderscheid de adresbreedte en de maximale synchrne snelheid betreft. Type 1 heeft een adresbreedte van acht bits en het pgebuwde netwerk kan derhalve uit maximaal acht apparaten bestaan. De transfersnelheid hierbij is maximaal: asynchrn 1,5 MB I s en synchrn 4 MB/s. Type 2 heeft een adresbreedt van zestien bits en het pgebuwde netwerk kan derhalve uit maximaal zestien apparaten bestaan. De transfersnelheid hierbij is maximaal: asynchrn 1,5 MB/s en synchrn 10 MB/s. Ten tweede zijn er twee verschillende cnnectraansluitingen: een vr single ended en een vr differentiallinedriver I receivers. Ten derde zijn er twee verschillende SCSI-standaardafspraken. Als fabrikanten nderling bindende afspraken maken betreffende de eigenschappen van een bepaald prdukt f tepassing, wrdt dat een standaard genemd. In verschillende grepen kunnen echter verschillende afspraken gemaakt wrden. Z is er k vr SCSI een standaard, f, helaas, zijn er twee. Er is de ANSI X3T9.2 van het American Natinal Standardisatin Institute en de ECMA 111 van de Eurpean Cmputer Manufacturers Assciatin. SCSI-apparatuur vlgens ANSI werkt niet altijd samen, drdat de afspraken in de begintijd van de standaard veel te ruim waren (teveel uitznderingen). In de lp der jaren is deze ANSI-standaard steeds beter gedefinieerd, dr het aannemen van diverse revisins. Alleen al tussen 1984 en 1988 zijn zeventien revisins aangenmen! Het prbleem is dat die ude apparatuur ng steeds beschikbaar is Pinbezetting van de 50-plige SCSI-cnnectr Single ended line drivers Differential line drivers Pin Signal Pin Signal Pin Signal Pin Signal 1 GROUND 2 DBO 1 GROUND 2 GROUND 3 GROUND 4 DB1 3 +DBO 4 -DBO 5 GROUND 6 DB2 5 +DB1 6 -DB1 7 GROUND 8 DB3 7 +DBO 8 -DBO 9 GROUND 10 DB4 9 +DB1 10 -DB1 11 GROUND 12 DB5 11 +DBO 12 -DBO 13 GROUND 14 DB6 13 +DB1 14 -DB1 15 GROUND 16 DB7 15 +DBO 16 -DBO 17 GROUND 18 DBPAR 17 +DB1 18 -DB1 19 GROUND 20 GROUND 19 +DBPAR 20 -DBPAR 21 GROUND 22 GROUND 21 D-ENABLE 22 GROUND 23 GROUND 24 GROUND 23 GROUND 24 GROUND 25 TERMGND 26 TERMPWR 25 TERMGND 26 TERMPWR 27 GROUND 28 GROUND 27 GROUND 28 GROUND 29 GROUND 30 GROUND 29 +ATN 30 -ATN 31 GROUND 32 ATN 31 GROUND 32 GROUND 33 GROUND 34 GROUND 33 +BSY 34 -BSY 35 GROUND 36 BSY 35 +ACK 36 -ACK 37 GROUND 38 ACK 37 +RST 38 -RST 39 GROUND 40 RST 39 +MSG 40 -MSG 41 GROUND 42 MSG 41 +SEL 42 -SEL 43 GROUND 44 SEL 43 +C/D 44 -C/D 45 GROUND 46 C/D 45 +REQ 46 -REQ 47 GROUND 48 REQ 47 +1/0 48-1/0 49 GROUND 50 1/0 49 GROUND 50 GROUND Legenda DBOIDB7 = data DO t/m D7 DBPAR = dataparity D-ENABLE = data enable TERMGND = terminatr grund TERMPWR = terminatr pwer ATN = attentin signaal afkmstig van de initiatr BSY = busy signaal dat aangeeft dat de SCSI-bus bezet is ACK = ackwledge signaal van de initiatr dat een REQ/ ACK accrdeert RST = reset signaal dat de resetcnditie p de SCSI-bus aangeeft MSG = message signaal van target tijdens de message fase SEL = select signaal van initiatr m een target te selecteren f signaal van target m een initiatr te herselecteren CID = cntrl/ data signaal van target dat aangeeft f p de SCSI-bus cn trl- f data-signalen staan, cntrl is true REQ = request signaal van target dat een REQ/ ACK handshake vraagt IlO = input I utput signaal van target dat de richting van de data p de SCSI-bus aangeeft, true is input vr de initiatr 0 34 nummer 66 - maart / apri I 1994 né, r... ', dt W' ~=s--';..

35 Beste standaard De ECMA-standaard is strikter dan de ANSI, in die zin, dat een aantal eigenschappen vanaf het begin beter, lees nauwkeuriger, gedefinieerd was. SCSIapparatuur type 1 vlgens ECMA aanbeveling werkt daardr altijd samen. Hiermee is niet gezegd, dat een ECMAstandaard beter is dan ANSI. Het wil alleen maar zeggen, dat Eurpa bij Amerika achter lpt. De gang van zaken is, ppulair gezegd, als vlgt: een Amerikaanse fabrikant bedenkt iets nieuws, fabriceert het, en aan de hand daarvan wrdt een standaard pgesteld. Zijn cncurrenten maken, aan de hand van die standaard, iets identieks en vervlgens werkt het nderling niet (ged) samen. Dan wrdt de standaard aangescherpt met revisins etc. Na twee jaar pikt de ECMA de krenten uit de ANSIpap, maakt hiervan een standaard en vilà, de ECMA-standaard (znder kinderziektes) is gebren. Veruit de meeste SCSI-apparatuur is vlgens de ANSIstandaard. Gebruik van de bus Wanneer twee deelnemers met elkaar cmmuniceren, wrdt de deelnemer die de prep heeft gemaakt initiatr genemd, en de deelnemer die de prep heeft beantwrd target. Datatransprt p de SCSI-bus tijdens de pbuw van een verbinding is altijd asynchrn, dat wil zeggen dat elke databyte verstuurd wrdt nder cntrle van de strbe-signalen REQ (request) en ACK (acknwledge). Een REQ-strbe wrdt geznden dr een target en is een verzek aan de initiatr m een databyte te mgen verzenden, terwijl de ACK-strbe dr de initiatr wrdt gegeven ter bevestiging van dit transprt. Naast de asynchrne mde bestaat k de synchrne mde. Deze mde is ntwikkeld m de transfersnelheid te verhgen. Er wrdt nu niet een enkel byte per keer vergedragen, maar twee bytes f meer, met een maximum van twaalf bytes, vrdat een ACK gegeven wrdt. De apparatuur met niet alleen qua sftware, maar k qua hardware, geschikt zijn m te kunnen werken in synchrne mde. Apparatuur ntwikkeld vr synchrne mde kan altijd samenwerken met asynchrne. Dat is k lgisch, daar de verbindingspbuw altijd in asynchrne mde gebeurt. Op de SCSI-bus, dus k p de cnnectr, kmen achttien signalen vr: negen data- en negen SCSI-bus besturingsignalen. Er zijn twee verschillende pinbezettingen, afhankelijk van de srt linedrivers, single--ended f differential. Alle gegevens staan gerdend in de tabel p de vrige pagina. SCSI-interface signalen De signalen die p de SCSI-bus vrkmen, kunnen in drie grepen wrden ingedeeld: data-signalen cntrl-signalen fase--signalen initiatr target cntrl-signalen < REQ A CK > ATN > BS Y > S E L > < RST fase-signalen < C / < / < MSG data-signalen < AT A > < P ARITY > initiatr target SCSI-fasen De SCSI-bus kan in acht verschillende testanden, fasen genaamd, verkeren namelijk: bus free--fase arbitratin-fase selectin-fase reselectin-fase cmmand-fase data-fase status-fase messa ge-fase Bus free-fase, geeft aan dat geen enkel SCSI-apparaat de SCSI-bus gebruikt en dat deze dus vrij is. SCSI-apparaten herkennen deze fase drdat de cntrlsignalen SEL en BSY beide 'false' zijn. Arbitratin-fase, stelt één SCSI-apparaat in staat tegang tt de SCSI-bus te verkrijgen, zdat het de rl van initiatr f target kan aannemen. Vrwaarde is dat het BSY-signaal gedurende minimaal400nsec 'false' is, alvrens de bus free--fase mag wrden aangenmen. Hierna mag het BSY-signaal 'true' wrden gemaakt en het eigen ID-nummer p de databus geplaatst. Als binnen een tijd van 2.2 J-lsec (de arbitratin delay) een ander SCSI-apparaat met een hger IO-nummer eveneens het beheer ver de bus tracht te krijgen, is de arbitratin verlren en met het apparaat met het laagste ID-nummer het BSYsignaal weer 'false' maken. Het met zijn ID-nummer van de databus verwijderen en vervlgens wachten tt de bus free-fase weer ptreedt. Is geen hger ID-nummer aan het mededingen, dan is de arbitratin gewnnen en kan SEL 'true' wrden gemaakt. Selectin-fase, stelt een initiatr in staat een target te kiezen met als del een targetfunctie te starten: een lees- f schrijfcmmand bijvrbeeld. Tijdens de selectin-fase met het IlO-signaal geïnverteerd wrden teneinde het te nderscheiden van de reselectin-fase. Reselectin-fase, stelt de target in staat zich pnieuw met de initiatr te verbinden met als del een bewerking vrt te zetten, die eerder dr de initiatr was gestart, maar dr de target zelf was nderbrken. Reselectin-fase mag slechts gebruikt wrden in systemen, die k de arbitratin-fase kennen. De target maakt het IlO-signaal 'true' en plaatst als ID-nummer de ORfunctie van zijn eigen ID-nummer en dat van de initiatr p de databus. Cmmand-fase, de target vraagt m cmmand-infrmatie van de initiatr. Tijdens de REQ/ ACK handshakes van deze fase met de target het C/O-signaal 'true' maken en IIO- en MSG-signalen 'false'. Data-in-fase, de target vraagt m data naar de initiatr te zenden. Data-ut-fase, de target vraagt m data dr de initiatr te laten zenden. Status-fase, de target vraagt m de statusinfrmatie naar de initiatr te mgen zenden. Message-in-fase, de target vraagt m messages te zenden naar de initiatr. Tijdens de REQ/ ACK handshakes van deze fase met de target C/O, IlO en MSG 'true' maken. Message-ut-fase, de target vraagt m messa ges dr de initiatr te laten zenden. De target kan deze fase naar believe aanrepen als antwrd p het ATNsignaal van de initiatr. De target met C/O en MSG 'true' maken en IlO 'false' tijdens de REQ/ ACK handshakes van deze fase. De target met handshake bytes blijven zenden tijdens deze fase, ttdat ATN 'false' wrdt. Cmmand-, data-, status- en messa gefase vrmen tesamen de infrmatieverdracht-fase, mdat ze alleen benut wrden m, hetzij data, hetzij cntrlinfrmatie ver te brengen via de databus. De C/O-, IIO- en MSG- fase--signalen wrden gebruikt m de verschillende infrmatiever

36 dracht-fasen aan te geven. De target stuurt deze drie signalen en bestuurt daardr alle vergangen van de ene fase naar de andere. De initiatr kan een messa ge, buiten een fase m, aanvragen dr ATN 'true' te maken, terwijl de target de bus free-fase kan verrzaken dr MSG, IlO, CID en BSY 'false' te maken. De infrmatieverdracht-fasen gebruiken één f meer REQ/ ACK handshakes ter besturing. Elke REQ/ ACK handshake zrgt vr de verdracht van één byte infrmatie. Tijdens de verdracht met BSY 'true' en SEL 'false' blijven. Bvendien met de target gedurende de gehele verdracht CID, IlO en MSG 'true' huden vanaf het begin van de eerste REQ handshake tt de 'false' ACK aan het eind van de laatste handshake. Infrmatieverdracht-fasen Mei fase naam richting fase 5 / / verdracht G DO *) 0 0.data uit 1--> T data i 0 0 1,data in 1<-- T! ~ 1 0 I--. cmmand 1--> T status 1<-- T MSG uit 1--> T 'I messa ge 1 '1 1 MSG in 1<-- T *) I=initiatr, T=target De drie fase-signalen kunnen in acht cmbinaties vrkmen (2"3=8). Hiervan wrden er slechts zes gebruikt m de verschillende infrmatieverdrachtfasen aan te geven, waaruit de srt actie blijkt, die gaande is en de richting: dus van f naar de initiatr. MSX SCSI harddisk-interfaces MSX SCSI-interfaces zijn altijd van het type 1. De databus bij MSX is immers acht bits breed en daarmee ligt k het aantal SCSI-deelnemers vast, daardr dus type 1. Anders dan bij SCSI-randapparaten, welke direct SCSI-signalen afgeven, is bij de MSX-cmputer een aparte interface ndzakelijk die de Z80 data- en cntrlbussignalen mvrmt naar SCSI-signalen. Daarte is in de interface een SCSI-cntrller geplaatst die, aangestuurd dr de sftware, drie taken met verrichten: 1. uitveren van de basis SCSI-cmmand's, zie SCSI-fasen 2. uitveren van de SCSI-initialisatie, de hst-functie 3. het beheer en aansturing van de harddisk. Sms zijn extra functies tegevegd, bijvrbeeld aansturing ED-drive (720 kb /1.44/2.88 MB) en/f aansturing van een verwisselbare harddisk. Bedenk dat SCSI alleen het transprt van data regelt. Wat er met die data verder gebeurt is een zaak van extra driver-sftware. De sftware vr beheer en aansturing van de harddisk is strikt genmen k driver-sftware, net als die vr ED-drive en verwisselbare harddisk. Een handige, maar ng niet bestaande, driver zu bijvrbeeld vr een tapestreamer zijn. De IlO-adressen DO t/m D7 zijn vlgens de MSX-specificatie gereserveerd vr diskdrives. De Turb GT -machine heeft echter de MIDI-interface p deze IlO-adressen, fei! De IlO-adressen 30 t/m 37 zijn wel vrij p deze machine. Smmige MSX harddiskinterfaces zijn te wijzigen naar deze IlO-adressen 30 t/m 37. Dit hudt dan zwel een hardware als een sftware wijziging (van de EPROM) in. Hud wel in gedachten dat de Philips en Miniware mdems standaard k IIO-adres 30 t/m 37 gebruiken. Dit is echter te wijzigen met een strpje naar IlO-adres 20 t/m 27. Uiteraard zijn er diverse merken SCSIcntrllers, die echter alle in te delen zijn in twee typen: klkgestuurde en klklze cntrllers. De klklze cntrllers hebben als vrdeel, dat deze prbleemls tussen 3.58 en 7.16 MHz kunnen schakelen, aangezien de bendigde vertragingstijden als bus free-, bus set- en bus settle-time pgewekt wrden in prten (gated delays). Bij klkgestuurde cntrllers veranderen eerder genemde vertragingstijden met de klksnelheid en zijn daardr kritisch(er) bij hgere frequentie. Bij smmige MSX SCSI-interfaces is een aparte DOS2.20 ndzakelijk: bij andere is deze DOS ingebuwd. Er zijn p dit mment p de MSX-markt, vr zver bekend, vier verschillende MSX-harddisk interfaces in mlp: HSH = ANSI prtcl met ID-nummers middels stpjes p interface, aparte DOS2.20 ndig, klkgestuurd, geschikt vr netwerk, niet meer leverbaar MAK/Green = ANSI prtcl, vast ID-nummer, aparte DOS2.20 ndig, klkgestuurd, niet geschikt vr netwerk, ROM met ED-drive supprt. Alleen garantie en reparatie MSX Club Guda f-'e5;- uitverkcht MK = ANSI-prtcl met ID-nummer via keybard f klkchip, interne DOS2.20, klkls, geschikt vr netwerk, standaard V2.36, ED--drive versie V2.46, aparte versie TurbGT MK f-2%;- uitverkcht BERT = ANSI-prtcl met ID--nummer via keybard f klkchip, interne DOS2.32, klkls, geschikt vr netwerk, standaard versie V2.6 vr ED-drive en verwisselbare harddisk, aparte versies Turb GT en adreslze IBM-SCSI drives Digital KC HPN f 175,- Bvenstaande SCSI-harddisk interfaces hebben alle single ended 48 ma linedrivers/receivers. Bedenk dat verkeerd m aansluiten van de 50-plige kabel deze linedrivers met massa verbindt. De dan ptredende ttaalstrm kan de SCSIcntrller vernielen. Op de kabelcnnectr bevindt zich een nkje, waardr verkeerdm plaatsen in de bxheader nmgelijk is. Overtuig u ervan dat beide kabelcnnectren z'n nkje hebben. Cntrleer f draad nummer 1 van de kabel (de gekleurde draad bij grijze kabel f de bruine draad bij regenbgkabel) aan beide zijden vereenkmt met de pin 1 indicatie p de kabelcnnectr. Keuze SCSI harddisk De sectrgrtte bij MSX is 512 bytes, hiervan kunnen er 2"16=65536 aangestuurd wrden = 33 MB. Een harddisk is te verdelen in partities, die zich naar buiten te als aparte diskdrives gedragen. MSX ndersteunt maximaal acht diskdrives, twee flppy drives is erg handig dus resteren ng zes harddiskpartities : De maximum harddisk grtte is derhalve: 6 * 33 = 200 MB. Of deze waarde dr iedere MSX SCSI-interface vr harddisk wrdt gehaald, hangt af van de sftware, met name van de partitietabel. Zals eerder aangegeven kunnen udere typen SCSI-harddisks prblemen geven f zelfs helemaal niet werken, mdat ze niet vlden aan de huidige SCSI-standaard. Het is meestal de harddisk en niet de interface, die prblemen geeft. Let bij aanschaf daarm p het vlgende: Een SCSI-harddisk heeft altijd een 50-plige aansluitcnnectr, terwijl een IDE-harddisk een 40-plige aansluitcnnectr heeft. Mderne harddisks hebben de afmetingen van gewne (3 1/2 ") diskdrives met een hgte van slechts 1 inch (2 1/2 cm). Grtere àf hgere drives zijn ud. Grtere èn hgere drives zijn antiek. 11'" 36

37 Ok het strmverbruik is een indicatie vr de uderdm. He uder de drive he hger het strmverbruik zal zijn. Sms is dit strmverbruik met een sticker aangegeven. Mderne, gangbare waarden zijn: uit de +5 Vlt: 0.5 A uit de +12 Vlt : 0.75 A. Let p : dit zijn de piekwaarden, wanneer u zelf de (gemiddelde) strm meet, meet u slechts de helft f ng minder. Let p de aanwezigheid van een stpjesveld vr de adresinstelling. Dit kan gecdeerd (drie stpjes) f ngecdeerd (zeven stpjes, vr adres 0 t/m 6, de harddisk kan nit adres 7 zijn = hst) zijn. Er kunnen k stpjes vr extra functies aanwezig zijn, als asynchrn/synchrn. Let p de aanwezigheid van terminatrs: drie stuks, meestal één van tien pins en twee van acht pins. Drives znder terminatrs zijn niet bruikbaar in een uit twee deelnemers bestaand net, maar wel bij drie f meer deelnemers. Getracht is het SCSI-verhaal z neutraal mgelijk te huden. Daarin past geen waarderdeel ver de verschillende SCSI-harddiskinterfaces, daar ik heb meegewerkt aan de ttstandkming van de BERT SCSI-harddiskinterface Vigita{ XC Naschrift Tijdens de crrectie van dit artikel, is een nieuwe harddiskinterface p de markt gekmen. MSX Club Guda meldde ns het vlgende: een externe DOS 2.20 ndig(niet bij Turb R), geschikt vr netwerk, prtcl met sft ID Op turbr in turbmde 6 x sneller. MSX Club Guda f 239,- Wij streven ernaar dat u al in de vlgende MCCM een uitgebreid verhaal kunt lezen ver deze nieuwe hardware. HARDWARE PARTNERS NEDERLANDTM SCSI type I HARDDISK Interface, klein mdel, werkt p 7 MHz, met interne DOS2.32, geschikt vr netwerk en ED-drive (een BERT - HPN - DIGITAL KC prduct) SCSI-kabel, standaard-lengte 75 cm verlenging van standaardkabel, per meïer MEGAMAPPER 1024 Kb, klein mdel (NIET vr SANYO WAVY en TURBO R) 'furb 7 MHz, met Z-80H (8 MHz) en Z P (10 MHz), lsse set ingebuwd in eurpese MSX-2 cmputers Sltverlengkabel vr bv SONY HB-500/700/900 Sltcnnectr-print vr sltverlengkabel (vertind) Spatial-STEREO lsse print vr Muziek Mdule ffm-pac(k) Kastje vr Spatial-STEREO print met batterij vak Spatial-STEREO cmpleet gebuwd met schakelaars f. 175,- f. 20,- f. 10,- f.225,- f. 60,- f. 85,- f. 35,- f. 7,50 f. 10,- f. 27,50 f. 55,- Disk-ROM V1.09 vr Sny HD-500/ , in ebuwd f. 25,- Disk-ROM V1.09 vr PHILIP VG8235/00 en NMS8250/55/80, ingebuwd f. 25,- Het diskgebruik van SONY cmputers wrdt hierdr ca. 5 keer sneller dan een standaard SONY HB-700 cmputer. Uitbreiden Printer-buffer NMS1435/1436 tt 15 Kb f. 15,- Uitbreiden Printer-buffer Panasnic KX-PI081 tt 7 Kb f. 15,- Ombuw NMS1431 met 1435 ROM en 15 Kb RAM erbij f. 50,- Ombuw NMS1435 met 1431 ROM en7 Kb RAM erbij (blijft mschakelbaar tussen MSX en EPSON karakterset) f. 25,- Aanpassen geluid vr FM-pac in NMS8250/55/80 f. 5,- Aanpassen FM-pac(k) vr 7 MHz (alle merken) f. 25,- Aanpassen KONAMI-SCC cartridge vr 7MHz f. 25,- 256 Kb sample RAM in PHILlPS Muziek Mdule f. 65,- Schakelaar inbuwen KONAMI-SCC cartidges f. 5,- Is uw MSX-2 machine al uitgebreid naar 256,512, 1024 f 2048 Kb?? U wilt meer geheugen??, dan kunt u bij ns terecht, MITS de aanwezige uitbreiding is ingebuwd dr HARDWARE PARTNERS NEDERLAND f DIGITAL KC. MSXDOS 2,32 intern met DISK BASIC V2.03 en INT ipv JAP karakterset in KANJI-mde,naar keuze hardware- f sftwarematig inluitschakelbaar, ingebuwd in PHILlPS NMS8220/50/55/80 en SONY HB-500/700/900 f. 65,- HANS & ALY ORAN"'E TOLLENSLAAN XZ WADDINXVEEN Ma tlm Vrij: uur Za: uur Prijswijzigingen vrbehuden 37

38 Spitten in DOS Een aantal functies van DOS2 is ng relatief nbekend. In dit artikel uitleg van een paar van de nbekendere cmmand's. Tevens wrdt een tweetal prgramma's, die het leven nder het DOS2-bewind een stuk aangenamer maken, tegelicht. De vrdelen van MSX-OOS 2 ten pzichte van MSX-OOS 1 zijn de ndersteuning van subdirectry's-en geen subdirectries!-een eigen geheugenbeheersysteem, de RAM disk en het verkrten van de laadtijd dr de veel gebruikte sectren in een buffer in het RAM p te slaan. Verkeer met PC Als je vaak bestanden met PC met uitwisselen, kan 0052 zeer ged van pas kmen. Op de PC hef je nu niet alles in de rtdirectry te zetten; dat wil zeggen, dat wat in een subdirectry staat, daar gewn aanwezig kan blijven. En andersm kunnen vreemde PC-diskettes gewn gelezen wrden. Nieuwe mgelijkheden DOS2 samen met alles dat samenwerkt met 0052 en MemMan. Diskcache In een diskcache wrden bij het laden en saven sectren pgeslagen, die dan naderhand niet meer van disk geladen heven te wrden. Met het cmmand BUFFERS kan dit wrden ingesteld nder MSX-OOS 2. Nrmaal staat BUFFERS p 5, maar als BUFFERS 20 wrdt ingetypt, gaat het werken met de disk veel rapper. De belangrijkste sectren, van FAT en directry, wrden nu immers langer bewaard in het geheugen. Het fijne is dat dit geen werkgeheugen kst, mdat 0052 de sectren in een mapperpage pslaat. Als je een harddisk p een MSX wilt aansluiten, is 0052 natuurlijk ndzakelijk, k al kan de HSH interface de HO nder 0051 besturen. Subdirectry's zijn vereist, als je de harddisk een beetje verzichtelijk wilt huden. Het 00S2-geheugenbeheersysteem wrdt niet veel gebruikt, mdat Mem Man k nder 0051 werkt. Maar er is een aantal utility' s, dat alleen gebruik maakt van de memry mapper rutines van En uiteraard zijn er k prgramma's, die met de 0052 rutines èn met MemMan verweg kunnen. Er zijn wel RAMdisks vr MSX-OOS 1, maar de RAM disk van 0052 vertreft deze allemaal. Met uitzndering van de resetbestendigheid, maar-u raadt het al-daar is een plssing vr. De RAMdisk van 0052 heft niet als prgramma van disk te wrden geladen, en werkt DOS2CASH BUFFERS slaat slechts een beperkt aantal sectren p. Gelukkig is er een prgramma dat meer kan. 00S2CASH.COM slaat alle sectren p en alle aanwezige geheugen kan wrden gebruikt. Dit versnelt het werken met disk echt veel. Als de MSX een sectr wilt laden, kmt 00S2CASH in actie. Indien de sectr al in het geheugen staat, wrdt deze simpelweg gekpieerd naar een ander deel van het geheugen. Anders wrdt de sectr wel ingeladen, maar dat gebeurt dan via het mapper-gedeelte dat 00S2CASH in beslag heeft genmen. Hierdr heft een sectr maar ééns in te wrden geladen, k als deze meerdere malen wrdt gebruikt. Als 00S2CASH in werking kmt, gaat het CAPS-lampje aan als dat uit stnd en als het uit stnd, gaat het aan. 1111" ptie IR IKn IS IL IM IB IB2 functie DOS2CASH verwijdert DOS2CASH uit het geheugen p11es t vermedelijk bepaalt n welke tets gebruikt wrdt m een diskwisseling aan te geven p MSX2 en MSX2+ deze pties geven een verzicht van de heveelheid RAM [:ler drive iets met [@, mij nbekend hierachter kunnen maximaal 4 waarden wrden pgegeven m te specificeren heveel kb ndig is per drive telkens de btsectr inlezen m te cntrleren f ng dezelfde disk aanwezig is de btsectr wrdt niet ingelezen, maar er wrdt wel gecntrleerd p diskwisselingen. Dit gaat vlgens mij alleen ged p een turb R, mdat die dat hardwarematig det 38

39 Opties Ik weet niet de precieze werking van alle pties van DOS2CASH, mdat de handleiding in het Japans is en Japans nu niet bepaald mijn beste kant is. Een verzicht van de mij bekende pties kunt u in het kader vinden. Misschien dat ik p de nbekende pties een vlgend keer terugkm: infrmatie hierver is welkm. En ga nu niet lachen als ik nzin vertel, maar zrg ervr dat ik het te weten km, zdat ik het weer kan drgeven. Vrbeelden: DOS2CASH 4064 IS IB reserveert de maximale heveelheid geheugen; zrgt ervr dat telkens de btsectr wrdt ingeladen en laat de verdeling van het geheugen zien. DOS2CASH 768 IM IB2 zrgt ervr dat 512 kb vr drive A: en 256 kb vr drive B: beschikbaar is. Er wrdt 'slim' gekeken naar diskwisselingen. Diskwisselingen Ik weet niet precies he de pties werken, die bepalen he DOS2CASH met diskwisselingen mgaat. In ieder geval is het z, dat, als je geen speciale pties pgeeft, je p de turb R met de HAItets (rechts naast de spatiebalk) kunt pgeven, dat er een nieuwe disk in de drive zit. Je drukt eerst p de HAl-tets en vervlgens p een cijfertets van 1 tt en met 4 m respectievelijk drive A tt en met D aan te geven. Vermedelijk is met ptie IK p te geven he dit wisselen gaat p een MSX2 f een MSX2+. Niet p een MSX1, want daar draait MSX-DOS 2 niet p. In de Japanse handleiding staat SHIFT met een 1 erbij en GRAPH met een 2. Ik denk dat IK1 pgeeft dat je met SHIFT hetzelfde als de HAl-tets werkt en analg IK2 metgraph. DOS2CASH gebruikt, behalve het geheugen dat wrdt pgegeven, ng 32 kb extra vr het prgramma zelf. Opmerkingen Het prgramma werkt helaas alleen met een gewne drive en dus niet met de harddisk. Bij de RAMdisk zu het uiteraard alleen maar vertragen en nndig veel geheugen ksten. DOS2CASH is afkmstig uit een Japans BBS en is Public Dmain. De file staat natuurlijk p het diskabnnement, maar zal inmiddels k wel in verschillende Nederlandse BBS' en te vinden zijn. ASSIGN Een verdmd handig, minder bekend cmmand van DOS2. Met ASSIGN kun je de cmputer fppen. Je laat hem namelijk denken dat een (lgische) drive een andere (fysieke) drive is. Z zrgt AS S I GN B: A: er bijvrbeeld vr, dat bij een aanrep van drive B er naar drive A gekeken wrdt. In dit geval is B de lgische en A de fysieke drive. Als je maar één drive hebt, is het sms irritant als je p een tets met drukken, wanneer er naar de virtuele drive B gevraagd wrdt. Met ASSIGN is dit 'prbleem' p te lssen. ASSIGN B: C: zrgt dat de cmputer denkt dat B niet bestaat, tenzij C een echte drive is. Ok is het makkelijk bij het gebruiken van prgramma's, die geen rekening huden met MSX-DOS 2. De DOS2 RAMdisk wrdt vaak niet gezien dr zulke prgramma's mdat hij H is. Als je dr middel van ASSIGN hem nu p C f B zet (met respectievelijk AS S I GN C: H: en ASSIGN B: H:), zien zulke ude prgramma's hem sms tch. Dan kun je dus tch de RAMdisk gebruiken met z'n prgramma. De instellingen van ASSIGN zijn teniet te den dr alleen ASSIGN p te geven, znder drives te specificeren. Ok CALL SYSTEM vanuit BASIC zrgt ervr, dat de ASSIGN-instellingen weer pnieuw meten wrden pgegeven. Als een ASSIGNment altijd z met zijn, met je het dus in REBOOT.BAT zetten; deze batchfile wrdt namelijk uitgeverd als je met CALL SYSTEM terug naar DOS springt. APPEND Een andere mgelijkheid, m de ude DOS1-prgramma's te gebruiken in een ietwat mdernere mgeving, is te krijgen met SET APPEND~subdir 1; subdir2 Met dit cmmand kun je tch met subdirectry's werken. Als je met GEN80 werkt, is het handig m library' s in een andere directry te hebben staan dan de surces. Als de library's bijv. in H:\LIBRARY staan, geef je het cmmand: SET APPEND~H:\LIBRARY En je kunt in je surces gewn gebruik maken van de libraries, die in de directry H:\LIBRARY staan, znder dat het huidige pad H:\LIBRARY is. Dit is vral handig bij prgramma's, die uit meerdere files bestaan. Als je ze dan pstart vanuit een andere directry, vinden die (DOS1-)prgramma's de bendigde andere files niet. Dit is makkelijk p te lssen met SET APPEND. Het verdient wel aanbeveling m na het beëindigen van het prgramma, waarvr SET APPEND ndig was, het envirnment item APPEND weer te wissen. Dit gaat met: SET APPEND~ APPEND wrdt nu gewn gelijk gesteld aan niks. Znder het ~-teken gaat het niet, want dan wrdt de inhud van APPEND gewn p het scherm afgebeeld. RAMdisk resetbestendig Het enige nadeel van de DOS2-RAMdisk is, dat hij niet resetbestendig is. Er is nu een plssing: RRAMDISK. Dit prgramma neemt een segment van 16 kb in beslag en zrgt ervr, dat de RAM disk na een reset terug te halen is. Hierbij met dan natuurlijk wel weer dezelfde grtte wrden genmen. RRAMDISK werkt hetzelfde als het cmmand RAMDISK, alleen wrdt er nu gevraagd f de ude RAMdisk gewist met wrden. Dat wil zeggen, dat de RAMdisk, zals die er was vr de reset, wrdt teruggehaald, tenzij de I@ (van 'NO') werd ingedrukt. De herrezen RAMdisk heft echter niet altijd ged te werken. Als de cmputer een paar secnden uit heeft gestaan, zal een deel van de data verminkt zijn. Opties Met de ptie ID wrdt de bestaande RAMdisk altijd gewist en er wrdt geen bevestiging gevraagd. Met I A maakt RRAMDISK alleen een nieuwe RAM disk aan als er ng geen RAMdisk in het geheugen was. Ok RRAMDISK.COM kmt uit een Japans BBS, en het is evenals DOS2CASH PD. RRAMDISK staat eveneens p het diskabnnement en is k in een aantal BBS' en te vinden. Ngmaals OOSl Omdat ik meermalen ver DOS1-prgramma's nder DOS2 heb gesprken, wil ik vr de vlledigheid k ng eens verwijzen naar MAP.COM. Dit prgramma zrgt ervr, dat de memry mapper rutines van DOS2 wrden uitgeschakeld. Hierdr werken veel prgramma's, die anders niet werken, tch nder DOS2. Ok MAP.COM zal p het diskabnnement staan. De vlgende keer ben ik van plan ver redirectin en pipelining te schrijven. Maar als er ng vragen f verzeken zijn p DOS2-gebied, wil ik daar k wel p ingaan. 1(asper Suren nummer 66 - maart / apri I

40 BBS Wereld Echmail deel 2 In dit laatste gedeelte ver het berichten verkeer in de MSX BBS' en gaan we de tweede vrm van de Ech-mail in de MSX BBS'en bekijken. Dit is het QWK-systeem. Tt nu te is deze vrm van Ech-mail alleen ng maar te vinden in de BBS' en die met PC-mdems werken. 40 QWK is in principe een Ech-mail systeem dat van de PC is vergenmen. Hetgeen waar de MSX BBS' en mee werken is maar een klein gedeelte van het gehele systeem. Ik zal mij dan k uitsluitend beperken tt dit gedeelte mdat we tch een MSX-blad zijn en geen PC-blad. QWK hudt heel krt in: berichten inpakken, dwnladen en wegwezen uit het BBS. Daarna de berichten lezen als de verbinding verbrken is. Het zgenaamde 'ffline reading'. Het vrdeel van de 'ffline reading' is, dat het u veel telefnksten zal schelen. U heft zich namelijk niet zlang in het BBS p te huden m alle nieuwe berichten te lezen en eventueel te beantwrden f te reageren p een bericht. Dit kan bij deze vrm van berichtenverkeer dus in de meeste gevallen als de telefnverbinding is verbrken. QWK-mail halen Wel het gaat heel simpel. U kiest een BBS die ver het QWK systeem beschikt en lgt daarin. Op een gegeven mment krijgt u p uw beeldscherm de tekst: New messages : <getal>. [R]ead new messages. [Q]WK Mail. [N] ext. We beginnen nu even bij de laatste ptie. Dr rrm in te drukken, zullen we direct drgaan naar het hfdmenu van het BBS. De I@---tets is vr het 'nline' lezen van de nieuwe berichten. Willen we echter gebruik gaan maken van 'ffline reading', dan drukken we de [@]-tets. Na dit gedaan te hebben, krijgen we een submenu in beeld. Deze bevat de vlgende ptie: [D] wnlad messages. [G] dbye. [Q] uit. Weer even achterstevren deze ptie bekijken. Met de [@]-tets kunnen we terug keren naar het hfdmenu van het BBS. Dr de de I@)-tets in te drukken zullen we het BBS gaan verlaten. Drukken we echter de I@}- tets in, zal het BBS vr ns aan het werk gaan. Het gaat dan de nieuwe berichten na nze laatste inlg verzamelen en in één grte file plaatsen. Zdra alle berichten verzameld zijn, krijgen we de mededeling p het scherm dat het BBS klaar staat m de berichten te dwnladen. Let echter even p. Om deze berichten te kunnen dwnladen, zult u van het Ymdem dwnlad prtcl gebruik meten maken. U krijgt namelijk niet alleen de file met de nieuwe berichten tegeznden, maar k ng een daarbij behrende cntrle file. Znder deze cntrle file, kunt u ng niet veel beginnen met de gedwnlade berichten. Na het dwnladen keert u weer in het laatst genemde submenu'tje terug. Nu kunt u dus kiezen m dr middel van het BBS te verlaten, f dr middel van de [@]-tets naar het hfdmenu van het BBS te gaan m ng even verder in het BBS rnd te kijken. Ik ga er vr het gemak even van uit, dat we met het BBS zullen verlaten. Offline reading Allereerst lijkt het mij raadzaam m een aparte disk te pakken, die we gaan gebruiken vr het ffline lezen en eventueel beantwrden van berichten. Op deze disk zal swies MSX-DOS aanwezig meten zijn vanwege de prgramma's die we vr het ffline lezen zullen gaan gebruiken. Deze kunnen namelijk alleen maar werken als MSX DOS aanwezig is. Daarnaast hebben we dan de prgramma's uit kader 1 ndig. Vr degenen, die een diskabnnement hebben, zullen de bendigde prgramma's in de file QWK4MSX.COM staan. De QWK-disk Vr het gemak zal ik de disk, die we gaan gebruiken vr het ffline lezen, van nu af de QWK-disk nemen. De QWK-disk zuden we als vlgt kunnen maken. We nemen een reeds gefrmatteerde disk. Starten nu de cmputer p met MSX-DOS. We laten even de MSX DOS disk in de cmputer zitten. Nu gaan we MSX-DOS ver kpiëren naar de QWK-disk. Dit den we met de twee cmmand' s: A:COPY MSXDOS.SYS B: COPY A:COMMAND.COM B: Degenen nder ns, die ver twee diskdrives beschikken, plaatsen de tekmstige QWK-disk in de tweede diskdrive. Degenen, die één diskdrive hebben, zullen de MSX-DOS disk uit de cmputer meten halen en de tekmstige QWK-disk in de diskdrive meten plaatsen als hun cmputer vraagt m Insert Diskette fr drive B:. Na het verzetten van MSXDOS.5YS en COMMAND.COM, nemen we de disk van het diskabnnement en kpiëren de file QWK4MSX.COM ver naar de QWK-disk. Als dit is gedaan, geven we de cmputer de pdracht A: >QWK4MSX Het uitpakken en p disk zetten van de prgramma's uit kader 1 zal nu gestart wrden. De QWK-disk in dan klaar vr gebruik. 111"

41 kader 2 kader 3 Werken met de QWK-disk Om nu de berichten k daadwerkelijk te kunnen gaan lezen, zetten we de gedwnlade files, MESSAGES.DAT en CONTROL.DAT, die we uit de QWK BBS hebben gehaald, p de QWK-disk. We zrgen er daarna vr, dat de QWKdisk in de A:drive is geplaatst en drukken p de RESET-knp van de cmputer. Wat gaat er daarna allemaal gebeuren? Wel het vlgende. Dr de file AUTOEXEC.BAT wrdt eerst het prgramma MAKENDX.COM gestart. Deze maakt een file ALL.NDX aan die wrdt samengesteld uit de file MESSAGES.DAT. Deze file is ndig m later de pdracht READ MIXED te kunnen gebruiken in het raamwerk prgramma QX. U kunt aan een tellertje, dat p uw beeldscherm zal verschijnen, zien, dat deze file wrdt aangemaakt. Nadat dit is gebeurd, zal het raamwerk prgramma QX wrden pgestart. Werking QX Zals al eerder gezegd, is QX het hart, het raamwerk, van het QWK ffline readen. Dr middel van dit prgramma wrdt het lezen, beantwrden en schrijven van de QWK ffline berichten gestuurd en gecördineerd. Zdra we de QWK-disk hebben gestart krijgt u het hfdmenu van dit prgramma p uw scherm. Zie kader 2. Op de inverse regel bven in het beeldscherm krijgt u te zien waar u de QWK-mail heeft gedwnlad en wie de sysp van dat BBS is. In het linker windw daar nder staan de berichten area's. Dit is in het geval van nze MSX-BBS' en alleen de area MSX-BBS. De PC-BBS' en hebben echter veel meer area's (gebieden). Wij beperken ns echter tt deze ene area. In het grte wind w kmen de mededelingen te staan ver de betreffende berichten-area's. Z zal er in dit wind w kmen te staan: N mail adressed t yu fund als er geen bericht is gevnden dat aan u is geadresseerd. Onder dit windw bevindt zich het windw met de cmmand' s vr het lezen f plaatsen van berichten uit het berichtengebied, dat in het linker windw staat. Deze pdrachten zijn te activeren dr middel van de cursrtetsen en de spatiebalk f de returntets. Met de cursrtetsen kiest u een ptie, die u vervlgens met een druk p de spatiebalk f returntets kan activeren. Op de inversregel nder in het scherm krijgt u aan de linkerzijde steeds een krte uitleg van de gekzen ptie. Aan de rechterzijde zal achter CONF: kmen te staan welke area is geactiveerd. Het eerste wat we zullen meten den, is het selecteren van de berichtenarea MSX BBS in het linker windw. Dit den we dr p de IITm-tets te drukken en vervlgens de ~RETuRNl-tets te drukken. Dr middel van de l ê)-tets gaan we naar het AREA-windw en de ~REiTlJRNl-tets draagt er zrg vr, dat de area 'MSX BBS' wrdt geselecteerd. Nu kunnen we, m alle berichten te lezen, in het ptie windw de ptie 'READ MIXED' kiezen en activeren. Hierdr kmen we in het leeswindw van QX terecht. Zie kader 3. Op dit scherm krij- Kader 1: de files p het diskabnnement bij dit artikel: QX.COM Het hart van het QWK systeem. QREPYCOM De inpakker vr de beantwrde berichten MAKENDX.COM Het prgramma vr het srteren van de berichten sectie' s. Vr ns zal dit alleen de sectie MSXBBS zijn. TED.COM De minited van Pierre Gielen. gen we een verzicht van de te lezen berichten. In het windw, rechts bven het bericht, kunnen we zien van wie het bericht afkmstig is. Dit staat vermeld achter FROM. Achter TO in dit windw staat aan wie het is geadresseerd. Achter DATE is te vinden p welke datum en tijd het bericht is geplaatst en achter SB staat het nderwerp van het bericht. Onder het bericht zelf zien we dan de regel met de vr dit windw mgelijke pties. Deze regel wrdt gepend met een weergave van het bericht, dat p dit mment wrdt gelezen en heveel berichten er p dit mment aanwezig zijn. Daar achter zien we de gebruikspties staan. De tets m een ptie te activeren wrdt steeds aangeduid dr deze tussen haakjes te zetten. Met de «) en (> ) bedelt men in dit geval de cursrlinks- en cursrrechts-tetsen. Met links gaat men een bericht terug. Indien dat mgelijk is. Met de cursr rechts gaat men naar het vlgende bericht. De []]-tets maakt het mgelijk, m het p dat mment te lezen bericht in een tekstfile te zetten m deze eventueel uit te kunnen printen. De I@--tets kan men drukken m het p dat mment p het scherm staande bericht te beantwrden. Met tets keren we weer terug naar het hfdmenu van QX. Bericht beantwrden Na het lezen van het berichten rept dit echt wel eens een reactie bij u p. Dan is de vraag alleen, he geef ik die reactie in de QWK-mail. Dat gaat gelukkig vrij simpel. Stel: u leest een bericht en wil daar graag p reageren. U drukt dan p de I --tets van REPLY. Op dat mment met u echter niet schrikken. Er gebeuren dan verschillende dingen achter elkaar. Ten eerste zal QX een QXX.BAT file gaan aanmaken, die het mgelijk maakt het dr u gelezen bericht te beantwrden f daar p

42 te reageren. Vervlgens zult u naar een tekstbewerker wrden gestuurd. Zelf gebruik ik hiervr TEO van MS BBS Jstel. Maar mdat dit geen PO sftware is, heb ik in de QWK4MSX.PMA-file een vervangende editr gestpt, die k wel TEO heet, maar de minited van Pierre Gielen is. Maar u bent dus in de editr beland. Daar kunt u waarnemen, dat de berichtkp al is aangemaakt vr uw reactie. Op de eerste regel zal staan vr wie het bericht bestemd is. Op de tweede regel is het nderwerp van dit bericht te vinden. De vierde regel geeft aan waar de eerste regel van het te beantwrden bericht in de file MESSAGES.OAT te vinden is. Het is aan te raden in deze kp niets te veranderen. Dit zijn namelijk belangrijke gegevens vr het ged verzenden van het bericht, dat u nu gaat aanmaken. Direct nder deze gegevens kunt u echter beginnen met het intypen van uw reactie. Bent u daar klaar mee, dan verlaat u MINITEO met het drukken van de tets. U zal dan wederm terug keren in QX en verder kunnen gaan met het lezen van de resterende berichten. QX verlaten Indien we reeds berichten hebben beantwrd, is het even ppassen met het verlaten van QX. Er zijn daar twee mgelijkheden vr. De eerste is dr middel van de tets. De reeds dr ns beantwrde berichten zullen dan echter niet in een QWK-file wrden geplaatst, die we straks weer zullen gaan upladen naar het BBS waar we de berichten uit hebben gehaald. Het prgramma sluit dan gewn af en det verder niets met de u aangemaakte antwrden f reacties. De tweede mgelijkheid is het kiezen van EXIT in het hfdmenu van QX. Na gebruik van deze ptie, zal het geheel echter wel wrden verwerkt en in een QWK-file wrden geplaatst, die de naam heeft van het BBS waar deze file weer geuplad zal meten wrden. Uw berichten staan dan klaar vr verzending naar die BBS. QX tijdelijk nderbreken Nu kan ik me heel ged vrstellen dat men niet in een keer alle berichten kan lezen en er eventueel p kan reageren. In deze situatie kan men k gebruik maken van de Iê9-tets. Het prgramma stpt dan dus gewn znder verder iets aan te maken f te verwijderen van de QWK-disk. Een andere keer kunt u dan gewn verder gaan p het punt waar u was gebleven. Mcht u daarna wel alles gelezen en beantwrd hebben, dan kiest u wel de ptie EXIT uit het hfdmenu van QX. Nu zullen k de antwrden en/ f reacties, die u de vrige keer reeds heeft gemaakt wrden verwerkt. De I@-tets stpt dus QX znder verder iets te veranderen en biedt u dus als het ware een pauzefunctie aan in dit prgramma. Verzenden antwrd We hebben QX nu met EXIT verlaten en u heeft, indien u berichten heeft beantwrd, kunnen vlgen dat uw berichten in een QWK-file zijn geplaatst. Deze file zal als extensie, laatste drie letters, MSG hebben. In de filenaam zal dan, vr de punt, een naam staan die betrekking heeft p het BBS waar u de berichten heeft gehaald. Z is dat bijvrbeeld vr BA VI, BAVLMSG en vr The Games BBS, THEGAMES.MSG. Let er wel p, dat, als u meerdere berichtenfiles heeft gemaakt, dus vr verschillende BBS'en, u wel de juiste berichten naar het juiste BBS verstuurt. Bijvrbeeld THEGAMES.MSG naar The Games BBS en BAVLMSG naar Bavi BBS. Het upladen de ik zelf p de vlgende manier. Ik start mijn mdem prgramma en druk p de 0-tets. Vervlgens stel ik de mdemsnelheid in p 75/1200 dr middel van de ID-tets. Als dat is gedaan, cntrleer ik f de Uplad drive ged staat. Deze kan ik anders aanpassen dr p te drukken. Is alles ged ingesteld, dan druk ik p de spatiebalk m terug te keren naar het hfdmenu. Zek dan het nummer, dat bij de QWK BBS hrt en tets dat in. Het cntact wrdt gemaakt en eenmaal in het QWK BBS aangekmen, krijgt u al gelijk de vraag: QWK Uplad? [j /n]. Beantwrd de vraag met de I0-tets. Het vlgende submenu wrdt nu aan u getnd: [Ul plad messages. [GJ dbye. [ QJ uit. U tetst dan in en krijgt de mededeling Ready fr Xmdem(lK) uplad. Type CTRL- X t break. Het BBS staat dan klaar m uw berichten te ntvangen. Nu drukt u p de ~CLR HOMEl-tets waardr u in het nlinemenu van uw mdemprgramma terecht kmt. U kiest daar vr de ptie uplad en geeft de filenaam van uw QWK berichtenfile in. Het upladen zal dan gestart wrden. Zdra de uplad is vltid, krijgt u de vlgende mededeling p het beeldscherm: adding messages... Dit hudt in, dat het BBS uw geuplade berichten meteen in het berichtensysteem van het BBS gaat verwerken. Als dit gedaan is, laat het BBS weten heveel van uw berichten in het BBS berichten systeem zijn bijgeschreven. Dit det het BBS met de mededeling: messages added: xx Press key. Op de plaats van de xx staat dan het aantal van de dr u verstuurde berichten. Het ver- sturen van uw QWK berichten is dan vlledig geslaagd en u keert weer terug in het submenu. Het beste kunt u dan de ptie [Gldbye kiezen m het BBS te verlaten. Uw mdemsnelheid is p dat mment namelijk ingesteld p het verzenden van files waardr het geheel vr u ngal traag kan werken. Vr MSX-mdems hebben de QWK BBS' en namelijk geen mgelijkheid m nline van snelheid te wisselen. Om weer p nrmale MSX snelheid te kunnen werken, met u eerst even het BBS verlaten en daarna pnieuw cntact maken p de juiste snelheid. In deze aflevering heb ik eigenlijk alleen maar het QWK gedeelte behandeld, dat p de MSX betrekking heeft. Het geheel is echter ng veel uitgebreider. Om dit te kunnen bekijken, dient u echter cntact te maken QWK PC BBS' en. Als u eenmaal een beetje bent ingeburgerd in de manier van berichten lezen is het misschien wel eens leuk m daar k eens een keer een kijkje te nemen m u een vrstelling te kunnen maken he cmplex dit berichten systeem p de PC eigenlijk werkt. Het is echter niet aan mij m daar in dit blad verder p in te gaan. Enkele PC BBS' en die met het QWK- systeem werken en ng veel vr MSX den zijn: BBS Refsft HCC MSX Gebruikersgrep Ben's MSX BBS en BBS Waterland Als laatste in deze aflevering ng even een wrdje van dank aan Bas Visser, Mari v. d. Brek en Ruud Dek, sysps van respektievelijk BAVI BBS, The Games BBS en BBS Refsft vr de geleverde infrmatie ver het QWK berichten verkeer. Ik denk dat gezien de berichtenstrm die p dit mment in de grtere BBS'en plaats vindt, het QWK systeem een heel mi systeem is waardr we nze telefnksten aardig in de hand kunnen gaan huden als het gaat m het lezen van berichten. Vr reacties, p f aanmerkingen p deze artikelenreeks, kunt u k deze keer weer terecht bij: 1{.uud (jsens Pr Bernhardlaan GE Brummen Tel: Na 18:00 uur is het BBS weer nline. 42

43 Pumpkin Adventure I Thè Quest fr the Hly Grail Vrig jaar kwam Pumpkin Adventure 11 uit, maar waar was deel I? Pumpkin Adventure I werd z'n twee jaar geleden geprgrammeerd (in BASIC) dr PBS Crp., de vrlper van het huidige UMAX. Pumpkin Adventure I werd nit uitgebracht. Pumpkin Adventure I, nu gratis bij het diskabnnement Nadat UMAX was pgericht wilden wij Pumpkin Adventure I niet uitbrengen, mdat wij nu veel betere spellen maken. Het zu geen gede reclame zijn. Na vele verzeken hebben wij beslten m Pumpkin Adventure I tch maar wel uit te brengen, maar dan als public dmain. We hebben muziek uit Pumpkin Adventure II ingebuwd, waardr het spel een stuk leuker is gewrden. Vergeet dus niet uw FM-PAC en/ f Music Mdule in een slt te steken! Aan MCCM de eer m het als primeur p het diskabnnement te zetten. Handleiding Start de disk p de nrmale manier p; diskette in de drive A: en de cmputer aanzetten f resetten. Pumpkin Adventure I start nrmaal gesprken in 60 Hz p, hudt tijdens het pstarten de g EcTI tets ingedrukt als je mnitr dit niet weer kan geven. Wanneer je een persn wilt aanspreken, f een kistje wilt penen, gebeurd dit niet autmatisch. Je met tegen de persn f het kistje aan gaan staan, en dan p de eerste vuurknp f spatiebalk drukken. Dit gaat alleen als je p de juiste plaats tegen het kistje f persn aan staat. (Dit mdat het z primitief is geprgrammeerd (dat krijg je als de tekenaar gaat prgrammeren (ik had ten truwens ng geen muis zals wel te zien is aan de graphics)).) De spelsituatie kan weggeschreven wrden, maar alleen in het drpje in het meras in een bepaald huisje (even zeken). De situatie laden de je dr bij het intrscherm 'cntinue' te kiezen. Veel plezier met Pumpkin Adventure 1. Steve verandert dr een ngelukje in een pump kin en m weer nrmaal te wrden met hij de Hly Grail vinden. Jij met hem daarbij helpen. Het spel kan wrden gespeeld met cursrs f een jystick in prt 1. Het item display (linksnder) activeer je dr p de tweede vuurknp f de IBI tets te drukken. Je kunt dan met he:t vakje een item kiezen. MSX Cmputer & Club M agaz ine nummer 66 - maart / apri l

44 ._-----~-~---- Pascal uitgediept Deze keer wrdt de duistere kant van Pascal wat in het znnetje gezet. Een aantal variabelen, dat in Pascal is ingebuwd, maar waar de handleiding bijna geen infrmatie ver verschaft, wrdt hier genemd en wat tegelicht. Veel experimenteren is de bdschap. Iedereen die in Pascal prgrammeert weet dat variabelen een nmisbaar deel van een prgramma zijn. Ze zijn meestal dan k erg eenvudig te declareren. Het is daarm wat vreemd dat veel prgrammeurs niet p de hgte zijn van een aantal vrgedefinieerde variabelen. Hiervan zijn de variabelen pi en maxint gede vrbeelden. Deze kunnen wrden gebruikt znder ze te initialiseren. Wijzigen van die variabelen kan, en mag k, maar het handbek raadt dit ten sterkste af. Het brengt een hp verwarring mee, en uw prgramma's wrden er niet duidelijker dr. Ik ben het er vr de hierbven genemde variabelen helemaal mee eens. Er zijn echter k variabelen die in het handbek vermeld staan, waarbij z weinig infrmatie wrdt gegeven, dat je, als gedwillende hbbyist, tch wel wat nieuwsgierig wrdt, en er wat verder naar gaat kijken. Ik bedel hier de verschillende pinters zals er zijn: AuxlnPtr, AuxOutPtr, CnStPtr, CnInPtr, CnOutPtr, ErrrPtr, HeapPtr, LstOutPtr, RecurPtr, UsrInPtr, UsrOutPtr en de variabele BufLen. Het wrdt ng vreemder als je tegen een variabele aanlpt die in het geheel niet in het handbek vrkmt zals CBreak. Pinters Het gebruik van de verschillende pinters is ng wel duidelijk. Vral mdat de HeapPtr en de ErrrPtr redelijk van infrmatie zijn vrzien en het gebruik van de verige pinters is hieruit k wel af te leiden. In het krt kmt het er p neer dat iedere pinter verwijst naar een rutine. Z wijst de ErrrPtr naar een rutine die gebruikt wrdt als er een fut ptreedt. Het gaat hierbij m de run-time- en IlO-futen. Op dat mment wrdt naar het adres gesprngen dat in ErrrPtr staat. Het idee daar achter is dat u een eigen futafhandelingsrutine schrijft, en de ErrrPtr daar naarte laat wijzen. Veel schiet u er echter niet mee p, want nadat deze zelfgeschreven rutine is afgewerkt, verlaat Pascal alsng zijn eigen prgramma mdat er een fut was gecnstateerd. Het vrdeel is wel dat u bij grafische prgramma's eerst kunt terugspringen naar een tekstscherm en dan het prgramma verlaten. (vergelijk dit eens met de jansi tip uit nr 63 blz 29) Wat betreft de Aux, Cn, Lst en Usr pinters is dit p eenzelfde manier gedaan. Allemaal bevatten ze een adres van een rutine die deze verwerkt. In het kader nderaan kunt u zien wat de rutines, die aangerepen wrden, meten den en he u deze zelf pnieuw kunt prgrammeren. Met dank aan Albert Meek, die deze infrmatie netjes bij elkaar had gezet in het clubbekje van MSX cmputer Club Enschede. De HeapPtr verwijst niet naar een rutine, maar naar de eerste geheugenbyte van de heap. U kunt deze dus p een andere plaats zetten en z geheugen vrijmaken tussen het data-segment en de heap. Omdat dit erg cmplexe materie is, wrdt dit in alle beken afgeraden. Wilt u er tch iets meer ver weten, dan vindt u in het bek 'turb pascal vr gevrderden' ng de meeste infrmatie. Gebruik Nu even ver het gebruik van deze rutines, want dat maakt het pas leuk. Het is de gewnte van Pascalgebruikers m write en writeln te gebruiken als WRITE ( 'hall' ) ; Maar Pascal leest dit als WRITE (Cn, 'hall' ) ;. Hierbij zien we direct dat de data naar het Cn device wrdt gestuurd. Op dezelfde manier wrdt er iets naar de printer gestuurd. WRITE (Lst, 'hall') ; zet de tekst p de printer... tenmin Pinter." Tepassing Statementmschrijving Opmerkingen AuxlnPtr Leest een karakter van het aux: device FUNCTION LeesAux : CHAR; 1) UsrlnPtr en AuxOutPtr Schrijft een karakter naar het aux: device PROCEDURE SchrijfAux(ch : CHAR); CnlnPtr CnlnPtr 1) CnOutPtr 2) Leest een karakter van het tetsenbrd (cn:) Schrijft een karakter phet scherm.(cj]j FUNCTION LeesCn : CHAR; I PROCEDURE SchrijfCn(ch : CHAR); wijzen naar dezelfde rutine CnStPtr Kijkt f er een karakter in de keybardbuffer staat FUNCTION KarakterGereed : BOOLEAN; 2) UsrOutPtr en ErrrPtr Geeft futnummer plus bijbehrend adres PROCEDURE Errr(futnr : BYTE; adres: INTEGER); CnOutPtr LstOutPtr UsrlnPtr 1) UsrOutPtr 2) Zendt een karakter naar de printer (Ist:) Leest een karakter van het usr: device Schrijft een karakter naar het usr: device PROCEDURE SchrijfLst(ch : CHAR); FUNCTION LeesUsr : CHAR; PROCEDURE SchrijfUsr(ch : CHAR); wijzen naar dezelfde rutine I1 44

45 ste, vlgens de handleiding. Dr een bug in Pascal werkt dit niet. De meest gebruikte truc is m LST te declareren als text, en bven in het prgramma de regels: ASSIGN(LST, 'Lst: '); REWRITE(LST) ; p te nemen en alles werkt naar behren. Hier wrdt simpelweg DOS ingeschakeld m het daadwerkelijke printen vr ns uit te veren. De andere mgelijkheid is m zelf een rutine te schrijven die een karakter naar de printer stuurt, en de LstOutPtr naar deze rutine te laten wijzen. Als we dan schrijven: WRITE(LST, 'p de printer'); wrdt dit keurig naar de printer geznden. Op dezelfde manier kunnen we zaken naar de aux en usr devices sturen. Zals in het kader staat pgemerkt zijn de cn en de usr devices p hetzelfde adres ingesteld. Met andere wrden: alles wat via de usr wrdt afgedrukt, kmt p dezelfde manier p het scherm te staan als dat we dit nrmaal zuden zien met WRITE. Nu gaan we het usr device afbuigen naar een eigen rutine, die tekst p het scherm zet. Deze maakt geen gebruik van de BDOS en is bijna twee keer z snel als standaard Pascal. Er wrdt ng wel gebruik gemaakt van de BIOS, dus het kan ng sneller, maar dat laat ik graag aan machinetaalmensen ver. PROCEDURE CharOut(eh : CHAR); INLINE ($3A/eh/ ILD A, (eh) 1 $FD/$2A/$CO/$FC/ ILD IY, (FCCO) 1 $DD/$2l/$A2/$OO/ ILD IX,OOA2 adres ehputl $CD/$lC/$OO) I CALL OOIC ealsl ti END; In ns prgramma nemen we nu p: UsrOutPtr:~ADDR(CharOut) ; Om nu tekst p het scherm te gaan weergeven schrijven we WRITE(USR,tekst) ; De tekst wrdt nu via de BIOS afgedrukt en wrdt niet eerst dr de BDOS gehaaid. Het gevlg is een veel snellere schermpbuw. Redirectin en pipelining De begrippen hierbven zijn afkmstig van DOS 2.xx. In de prgrammeertaal C wrdt dit ndersteund, in Pascal niet. Dr echter de pinters m te gien kan het wel. Een gede handleiding, en wat ervaring met machinetaal, is hier echter wel p zijn plaats. Omdat het mij aan die handleidingen niet ntbreekt, maar wel aan de ndige machinetaalkennis, heb ik dit niet vlledig ged werkend gekregen. Dit wil zeggen dat ik wel een prgramma heb gemaakt dat netjes een file p de juiste manier verwerkt, maar nu wrdt het tetsenbrd niet meer ged uitgelezen. U kunt dit prgramma p de disk bij dit magazine terugvinden nder de naam RIGHT.COM en RIGHT.PAS. Het gebruik is eenvudig (alleen DOS2!): DIR I RIGHT f RIGHT < FNAAM.EXT f RIGHT < FNAAM.EXT > NEWF.EXT Het gevlg is dat de directry f een tekstfile rechts uitgelijnd p uw scherm verschijnt. Het is niet bedeld als een prgramma dat erg nuttig is, maar enkel m de mgelijkheid te demnstreren. Dit is k de reden dat ik het tetsenbrd niet netjes aan het werk kreeg. Dit zu ik simpel kunnen den dr geen mleiding te gebruiken, maar in nrmaal Pascal alles in te lezen en dit naar het scherm, f naar de juiste file weer uit te veren. Ter verduidelijking plaats ik p het scherm wat als inver en wat als uitver wrdt gebruikt zdat u zelf allerlei tepassingen kunt verzinnen. De inver wrdt in dit prgramma karakter vr karakter gedaan. Dan wrdt er wat gesteid met de CR/LFcde zdat deze eruit wrdt gefilterd en de letters wrden in een string geplaatst. Het vrtdurend p CR/LF cntrleren is gedaan mdat de nieuwe string weer met een WRITELN wrdt weggeschreven. Het WRITELN-statement vegt zelf weer een CR/LF te. De laatste regel van de file wrdt met een WRITE weggeschreven als deze niet met een CR/LF eindigt. Eindigt de laatste regel daar wel mee, dan is deze regel al dr het filter weggeschreven. Als u met dit prgramma een Pascalsurce bekijkt, zult u zien dat aan het eind van de tekst ng extra karakters in de file staan. Deze karakters zult u niet in de Pascaleditr zien, maar u wrdt er juist iedere keer p gewezen als u een prgramma aan nze geachte hfdredacteur aflevert. Zijn tekstverwerkertje is niet slim geneg m dat er uit te filteren. (srry Frank) Zu u een prgramma maken dat alleen het aantal karakters in een file telt, dan zu het eenvudiger zijn m een letter te lezen en direct daarna weer weg te schrijven. Hier is echter alvast een waarschuwing p zijn plaats. Het m en m inlezen en wegschrijven van een karakter is erg traag. In z'n geval kunt u beter even een grte buffer nemen, en deze eerst vullen. Is de buffer helemaal gevuld, dan schrijft u deze in zijn geheel weer naar de file. Deze methde kmt de snelheid zeer ten gede. Let u er bvendien p, dat u na aflp van het redirecten de pinters weer terug zet, anders gaat alles wat u p het scherm aan infrmatie krijgt k rechtstreeks naar de nieuwe file, k de futmeldingen! Variabelen Zals ik in het begin van dit artikel al vertelde zijn er k ng wat variabelen. Waarschijnlijk was men bij Brland van mening dat deze niet nuttig te gebruiken zijn en hebben ze daarm deze variabelen niet in de handleiding uitgelegd. De variabele BufLen is een byte die bij initialiseren de waarde 126 krijgt. Iedere verdere infrmatie ntbreekt en als er iemand is die mij kan vertellen wat ik met deze variabelen kan den zu ik hem/haar zeer erkentelijk zijn. De variabele CBreak is ng veel fraaier. Deze staat in het geheel niet in de handleiding en is verder in geen enkel bek terug te vinden. Het is een Blean die aangeeft f de cmpiler directive C wel f niet actief is. Dr bven in uw cde p te nemen I $e+ 1 f I $e-i kunt u aangeven f er tijdens het prgramma gecntrleerd met wrden p M & m en [0RLl& rm. Deze cmpiler directive is glbaal vr een vlledig prgramma. U kunt dus niet halverwege de cde deze check weer uitzetten. Met behulp van de variabele CBreak kan dat wel. U met dan als cmpiler directive pnemen I $e+ 1 en kunt dan binnen uw prgramma de cntrle uitzetten dr CBreak : ~ F ALSE. Overigens kunt u de I $e+ lk weglaten mdat deze als begin waarde al aan staat. Ik hp dat u met de infrmatie in dit artikel enigszins verweg zult kunnen. Het nderwerp pipelining en redirectin is niet iets waar de gemiddelde MSX' er vaak mee te maken heeft, k ik niet, en het is dan k lastig m een prgramma te schrijven znder de fijne kneepjes te kennen. Ik heb het vrbeeld p de disk dan k geschreven znder gehinderd te wrden dr enige vrkennis. Wilt u verbeteringen aanbrengen, f mij wijzen p mgelijke futen, dan kunt u cntact pnemen met nderstaand adres. Brstelweg MS Enschede tel.: :}-{erman Pst 45

46 ArtGallery De plaatjes blijven gelukkig kmen. Wij verwachten echter dat de kmende beurs in Tilburg een lawine van recensiemateriaal zal pleveren. Dat zal dan een hevige tl eisen van het aantal kleurenpagina's. Dus weer een aflevering van deze ppulaire rubriek. Wij spraken vrig maal al ver de 'geweldadige' plaatjes die wij van smmigen ntvingen. Wij dachten zelfs al aan een speciale aflevering met alleen maar dit srt plaatjes. Wij ntvingen echter meerdere signalen dat men tch liever een mix had. Vlgzaam, in deze, als wij zijn, den wij wat ns gevraagd wrdt dr deze nietzwijgende grep, waarvan wij hpen dat het een meerderheid van de lezers betreft. Slak is één van de vele plaatjes die Marius Hartland uit Krmmenie ns inznd. De tekening blinkt uit in eenvud. Het gebruik van vrij unifrme kleuren trk nze aandacht en wij vnden hem znder meer geschikt vr de vrpagina. Wij kndigden de vrige aflevering al aan, dat één van Marius werken de cver zu kunnen halen. Gegevens ver de werkwijze van Marius ntbreken echter ng steeds. En dat is jammer, want anderen kunnen best iets psteken van zijn aanpak. Ons viel bij de cverplaat, naast de eigenwijze blik van het beest, vral het perfect geplaatste huisje en de bmpjes p de achtergrnd p. Keurig detail. Mai Ng een andere plaat van Marius. Het gebruik van kleuren is nu ng beperkter gewrden. Waarm dan in screen 87 Ja, dat vragen wij ns eigenlijk k af. In screen 5 ziet het plaatje er gelijk uit, maar is wel half z klein. Mie plaatjes p MSX Sneeuwlandschap (SNOW1,2,3) De plaatjes van de pbuwserie vr het sfeerrijke plaatje rechtsnder kmt uit de MSX van Frits van der Kruk. Hij zette ns ermee gelijk behrlijk aan het werk, want hij leverde p een vr ns wel heel bijznder frmaat aan. Zijn file PICTURES was 177 kb grt en wij verbaasden ns ver deze prestatie. Wij mesten echter in het verleden duiken -met hulp van Frits zelf verigensen het bleek, dat hij Graffit van Philips gebruikte als tekenpakket. Dit is de vrlper van het bekende en nu algemeen gebruikte Designer Plus. Het pakket schrijft vier plaatjes in één blk weg nder de naam PICTURES. Wil men meer plaatjes bewaren met men een andere schijf pakken. Dit was in de tijd dat Philips dit leverde ng geeneens z'n vreemde gedachte, mdat de schijven destijds enkelzijdig waren en er tch geen twee sets p een schijf zuden passen. Frits werkte, ver een aantal sessies verdeeld, een vijf uur aan het landschap. Ferrari Een plaatje dat w ij in zijn ttaliteit in het klein en vr een deel heel grt plaatsen. Het is afkmstig van Ramn Ver linden, die hiervr het tekenpakket Graphsaurus v2.0 gebruikte. Ramn zei bescheiden: "dat het wellicht ged geneg was vr de ArtGallery". Zeker Ramn, dat is het, maar in geen geval vr de cver. Het psitieve van je werk is, dat je z'n meite het ge- 1111".,."'".~-:;i::~-~. 46 MSX Cmputer & Club Magaz ine nummer 66 - maart I apri I 1994

47 daan met het plaatsen van extra pixels in een vergangskleur. Dr deze 'antialiasing' lijken de lijnen vleiender en mier. Als u uw gen een beetje dichtknijpt lijkt de vrkant heel mi glad. Nee, niet de materkap, de mater zit daar niet bij een Ferrari. Maar je maakte k een fut: dr een simpel kpiëren liet je de wagen k met de neus naar links staan. Maar de lichtval klpt dan eenvudig niet meer! Je had echt bij die nderste wagen de schaduw anders meten hebben dan bij de bvenste. Wij hpen ngmaals iets van je te ntvangen, waarbij hier dan wel aan gedacht is. Het andere plaatje ligt ng in de bak maar heeft dezelfde fut. 0 ja, het plaatje is in screen 7. Beavis and Butthead, BV &BH Afgrijselijk vind ik dit. Nee, niet de tekening zelf, die is juist z ged dat de rillingen van ellende ver de rug lpen. Deze tekenstijl is ttaal niet mijn smaak. Maar w ij weten dat de smaak van een hfdredacteur niet zaligmakend is en dus plaatsen wij hem tch. Maker Gerrit van den Berg werkte zes uur met MSX PAINT IV aan dit plaatje, dat hij natekende van het vrbeeld p MTV. Vliegtuigen, F-4, B-2 en F-16 Van Arjen Haisma kwam een hele serie gevechtsvliegtuigen; wij tnen u er hier drie uit. Hij werkte met VIDEO V en MSX PAINT IV aan deze plaatjes. Hij is zeer te spreken ver het magazine, maar wel met hem van het hart, dat de plaatjes z blkkerig zijn. Dat klpt inderdaad, maar dat ligt niet aan nze verwerking. Integendeel zelfs, w ij prberen al lange tijd m de plaatjes er in het blad z uit te laten zien als de meeste MSX' ers ze thuis k p het beeldscherm krijgen. Gevangenis, jailman Van Remc Bn kmt de gevangenisbef. Wnend in Krmmenie is hij lid van MSX club West Friesland en MSX club 'De Amsterdammer'. Ok van hem kregen we meer plaatjes dan deze ene en de andere kmen wellicht k ng eens in de rubriek. De Jailman tekende hij na van een CD-ROM-ft uit een Duits cmputerblad. Vermedelijk ten ng znder de tekst erbij. Ok al is de vrraad de laatste tijd redelijk, de 'gst' vr de cver is steeds eng dun en wij meten er zuinig mee mgaan. Blijf dus sturen, drie ArtGalleries p rij slaan een behrlijk gat. :Fran/(J-L f})ruijff MSX Cmputer & Club Magaz ine nummer 66 - maa rt / apri I

48 J vr Q ~ Het maken van Pp-ups is een techn iek iedereen die graag met papier werk t en daarb i j gebe id is dr "" "(J"" """" :~"~ ~ ~~ """ """"""""" eenvud ige en spee Ise mechan iek jes. _ """"""" De Pp -ups die h ier beschreven wrden.----=~ zien er in pr inc ipe uit za Is in f ig. 1. f ig. I. bas isschema A Is je het dubbe Igevuwen pap ier pen L-- ---'= ' vuwt dan gaat het blkje rechtp staan. In fig. 2 ziet u he ze gemaakt wrden. U tekent een rechthek p een ve I pap ier, sn i jdt de be ide zijkanten in en laat de bven - en nderkant zitten. U vuwt het pap ier nu dubbe I en weer pen. De bven - en nderste vuw I i jnen vuwt u k naar vren en de m idde Iste vuw I i jn van het uitgesneden gedee Ite vuwt u naar achteren en k laar is de Pp -up. DE COmpUTER HELPT EEN HANDJE VOOt~ z n eenvud ig ntwerp a Is f ig. 1 is de cmputer natuur I i jk niet nd ig. maar a I spe lend met deze Pp -ups b leek dat vaak vr één ntwerp verscheidene prefexemplaren gemaakt mesten vuwliin sniiliin fig. 2 wrden, en dan is a I dat rechte en prec ieze I i jnen trekken een hee I karwe i. A Is fan van OP denk je a I sne I, kan ik dat n iet even p de msx den. En natuur I i jk kn dat: Lijnen tekenen is geen prb leem en k st ippe II i jnt jes zijn eenvud ig te tekenen: A liereerst teken ik a Iie I i jnen gewn in het zwart, a Is a lies getekend is, laad ik het kie ine stem~e It.e I 1II1 I <VUL -STRP STP> in. Zet J;~::i\f ~ ~ en I ('lij.iij]i) I p 1('1IJ! I 11 Hl., I.111,ui. I en 1 [ 1_ 11_IIJJ.! 11. Vervlgens kies ik uit het tekenmenu 11 in.ij n 1I[I).::t I en maak ver de lijn een klein rechthekje. De lijn ziet er daarna u it a Is een st ippe lii jn I... I. A ROOm WITH A VIEW Het decr mest een kamer met u itz icht zijn. Ik za I hier beschr i jven he dat tt stand gekmen is. Hiernaast z iet u het patrn van de Rm w ith a view. Om het resu It aat in 30 te bewnderen met u het best and, <POPUP... PCT> in laden en de k lm u itpr inten de sn i j I i jnen uitsn i jden en de vuw I i jnen mvuwen. In <POPUP5.PCT> staat het ze Ifde ntwerp maar nu ingek leurd met vu liers. De eerste stap is za Is hierbven beschreven het [GR 10] aanzetten. Daarna wrdt de t afe I getekend eerst gewn de bas isvrm: [ 'ijl ]. In een eerdere vet~s ie was de t afe I wat grter, maar daar is ju ist een prgramma a Is dit z prett ig vr: U w i jz igt gemakke I i jk iets. Na de t afe I kwam de I inkerste I [e;.]. Dr het gebru ik van het gr id is de maat van deze meube Is beperk f:- De pten van de ste I zijn b. v. Lf gr id -stps breed. Dat kan k fijner afgeste Id wrden a Is u de pten b. v. 0,8 cm breed wilt hebben dan meten ze (b i j een afdruk p 2 LfO dts per inch en 3x zbreed afdrukken) 0,8 *" 2 LfO : 2, 5Lf = 75 P ixe Is breed zijn. U met dan echter znder het gr id tekenen. Na de bas isvrm getekend te hebben tekenen we de hfdvuw I i in (1) en bepa len de breedte van de t afe I en de ste len. met 11 i n. ij n 11[ I) ::t I tekenen we deze bij (2) er bvenp. met 11 ij i 1., I.111 iiii 1 maken we 48

49 _r. (5) ---l r._~~~.l ~ (3) --~ ~-~-~ l.,. n., öy <=~=>-~ c:~~-~ ~ ~ ~ IJ ~ IJ ~_~~) ---,_:n C:3)- -(-3"5 (3) (3) IJ ---c:3)---- een stem.el van de linkerstel en via l.. lij.i..."1 -> 1...'.;UIHîÎB 1 -> I... i ij I ;I)'H. I - > 11 _I! 13.. i H( ij n J." I maken we daat~ de rechter ste I van en plaatsen d ie in het ntwerp. Verv Igens maken we van de I i jnen (1)... (2) en (3) st ippe II i jnen. U heeft nu een Ppup van de t afe 1 en stel... maar we wilden meer... er mest k ng een raam kmen: Het raam ze If tekenen is n iet z me i I i jk... maar d if met naar achteren gevuwen wrden. [Jaar vr met er een tweede hfd --vuw I i jn kmen (Lf). [Je ramen meten pen kunnen dat kan dr de lijnen (5) en (6) u it te sn i jden. Het ntwerp is nu af (! Zet het p disk!). U kunt het nu ~aan u it~r Inten. A Rm w ith a view F!r int ik u it met Illililil. ;liuou. al p I 111);.1 en I U Hilil.UlllltJ. al p l"up)1 (bij een res lut ie van 2 LfO [JP I) Verv Igens sn i jdt u a lies u it en vuwt a lies m. [Je pij It jes ljil ~ <P IJL T JES:.S:TP> geven aan he gevuwen met wrden. U heeft nu uw kamer met u itz Icht. [Jat w i I zegqen het u itz icht is er ng niet. Op de disk is dat echter te vinden in :':::POPUP3.PCT>. A Is u deze in laad I' zu It u k daar vuw I i jnen aantreffen. [Jeze met u eerst tekenen a Ivrens u het u itz icht er~ zet. We maken een kader met 11 3il l l #îi i_lil ;WIl Jj #îi!.1 waarvan de bvenlijn ge I i jk lpt met de bven I i jn van het raam (5). [Je nderste I i jn kmt p een afstand ge I i jk aan de diepte van het raam (8) bven de hfdvuwlijn (1). In (Ie 1 iguur aangegeven met ~. U maakt een tweede kader er tegenaan met a Is nderste I i jn de hfdvuw I i In. Eventuee I maakt u er k een van het raam. Nu wist u uw scherm en plaatst u <ZOmER.S:TP>. Ik wens u veel plezier met het maken van uw eigen Pp--ups. HON HOLS:T Li t te-ra tuur: Pp-ups ze-lf make-n. Ide-le-t te Munne-ke-. Cante-cle-e-r-. De- Bilt ISBt-..,j ::::: =-- Sp iege It uw Pp --up... p lak hem achtet~p kat~tn. U z iet geen sn i j -- en vuw I i jnen aan de bu itenkant. 49

50 Nt Again! PSG Tracker is het muziekprgramma waarmee flying Bytes bekendheid heeft gekregen. Met Nt Again! strt ze zich nu p de spelsftware. We meten wachten tt de beurs in Tilburg, maar de eerste indruk is psitief. Het spel is in feite een variant p Arkanid. In tegenstelling tt dit spel is Nt Again! in eerste instantie gemaakt vr twee spelers. Ok is een 'één-speler'ptie aanwezig. Een preview spaarde psitieve items etc. etc. Je kunt je tegenstander p deze manier behrlijk dwars zitten en dat is juist wat een spel als dit aantrekkelijk maakt. Bestelinfrmatie : Maak f 24,95 ver p girrekening t.n.v. Flying Bytes te Leek.v.v. Nt Again! Tel ( uur) Op het scherm zien we twee batjes, een rde en een blauwe. Iedere speler heeft een eigen bal. Zals bij Arkanid is het k bij Nt Again! de bedeling het veld 'leeg' te spelen. Raakt een bal het batje van een speler, dan krijgt deze de kleur van deze speler, dus rd f blauw. Is het balletje blauw en raakt het een steen, dan krijgt de blauwe speler de bijbehrende punten cq items. Is het balletje rd, dan zijn de punten vr de rde speler. Winnaar is diegene die aan het einde de meeste punten heeft verzameld. Pas echter p, je hebt slechts een beperkt aantal levens en telkens als je een bal in het veld dr laat gaan, verlies je er één. Zals gezegd werkt Nt Again! met items. Deze geven de speler vrdelen, zals bijvrbeeld brders, kleefbatjes, meerdere ballen etc. etc. Er zijn echter k items die je liever kwijt dan rijk bent, b.v. mdraaiing van de besturing, wissen van je meizaam bij elkaar ge- Het spel is geschreven vr de MSX2. De makers hebben hier dankbaar gebruik van gemaakt, de grafische mlijsting is ged. De muziek is geschreven met Mnblaster. Dit betekent vlledige ndersteuning van MSX-MUSIC en MSX-AU DIO, stere dus. Interessant detail, vr de geluidseffecten wrdt gebruik gemaakt van de samplechip die in de muziekmdule is ingebuwd. Heb je geen muziekmdule, dan wrden de effecten afgespeeld via de ude vertruwde PSG. Het spel zal p 26 maart tijdens de MSXbeurs in Tilburg wrden gereleased. De prijs is laag te nemen, f 24,95. Op de beurs geldt een intrductieprijs van twee tientjes. Jlnne de 1{.aaá 50 MSX Cmputer & Clu b Magazine

51 m = COMPUTER CLUB GOU DA (INT.) DISTRIBUTIE van: HARDWARE-SOFnNARE SUPPLIES Middelblk BM Guderak Hlland Tel.: (Arjan) Tel.: (Gert) Fax: Kreaanse imprt Verzamel mdules 126 in 1 (weer leverbaar!) ,00 RC1 128 in 1 verzamelrm ,00 RC1 90 in 1 verzamelrm... 99,00 RC1 80 in 1 verzamelrm... 99,00 RC1 64 in 1 verzamelrm... 99,00 RC1 60 in 1 verzamelrm... 99,00 RC1 4 in 1 (4x32kB games; OP=OP) 29,00 RC1 5 in 1 (Knami's)... 69,00 RC1 Een lijst met de inhud van bvenstaande ROMS is p aanvraag verkrijgbaar! MSX1 ROMS 1942 (schietspel WO 11)... 79,00 RC1 Airwlf... verwacht RC1 Blck Hle (Quarth vr MSX1) 69,00 RC1 Cybrg... verwacht RC1 Dley, the dinsaur... 69,00 RC1 Dr. Hell... 69,00 RC1 Dragn Quest... 79,00 RC1 Eagle 5 (schietspel)... 69,00 RC1 F1-Spirit... 79,00 RC1 Fairlyland Stry... 59,00 RC1 Fantasy Zne... 79,00 RC1 Mari Brs I... 69,00 RC1 Mari Brs II... 69,00 RC1 Mari Brs ,00 RC1 Nemesis ,00 RC1 Nemesis 3 (SCC)... 99,00 RC1 Olympic... 49,00 RC1 Penguin Adventure... 69,00 RC1 Pennant Race... verwacht RC1 Puznic... 69,00 RC1 Rb Wres ,00 RC1 Smart By (OP=OP)... 29,00 RC1 Salamander... 79,00 RC1 Super Bubble Bbbie... 79,00 RC1 Super Penguin... 79,00 RC1 StreetMaster... 69,00 RC1 Tetris... 69,00 RC1 Three Dragn Stry... 69,00 RC1 The Fantasm Sldier... 79,00 RC1 Xevius Micr... 69,00 RC1 MSX2 ROMS Alien... verwacht RC2 Ash Guine... 79,00 RC2 Arkanid ,00 RC2 Arsene Lupinlll... 79,00 RC2 Dragn Buster... 79,00 RC2 Druid... 79,00 RC2 Family Billiards... 79,00 RC2 Firebird... 69,00 RC2 Gryzr (Cntra)... 79,00 RC2 Higemaru... 79,00 RC2 King's Valley ,00 RC2 King Kng verwacht RC2 King Knight... verwacht RC2 Mn Mn Mnster... 99,00 RC2 Outrun... verwacht RC2 Predatr... verwacht RC2 Prject A2 (karate)... 79,00 RC2 Slid Snake Metal Gear 11 (SCC) ,00 RC2 Super Ramb... 79,00 RC2 Super Rad Runner... verwacht RC2 Strategic Mars... 79,00 RC2 Quarth (SCC)... 99,00 RC2 Quinple... 99,00 RC2 Vampire Killer... 69,00 RC2 Zanac Excellent... 79,00 RC2 Beken MSX DOS 2 handleiding... 30,00 NED V9938 (MSX2 videchip)... 50,00 ENG V9958 (MSX2+ videchip)... 15,00 ENG V9990 (videchip)... 60,00 ENG Y8950 (MSX Audi)... 30,00 ENG YM 2413 (MSX Music)... 25,00 ENG Technical Databk GT... 75,00 JAP Sftware Aladin ,00 DS2 Ansi Editr (incl. JANSI.TSR).. 20,00 DS2 Black Cycln... 45,00 SS2 Bz's Big Adventure... 37,50 DS2 Brainstrm... 20,00 DS2 C-Qensr (MIDI inspelen)... 25,00 DS2 Cheatmaster... 20,00 DS2 Clumbus (tekenprgramma).. 20,00 D2+ DAS.S... 65,00 DS2 Dawn f Time (STaTiON dem) 15,00 DS2 Delta... 15,00 DS2 DIX... 35,00 DS2 Edicad (CAD in 3D)... 60,00 DS2 Frantic (ANMA)... 35,00 DS2 Giana Sisters... 32,50 DS2 Gldrush (fruitautmaat)... 17,50 DS2 Magnar... 45,00 SS2 Megadm... 40,00 D2+ Mnblaster versie ,50 SS2 Mnblaster music disk... 17,50 DS2 Mnblaster midi player... 35,00 DS2 MSX2BASE... 75,00 DS2 Nsh (ANMA)... 30,00 DS2 N Fuss (ANMA)... 20,00 SS2 PItCad (tekenen p pltter)... 20,00 DS2 Pltterdisk I... 20,00 DS2 Pltterdisk ,00 DS2 PSG Sampler... 27,50 DS2 PSG Tracker... 27,50 DS2 Pumpkin Adventure ,00 DS2 Quattr... 15,00 DS2 Squeek (ANMA)... 20,00 DS2 Teachers Terrr... 20,50 DS2 Titleman (NMS 8280)... 10,00 DS2 Trxx (ANMA)... 35,00 DS2 Twinslag (zeeslag)... 25,00 SS1 Vide Manager... 35,00 DS2 WB ASS ,00 DS2 Diskdrives (720 kb) zwart f beige, merk TEAC Lsse drive (met kabel) ,00 NED Lsse kabel (34 plig)... 20,00 Inbuwsetje NMS ,00 NED Idem. + diskdrive ,00 NED Exteme drive + kabels, kast en veding ,00 Inbuw in VG 8235 (+ROM) ,00 Inbuw in NMS ,00 Idem. + 2e drive aansluiting ,00 Inbuw in NMS ,00 Inbuw in Sny HB ,00 Hardware IBM 60 MB SCSI harddisk ,00 IBM 60 MB SCSI harddisk incl. kast, kabels en veding ,00 IBM 60 MB SCSI harddisk incl. kast, kabels, veding, nieuwe interface en MSX-DOS ,00 NED Harddiskinterface (MSX2) ,00 NED Harddiskinterface (TurbR) ,00 NED Memry Mapper 1024 kb ,00 7MHz Memry Mapper 2048 kb ,00 7MHz Memry Mapper 4096 kb ,00 7MHz MSX DOS 2.22 (+ disk)... 60,00 Veding 220 V naar 110 V ,00 RGB-Scartkabel... 45,00 Scart-Scartkabel... 30,00 Teprm ,00 NED Ventilatr inbuwpakket ,00 NED tlieuwe Harddisk Interface Een grtere betruwbaarheid, een klein dsje en netwerkmgelijkheden. Dat zijn de nieuwe kwaliteiten van nze SCSI interface vr de MSX2 bezitters. Vr de TurbR bezitters geldt ng een extra vrdeel: een snelheidsverhging tt een niveau dat zelfs bven dat van een ramdisk ligt! U gelft ns niet? Hier is het bewijs' Oude interfaces kb/s Nieuwe TurbR ROM versie kb/s Ramdisk (H-disk Turb R) kb/s Ramdisk (nu met DOS2CASH) kb/s gemeten p TurbR GT met IBM 60 MB harddisk en het prgramma DOSSCAN 1991 ROWI. Alle prijzen inclusief verzendksten, uitgeznderd in/mbuw. Remburs f 10,=. Wijzigingen vrbehuden Bankrelatie: Rabbank nr t.n.v. A.E. Prsman Girnummer van de bank Guderak

52 Cursus ML Tetsen uitlezen is niet meilijk wanneer je van de keybardbuffer gebruik maakt. Wanneer echter de BlOs-interrupt niet meer aangerepen wrdt, wrdt het lastiger. Op z'n mment is het handig m daar zelf een rutine vr te hebben. Heeft u ng prblemen bij het prgrammeren van specifieke rutines? Wellicht is het een geschikt nderwerp vr deze cursus. Neem dan cntact p met: Iv Wubbels Varsseveldseweg Ll Detinchem Tel Het prgrammeren van een spel f een spectaculaire dem is vaak een tijdkritische bezigheid. Om zveel mgelijk dingen tegelijk te den, is snel prgrammeren nvermijdelijk. Dit betekent, dat de standaard BIOS-interrupt meestal uitgeschakeld wrdt. Hierdr kan geen gebruik gemaakt wrden van de keybardbuffer. Om dan tch het tetsenbrd uit te kunnen lezen, is er een BIOS-rutine die rechtstreeks de tetsenbrdmatrix uitleest. Deze BI05-rutine (SNSMAT, p adres 0141h) levert echter geen ASCII-cde, maar een bitmatrix, die per tets de status (ingedrukt f niet) aangeeft. Matrix uitlezen Om tch een ASCII-cde te krijgen zullen we deze matrix meten decderen. De verschillende tetsen zijn verdeeld in acht rijen van acht, waarvan je alleen één bepaalde rij kunt uitlezen. Deze wrdt in de vrm van een byte-dus vr elke tets één bit-gegeven. Is het bit 1, dan is de tets niet ingedrukt. Is het bit 0, dan is de tets wel ingedrukt. Speciale tetsen Nu kmen niet alle tetsen vereen met een bepaalde ASCII-waarde, zals CODE, GRAPH, SHIFT enzvrt. Deze geven we daarm een eigen cde. Bij het uitlezen van de keybard buffer krijg je deze tetsen niet direct, maar alleen in de vrm van een tetsencmbinatie (bijvrbeeld CTRL-E, SHIFT+letter, GRAPH+tets). Bij deze rutine kun je dus zelf bepalen wat je ermee det. Werking De rutine werkt, in grte lijnen gezien, als vlgt. De rijen wrden één vr één uitgelezen. De gelezen waarde wrdt eerst vergeleken met de vrige waarde. Is hij gelijk dan wrdt hij genegeerd. Dit mdat niet vaststaat met welke tussenpzen de rutine aangerepen wrdt. Als deze vrij krt zijn, kan het vrkmen, dat je bij elke tetsaanslag wel een stuk f zeven dezelfde tekens krijgt. Zijn de waarden niet gelijk, dan wrdt hij als ude waarde bewaard. Vervlgens wrdt er gekeken f een f meer van de tetsen p de betreffende rij ingedrukt zijn. Z niet, dan wrdt de vlgende rij gecntrleerd. Dr de bits telkens naar links te schuiven, wrdt gekeken welke tets in de rij ingedrukt is. Uit een tabel wrdt dan de juiste waarde gehaald. Tetsen uitlezen Gebruik Vanuit het hfdprgramma kan de rutine RD_KEY aangerepen wrden. Is er een tets ingedrukt, dan geeft deze rutine een CarryFlag terug. In A staat dan de ASCII-cde van de ingedrukte tets. Vr de speciale-nrmaal niet uitleesbare-tetsen is een eigen cde bedacht. Deze cdes zijn dus alleen geldig vr de rutine RD_KEY! libraries Het PUELIC-cmmand in de surce cde werkt niet met alle cmpilers en kan daarm k best weggelaten wrden. Het is echter wel handig wanneer je zelf libraries wilt maken. De cmpiler met dan.rel -files kunnen maken. Cmpilers die dit kunnen zijn nder andere de net nieuw verschenen META en de ude vertruwde DEVPACSO ; niet uitleesbare tetsen F1 : EQU 200 F2: EQU 201 F3: EQU 202 F4: EQU 203 F5: EQU 204 STOP: EQU 205 CODE: EQU 206 CAP: EQU 207 GRAPH: EQU 208 CTRL: EQU 209 SHIFT: EQU 210 ; wel uitleesbare tetsen ES: EQU 8 TAE: EQU 9 HOME: EQU 11 RETURN: EQU 13 INS: EQU 18 SEL: EQU 24 ESC: EQU 27 RIGHT: EQU 28 LEFT: EQU 29 UP: EQU 30 DOWN: EQU 31 SPACE: EQU 32 DEL: EQU 127 ; rutine vr keybardread SNSMAT: EQU 0141H DEFB DEFW DEFW DEFW OFEH ST EN ST 52

53 ST: ORG PUBLIC RD KEY: LD EXX LD EXX LD LD LD ALLROW: PUSH LD CALL POP EXX CP EXX JR EXX LD EXX CPL AND JR NO CHK: INC ADD EXX INC EXX DJNZ XOR RET KEYFND: ADD JR INC JR THSKEY: LD SCF RET MATRIX: DEFB DEFB DEFB DEFB DEFB DEFB DEFB DEFB DEFB OLDROW: DEFB EN: END OD200H RD KEY... T; BB... ~. HL,MATRIX HL,OLDROW DE,8 C,O B,8 BC A,C SNSMAT BC (HL) Z,NO_CHK (HL),A A NZ,KEYFND C HL,DE HL ALLROW A A,A C,THSKEY HL KEYFND A, (HL) alleen vr meta/devpac80 begin van cdetabel tabel met vrige waarden ffset per rij in cdetabel rijnummer 0 in ttaal 8 rijen snsmat verandert 'c' te nderzeken rijnummer lees tetsenbrdrij herstel bc test nu f de ingedrukte tets gelijk is aan de vrige ja, niet drgeven nee, bewaar nu deze waarde vr de vlgende keer klap alle bits m is er een tets ingedrukt? ja nee, lees vlgende rij k vlgende rij in cdetabel test verder... cf~o --) niets ingedrukt test hgste bit ~1 --) tets gevnden vlgende tets zek verder lees gevnden tets cf~l --) tets ingedrukt " " ASCII-data per rij "; [@\~-98" "BA_I.,l:" "JIHGFEDC" "RQPONMLK" "ZYXWVUTS" F3,F2,F1,CODE,CAP,GRAPH,CTRL,SHIFT RETURN,SEL,BS,STOP,TAB,ESC,F5,F4 RIGHT,DOWN,UP,LEFT,DEL, INS,HOME,SPACE 0,0,0,0,0,0,0,0 Nieuwe pzet De laatste jaren hebben we aardig wat infrmatieve artikelen ver machinetaal geschreven. In het begin hebben we de werking van de Z80 diep uitgespit. Met de kmst van de Turb-R kwam k de R800 aan bd. Maar de Z80 is niet eindels ingewikkeld. En na vele cursussen waren alle details van de prcessr besprken. Hiermee was echter ng geen einde aan de cursusreeks gekmen, want in de tweede reeks werd begnnen met de uitleg van de hardware p de MSX. Vral de videprcessr kreeg grte aandacht. En k ver de geluid-chips verschenen diverse artikelen. Maar k aan de hardwarekant kwam een eind. Dus werd weer een nieuwe weg ingeslagen. Dit keer werd veel aandacht aan de BIOS geschnken. In een aantal artikelen werd zelfs een cmpleet verzicht van de MSX2 BIOS gegeven. Dit bleek z'n succes te zijn, dat dit verzichtals zelfbuwbekje-uitgegeven werd. De laatste tijd hebben we aandacht geschnken aan kleine rutines, die prgrammeurs regelmatig tegenkmen. Grte prgramma's Er is echter één zeer belangrijk aspect, waar nit veel aandacht aan geschnken is. Zelfs in de vele beken, die de afgelpen jaren ver de Z80 verschenen zijn, werd de prblematiek van het maken van grte prgramma's nauwelijks beschreven. In de nu kmende artikelen leggen we dan k uit, he een grt prgramma wrdt pgebuwd. Hierbij bieden we een helpende hand aan de beginnende Z80-prgrammeur, die een mi spel f vltte dem wil maken. We zullen deze reeks beginnen met een artikei ver gestructureerd prgrammeren. Hierin wrdt uitgelegd he een grt prgramma pgezet wrdt znder dat dit eindigt in een nverzichtelijke bende, waar niemand meer wijs uit wrdt. In de vlgende afleveringen kmen specifieke prblemen aan bd. Denk hierbij aan: 'het laten bewegen van kgels in een schietspel', 'het hrizntaal scrllen van het scherm' f 'het driedimensinaallaten bewegen van sterren'. Op die manier met het mgelijk wrden m vrnemde prgramma's te maken en... uiteindelijk uit te brengen. ~a[c tdam Iv Wu66eLs 53

54 Mari Brs Ppulaire spelletjes wrden vaak gecnverteerd van het ene systeem naar het andere. Z ging het k met Mari Brs, bekend van Nintend. Is de Zemina cnversie nder de naam Super By geslaagd? Van Super By, de naam die Zemina gaf aan haar Maria Brs imitaties, zijn inmiddels al drie delen verschenen: Super By I, II en III. Natuurlijk bespreken we ze dan alle drie. Super By I Een mie cartridge, vrzien van een mi fullclr etiket en een stevige ds. Er wrdt geen handleiding bijgeleverd, waardr er eerst maar iets aangermmeld met wrden. Grte vraag vr mij is, wat ik met den. Ik zie Maria, wie zu hem niet herkennen, maar verder weet ik niets. Nu ja, het is een platfrmspel, met een statusregel die scre, punten, de wereld en een tijd weergeeft. Wereld heeft hier blijkbaar de plaats ingenmen van levels. Ik lp naar rechts, zie een vraagteken hangen en na hier tegenp gesprngen te zijn, wrdt het aantal munten met één verhgd. Er valt een paddestel naar beneden, ik vang hem p en vilá... peens ben ik een stuk grter gewrden. Daar kmt een vijand aan, even springen. Hé, net te krt gesprngen, waardr ik er bvenp terecht km. Tt mijn grte verbazing verdwijnt het kwaadaardig figuur. Z versla je dus blijkbaar je vijanden. dus zal het er wel p neer kmen, dat deze prinses gered met wrden uit de klauwen van het mnster. De muziek is, zals van MSX1 verwacht kan wrden, alleen PSG. Het muziekje kan niet uitgezet wrden en dat betekent, dat de vlumeknp van mijn mnitr zijn diensten weer eens met bewijzen. Ok de graphics zijn niet direct ged te nemen. Wat ik met de muntjes met den, is me verigens (ng) niet duidelijk. Super By 11 Super By II biedt meer van hetzelfde. Weliswaar nieuwe werelden, met de bstakels p een wat andere wijze gerangschikt, maar znder echte wijzigingen. Het lijkt me dat Zemina het succes van Super By I wilde uitbuiten dr de gebruikte veldeditr ng een keer p te starten en p die manier Super By II gemaakt heeft. Iedereen die Super By I heeft, heft Super By II niet te kpen en andersm geldt hetzelfde. Wel is Super By II een stuk meilijker dan Super By I. Super By 111 De laatste Super zals de \f","r~'", Dat Bestelinfrmatie: zie de advertentie. MSX Club Guda Middelblk BM Guderak Tel (Arjan) Halverwege wereld 1-4 is mijn geluk p en raak ik één vr één mijn kstbare leventjes kwijt. Een nadere bestudering van de ds leert me, dat Maria waarschijnlijk p zek is naar een prinses, die vastgehuden wrdt dr een grt mnster. De fantasie van de spelletjesmakers is meestal niet al te grt, 54 MSX Cmputer & Club Magazillc Ilummcr 66 - maart / april 1994

55 sprites zijn inmiddels ingekleurd met meer dan één kleur en de verige graphics hebben k behrlijk wat kleur gekregen. Zelfs de muziek wrdt vlwassener en klinkt een stuk vller. Hewel er af en te een valse nt klinkt, is het wel een vrlijk deuntje. Tch zal, dr de cnstante herhaling, k hier de vlumeknp uiteindelijk p nul wrden gezet. De scre, tijd en munten zijn gebleven in de statusbalk, de werelden zijn ver- dwenen, maar er zijn k twee nieuwe dingen aanwezig. De één hudt bij heveel keer je een gezichtje hebt pgepakt. Is dat aantal pgelpen tt vijf stuks, dan wrdt het aantal levens met één verhgd. De ander geeft weer wat vr speciale Mari je p dit mment hebt: is dat een nrmale f één met speciale mgelijkheden. Z zijn er bijvrbeeld een extra grte Mari en zelfs een nsterfelijke Mari. Die laatste duurt verigens maar heel krt. De levels zijn p een zelfde manier pgebuwd als de werelden in de twee vrgaande versies. Grafisch beter, qua meilijkheidsgraad ngeveer tussen Super By I en 11 in. Wel is Super By III een stuk uitgebreider dan zijn jngere brertjes. Cnclusie Als u Mari vr de MSX wilt aanschaffen, kunt u dat het beste den dr Super By III te kpen. De vrgaande versies den weliswaar wat ze zuden meten den, maar versie 111 det dit beter. Bij MSX Club Guda weten ze dit blijkbaar k, want waar Super By I en 11 f 69,- per stuk ksten, met vr Super By III een tientje meer betaald wrden, f 79,-. Grafisch blijft het MSX1, maar qua spel plezier vertreffen deze spellen menig MSX2-spel. Een aanrader vr alle MSX' ers, die nu k eens Mari willen spelen! (jert de 1300m DATABUS mededelingen en herstellen van futen In deze rubriek wrden mededelingen gedan, die vr lezers en abnnees van belang kunnen zijn. Is er ergens een fut(je) gemaakt, dan wrdt die in de betrkken rubriek f hier gemeld en, indien mgelijk, hersteld. Laatste nummer in lsse verkp Deze MCCM, nummer 66, is de laatste die u in de kisken zult aantreffen. Het abnneebestand is vralsng grt geneg m u vrlpig van ns MSX-blad te blijven vrzien. De lsse verkp in kisken en winkels liep echter zdanig terug dat daar (te veel) geld bij mest. Wij vinden het nverantwrd m z de reguliere abnnee p te laten draaien vr de ksten, die gemaakt meten wrden m anderen, die geen abnnee zijn, tch van MCCM te vrzien. De kper van lsse nummers kreeg truwens tch al vaak het lid p de neus, drdat zijn winkel uitverkcht gaf. En dan te bedenken dat wij van andere winkels weer hnderden returexemplaren kregen. Heel misschien kmt MCCM af en te tch ng eens in de winkel m z nieuwe abnnees te trekken, die anders niet van ns bestaan weten. De ksten van z'n actie zijn echter erg hg en waarschijnlijk niet gerechtvaardigd. U kunt er dan k maar beter vanuit gaan dat dit echt het laatste nummer in kisk en winkel is. PD-verkp stilgelegd Zals u al uit een reactie p een lezersbrief in de pstrubriek kn lezen is de PD-vrraad niet p rde. Om futen tt een minimum te beperken is daarm beslten de verkp van nze PDsftware stil te leggen. Wat we hebben is er wel bij p beurzen, maar bestellen kan pas weer na de mededeling dat alles p rde is. Aanleveren Maiskrrels Om Maiskrrels aan te leveren staat bij die rubriek een bn (pagina 19), die gekpieerd mag wrden. Wij hebben echter geen bezwaar tegen een andere wijze van aanleveren als u zich maar wel hudt aan de vrwaarde van duidelijke leesbaarheid en een tekstgrtte van z'n hnderd tekens. En daar hren k de spaties bij! Is een advertentie grter, dan wrdt er dr ns in geschrapt tt de Maiskrrel wel aan die grttenrm vldet. Wilt u dat vrkmen dan zult u rekening meten huden met spaties, k als de tekst p de vlgende regel drgaat en uw telefnnummer erbij plaatsen. Een andere mgelijkheid is natuurlijk een dubbel grte Maiskrrel te plaatsen vr tien gulden. Ziet u dus grtere Maiskrrels is dat van iemand, die k meer betaalde en daarm wel zijn hele tekst kreeg. Schrappen wij in Maiskrrels gebeurt dat wel 'eerlijk', we zetten er bijvrbeeld wel het telefnnummer bij maar laten de laatste 'aanbiedingen' vervallen. 55

56 BASIC technieken dee/4 Belfd is belfd en ik km deze keer dan k terug p het maken van cirkeldiagrammen. Bvendien nemen we een kijkje in de keuken van de bleaanse algebra. Ik leg uit he je REPEAT... UNTIL kunt simuleren met een FOR... NEXT-Ius. Zals u zich misschien ng herinnert van de vrige keer ntvingen wij van de heer Reidsma uit Sest een prgramma waarmee cirkeldiagrammen p het scherm kunnen wrden getverd. In de begeleidende brief vertelde hij, dat hij het prgramma maakte aan de hand van een prgramma van Stark-Texel en stelde hij een aantal vragen. Zals ik de vrige keer al pmerkte, kn het prgramma veel handiger wrden geprgrammeerd dr gebruik te maken van arrays. De listing die hier staat afgedrukt is het resultaat na een zeer grndige verbuwing. Ik ben bang dat de heer Reidsma zijn listing nauwelijks ng terug zal kennen! De belangrijkste wijziging is natuurlijk dat het nu met arrays werkt. Vr pi werd een vreemde manier gebruikt, namelijk DEF FNP ~4 * ATN ( 1). Een cnstante functie definiëren heeft weinig zin, PI ~4 * ATN (1) lijkt me daarm lgischer. Ik heb hier DP~2 * 4 * ATN (1) gebruikt, mdat er tch steeds 2rc (DP = Dubbel Pi) ndig is. 8 * ATN (1) kan natuurlijk k, maar met 2 * 4 * ATN ( 1 ) zie je duidelijker dat het 2rc is. Het cmmand DEF FN is verigens wel zeer geschikt vr andere delen; ik km er in een later deel van deze serie zeker ng p terug. Clrspill In de begeleidende brief vreg de heer Reidsma zich af f het niet mgelijk was m iets aan de clrspill (het drlpen van de kleuren) p MSX1 te den. Onze hfdredacteur had daar een uitstekende plssing vr. In het rsprnkelijke prgramma werden steeds de segmenten getekend met als eindhek de beginhek van het vlgende segment. Nu wrdt als eindhek steeds de waarde -2rc genmen, wat uiteindelijk hetzelfde resultaat geeft maar met veel minder clrspill! Dit heeft tevens het vrdeel dat er geen cördinaten heven te wrden berekend vr het cmmand PAINT. MSX1 versie De hier afgedrukte versie is vr MSX2. Met een paar kleine wijzigingen werkt het prgramma echter k uitstekend p een MSX1. Het vlgende met wrden aangepast: regel 1640: SCREEN 5 wrdt SCREEN 2 regel 1840:,0, TPSET weghalen De teveging, 0, TPSET in regel 1840 heb ik erbij gezet mdat p er dan geen lelijke blauwe balkjes m de tekst kmen (haal het maar eens weg als u niet weet wat ik bedel). De heer Reidsma merkte p dat de cirkels die je krijgt met CIRCLE niet altijd mi rnd zijn. U kunt eventueel de cirkel helemaal zelf tekenen met behulp van sinus en csinus, maar dat wrdt erg traag en ik denk niet dat het veel mier wrdt. Verder vreg hij ng he het prgramma kan wrden aangepast vr SCREEN 7. Dat is vrij eenvudig, alleen een aantal cördinaten aanpassen. Bleaanse algebra Een uitspraak kan waar f nwaar zijn. In Pascal is er een speciaal datatype, het type BOOLEAN, m dit p te slaan. De waarden die dit type kan aannemen zijn TRUE en FALSE. In MSX-BASIC is het niet z luxe, daar wrdt 'waar' weergegeven met de integer waarde -1 en 'nwaar' met O. Dit lijkt misschien vreemd mdat het in de bleaanse algebra nrmaal is m 'waar' met 1 weer te geven in plaats van -1, maar dat kmt mdat NOT(O) gelijk is aan -1. In de cmputer wrdt -1 namelijk pgeslagen als en 0 als NOT maakt van een 0 een 1 en andersm. Prbeert u het vlgende maar eens: PRINT 3~4 De MSX zal nu een 0 p het scherm zetten. Prbeert u PRINT 3~3, dan verschijnt er -1. '3=4' en '3=3' zijn zgenaamde blean expressies, waarvan de uitkmst waar (-1) f nwaar (0) kan zijn. Al heeft u het misschien niet beseft, als u in BASIC prgrammeert gebruikt u aan de lpende band blean expressies. In bijvrbeeld IF A>O THEN... is 'A>O' de blean expressie die wrdt uitgerekend. Is het waar, dan wrden de statements achter THEN uitgeverd. Het is minder bekend dat er k met de bleanwaardes kan wrden gerekend! Bijvrbeeld IF A>O THEN B~B+1 kan k z: B~B- (A>O) nummer 66 - maart / apri I 1994

57 1 Q C Ik raad niet aan m dit vaak te den, want het bevrdert de leesbaarheid van uw prgramma zeker niet. Vr neliners is het echter zeer geschikt! Waarm den de twee bvenstaande statements eigenlijk hetzelfde? Ik neem aan dat de eerste geen prblemen plevert. Bij de tweede wrdt eerst de waarde van (A>O) uitgerekend. Dit is -1 als A grter dan 0 is, anders O. Van B wrdt dus -1 afgetrkken als A grter dan 0 is, dat is hetzelfde als 1 bij Bptellen. AND, OR en NOT Met behulp van de lgische peratren AND, OR en NOT kunnen we samengestelde blean expressies pstellen. Bijvrbeeld: IF (A>O) OR (C$~"S")) «B>3) AND THEN '" AND en OR betekenen gewn 'en' en 'f', verdere uitleg lijkt me verbdig. NOT maakt zals ik al eerder zei van waar nwaar en van nwaar waar. MSX-BASIC heeft k een aantal standaard bleanfuncties, één van de bekendste is STRIG (n). Als we willen wachten tt de spatiebalk wrdt ingedrukt, dan ziet dat er z uit: 100 IF NOT STRIG(O) THEN 100 Cursrbesturing In BASIC technieken deel 2 besprak ik de beste manier m de cursrtetsen f jystick uit te lezen, namelijk met ON GOTO. Bij de 'research' vr dat artikel had ik de snelheid gemeten van alle mgelijke manier m de cursrtetsen f jystick uit te lezen, en ON GOTO kwam daarbij als snelste uit de bus. De meest cmpacte maar k verreweg de langzaamste werkt met een flinke dsis bleaanse algebra. Vervang regel 200 t/m 330 (zie CURSOR.BAS in MCCM 63, pagina 56) dr het vlgende: 200 S~STICK(O) 210 X~X-(S>1)*(S<5)*(X<255)+ (S>5) * (S<9) * (X>O) 220 Y~Y- (S>3) * (S<7) * (Y>211) «S~1)+(S~2)+(S~8))*(Y>0) 230 GOTO 180 Zals u ziet is dit veel en veel krter, het is echter k veel langzamer! Dat kmt mdat elke keer maar liefst 13 vergelijkingen meten wrden gemaakt, terwijl dat er bij de ON... GOTO-methde maar 2 f 4 zijn. Er zijn misschien lezers die geïnteresseerd zijn in de werking van regels 210 en 220. De expressie (S > 1) * (S < 5) * (X < 255 ) levert de waarde -1 p als S gelijk is aan 2, 3 f 4 en als X kleiner is dan Prlg KEY OFF:SCREEN 0:WIDTH 37:COLOR 15,4, DIM A$ (7),H(7) 1070 PRINT"CIRGRAF.BAS is en prgramma dat" 1080 PRINT"gemakkelijk aangepast kan wrden," 1090 PRINT"f ingepast in een ander prgramma." 1100 PRINT:PRINT"De kleuren van de cirkelsectren van" 1110 PRINT"de grafiek zijn dr mij gekzen," 1120 PRINT"maar als u andere kleuren mier" 1130 PRINT"vindt, dan kunt u dat naar eigen" 1140 PRINT"wens aanpassen." 1150 PRINT:PRINT"Met wat aanpassingen kunt u dit" 1160 PRINT"prgramma wellicht pnemen als" 1170 PRINT"nderdeel van een database, waardr" 1180 PRINT"bij bijvrbeeld het maken van" 1190 PRINT"rapprten k cirkelgrafieken kunnen" 1200 PRINT"wrden getnd." 1210 PRINT:PRINT"U kunt desgewenst vrtaan dit" 1220 PRINT"scherm verslaan dr deze regels" 1230 PRINT"te DELETEn f te REMmen." 1240 PRINT:PRINT"Druk p een tets vr vervlg... " '1250 IF INKEY$~"" THEN CLS 1270 PRINT"Met dit prgramma kan de verhuding" 1280 PRINT"waarin een aantal (max 8) grtheden",1290 PRINT"tt elkaar staan, wrden weergegeven" 1300 PRINT"segmenten van een cirkel (een" 1310 PRINT"taartgrafiek) PRINT:PRINT"Bij het gebruik kunnen de bendigde" 1330 PRINT" gegevens, te weten de naam van de",1340 PRINT"grafiek en van ieder cirkelsegment" :1350 PRINT"de naam en de heveelheid, met het" 1360 PRINT"tetsenbrd wrden ingeverd." 1370 PRINT:PRINT"N.B. Het tekenen van de grafiek kan" 1380 PRINT"mis gaan als er sectrheveelheden" 1390 PRINT"wrden pgegeven die te klein zijn" 1400 PRINT"t..v. de andere heveelheden." 1410 PRINT:PRINT"Druk p een tets vr vervlg... " 1420 IF INKEY$~"" THEN 1420 Dat betekent dus dat de pijl naar rechts met wrden bewgen, en dat gebeurt k want die -1 wrdt van de x-cördinaat afgetrkken, en dat is hetzelfde als 1 bij de x-cördinaat ptellen. De verige drie expressies gaan net z. Wat is nu de mraal van dit verhaal? Rekenen met blean waardes maakt uw prgramma's krter, maar meestal k langzamer. Vr neliners is het echter zeer geschikt, dus laat de Krt & Krachtig redactie eens zien wat u hiervan hebt geleerd! REPEAT...UNTIL MSX-BASIC beschikt niet ver het statement REPEAT... UNTIL. "T bad, sandwichspread" (ik hud niet van pinda kaas) zult u denken. Tch is daar wel een muw aan te passen, want we kunnen een REPEAT... UNTIL-statement simuleren met een FOR... NEXT-Ius! De REPEAT... UNTIL is bekend van Pascal en de naam zegt het al, het herhaalt ttdat aan een bepaalde blean expressie (daar heb je ze weer) is vldaan. Een vrbeeld: REPEAT UNTIL STRIG(O) Als u dit in BASIC prbeert, krijgt u gegarandeerd Syntax errr; de REPEAT... UNTIL is immers geen MSX-BASIC! Ik had al laten zien he u het wachten p de spatiebalk kunt prgrammeren met IF THEN, maar het kan k met een FOR... NEXT -lus:

58 Inver van gegevens CLS:INPUT"Grafieknaam (max 10 ps)";a$ 1460 IF LEN(A$) >10 THEN GOSUB 1900:GOTO PRINT: INPUT"Eenheid (max 10 ps) ";E$ 1480 IF LEN(E$) >10 THEN GOSUB 1900:GOTO A~0:T~0:CLS 1500 PRINT"Cirkelsegment";A+1:PRINT 1510 A$(A)~'''':INPUT''Naam (max 6 ps)";a$(a) 1520 IF A$(A)~"" THEN IF LEN(A$(A))>6 THEN GOSUB 1900:GOTO INPUT"Heveelheid ";H(A) 1550 IF H(A)<~0 THEN GOSUB 1920:GOTO T~T+H(A) :A~A+1:IF A~8 THEN PRINT:GOTO PRINT:PRINT"Weet u zeker dat u geen gegevens" 1590 PRINT"wilt inveren? (jin)" 1600 I$~INKEY$:IF I$~"N" OR I$~"n" THEN IF I$<>"J" AND I$<>"j" THEN ' --- Teken grafiek SCREEN 5:0PEN "GRP:" AS DATA 13,11,12,9,3,5,14, DP~2*4*ATN(1) :EH~-DP:S~0:RESTORE 1670 FOR I~0 TO A-1:READ K 1680 CIRCLE(140,95),93,K,-s/T*DP,EH,l PAINT(215,97),K,K:S~S+H(I) :NEXT ;1700 LINE(0,0)-(85,14),15,B naamkader LINE(0,176)-(85,192),15,B:' eenhedenkader,1720 LINE(0,36)-(58,l72),15,B infkader 1730 PRESET(4,4) :PRINT#l,A$ 1740 PRESET(4,180) :PRINT#l,E$ PRESET (4,42) : PRINT!! 1, "SECTOR" 1760 LINE(4,54)-(50,54), COLOR 15,0:S~ FOR I~0 TO A-I 1790 PRESET(4,60+I*12) :PRINT!fl,LEFT$ (A$ (I),2) 1800 PRESET(18, 60+ 1*12) : PRINT/fl,MID$ (STR$ (H(I)), 2) 1810 S~S+H(I) 1820 X~140+70*COS(DP*9*S/T/10) 1830 Y~95-70*SIN(DP*9*S/T/10) : 1840 PSET(X,Y),0,TPSET:PRINT!f1,A$(I) 1850 NEXT 1860 IF INKEY$~"" THEN CLOSE:COLOR 15,4:SCREEN 0:GOTO ' --- Futmeldingen PRINT:PRINT"Te lang! Kies iets krters!":print 1910 RETURN 1920 PRINT:PRINT"Heveelheden meten >0 zijn! ":PRINT 1930 RETURN V integer is! Ok de prcessr is van belang. Vreger draaide alle MSX'jes p een 3.58 MHz Z80, maar tegenwrdig zijn er k veel met een 7.16 MHz Z80 f een R800. Dan duurt het lusje peens veel krter dan bedeld was. Het is dan k veel beter m de systeem variabele TIME te gebruiken. We kwamen hem al tegen bij de randm getallen van de vrige keer, maar hij is eigenlijk vr tijdmetingen bedeld. Het vlgende prgrammaatje wacht precies 1 secnde: 10 HZ~60-5*(VDP(10) AND 2) 20 TIME~O 30 IF TIME<HZ THEN 30 Hier duikt meteen het nadeel van TIME p: vr een exacte tijdmeting met de interruptfrequentie (HZ) waarp de cmputer mmenteel draait wrden berekend. HZ is het aantal maal dat TIME per secnde wrdt verhgd. Ok dit kan p eenvudig met een FOR... NEXTlus wrden geprgrammeerd: TIME~O FOR W~O W~TIME NEXT TO HZ De waarde van W wrdt in de lus steeds gelijk gemaakt aan TIME, pas als TIME de waarde HZ heeft bereikt wrdt de lus beëindigd. Fade Het is sms netter m een tekst met een fade p het scherm te laten verschijnen. Vr een fade van alle 16 kleuren tegelijk is BASIC te langzaam, maar met één kleur gaat het prima. Sterker ng, we meten zelfs een vertraging inbuwen! Zet de tekst p het scherm in kleur 15, terwijl kleur 15 zwart is gemaakt met COLOR ~ ( 15, 0, 0, 0). Vervlgens rept u nderstaande fade in-rutine aan: FOR I~O TO 7 TIME~O COLOR~ (15,1, I, I) FOR W~O TO 2 W~TIME NEXT NEXT FOR I~O TO -1 STEP -1: NEXT I~STRIG(O) : Ok dit is weer ver vr nelinerfreaks, want de IF THEN-cnstructie met aan het begin van een regel staan, wat hier niet heft. Zals u ziet hebben we hier een REPEAT... UNTIL-statement gesimuleerd. Effe wachte... Wachtlusjes wrden vaak met een tellertje geprgrammeerd, bijvrbeeld FOR V~l TO 1000: NEXT De tijd die dit lusje in beslag neemt is echter verre van nauwkeurig bekend. Ten eerste is het type van de variabele V van belang. Als V duble precisin is duurt deze lus veel langer dan wanneer Nadat de gebruiker p de spatiebalk heeft gedrukt laat u het scherm weer uitfaden met de fade ut-rutine, die gelijk is aan de fade in-rutine, alleen staat er COLOR~ (15,7-1,7-1,7 - I). Het wrdt afgeraden m in Pascal de lusvariabele van een FOR... NEXT -lus in de lus te veranderen, in BASIC is het natuurlijk k niet netjes maar het levert geen prblemen p. Er is IIU. 58 nummer 66 - maart / apri I 1994

59 w ng een geval waarin de waarde van de lus variabele in de lus met wrden veranderd: Uit FOR... NEXT lus springen Je mag dus niet zmaar uit een FOR... NEXT-Ius springen. Elke FOR... NEXT -lus neemt namelijk een bepaalde heveelheid geheugen in beslag, die pas weer wrdt vrijgegeven als de FOR... NEXTlus p de nrmale manier wrdt beëindigd. Als je vaak uit een FOR... NEXT-Ius springt, dan kan dat daarm p den duur leiden tt een Out f memry futmelding. Stel je wilt weten bij welke index de naam "Renata" in een array van strings staat, laten we zeggen N$ met een index die lpt van 0 tt 99. Het vlgende is fut:in dit vrbeeld spring je namelijk uit de FOR... NEXT -lus. 10 FOR I~O TO IF N$(I)~"Renata" THEN NEXT 40 PRINT "Niet gevnden" 50 END 60 PRINT "Gevnden bij" ; I Wel ged is: 10 J~lOO 20 FOR I~O TO IF N$(I)~"Renata" THEN J~I: I~99 40 NEXT 50 IF J~lOO THEN PRINT "Niet gevnden": END 60 PRINT "Gevnden bij";j De nevelen der tijd MSX leeft. Al jaren, langer dan welke hme-cmputer dan k. Want MSX is de enige van die generatie cmputers waar ng altijd veel aandacht vr bestaat. Ged, de C64 is uder - maar daar verschijnt geen tijdschrift meer vr. Net zmin als er ng ver de VIC-20 wrdt gesprken, de Sine/air Spectrum f de Oric - m maar eens wat namen te strien. Maar he ud MSX nu precies is, dat is een zaak die in de nevelen der tijd verhuld schijnt te zijn. Smmigen repen: tien jaar! En willen allerlei festiviteiten rganiseren m dat heuglijke feit te vieren. Anderen beweren, dat MSX pas eind 1994 zijn verjaardag heeft, terwijl er k iets vr te zeggen valt m MSX al uder dan tien jaar te nemen. En iedereen heeft een beetje ge/ijk. Want MSX - als standaard - is inderdaad uder dan tien jaar. De definitie waar MSX p gebaseerd is stamt uit 1983, terwijl de eerste prt-msx'jes al eind 1982 het daglicht zagen. Inderdaad, die Spectravide-mdellen die later ng net niet helemaal MSX bleken, de SV 318 en 328. Aan de andere kant, de jarige zelf beweert in 1984 gebren te zijn. Dat is de cpyrightdatum die elke MSX-11aat zien als je het apparaat aanzet. Terwijl k ik in 1984 mijn eerste MSX mcht ntvangen - één van de eerste Sny HitBit 75 MSX'jes in Nederland, die in een grte dr met daarbij de ndige extra's, zals de beremde printer-pltter, dr Rnaid Blankenstein mijn huis in werd geschven. Dat was truwens nadat ik Rnaid had verteld absluut niets vr een MSX-tijdschrift te velen, mdat ik werkelijk niets zag in dat rare Japanse apparaat. Pas na een week heb ik eens in die ds gekeken, m vervlgens MSX binnen de krtste keren MSX in mijn hart te sluiten. Dr de lusvariabele de eindwaarde te geven spring je uit de lus. Pas p: dit geldt vr MSX en kan in andere basicdialecten tt futen leiden. De eerste manier geeft verigens geen prblemen als je het in een subrutine zet, want bij de RETURN wrdt het geheugen dat dr de FOR... NEXTlus in beslag genmen werd k weer vrijgegeven. S tefan 130er De uitgever van dit magazine wil graag een eigen klm hebben. U ziet hem hierbven. De tekst naast deze klm is van zijn hand en ngeredigeerd pgenmen. De eerste Nederlandse MSXbladen verschenen in Eind januari van dat jaar lag de eerste MSX Cmputer Magazine in de kisk, hetgeen betekende dat we niet als eerste p de markt kwamen. Die eer kmt MSX Inf te. En dat alles mdat ik die ds een week lang in de hek had laten staal!... Krtm, he ud is de jarige? Mgen we het jubileum ng vieren, f is het al geweest? Persnlijk denk ik dat er geen eensluidend antwrd p die prangende vraag te geven valt. Want de standaard is al elf jaar ud, de eerste Japanse mdellen kwamen bijna exact tien jaar geleden p de Japanse markt terwijl de Nederlandse intrductie pas in nvember 1984 heeft plaatsgevnden. In ieder geval, als er al een jubileumjaar aan te wijzen zu zijn, is dat wel degelijk nu. Eind 1994 is MSX tien jaar in Nederland. En is het tien jaar terug dat ik verliefd werd p dat eigenwijze cmputertje. Wammes Wit/(sJp 59

60 VectrMania Het eerste vectrtekenprgramma vr MSX2 heeft lang p zich laten wachten. Het det weliswaar wat het belft, maar niet p de wijze die dr de makers gesuggereerd wrdt. Alle bestaande MSX tekenprgramma's zijn vr het maken van plaatjes, die vlledig zijn pgebuwd uit een raster van punten, waarbij elk van de punten een eigen kleur krijgt. Deze srt plaatjes wrdt images f bitmaps genemd. Wanneer we een lijn tekenen, zrgt het prgramma ervr dat alle bedelde punten hun nieuwe kleur krijgen. Het grte nadeel van dergelijke tekeningen is echter, dat er geen bewerkingen mee uit te veren zijn. Wanneer bijvrbeeld een deel van het plaatje vergrt wrdt, wrden alle punten van het rigineel duidelijk als vierkantjes zichtbaar. Het rteren van plaatjes is bijna nmgelijk, terwijl we het maken van driedimensinale tekeningen wel helemaal kunnen vergeten. Een plssing hiervr wrdt gebden dr een vectrtekenprgramma. Een dergelijk prgramma slaat precies p welke lijnen er waar getekend zijn en met welke ruimtelijke, dus driedimensinale, cördinaten. Wanneer een tekening vergrt wrdt, kunnen alle lijnen pnieuw gecnstrueerd wrden, zdat ze niet vergrven. Ok rtatie znder vervrming kan dr enige berekeningen gerealiseerd wrden. VectrMania van Atlantis wrdt gepresenteerd als een vectrtekenprgramma dat ruimtelijke tekeningen kan maken en rteren en waarmee bewegingen in een machinetaalrutine gezet kunnen wrden m ze te gebruiken in uw eigen BASIC- f machinetaalprgramma's. Hiernder zal blijken in heverre dit waargemaakt wrdt. De diskette Degene die VectrMania bestelt, krijgt een dubbelzijdige diskette en een eenvudige, maar ged verzrgde handleiding p A5-frmaat. pijltjespaniek Op MSX Starten en andere prblemen Die bruikbaarheid p elke MSX2 wrdt eveneens p een andere wijze beperkt. Op mijn beide MSX2-cmputers ble~k VectrMania met geen mgelijkheid p gang te krijgen. De één is vrzien van een harddisk met ingebuwde DOS 2.20, de ander van een afznderlijke DOS 2.20 cartridge. Znder de genemde uitbreidingen werkt VectrMania wel, zdat ik dit verhaal daarp gebaseerd heb. Achterin de handleiding wrdt melding gemaakt van een harddiskversie, die de gebruikers in hun bezit kunnen krijgen dr de riginele diskette p te sturen. Er wrdt echter met geen wrd gerept ver DOS Het is niet duidelijk f de harddiskversie wel nder dit systeem werkt, f dat bezitters van een harde schijf, die immers bijna altijd vrzien zijn van de nieuwe DOS, dus tch niet met het prgramma kunnen werken. Daarnaast is het nwaarschijnlijk dat de harddiskversie van het prgramma het niet det p een cmputer znder een harddisk, zdat het vreemd is dat niet iedereen gewn deze versie tegeznden krijgt. Bij de bestelinfrmatie wrdt truwens in het geheel geen melding gemaakt van het bestaan van twee versies, zdat velen eerst een verkeerd exemplaar in huis zullen krijgen. Al met al een slrdige gang van zaken die veel ergernis verrzaakt. Wanneer het prgramma dan eindelijk werkt, verschijnt er een menu met drie keuzes: editr, dem en installatie. Het is echter niet direct duidelijk he hieruit een keuze gemaakt kan wrden; k de handleiding biedt geen uitkmst. Het hele menu is bvendien verb Bestelinfrmatie: Maak f 17,50 (incl. verzendksten) f Bfr. 320 ver p rekening van de Rabbank LuUerade in Geleen Nederland, vv VectrMania en uw naam en adres. Leden van Futuredisk f MSX Club Zuid-Limburg krijgen krting. Meer infrmatie: Atlantis Geleslaan Maasmechelen - België tel.: (09 32) (0) De makers van VectrMania stellen dat het prgramma p iedere MSX2, 2+ f Turb-R werkt. Maar de dubbelzijdige diskette zal niet vr iedereen met een MSX2-cmputer bruikbaar zijn. Hewel enkelzijdige diskdrives tegenwrdig zeldzaam zijn, bestaan ze ng altijd. Op de schijf zijn bvendien slechts 360 kilbytes in gebruik, waarte dan ng enige vrbeelden behren. Het zu dan k mgelijk meten zijn m alle bestanden waaruit het prgramma bestaat, p één enkelzijdige diskette te zetten. 60 m' 'J -,. - sm ft -';70 '-'--a

61 & Ongeveer een jaar geleden ntvingen wij van een lezer de vraag eens aandacht te besteden aan het rteren van ruimtelijke figuren in een BASICprgramma en het prjecteren ervan p het scherm. Ok de makers van VectrMania blijken wel de gede richting p de te denken, maar wijken ndermeer in hun terminlgie af van de gangbare methdes. Daarm zal in één van de kmende nummers een artikel ver het werken met vectren verschijnen. dig: de dem is krt en slechts één keer interessant, terwijl de installatie slechts bestaat uit het kiezen van de besturing -muis, jystick f tetsenbrd-, het aanpassen van de psitie van het beeldscherm en het laten verslaan van het eerste menu. Blijkbaar realiseren de makers zich de verbdigheid ervan k. Het is jammer dat de wijze waarp de cursr bestuurd wrdt, vraf gekzen met wrden. Juist met een muis is het prettig m tussendr de kleinere verplaatsingen nauwkeurig in te kunnen veren met behulp van de cursrtetsen. Ervan uitgaande dat het beeld al staat ingesteld zals het ged is, is de mgelijkheid deze psitie aan te passen verbdig. Het tekenen Helaas is VectrMania geen echt tekenprgramma. Er kunnen slechts rechte lijnen getekend en platte, geslten vlakken ingekleurd wrden. Kant-en-klare rechtheken, cirkels f ellipsen behren niet tt de mgelijkheden. Ok kunnen er geen willekeurige lijnen gewist wrden; alleen de laatst getekende lijn is te verwijderen. Wel is het mgelijk deze ptie te herhalen m hiermee verder en verder terug te gaan in de tekening. Het scherm tnt te allen tijde een ldrecht aanzicht van de getekende figuur. Het is echter meilijk m zich dan een beeld te vrmen van de werkelijkheid. Een mgelijkheid m te tekenen in een zelf te bepalen prjectie zu dit uit de wereld helpen. Tijdens het tekenen met, naast de twee cördinaten die dr de cursr bepaald wrden, uiteraard ng een diepte vr elk punt wrden vastgelegd. Dit kan alleen dr het menu p te repen, hierin een ptie aan te klikken, de diepte in te veren en pnieuw in het menu te klikken. Wanneer meer lijnen diagnaal in de ruimte getekend meten wrden, is dit een uitermate mslachtige methde. Ok het kiezen van een ander aanzicht is lastig. Hiervr wrdt een systeem van verwijzingen naar cördinaatassen gebruikt, waarbij het plaatje in de handleiding absluut nmisbaar is. Afhankelijk van de gewenste figuur, is het tekenen met VectrMania lastig tt bijna nmgelijk. Bewaren p disk Tekeningen kunnen in verschillende bestandsfrmaten p diskette wrden bewaard. Het is ndermeer mgelijk z te saven, dat de figuur later in DD Graph verder bewerkt kan wrden. Helaas is de werking van het diskmenu meilijk te drgrnden, niet gehlpen dr niet ged lpende zinnen met nduidelijke bedeling in de handleiding. Tijdens mijn pgingen m een plaatje p schijf te bewaren, maakte ik het met het wanhpig aanklikken van pties blijkbaar z bnt, dat het prgramma stpte en mij met een leeg scherm achterliet. Weg tekening... Rtaties berekenen... En dan waar het allemaal m draait: het berekenen van rtaties van de getekende figuur. Via een enkel menu kunnen de gewenste draaiingen m de cördinaatassen en een stuiterbeweging wrden ingesteld. VectrMania laat na enig rekenwerk het resultaat zien. Prachtig! Sepel draait een meervudige piramide ver mijn scherm, nta bene in een centrale prjectie: delen die zich verder weg bevinden, zijn kleiner dan nabijere bjecten.... en afspelen Deze animatie, want z mag het wel genemd wrden, kan eveneens p disk bewaard wrden, waarna de bijgeleverde machinetaalrutine vanuit een BASIC prgramma vr een ng vleiendere beweging zrgt. Het BASIC-prgramma is duidelijk geneg m het eenvudig te maken dergelijke vectrgraphics in eigen prgramma' s te gebruiken. Een listing van de rutine in assembleertaal hrt eveneens tt de geleverde bestanden. Daar staat tegenver dat deze rutines de vlakvul-ptie niet ndersteunen, zdat dus alleen draad mdellen in eigen prgramma' s gebruikt kunnen wrden. Het cmmentaar in de assembleertaallisting vermeldt wel dat aan deze ptie gewerkt wrdt vr een tekmstige versie. De huidige versie lijkt dan k eigenlijk niet af; hpelijk wrdt aan de kpers tezijnertijd gratis een nieuwere versie verstrekt. Maar het is natuurlijk nit zeker f een dergelijke uitbreiding er wel it kmt. Handleiding De handleiding bij VectrMania wrdt gevrmd dr twee in elkaar geniete A4'tjes met een mslag en telt dus acht bladzijden. De pmaak ziet er met vele kleine afbeeldingen van de besprken menu's en pties ged uit. Bij gebruik in de praktijk blijkt de tekst echter beneden de maat. Er wrdt veel te weinig infrmatie gegeven en wat er staat, wrdt te krt mschreven. Vrbeelden zijn al helemaal niet te vinden. Tegelijkertijd lijkt de inhud pgerekt m ten minste de twee blaadjes ndig te hebben. Een inhudspgave met dertien items is vr vijf kantjes tekst bijvrbeeld wat verdreven, evenals de lange lijst met credits die welgeteld vier verschillende namen telt. Evenwel blijft de laatste bladzijde leeg. Tensltte is het aantal taalfuten, zwel in de spelling als in stijl, te grt. Beveiliging Vlgens de handleiding zijn alle exemplaren van een nummer vrzien, dat ptentiële kpieerders met afschrikken. De bestanden zijn in ieder geval znder prblemen te kpiëren, zdat plaatsing p andere diskettes geen prbleem is. Een gebruikersvriendelijk systeem dus. De afschrikking blijkt echter verder drgeverd te meten wrden: BASIC-prgramma's beginnen met een cmmentaarblk waarin met 'inprisnment' gedreigd wrdt. Nu is bepaalde Beavis-and-Butthead-ll ng wel te accepteren (srry Frank), maar het vervlg gaat tch echt ver de streep. Verwijzen naar een gaskamer als represaille is vlstrekt ngepast. Cnclusie Wie p zek is naar een prgramma m echte vectrtekeningen te maken, det met VectrMania geen gede kp. De resultaten van de berekende animaties zijn echter fantastisch en eenvudig in eigen prgramma's te gebruiken. Vr de prijs van 15 gulden tch een aanrader vr iedereen die weleens prgrammeert en altijd al drmde van dr de ruimte draaiende figuren. Alle ellende is dan wel vr lief te nemen. 9vfarc Sijer 61

62 MfGA-Guide Hier is hij dan #8 van de MEGA-Guide. Ik cnstateer dat de kpij minder wrdt. Dus als jullie vinden dat deze rubriek vier pagina's blijft, dan met je blijven inzenden. Helaas is hij mede dr de weinige kpij nu maar twee pagina's Inzendingen sturen aan Marc Hfland Kraaiheide LC Rtterdam tel: f plaatsen in het BBS van: Patriek Lesparre tel: Vr de eerste inzenders van een tip ligt altijd een belning klaar. Deze belning is drgaans een diskette naar keuze uit de PD-lijst f uit het diskabnnement. Als uw tip in de MEGA-Guide werd geplaatst neem dan vr die belning cntact p met Marc. Dat kan k telefnisch, maar dan wel alleen maandag tt en met dnderdag tussen en uur. De Mega-Guide is bepeld vr die merisell die vast zittqn iri een spel..hierin kan je vrde meeste spelletjes de ndige tips vinden, die je weer verder kunnen helpen. Helaas ben ik erachter gekmen dat de strm tips steeds minder wrdt, ik hp niet dat dit betekent dat er meer mensen stppen met MSX en vergestapt zijn p een pjjre spelletjescmputer (jak) f ng erger een Am.i.gatverdamme.,. wat een lelijk ding als nieuwe cmputer. Als je dus een kaart hebt gemaakt, stuur hem dan p diskette naar mij en dan het liefst in DPfrmaat. Zit je een Japans-talig spel te spelen, maak dan een vertaling van de menu's, dit is handig VOOr d1;!andere spelers, die in hetzelfde spel vastzitten. Stuur alles in waarvan je denk~ dat het leuk is. Heb je in een spel een aardig plaatje gezien en je hebt een tip vr het spel. Stuur dan bij de tip k het plaatje in. De het f anders blijft deze rubriek niet lang meer bestaan. Je kan natuurlijk k een briefj1;! sturen met daarin he de Mega-Guidenaarjuw zin kan wrden veranderd.. m hem er ng beter uit te laten zien. Quinch, MSX CDe (MSX2,2DD) Passwrds: Level Passwrd Level Passwrd 1 3K B F A 7 207A 8 3G GOA 11 20BJ 12 3NOC E 14 20EQ F N G G A 21 3K K Q J1A 26 21BT 27 21CE 28 21DF 29 21EF De passwrds werken k bij de Quinch uitbreiding velden ~W.%rringa Zuurdijl( Vera Cruz, Infgrames (MSX1,Cass) Ver bij waarnemingen in : Rthmans, draad, brief, pistl, patrn, knp. Onderzek: Lijkbeschuwing Vera Cruz, graflgie Vera Cruz, Vera Cruz zelf. Verhr: Buurman van Vera I gebuw Vera Cruz Eva OeLarue bar van de vrachtrijders Hubert OeLerche Vlksplaats in St.-Etienne Stanislas Kwalski E.Zlaplein 31 OB, Villeur banne Simne Ouplat Philibert Ziegier Philippe Blanc Nadine LaFeuilie Onderzek: Gie Mntbrisn Barj St.-Etienne Ciat Paris Crrj Lyn Gie Clermnt Crrj Lyn Pref Lyn I gebuw Vera Cruz Carntplaats te St.-Etienne Terreauxplaats 32, Lyn 69 Balaystraat 2 Aanvraag... affaire Stanislas Kwalski Identificatie van Philippe Blanc Aanvraag... de zaak Gilles Blanc Aanvraag... mtrent Philibert Ziegier Aanvraag... Philibert Ziegier Aanvraag... Hcine Abdulah Identificatie 9111 CO 96 Vergelijk: Simne Duplat met Philippe Blanc en Philibert Ziegier. Met deze gegevens met je in staat kunnen zijn m het spel uit te spelen. Ik met erbij zeggen dat deze lijst niet cmpleet is mdat je smmige dingen meerdere malen met den vrdat je infrmatie krijgt en met die infrmatie kan je weer andere dingen den. Type veel vergelijk in, je ziet dan welke feiten je al verzameld hebt. (P.S. 1 van de 2 Blanches is de mrdenaar maar met hulp van andere figuren) Jaap Marl( Hrn 111* 62

63 Avenger, Gremlin Graphics (MSX1,CASS) De vlgrde van de te pakken items zijn: # item I plaats 1 Amulet f in het nrdwesten prtectin van het gebuw 2 Diamant rechts aanhuden bij amulet f prtectin 3 Kevet nrdsten van de ingang 4 Zakje met in de eerste kelder, te geld kmen dr de Grills 5 Rpe kelderachtige vler p de begane grnd 6 Vermrd slapend mannetje p Hnric de eerste verdieping 7 Samurai- na het dden van zwaard Hnric 8 Vermrd p de derde tweede man verdieping met de huten vler 9 Bkshandscr in de tweede kelder enen achter geslten deur 10 Vermrd derde mannetje p de Yaemn vierde verdieping 11 Hefijzer na het dden van Yaemn 12 Serll lijst, in de tweede kelder bij de 10 sleutels Shuriken zijn de ninja-sterren, m vijanden p een afstand te dden. De betekenis van de treasures is mij nbekend, misschien wrdt de scre uitgedrukt in de treasures? De bjects zijn de bvengenemde items. Je kunt drie keer je leven herstellen dr p de twee te drukken. '.lt'vij.'trringa Zuurdijl( Futje Pumpkin Adventure 11, Sunrise (MSX2,4*2DD,MUSIC) De vrige keer is er een futje in geslpen. De juiste passwrd die je in het huisje van UMAX krijgt na het verslaan van HOD is: WE WILL STRIKE DOWN THE ONE WHO LEAD US, WE ARE YOUR FUTURE, WE ARE FOR EVER. De leestekens met je uiteraard niet intikken. Het passwrd: THROUGH ARC HING MOONBEAMS OF LIGHT WE GLIDE, IN BENDING SHA DOWS OF WARM STARLIGHT ANGELS OF COLORS LIGHT THE NIGHT AS THEY FLY, TRANSCENDING INTO THE ELEC TRIC SKY. rtpfil?: 8LSH6T FaAT GBf',T I Yh8Ak Jr Dsn NIET ~/ Was m de deur naar het rakel te penen. Het passwrd kan je inveren bij het start menu dr het passwrd in te tikken, dit zie je niet in beeld verschijnen, gevlgd dr SELECT in te tikken waarna het passwrd fficieel ingeverd is. Vraag Metal Gear He vernietig je het eindmnster in Metal Gear? Red. Je vernietigt hem dr P-Bmbs aan zijn veten te leggen. In deze vlgrde:r,r,l,r,l,l,r,l,l,r,r,l,r, L, R, R. De letters staan vr Links en Rechts. Dus staat er een R dan leg je een P-Bmb aan z'n rechtervet neer. Vraag Pumpkin adventure 11 Wie weet waar je de tweede grene parel kan vinden. Dit is de parel die je ndig hebt m in de tweede standaard te den van de grt 'Bracaval' T reasu re f usas Vraag Wie kent alle passwrds van dit spel? nn Antwrd Wij kennen alleen de vlgende en dat zijn ze allemaal: Stage 2: JUBA RUINS Stage 3: HARAPPA RUINS Stage 4: GANDHARA RUINS Stage 5: MOHENJO DARO Tetravex, MAD (MSX2,2DD) Ng een leuk passwrd, vr dit spel. Druk eerst p [ISELECT) m de tetsenbrd buffer leeg te maken. Tik dan nu eens SMILE in. Je krijgt dan een smile p het scherm, die je iedere grtte kan geven. In dit spel zitten zes passwrds. De helft is al gevnden, wie zekt de rest. Een tip, die misschien handig zu zijn. De maker hudt van strips. Zek ze en stuur ze in naar de Mega-Guide. Herman Pst 'Enscfiede Kfferdisk, 4TRAX (MSX2,2DD,STEREO) Om de kleuren van de ingedrukte tetsen nder in het scherm te veranderen met je met de cursr in het midden van de kffer gaan staan en de linkermuisknp indrukken. Martin 'l(rsfij 'N]jmegen Tt de vlgende--hpelijk weer beter gevulde--guide. Marc J[f[aná 63

64 MCCM's LezersService Vrwaarden kent een LezersService. Via de LezersService kunt u allerlei prducten bestellen, varierend van ude nummers en diskettes tt prgramma's en hardware van verschillende andere fabrikanten. Levertermijn Wij willen dat MCCM' s LezersService vr iedereen een betruwbare leverancier blijft. Natuurlijk zullen we af en te gecnfrnteerd wrden met het praken van vrraden, f trage leveranciers. Maar in alle gevallen geldt: niet geleverd, nmiddellijk geld terug! We willen het wat geknakte vertruwen in pstrdering herstellen en den daar ns uiterste best vr. In principe garandeert MCCM' s LezersService een levertermijn van drie weken, gerekend vanaf het mment dat we uw. bestelling en betaling in huis hebben_ Vanzelfsprekend den we ns uiterste best m sneller te verzenden en kunt u, zdra wij nze termijn verschrijden, uw bestelling annuleren, waarna u uw geld per mgaande retur krijgt. Bestellen De enige juiste manier m uw bestelling bij ns te plaatsen is dr de meest recente bn bij bestenijst, die in ieder nummer wrdt afgedrukt, in te vullen en p te sturen. Een ftkpie mag natuurlijk k, als u maar de bn uit het laatste nummer gebruikt. Tt nze spijt Algemene vrwaarden 1. Alle bestelde gederen wrden gegarandeerd geleverd tegen de in de meest recente bestellijst vermelde prijzen en zlang de vrraad strekt. Indien een artikel niet leverbaar is krijgt de klant de keuze tussen een alternatieve bestelling f vlledige teruggave van reeds vergemaakte bedragen. 2. Alle bestelde gederen wrden geleverd binnen drie weken na ntvangst van de bestelling. 3. Artikelen die tijdelijk niet meer in vrraad zijn wrden znder extra ksten nageleverd. 4. Alleen bestellingen met vlledige gegevens - bestelnummers, bedragen en aantallen - en verznden met vldende frankering, wrden in behandeling genmen. Bvendien met duidelijk wrden aangegeven f er wrd1 gekzen vr vruttbetaling f remburs. Bij betaling dr verschijving gaat de levertijd in p het mment dat AKTU de betaling zwel als de bestelling heeft ntvangen. 5. Bij crrespndentie meten bestelnummers, alsmede de datum van de bestelling en eventueel betaling vermeld wrden. 6. Alle gederen - met uitzndering van sftware - wrden geleverd met een recht p returzending binnen 20 dagen. In dag geval vlgt vlledige terugbetaling, exclusief de afhandelings- en verzendksten. De datum van verzending dr AKTU geldt als begindatum. 7. AKTU hanteert dezelfde garantie-periden en -vrwaarden als de fabrikant. 8. AKTU erkent alle cpyrights zals gefrmuleerd dr fabrikanten en auteurs. 9. AKTU aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid vr schade die p welke wijze dan k dr de geleverde prducten verrzaakt wrden, f zulks nu dr futief gebruik f een gebrek verrzaakt wrdt. 10. Bij minde~arigheid dient de bestelbn dr één der uders/verzrgers te wrden ndertekend. 11. De hier gepubliceerde prijzen en afhandelingsksten gelden alleen vr bestellingen die p adressen binnen Nederland dienen te wrden afgeleverd. is het administratief nmgelijk m andere manieren van bestellen te verwerken. U kunt dus niet per telefn bestellen, en k niet dr uw bestelling even p een gir-verschijving te vermelden. Ok als u per gir vraf betaalt me- ten we U vriendelijk verzeken even een ingevulde bestelbn in te sturen. Als u nder remburs bestelt, dan betaalt u bij aflevering aan de pstbde. Krting Als u abnnee van MSX Cmputer & Club Magazine bent, dan heeft u een streepje vr. Abnnees-f zij die dat wrden, tegelijkertijd met hun bestelling-krijgen vijf prcent krting. Op de bestelbn kuilt u uw krting zelf uitrekenen. Even aangeven f u meteen abnnee wrdt, als u vr die extra krting in aanmerking wilt kmen. Stuur in dat geval de abnnenmentsbn mee. Verzendksten Om mgelijke prblemen te vrkmen verzenden we al uw bestellingen verzekerd f nder remburs. Als bijdrage in de verpakkings- en verzendksten brengen we u per zending een bedrag van vijf f vijftien gulden in rekening. Dat bedrag staat verigens niet vr niets nder de regel waar abnnees hun krting kunnen invullen, die vijf prcent vr abnnees geldt alleen ver het bestelbedrag, niet ver de bijdrage in de verzendksten! -, r, I Ja, ik neem tt wederpzegging een I Dabnnement p, 8 nummers per jaar vr * f 60,- / Bfr , D diskabnnement p, 8 nummers per jaar vr * f 149,- / Bfr , I (Zie pagina 2 van MCCM 62 m een lpend gewn abnnement p MCCM uit te breiden tt een diskabnnement p MCCM.) Ik ntvang als welkmstgeschenk een gratis MSX Cmputer Magazine Listingbek en de Listingbekdiskette. I I Naam: I Adres: I Pstcde:... Wnplaats:.... I I I ~i~:~::~:~~~~~ h ~~~;~~~ ~;~~.~~~. ~~.; l~~~~;~; ~~;~rgers) I L Ik 64 Stuur deze bn (f een ftkpie daarvan) naar: Aktu Publicatins b.v. Pstbus CM Amsterdam wacht met betalen tt ik een acceptgir van u ntvang ~ el -arme:?""' C " I I I I I I I I I I I

65 M Bestellijst LezersService 66 Deze lijst vervalt bij het verschijnen van MCCM 67 zndag 13 februari 1994 Art. msx naam prducent mc(c)m club prijs Art. msx naam prducent mc(c)m club prijs nr. 1/2 nr/pag nr/pag nr. 1/2 nr/pag nr/pag BLAD DISKETTES MAOl 2 Art Gal.-dsk MCM f DX LOGO prjecten Club 25/79 f MSOl - Diskverz. (A,T,G & W) MCM f DX33 Amazing cash Club 32/25 f MLOl - Listingbek 2 MCM f DXll 1 Apcalyps Club 41/62 f MM?? - Lsse nrs MSX Club Mag. MCM f 6.95 DAOl 1 AttackediWaliball TyneSft f MN?? Lsse nrs MSX Cmp. Mag. MCM f 6.95 MB94 2 bel.94 cemasft f MIOl MCM Index Um nummer 50 42/75 f DX50 2 Bggle Club 41/28 f MI02 MSX Intrductiebekje MCCM f 1.00 DX34 Clr screencpyset Club 24/46 f MGOl Spellen-disk MCM f DDOl Delta Basic disk Filsft 21/41 25/20 f MWOl Tep.-disk MCM f DD02 1 Diskit Filsft 17/52 - f MTOl Utils-disk MCM f DM10 2 DiskView2 MST 39/76 f DXOl 1 Dungen 11 Club 11/30 f DD61 2 Dyn. Publisher stempels 1 MCCM f DD62 2 Dyn. Publisher stempels 2 MCCM f BOEKEN DD63 2 Dyn. Publisher stempels 3 MCCM f BM prg's vr MSX Cmp. Muiderkring - f DD64 2 Dyn. Publisher stempels 4 MCCM f BM04 1 Basic handbek Stark f DD65 2 Dyn. Publisher stempels 5 MCCM f BM05 1 Basic leerbek 1 Stark 2/36 f DD66 2 Dyn. Publisher stempels 6 MCCM f BM06 1 Basic leerbek 2 Stark f DX49 1 Eggerland velden 1 Club 41/84 f BM03 1 Cmp. & Mdem v. h.cmp. Stark f DX52 1 Eggerland velden 2 Club f BM12 1 Disk handbek Stark f DX02 1 Encyclpedie Club 11/28 f BM43 1 MSX Basic Leren prgr. Muiderkring - f DF02 2 FASTAN fact Stark 18/24 - f BM08 1 MSX Basic vr kinderen 1 Stark 13/34 - f DF05 2 FISTAN admin. Stark 16/30 - f BM09 1 MSX Basic vr kinderen 2 Stark 13/35 - f DF12 2 Frantic ANMA 57/24 44/57 f BM07 1 MSX Basic VPOKEISPRITE Stark f DX12 2 GAM.E. Club f BMll 1 MSX cmp. & buitenwereld Stark f DX13 2 Game Bx Club f BM10 1 MSX Cmputer en printer Stark f DX36 2 GameBuiider Club 41/30 25/28 f BM13 1 MSX DOS handbek Stark f DM13 2 Imprve MST 54 42/78 f BM14 1 MSX DOS leerbek deel 3 Stark f DX18 2 Infinity Club f BM15 1 MSX Mach.taal handbek Stark f DMll 2 jansi TSR en hulpprg. MST 50 f BM26 1 MSX Verder uitgediept Stark 8/14 5/56 f DK04 2 KASTAN kaartenbak Stark 14 f BM33 1 MSX(2) ML verbrugd Stark f DX53 2 Kings Valley velden Club 41/84 f BM34 2 MSXlMSX2 mgelijkh. Stark 10/76 - f DM15 2 Magnar LOCATE 39/10 f BM27 2 MSX2 Basic handbek Stark f DX14 2 MCBCBOXl Club f BM28 2 MSX2 Disk/DOS handbek Stark f DX20 MCBCBOX2 Club f BM29 2 MSX2 leerbek deel 4 Stark f DX40 2 MCBCII Club 50/6 36/50 f BM30 2 MSX2 machinetaalhandbek Stark 8/14 f DX41 2 MCBC set (DX40+DX15) Club f BM31 2 MSX2 utility handbek Stark f DX15 2 MCBC Userkit Club 39/53 f BM32 2 MSX2 zakbekje Stark 14 f DX37 2 MrFred Club 24/62 f BX32 1 Peeks, Pkes & truuks 2 Club f DX51 2 MSX Club PD Dem 1 Club f BX29 1 Peeks, Pkes & truuks 5 Club f DM14 2 Quintus (DOS2 ndig) MST f BM16 Praktijkprg's Stark f DX10 1 Search tr mum Club 38/65 f BX30 Prgrammeren in MSX Basic Club 27/31 f DS02 2 Snel Faktuur 2.0 Stark 20/28 - f BM17 Q-Disk handbek Stark f DS08 2 Slitaire/Rubik's clck Samsft f BM18 Truuks en lips 1 Stark 4/78 f DX54 2 SundBuiider Club f BM19 Truuks en lips 2 Stark 6/73 4/46 f DX16 2 Super Game Bx Club f BM20 Truuks en lips 3 Stark 9/71 f DS04 2 Super Impse & Vide LOCATE 20/56 f BM21 Truuks en lips 4 Stark 9/28 f DX03 1 Superfnt Club 19/60 f BM22 Truuks en lips 5 Stark 10/76 9/28 f DS05 1 SuperKasBek Stark f BM23 Truuks en lips 6 Stark 10/77 9/28 f DTOl 1 Taswrd MSXl Filsft 5/20 f BM24 Truuks en lips 7 Stark 10/78 9/28 f DT02 2 Taswrd MSX2 Filsft 11/26 33/40 f BM25 T ruuks en lips 8 Stark 14/36 10/32 f DX17 2 The Valley Club 39/62 f DX25 Wrkshp 4 MSX (B+D) Club 32/31 f DM12 2 Tracer MST 54/40 42/54 f BX24 Wrkshp 4 MSX (Bek) Club 32/31 f DX04 1 Trans Club 5/19 f DX23 Wrkshp 4 MSX (Disks) Club 32/31 f DT04 2 Trxx ANMA f BX38 Wrkshp 88 Club 22/19 f DM08 2 TSR ntwikkeldisk MST f DM09 2 TSR Verzameldisk 1 MST 48/55 - f DX98 Turb Screencpy Epsn Club 8/28 f CASSETTES DX99 Turb Screencpy MSX Club 8/28 f CT07 1 Taswrd MSXl Filsft 5/20 f DX06 Verzamelde spelprg's Club 15/36 f

66 Bestellijst LezersService vervlg Art. msx naam prducent mc(c)m club prijs nr. 1/2 nr/pag nr/pag DISKETTES BIJ DE BLADEN MS?? Clubdiskettes 24 Vm 44 Club i ME?? MCCM Diskettes v/a ME58 MCCM i MD?? MCM Diskettes Vm56 MCM i HARDWARE HR02 1 Diskinterface NMS1200 Philips i HM01 1 Miniware Mdem M4000 Miniware 53/26 - i HS03 2 SCSI Interface + DOS2 MKPD i H704 2 Turb 7 MHz print 8245 Digital KC 44/55 - i H702 2 Turb 7 MHz print NMS Digital KC 44/55 - i H703 2 Turb 7 MHz print Sny Digital KC 44/55 - i ROM'S RS05 1 SpaceCamp Pack In i RS06 2 Super Mirai i De prijzen genemd in vrgaande lijst gelden nder vrbehud van prijswijzigingen en druk- en zetfuten. Bij een hgere dan de aangegeven prijs bent u niet tt afname verplicht, maar kunt u geremburseerd wrden. Reeds eerder verschenen nummers van MSX Club Magazine, MSX Cmputer Magazine en kunnen nabesteld wrden. Ze zijn echter niet allemaal meer p vrraad. Hiernder staat een verzicht van de nummers die ng verkrijgbaar zijn. Het bestelnummer van MSX Club Magazine bestaat uit de cde MM gevlgd dr het nummer van het blad, terwijl de cde vr MSX Cmputer Magazine en MSX Cmputer & Club Magazine bestaat uit de cde MN gevlgd dr het nummer van het blad. MSX Club Magazine (grijze nummers zijn uitverkcht) _ MSX Cmputer Magazine (grijze nummers zijn uitverkcht) _ / Naast het bestellen van cmplete nummers is het k mgelijk m artikelen uit de verschenen, k de niet meer leverbare, magazines na te bestellen. Geef het magazinenummer en de paginas p in de bestellijst. We sturen u dan ftkpiën van de desbetreffende artikelen. Hiervr wrdt i 5,- per artikel berekend. Eén van de mgelijkheden m artikelen te vinden is de MCM index (bestelnummer M 101) die alle artikelen uit MSX Cmputer Magazine 1 tt en met 50 bevat. Er wrdt gewerkt aan een vlledig verzicht van alle verschenen nummers. Bestelbn r Bn bij 66 (Een ftkpie van nderstaande bn mag k gebruikt wrden.) U kunt uw bestelling hiernder invullen --, Wilt u hiernder aankruisen wat vr u van tepassing is; D Is betaald per gir, datum invullen a.u.b..... p girnummer D Ik stuur een Eurcheque f Girbetaalkaart mee. D Stuur mij de zending nder remburs (niet vr België). D Ik wil tevens een abnnement p MCCM en stuur de abnnementenbn tegelijk met deze pagina p. Artikelcde aantal prijs Handtekening: Bij minderjarigheid handtekening één der uders/verzrgers Uw gegevens (invullen in blkletters a.u.b.): Naam: Adres: Pstcde: Wnplaats: Telefn verdag: L ttaalbedrag bestelling Abnneekrting 5% Abnneenummer:.... Subttaal Verzendksten (incl. verzekering/remburs): U betaalt i 5,- bij bestellingen tt en met i 50,-, i 10,- bij bestellingen tt en met i 500,- en niets bij bestellingen bven i 500,-. Verzendksten TOTAALBEDRAG Opsturen aan: Aktu Publicatins B.V., Pstbus 2545,1000 CM Amsterdam 66

67 9 N Nnsense Infrmatie Cmputertijdschriften zijn er te kust en te keur. Maar bladen die znder al te veel psmuk relevante infrmatie bieden, die zijn een stuk zeldzamer. PC-Active en Mdem Magazine zijn dergelijke infrmatieverschaffers. Niet bang vr techniek en barstensvl besprekingen znder een blad vr de mnd te nemen. PC-Active - het blad met de disk - verschijnt elf keer per jaar en schrijft alleen ver PC's. DOS en Windws hard- en sftware, cmpleet met praktische tips vr gebruik. Met veel...--acrter lfnd-inffmatie-, want we willen de lezer helpen zelf de nd!ge kennis te verwerven. Grafische tepassingen is een van nze sterke kanten. De maandelijkse gratis disk is bijna een zich, brdevl handige hulpprgramma's, s en re een ged spel.. PC-Active kst f 9,95 in de winkel en is veral verkrijgbaar. Een abnnement is natuurlijk ng vrdeliger: zie de bn vr het speciale aanbd. Mdem Magazine is een nieuw blad, dat in nvember van start is gegaan. Alle mgelijkheden van het mdem in uw PC kmen aan bd - en dat zijn er Mail, shareware, maar k mdem-tests en de achterliggende techniek kmen vr het vetlicht. Met =:"~" _. Mdem Magazine leert u maximaal ' Y! "J~" -"!.!:~u..!~..!~<- -I '::::~_~_ vele werelden die via de telefnlijn vr u pen kunnen P. "'hp,pii,lenc., gaan. :::::-i feii en""fl veel Mdem Magazine kst slechts f 4,95 - en vr wie zich nu al abnneert hebben we een heel speciaal aanbd in pett. speciale prijs: f 44, ODEM r;;;;.m..,!lil Hn4.95 el 1Jtr !I agazi ne!i : ~ -- Ja, ;k abee' me tt wederp,egg;g p ~- [] PC-Active vr de speciale prijs van f 79,- in plaats van f 89,- Mdem Magazine vr de speciale prijs van f 44,- in plaats van f 49, Ik wacht met betalen tt ik een acceptgir van u heb ntvangen. Naam: Adres: Pstcde: Wnplaats: Datum: Handtekening: U kunt deze bn in een envelppe znder pstzegel verzenden naar: Database Publicatins b.v. Antwrdnummer 10237, 1000 PA Amsterdam Deze aanbieding is geldig tt 1 april 1994 en sluit alle verige aanbiedingen uit Bij verlenging gelden de gewne abnnementsprijzen. [PCA58]

68