OPLOSSINGSGERICHT EN CREATIEF DENKEN in Team. Leer je hersenen helemaal gebruiken.

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "OPLOSSINGSGERICHT EN CREATIEF DENKEN in Team. Leer je hersenen helemaal gebruiken."

Transcriptie

1 OPLOSSINGSGERICHT EN CREATIEF DENKEN in Team. Leer je hersenen helemaal gebruiken. Alphonse Degryse, ADC commv 1303E OPLOSSINGSGERICHT EN CREATIEF DENKEN in Team. ADC commv VEWA 2013 Het copyright van deze publicatie is geregistreerd bij VEWA, Vereniging voor Wetenschappelijke en Educatieve Auteurs. Gebruik van de inhoud door derden is vrij mits volledige bronvermelding. 3

2 Moet je vaak brandjes blussen? een levering wordt niet of te laat geleverd, een nieuwe deadline haalt een planning overhoop, een budget wordt ingeperkt, Om snel en efficiënt te handelen, val je dan terug op bestaande oplossingen. Oplossingen die reeds gekend zijn en in het verleden al werden toegepast. Dit is inderdaad de snelste manier, maar is het ook de meest efficiënte? Er bestaan misschien andere, en betere oplossingen, die een probleem ook op de lange termijn doet verdwijnen, maar in de chaos en drukte van het moment zie je ze niet meteen. Je hersenen helemaal gebruiken Dit programma gaat over je hersenen gebruiken. Veel mensen gebruiken namelijk slechts een deel van hun hersenen. Nog erger, ze gebruiken dat zelfde deel van de hersenen steeds weer op dezelfde manier, uit gewoonte. Het is alsof ze een brein-gps hebben op staan, die hen bij gelijkaardige situaties en vraagstukken steeds weer op dezelfde denkpistes zet. Dat heeft natuurlijk zijn voordelen, want je komt steeds weer tot min of meer dezelfde oplossingen, waarvan de risico's en de deugdelijkheid eerder werden beproefd. Je gaat dus voor een vorm van zekerheid. Helaas levert dit ook weinig vernieuwing. Je zal op die manier nooit weten of er niet een (onbekende) betere, gemakkelijker, goedkoper of leuker manier is om een situatie, een vraag of een probleem aan te pakken. Waarom mensen slechts een deel van hun hersenen gebruiken? Daarvoor zijn heel wat redenen te bedenken. Zo wordt beweerd dat de beide hersenhelften van een mens de zetel zijn van verschillende denkvermogens. Een van beide helften zou de andere domineren, met voor gevolg dat de ene mens creatiever is, en de ander rationeler. Een andere reden is dat we in de evolutie zijn geselecteerd op ons vermogen om snel te reageren op soms complexe en gevaarlijke, dus dringende situaties. We konden dit vermogen slechts ontwikkelen door beroep te doen op een uitstekend leergeheugen, een soort automatische piloot, die ons onbewust aanstuurt op gedrag dat we kennen en al eerder hebben gesteld, de brein-gps van daarnet. Nog een andere reden is dat anders doen vermoeiend is, en concentratie vraagt. Het resultaat van anders doen is vaak niet (meteen) bevredigend of overtuigend, en je vindt weinig medestanders voor alternatieve denkpistes. Hierdoor worden nieuwe ideeën of benaderingen monddood gemaakt vooraleer ze goed en wel het licht zien. Je houdt er dan maar mee op, en doet zoals gewoonlijk. Idea Killers, zoals dat heet. 4

3 boeken waarnaar we refereren vind je nog talloze andere mogelijkheden, en ook daarmee is het lijstje niet volledig. Dunne scheidingslijn Het doel van dit programma is daarom tweevoudig. Vooreerst willen we methoden en technieken aanbrengen voor een stapsgewijze benadering van een vraag of situatie, en hiermee ruimte maken voor een dieper gaande analyse en het ontwikkelen van een breder inzicht in verbanden en oorzaken. Onderzoekers hebben namelijk geleerd dat juist een afwezigheid van deze stapsgewijze benadering zorgt voor tunnelblindheid en een onvolledig beeld op situaties of vragen. Wil je tegen de reflexmatige denkpatronen in gaan, en integendeel een verrijkende en klare kijk op de zaak ontwikkelen, ga dan stapsgewijs te werk. Bovendien willen we hiermee bewerkstelligen dat creatieve geesten beter in staat zouden zijn om systematisch te werk te gaan zonder in te boeten op hun creativiteit, en anderzijds analytische geesten om hun rationele denkpatronen even te verlaten, en zo de creatieve zijwegen van hun gedachten op te zoeken. Beide hersenhelften samen en beter leren gebruiken dus. Voor alle duidelijkheid, dit is verre van een volledig overzicht van beschikbare of gangbare technieken. We hebben enkel getracht je een verscheiden beeld te geven van diverse soorten technieken, voor elk wat wils. Op e websites en in de Albert Einstein in Den Haan Het is helemaal niet eenvoudig om een scheiding te trekken tussen creatief denken en rationeel denken. Dit blijk des te meer wanneer je gaat werken met specifieke denktechnieken. We nemen dus een groot risico wanneer we dit programma op delen in een rationeel luik en een creatief luik. Zodra je met technieken aan de slag gaat ben je een benadering aan het rationaliseren. Anderzijds zijn sommige technieken behoorlijk mathematisch, en laten ze weinig ruimte voor interpretatie. Je zou ze in dat geval rationale technieken kunnen noemen, al zijn ook deze vaak niet vrij van een vleugje interpretatie en ellebogengevoel. De scheiding is nog vrij duidelijk wanneer het om inventariseren gaat van informatie, maar ze wordt al helemaal vaag wanneer het bv. gaat om het opsporen van verbanden of het ontwikkelen van een nieuwe benadering, bv. een oplossing voor en gesteld probleem. Daar ligt meteen ook het voer voor kritiek van de tegenstanders van dit soort programma's. 5

4 En al hebben ze niet helemaal ongelijk, toch kunnen ze niet beletten dat wie gewapend is met een arsenaal technieken van beider kunne, ook efficiënter en effectiever blijkt om te gaan met de vele uitdagingen die zijn pad kruisen. Analoge technieken We hebben tot slot geopteerd voor een aantal eenvoudige en vooral analoge technieken. Ze hebben het grote voordeel toegankelijk te zijn voor mensen zoals jij en ik, en onafhankelijk van technologie, zoals computer. Dankzij hun eenvoud zijn vele erg uitnodigend tot interactiviteit, en juist deze interactiviteit zorgt voor interessante ontwikkelingen en innovatieve invalshoeken. Wanneer je in een bespreking (of op je eentje aan je tafel) dreigt vast te lopen of snel een volledig beeld wil ontwikkelen van een gegeven heb je er alle belang bij dat te kunnen doen op de achterzijde van een bierkaartje, met een stompje potlood. Al zullen er ongetwijfeld zeer performante hoogtechnologische instrumenten en programma's bestaan die beter doen dan dit, toch moeten ze soms juist omwille van deze complexiteit en afhankelijkheid de duimen leggen. Veel oplossingsgerichte en creatieve denktechnieken die hierna volgen dateren dan ook van heel ver voor het computertijdperk. Oplossingsgericht en creatief denken, één programma in 2 delen Deze syllabus sluit aan bij 2 verwante programma's. Oplossingsgericht denken verwijst naar een programma waarin de rationaliteit en logica domineren. We hebben het dan minder over creatieve technieken, die vaak worden gebruikt in brainstormsessies. Oplossingsgericht denken maakt gebruik van systematische technieken. Ervaren managers passen deze technieken vaak toe zonder al te veel nadenken en formalisme, gewoon doén. Het feit dat je deze technieken kan beschrijven en faseren heeft echter bijkomend voordeel: de methodiek kan worden herhaald, aangeleerd aan nieuwkomers, afgestemd onder collega's. Op die manier wordt handelen uit de buik een georganiseerde systematiek. Dit is in het bijzonder handig voormensen met minder ervaring of voor chaotische denkers (in MBTI* heet dit de Perceivers),in complexe situaties of situaties waarvoor geen voorgaande is, wanneer er de behoefte bestaat om het denkproces te documenteren en overdraagbaar te maken. * MBTI is een methodiek om het Temperament van mensen te profileren. Het model is gebaseerd op de theorie van Jung. Het is evident dat mensen verschillend om gaan met eenzelfde vraag of profiel. Deze verschillen zijn ingegeven door hun mentale programmatie, op zich een resultaat van de culturen waardoor ze beïnvloed zijn, en hun temperament. Dit heeft trouwens een bepalende invloed op hun voorkeurgedrag, zo bijvoorbeeld de 6

5 manier waarop ze a fortiori nieuwe uitdagingen aan gaan. Indien je koos voor een programma Creatief denken zullen we hierna vooral de focus leggen op brainstorm- en convergentietechnieken. Brainstormtechnieken zijn erg gericht op het ontwikkelen van een zo breed mogelijke kijk (remmen los), en het deblokkeren van vastgelopen denkprocessen. Uiteraard is er ook een geïntegreerd programma waarin we beide hersenhelften, rationeel links en creatief rechts evenwichtige ruimte en aandacht willen geven. Blijf doen wat je gewoon bent en je zal blijven krijgen wat je gewoon bent Een man vond een adelaarsei en stopte het in het nest van een van de kippen op zijn erf. Het adelaarsjong werd uitgebroed samen met het legsel van de kip en groeide ermee op. Zijn hele leven deed de adelaar na wat de kippen deden, denkend dat ook hij een kip was die op een erf hoorde rond te lopen.. Hij wroette in de aarde op zoek naar wormen en insecten. Hij klokte en kakelde. En hij sloeg met zijn vleugels en vloog een paar passen omhoog. De jaren verstreken en de adelaar werd heel oud. Op een dag zag hij een schitterende vogel hoog boven hem aan de wolkeloze hemel. De vogel maakte een majestueuze glijvlucht op de krachtige luchtstromen, met nauwelijks een enkele slag van zijn sterke gouden vleugels. De oude adelaar keek vol ontzag omhoog. Wie is dat? vroeg hij aan de kippen. Dat is een adelaar, de koning van de vogels, zei zijn buurman. Hij is heer en meester in de lucht en kijkt van hoog op ons neer. Voor hem zijn we maar kippen.. Wij horen op aarde wij zijn slechts kippen. Zo leefde en stierf de adelaar als een kip, want hij was overtuigd dat hij een kip was. Omgaan met verschillen Mensen denken niet allen hetzelfde over hetzelfde. Oplossingsgericht en creatief denken gaat meestal over verandering, en dat is ook al niet populair bij iedereen. Mensen houden nu eenmaal van zekerheden, en wie uit de verandering voordeel denkt te halen komt misschien bedrogen uit. Met andere woorden, het volstaat niet over goede technieken te beschikken, de aanpak moet ook nog gedragen worden door alle betrokkenen. Je moet de methodiekverkopen. Dit thema is niet uitgewerkt in dit programma. Dat betekent niet dat we er het belang niet van onderkennen. We verwijzen naar andere verwante programma's hiervoor. 7

6 1 STAPSGEWIJZE BENADERING BEVORDERLIJK VOOR RESULTAAT Brainstormen. Osborn Kepner-Tregoe methode PDCA. Deming D Model Kaizen en Gemba OVERLEGGEN EN BESLISSEN IN TEAM Beslissingsmethoden Weerstand tegen Outside the Box denken In de startblokken Accomodatie Beschikbare tijd Samenstelling en kwaliteiten van de brainstormgroep Eigenaar Begeleider en sekretaris Deelnemers Wie neemt de leiding? Brainstormen op je eentje WAT IS DE VRAAG? WAT IS DE SITUATIE? Briefing Situatie-analyse Technieken op een rijtje Abstractieladder Deviatoren Online vertalen Orakel Synoniemen Afbakenen

7 3.3.7 de Bono. CoRT. Hoeden CoRT De 6-hoedentechniek Herformuleren Open Space Overzicht Grafieken SWOT W + H vragen IDEEEN GENEREREN/(POTENTIEEL) PROBLEEMANALYSE Divergeren (brainstormen), de speelse fase Probleem-analyse Technieken op een rijtje Benen-op-tafelsessie Externe helden Imitatie en analogie Inspiratie en triggers. TrendWatching Beelden en beeldtaal (metaforen) Biomimicry. Inspiratie uit de natuur Breinkracht: 1001 ideeën Creatieve spellen. Serious Games Friskijker, Burgerbuddy, Mystery Guest Huis van de toekomst Octrooien Taal en citaten Verleden Potentieel Probleemanalyse Associaties Omkering. Negatief brainstormen Scamper/Schoavven Schriftelijk brainstormen

8 MindMapping. Bloemassociaties SIPOC Impact Estimation Table Is/is niet. Contrasten Stroomdiagram. PERT. CPA Gantt Visgraat (Ishikawa) Statistiek (bv. Pareto, Six Sigma) Value Analysis CONVERGEREN/BESLISSINGSANALYSE Convergeren, de moeilijkste fase Beslissingsanalyse Technieken op een rijtje Actoren-analyse Filtertechnieken Mini-actieplan. Road-map Criteria, normen. Wegen Ideeën-management Prioriteitstelling. BDS Risico-analyse ACTIVEREN ALLE TECHNIEKEN OP EEN RIJTJE BRONNEN BIJLAGEN Leveranciersbeoordeling. Vendor Rating Stel tijdig lastige vragen. De 12 vragen van Tom Gilb Accuraat en precies betekenen niet hetzelfde VERWANTE PROGRAMMA's

9 1 STAPSGEWIJZE BENADERING BEVORDERLIJK VOOR RESULTAAT In de jaren '50 ontstaat op verschillende plaatsen het besef dat de manier waarop mensen een vraag of een situatie aanpakken niet bevorderlijk is voor het meest efficiënt en en effectieve resultaat. Dit besef groeit merkwaardig genoeg parallel in zowel meer creatieve milieus van de reclamewereld als in de zeer ernstige context van de militaire luchtverdediging in de US. In het eerste geval zal dit leiden tot de inzichten van Alex Osborn inzake brainstormtechnieken, in het tweede geval tot de publicatie van de Rational Manager van Kepner en Tregoe in 1965, en de oprichting van een van 's werelds meest gerenommeerde adviesbureaus inzake probleembegeleiding, Kepner- Tregoe Inc. In deze en andere modellen is de belangrijkste boodschap steeds: ga stapsgewijs te werk, en laat je niet verleiden om versneld naar een volgende stap te gaan wanneer de vorige niet helemaal ten gronde is doorlopen. Osborn verplichtte tussen de fase divergentie en de fase convergentie een koffiestop, en voorzag zo enige tijd voor incubatie van ideeën. Aan hem hebben we ook een aantal regels voor brainstormen te danken. Voordelen van een stapsgewijze en gesystematiseerde benaderingen, die vaak worden genoemd zijn: schijnbaar onoverzichtelijke complexe materie wordt behapbaar, en dus inzichtelijk door uitstel van bv. oordeel, zoeken naar oplossingen kan je je beter 15

10 concentreren op dat waarmee je nu bezig bent de systematiek en het procedureel karakter van een benadering voorkomt dat een informatie of analyse zou stoppen bij de evidente conclusies, en dwingt om verder te zoeken in zowel de breedte (verschillende opties) als de diepte (de onderliggende informatie) een ongestructureerde benadering is moeilijk aan te leren aan derden. Een stapsgewijze benadering daarentegen kan worden getraind, en herhaald. Hierdoor wordt een proces reproduceerbaar We zullen in wat volgt zo ver als mogelijk een parallel trekken tussen de benadering van Osborn en deze van Kepner en Tregoe. Dit zal toe laten om in elke fase technieken uit zowel de creatieve als de rationele systematiek naast elkaar te zetten. We willen je in de geest van deze beide methoden op weg helpen om elke vraag of elke situatie die voldoende gewicht heeft transparant en systematisch te lijf te gaan in een brede geest van creatief denken. De stapsgewijze benadering vind je ook terug in allerlei management modellen. We noemen bij wijze van vb. achtereenvolgens PDCA, 8-D en Kaizen, al is deze laatste eerder een filosofie dan een zuivere methodologie. andere negatief beïnvloedt, bv. omdat de creativiteit wordt geremd door vroege rationele overwegingen. Heb je meer ervaring, of laat de dynamiek van de groep en het onderwerp het toe dan kan het effectief werken om verschillende cycli na elkaar te herhalen met een tussentijdse reflectie fase 1 opdracht omschrijving fase 2a divergentie vooral creatief. Breed, véél inspiratie, veel alternatieven tussentijds fase 3a convergentie meer rationeel en overwogen. Versmallen, selectie, samenvoeging fase 2b met de weerhouden resultaten opnieuw divergentie vooral creatief. Breed, véél inspiratie, veel alternatieven 3b convergentie meer rationeel en overwogen. Versmallen, selectie, samenvoeging fase 4 activatie Creatief proces verloopt in 4 opeenvolgende fasen Heb je minder ervaring met brainstormsessies, dan zouden we je aanraden je te houden aan deze duidelijk van elkaar gescheiden fases. Hiermee loop je minst risico dat de ene fase de Een andere opzet kan zijn met bv. 3 groepjes (projectgroepen, denkgroepen), of éénzelfde groep met 3 verschillende uitgangspunten (zie ook Bono) te laten starten met een zelfde of verschillende probleemstelling, elk één divergentie uitwerken en dan een gezamenlijke convergentie 16

11 of fase1 één opdracht omschrijving aan de groepjes a, b, c geven), elk groepje afzonderlijk een fase 2a, fase 2b, fase 2c gezamenlijke fase 3 verschillende varianten van de opdracht omschrijving aan de 3 groepjes: fase1a, fase 1b,fase 1c elk groepje afzonderlijk een fase 2a, fase 2b, fase 2c 1.1 Brainstormen. Osborn Brainstormen is een proces waarin op een onbelemmerde manier op zoek wordt gegaan naar een veelvoud van ideeën, antwoorden en invalshoeken voor een gegeven vraag. Brainstormen doe je dus niet enkel wanneer zich een probleem voor doet. Brainstormen doe je omdat er een al dan niet uitgesproken vraag op tafel ligt. Het voorwerp van een brainstorm kan dus van alles zijn, en hangt samen met de ambitie van de brainstormers: gezamenlijke fase 3 Conclusie: er zijn heel wat schema's mogelijk om op een duidelijk gefaseerde manier aan de slag te gaan. Belangrijke vragen zouden kunnen zijn is het project de inspanning waard is het geheel nog beheersbaar zijn de projectgroepen aan elkaar gewaagd zijn er voldoende enthousiaste en competente deelnemers om meer groepen te maken kan het werken in groepen de acceptatie van de resultaten achteraf bevorderen... bron: Het scheiden van het bedenken en beoordelen van ideeën is bedacht door Alex Faickney Osborn in de jaren vijftig van de vorige eeuw. Osborn ( ) was oprichter en directeur van reclamebureau BBDO 17

12 (Batten, Barton, Durstine & Osborn). Hij ergerde zich mateloos aan de manier waarop zijn medewerkers ideeën bedachten voor nieuwe reclamecampagnes. Wat gebeurde er? Iemand opperde een nieuw idee waarop de anderen hun commentaar en kritiek spuwden. Er ontstond een discussie waarbij sommigen niets anders deden dan hun eigen voorkeuren verdedigen. Na een uur brainstormen waren er niet meer dan tien ideeën. Koffiepauze Osborn gooide het denkproces volledig om en splitste het in twee fases: voor de koffie ideeën bedenken, na de koffie evaluatie en selectie van ideeën. Hij wordt daarom ook wel gezien als de vader van het brainstormen. Een beroemde uitspraak van Alex Osborne is kwantiteit geeft kwaliteit: hoe meer ideeën hoe beter. Dit is naast de koffiepauze een van de brainstormregels. CPS Creative Problem Solving bron: Creatieve ideeën worden steeds waardevoller Met de huidige stand van de productieen informatietechnologie zijn producten en diensten steeds sneller en gemakkelijker te kopiëren. De concurrentie neemt toe. De consument is sneller uitgekeken op bestaande producten en wil steeds iets nieuws proberen. Om een competitief voordeel te behouden en de consument te blijven verleiden, moet een bedrijf telkens nieuwe ideeën hebben. Maar niet alleen in de marketing zijn goede ideeën goud waard. Ook hardnekkige maatschappelijke vraagstukken zijn gebaat bij innovatieve oplossingen. Hoe lossen we het fileprobleem effectief op? Hoe waarborgen we een goede gezondheidszorg en een goed opleidingssysteem? Brainstormen maar hoe zit het met de actie? Veel organisaties kennen het belang van goede ideeën en passen verschillende creativiteitstechnieken toe om ze te verzamelen. De methode van het brainstormen en daarbinnen de techniek de six thinking hats van Edward De Bono zijn hiervan waarschijnlijk het meest bekend. Bij die technieken wordt een veelheid van ideeën verzameld die pas later aan een analytisch oordeel worden onderworpen. Toch is een veelgehoord probleem hierbij dat er met behulp van deze technieken weliswaar veel ideeën worden gegenereerd, maar dat het nog heel veel moeite kost om deze om te zetten in werkbare oplossingen en concrete actie. Waarom een rondje brainstormen niet altijd tot resultaat leidt de selectie van waardevolle ideeën is achteraf vaak een probleem. De selectiecriteria zijn niet duidelijk of blijken later niet uitputtend te zijn; er worden andere criteria toegepast of het gewicht van criteria ten opzichte van elkaar verandert later in het traject op basis van nieuwe inzichten 18

13 Welke voordelen zijn er aan Brainstormen? Ze creëren kansen omdat ze zorgen voor meer opties, meer inzichten, meer alternatieven,... Het is leuk, omdat het beroep doet op de speelsheid in de mens homo ludens... Daardoor werkt het vaak ook motiverend, toch in die gevallen waar de verwachtingen niet te hoog worden gespannen vooraf, en de resultaten achteraf worden gewaardeerd. Het kan teams versterken omdat mensen elkaar op een àndere manier leren kennen en elkaars inzichten waarderen. Het creëert verantwoordelijkheid en betrokkenheid: wie in de creatieve sessies mee aan de wieg heeft gestaan van een nieuwe ontwikkeling is ook meer geneigd ze te beschouwen als zijn kind, en dus te verdedigen. Het creëert dus ownership. Omdat mensen mee het ontwikkelingsproces hebben doorgemaakt is er ook meer bewustzijn en besef van de complexiteit van de gehele vraagstelling. Dit betekent natuurlijk niet dat brainstormen een techniek is om bv. aan teambuilding te doen of om de betrokkenheid te verhogen. Brainstormen creëert nu eenmaal verwachtingen, en wanneer al bij voorbaat is uitgemaakt dat het enkel gaat om het proces, en niet om het engagement om met de resultaten mogelijks wat te doen, zal er snel een gevoel optreden van bedrieglijk opzet. Mensen zijn dan na een creatief proces gefrustreerd en mogelijks (nog meer) gedemotiveerd! Waarvoor kan je een Outside the 20

14 Box sessie gebruiken? alternatieven genereren, meer keuzes en opties ontwikkelen concurrentie voor blijven dankzij originaliteit en innovatie toegevoegde waarde creëren de mythe van geen inspiratie doorbreken; alle mogelijke klemproblemen we zitten vast paden zoeken om ambities te realiseren management: strategische en operationele vraagstukken human resources: werving, retentie, ontwikkeling marketing P's: producten & diensten, promoties, plaatsing (positionering, distributie...), innovatie sales 4R's: reputatie, relatieontwikkeling, relevantie of routine van activiteiten technische vraagstukken een naam vinden voor een product of een project... Wanneer beter niet? Creatief denken is geen methode om beslissingen te nemen. Beslissen is een keuze maken. Beslissen komt nà het creatief denkproces. Geloof je als organisator of manager dat je het verloop en de resultaten van een brainstormsessie kunt beheersen, dan loop je zeer waarschijnlijk een ontgoocheling op. Probeer je toch de koers van de gedachten te beïnvloeden, dan zijn we al lang niet meer aan het brainstormen volgens de regels van de kunst. Zeker in de fase van divergentie is juist de vrije loop het element dat meerwaarde biedt. Emotionele problemen of een hoge mate van belang bij sommige betrokkenen remmen de creatieve spontaniteit: mensen willen hetzij het probleem begrijpen, hetzij de uitkomst beïnvloeden. De vragen die hieruit volgen vergen uitleg, en juist deze persoonlijke uitleg evenals de emotionele betrokkenheid van eventuele brainstormers stuurt het ganse proces in een vaste richting. Motivatieproblemen ontstaan niet in de mens, maar door omstandigheden die als demotiverend worden ervaren. Motivatieproblemen aanpakken kan op zich het onderwerp zijn van een brainstormsessie, maar dan zet je de betrokkenen beter niet meteen zelf rond de tafel. Zij zijn nu eenmaal niet in de stemming om gemotiveerd en vooral creatief op zoek te gaan naar alternatieven of uitwegen: ze zijn sneeuwblind. De brainstorm zelf zal de demotivatie niet oplossen en ook niet plotsklaps motiverend werken. De kans is eerder groot dat door de chaos van een brainstorm de omstandigheden er nog hopelozer gaan uitzien. Een creatief denkproject veronderstelt dat er geschikte mensen rond de tafel zitten in geschikte omstandigheden. Is dat niet zo, dan kan je beter op zoek gaan naar andere methoden. Ben je vast besloten te komen tot een concreet resultaat, dan is de kans groot dat de brainstorm uitdraait op een sisser, waarna in het slechtste geval wordt gezocht naar schuldigen. Wees je er dus van bewust dat brainstormen NOOIT een zekerheid geeft op een verwacht resultaat. Wil je jezelf de ontgoocheling besparen, zoek dan een alternatief. Niemand garandeert je the sole Big Idea. 21

15 1.2 Kepner-Tregoe methode Wat zal het resultaat (in de toekomst) zijn? Rationele processen bron: kepner-tregoe-methode-psdm Binnen een organisatie doen zich altijd wel problemen voor. Vaak is er sprake van tijdsdruk om problemen op te lossen en is het maar de vraag, wat de beste manier is. De Kepner Tregoe methode (KT-methode) is een probleemanalyse model, waarin het probleem wordt losgekoppeld van de beslissing. Een Engels synoniem voor deze methode is Problem Solving and Decision Making (PSDM). De oprichters Charles Kepner en Benjamin Tregoe ontwikkelden in de jaren zestig een rationele werkmethode, waarin zij het oplossend denkvermogen van mensen onderzochten en in kaart brachten. Traditioneel denkpatroon Door de eeuwen heeft de mensheid geleerd, om met complexiteit om te gaan en daarop (direct) te anticiperen. Het traditioneel denkpatroon werd zo onderdeel van de menselijke natuur. Bij probleemoplossing zoekt men naar antwoord op de volgende vier vragen: Wat gebeurt er? Waarom is het gebeurd? Om dit traditioneel denkpatroon te doorbreken, noemen Kepner en Tregoe vier rationele processen, waarin deze vier fundamentele vragen weerspiegeld worden: Situatieanalyse - hierin wordt de probleemsituatie verduidelijkt (wat is er precies gebeurd). Probleemanalyse - hierin wordt de daadwerkelijke oorzaak van het probleem gezocht en de relatie tussen oorzaak en gevolg (waarom is het gebeurd). Besluitvormingsanalyse - op basis van besluitvormingscriteria worden er keuzes gemaakt om tot mogelijke probleemoplossingen te komen (hoe moeten we handelen). Mogelijke probleemanalyse - hierin wordt geanticipeerd op mogelijke toekomstige problemen en op voorkoming hiervan (wat zal het resultaat zijn). Hoe moeten we handelen? 22

16 Onderscheid Volgens de KT-methode brengen verschillende taken verschillende problemen met zich mee, die op hun beurt ook weer verschillende benaderingen nodig hebben. Door een situatieanalyse wordt het onderscheid in al deze processen duidelijk en kan er heel gericht naar geschikte oplossingen worden gezocht. Deze situatieanalyse is bepalend en geeft goed inzicht in de noodzakelijkheid, prioriteit en urgentie van de verschillende taken. Wanneer het duidelijk is welke taken voorrang krijgen (actielijst), kunnen er al voorbereidingen worden getroffen voor mogelijke problemen. Door een goede probleemanalyse vooraf, ontstaat een proces om toekomstige problemen te voorkomen of in geval van nood, de schade te beperken. Oorzaak De kracht van de KT-methode gaat nog verder. Behalve dat problemen gespecificeerd worden in termen als wat, waar, wanneer en hoe groot, richt de KTmethode zich op alles wat niet de oorzaak van het probleem kan zijn. Hierdoor worden bepaalde oorzaken uitgesloten. Op basis van deze is en is niet analyse kan er een duidelijker beeld van mogelijke oorzaken ontstaan en maakt dit het proces van probleemoplossing consistent. Efficiënt Door de KT-methode wordt er efficiënter probleemoplossing ingezet. Uit onderzoek ontdekten Kepner en Tregoe dat registratie van een probleem niet door iedereen op dezelfde manier verloopt. Ondanks dat er informatie voorhanden is, verwerken mensen deze informatie veelal slecht, interpreteren zij het verkeerd of zien zij belangrijke zaken over het hoofd. Daarnaast onderzochten zij het verschil tussen succesvolle en minder succesvolle probleemoplossing. Zij ontdekten dat een vooraf opgestelde logische methode, de zoektocht naar oorzaken van een probleem vergemakkelijkt. In hun Best practice in troubleshooting omschrijven zij deze methodiek, die de basis vormt voor de KT-methode. Effectief De KT-methode is universeel en wordt vandaag de dag in veel organisaties gebruikt om problemen op te sporen en de mogelijke oorzaken te identificeren. Behalve dat de KT-methode leidt tot het verduidelijken van problemen, helpt het bij de verbetering van de onderlinge verstandhoudingen in een organisatie. Maar ook naar klanten en leveranciers kan er duidelijker gecommuniceerd worden en verbetert het onder andere de productiekwaliteit, de service naar klanten en alles wat met onderhoud en reparaties te maken heeft. 1.3 PDCA. Deming William Edwards Deming was een statisticus die in Japan aan de basis lag van de ontwikkeling van TQM of Total Quality Management. Zijn vicieuze cyclus -, gekend als de cyclus van Deming is waarschijnlijk het eenvoudigste model om uit te leggen waar het bij management om draait: stapsgewijze en systematisch in een continu proces werken aan alle mogelijke aspecten die onder kwaliteit vallen. 23

17 hebben een zekere incubatietijd nodig. Deviatoren daarentegen verwijderen je niet van de opdracht, maar zetten de opdracht in een ander licht. Voorbeelden van deviatoren zijn: De opdracht moeilijker maken: superambitieuse doelstellingen, dramatische context, extra beperkingen of omgekeerd, veel gemakkelijker: geen ambitie, alles kan, alles mag, niets moet ideale vertrekbasis onder vorm van een omkering in superlatieven of overdreven in tegenspraak advocaat van de duivel, het glas half leeg in beelden of metaforen formuleren* wijzig het perspectief, bv denk zoals je Held... Som een aantal Helden op, kies er eentje uit, kruip in de huid van je (anti)held en probeer de opdracht te bekijken door zijn bril. Een variante zou kunnen zijn som een aantal mensen op naar wie je opkijkt... * Maak aanspraak op de verbeelding, gebruik beeldtaal Verbeelden is iets omzetten naar een beeld, letterlijker kan niet. Mensen stellen zich al snel iets voor bij een verhaal. Dat is zo sterk dat we hiervoor ook allerlei standaard uitdrukkingen hebben die we ons niet eens meer realiseren: stel u voor, ziet u het voor zich, u ziet het zo gebeuren, ziet u waar ik naartoe wil, beeldt u even in,... In face/face gesprekken heb je dikwijls een illustratie bij de hand, of je neemt een potlood en een bierviltje en tekent of schematiseert even waarover het gaat. Aan de telefoon ben je dit instrument kwijt, en zal je de fysieke afstand tussen beiden moeten overbruggen met een beschrijving van het beeld dat je wil ophangen. Bereid je daarop voor! Beter nog: een sterk verteller beschrijft zelf het beeld, denk maar aan podium performers, politici (zoals de Nederlandse Gert Wilders van de PVV) of getalenteerde moppentappers. Is er een mogelijkheid wat je zegt in beelden om te zetten? Kan je met vergelijkende beeldspraak visualiseren wat je bedoelt? Ziet u het voor u? Wilders bij de Algemene Beschouwingen op de oppositiebank in 2009, over het Nederlandse kabinet-balkenende IV: als een oude auto die vastzit in het mulle zand. Het piept nog een beetje, het kraakt. Iedereen kan zien dat het beestje nooit meer een meter zal rijden. De accu is leeg. Het is voorbij. Ze hebben geen acht geslagen op het bordje ' moeras linksaf '. Ze kunnen niet ànders. Wouter achter het stuur. André in het babyzitje en Jan Peter die alles best vindt zolang hij maar voorin mag zitten. Minister-president, stop er toch mee. Stuur die roestbak nou naar de sloperij. Incasseer de slooppremie. Het heeft geen zin meer... 53

18 3.3.3 Online vertalen bron: echnieken.php De kwaliteit van online vertalingen op internet is slecht. Gelukkig maar, want voor deze creatieve techniek is dit juist noodzakelijk. Hoe slechter de vertaling hoe beter. Vertalen Stap voor stap Formuleer de probleemstelling. Vertaal zinnen naar een andere taal met bijvoorbeeld Google vertalen. Vertaal de zin terug naar het Nederlands. Laat je inspireren door de nieuwe probleemstelling. Voorbeeld Probleemstelling: Hoe int een inspecteur belasting bij woonwagenbewoners? Vertaling in Frans: Comment l'inspecteur encaisse-t- l'impôt chez les nomades? Vertaling naar Nederlands: Hoe l'inspecteur kasvoorraad-t - l'impôt bij de nomades? Orakel bron: echnieken.php Het raadplegen van het Orakel van Delphi - iemand die echt in de toekomst kan kijken - helpt om inzicht te verkrijgen in de echt belangrijke onderwerpen. Dit geeft meer focus in de probleemstelling. Ook kan deze methode helpen met het inventariseren en ordenen van vragen. Orakel Stap voor stap Leg heel kort het probleem uit. Stel de volgende vragen: Stel dat je nu orakel van Delphi kunt raadplegen welke vragen zou je dan willen stellen over het probleem? Wat wil je weten van de toekomst? Wat zou je willen weten om het project (met meer focus) uit te voeren? Schrijf de vragen op. Cluster de resultaten en benoem deze clusters van vragen. Herformuleer de probleemstelling aan de hand van deze clusters. 54

19 3.3.5 Synoniemen bron: puls.nl/creatieve_tech nieken.php Een synoniem is een ander woord met ongeveer dezelfde betekenis. Met synoniemen kan je een probleemstelling verder aanscherpen doordat synoniemen het verschil in beleving aangeven. Andere beleving Inspireren klinkt heel anders dan aanmoedigen, aanzetten, animeren, bewegen, bezielen, brengen, drijven, elektriseren, in geestdrift brengen, inblazen, instigeren, oproepen, stimuleren en toejuichen. Synoniemen Stap voor stap Schrijf de kernwoorden uit het probleem op. Verzin synoniemen per kernwoord, bijvoorbeeld met: Synoniemen.net, Mijn woordenboek, Puzzelwoordenboek Schrijf vervolgens de kernwoorden uit dit probleem op. In ons voorbeeld: ruimte, inspirerend, comfortabel, dag en garanderen. De volgende stap is het verzinnen van synoniemen voor deze woorden. Voor ons voorbeeld zou dit er als volgt uit kunnen zien: Hoe langer je de lijst maakt hoe beter, maar meestal is een stuk of tien items voldoende. Vervolgens ga je willekeurige combinaties maken. Van deze woorden maak je een nieuwe omschrijving van het probleem. Gegarandeerd, ga je op een andere naar je probleem kijken. In ons voorbeeld zou de probleemstelling er als volgt uit kunnen zien: Hoe vinden we een terrein dat 24 uur kan instaan voor animatie en gemak? Maak nieuwe probleemstellingen met willekeurige combinaties van deze synoniemen. Herformuleer de probleemstelling. Voorbeeld synoniemen Hoe vinden we een ruimte, die een inspirerende en comfortabele dag kan garanderen? Afbakenen bron: echnieken.php Met deze methode zijn de grenzen van een probleem te verkennen via een denkbeeldige lijn. Wat is het probleem wel, en wat niet? Deze techniek voorkomt ruis over de afbakening tijdens een brainstorm. Door de afbakening te 55

20 te verplaatsen of in een volgorde te plaatsen. Ook kleuren kunnen extra informatie geven. Tot slot zijn er heel wat bijzondere overzicht systemen, waarvan een aantal afzonderlijk ter sprake komen, gaande van SWOT en MindMap tot stroomdiagrammen Grafieken SWOT Een SWOT is een tabel met 4 velden: S = strengts, sterkten W = weaknesses, werkpunten O = opportunities, opportuniteiten Grafieken leveren een sterk visueel overzicht van meetbare informatie. Het spreekt voor zich dat de cijfers uitvoerig moeten gecontroleerd zijn. Vermits we pas in het begin van het proces zitten zou het starten met foute cijfers doorheen alle stadia van het proces desastreuse gevolgen kunnen hebben. T = Threats, tegenvallers SWOT gaat over het omschrijven en analyseren van sterkten en zwaktes (Strenghts & Weaknesses) in de organisatie, de bedrijfsprocessen, het product of de dienstverlening, en kansen en bedreigingen (Opportunities& Threats) van buitenaf. 63

21 Opportuniteiten en bedreigingen Sterktes en zwaktes Sterktes en zwaktes bevinden zich in de organisatie. Ze hebben te maken met beschikbare mensen, middelen, fondsen, tijd, kennis en ervaring, commitment,.. De analyse wordt helaas heel erg bemoeilijkt door een emotionele betrokkenheid, die ervoor zorgt dat zaken worden toegedekt of juist uitvergroot. Soms is de afstand te klein, en zitten we te dicht op de feiten om nog de bredere context te zien. Tunnelvisie heet dat. Bovendien hebben we de gewoonte altijd door dezelfde bril te kijken vanuit de zelfde hoek, niet verbazend dat we altijd weer hetzelfde zien. Soms komt een organisatie om die reden niet uit zijn SWOT, terwijl de reden hiervoor zo moeilijk publiek toe te geven is. Externe consultants kunnen in zo'n geval helpen de feiten te onderkennen en te verwoorden, niet door hun betere zicht op de situatie, maar door de afstand die ze hebben ten aanzien van de gegevens, en de lagere emotionele betrokkenheid. Opportuniteiten en bedreigingen komen van buitenaf. Ze hebben bijvoorbeeld te maken met trends in de markt of evolutie in de wetgeving. Buiten de organisatie treft verschillende werelden. Jouw activiteiten bestaan bij gratie van afnemers. Verkopers noemen ze klanten, marketeers noemen ze doelgroepen en marktsegmenten. Het maakt niet uit: het gaat om mensen die bereid zijn met jou zaken te doen. Concurrenten vervullen een directe rol op jouw eigen terrein. Dat betekent enerzijds dat de norm voor performantie een stuk wordt bepaald door de concurrentieverhoudingen, maar tevens dat de aanwezigheid van concurrenten een bron van inspiratie kan zijn voor je eigen activiteiten. Het loont dus de moeite om ook van enkele concurrenten of vergelijkbare bedrijfsactiviteiten een SWOT te maken. Een derde deel van de wereld buiten betreft bijvoorbeeld overheden, economische factoren, regulerende voorschriften enz. In hoeverre beïnvloeden deze jouw vooruitzichten, jouw kansen, jouw voortbestaan... Wie de opportuniteiten tijdig begrijpt beweegt zich in een Blue Ocean (naar het gelijknamige boek Blue Ocean Strategy, 2005 door W. Chan Kim en Renée Mauborgne, verbonden aan INSEAD, bekend als een van Europa's Top business scholen). Het water is er aangenaam en helder blauw, vol potentiële klanten die niet liever zouden doen dan kopen. Dit in tegenstelling tot de vele bedreigingen van de Red Ocean, rood gekleurd van het bloed van gehaaide concurrenten en geslachtofferde klanten. 64

22 W + H vragen Lees ook: Stel tijdig lastige vragen. De 12 vragen van Tom Gilb (zgn. diepte-vragen, Socratisch vragen stellen, gelinkte vragen). Open vraag De 5W + H methode verwijst naar de techniek van open vragen. Met deze vraagtechniek kan je op verschillende manieren aan de slag, bv. door ze telkens toe te passen op eenzelfde gegeven of uitgangspunt (zgn. breedte-vragen), hetzij door over elk antwoord dat je bekomt een nieuwe open vraag te stellen Open vragen zijn vragen waarop je extra informatie krijgt als antwoord, gewoon omdat eenvoudige antwoorden stijl neen, misschien, soms... niet mogelijk zijn. Er is weinig of geen informatie ingesloten in de vraag. Op welke manier is dit kunnen gebeuren? Het antwoord is tekst, uitleg, toelichting. Het is moeilijker zich achter de vraag te verschuilen dan in het geval van een gesloten vraag. 65

23 4 IDEEEN GENEREREN/ (POTENTIEEL) PROBLEEMANALYSE Ideeën genereren Bij het ontwikkelen van een vraag of het benaderen van een (potentieel) probleem doen zich vaak dezelfde remmende fenomenen voor: kennis, ervaring en convenience gaan spelen. Je zoekt in een voor de hand liggende richting, en mist daarmee andere, alternatieve of minder evidente aspecten. Jammer, een gemiste kans! na een eerste golf van ideeën en invallen valt het denkproces stil, en dat doet je besluiten Dat was het dan... Jammer, want er is nog zo veel waar je niet meteen op komt... wegvoeren uit hun rationele en logische, voor de hand liggende overwegingen, en hen binnen leiden in een wereld van fantasie en freewheelen. Waar bij aanvang de creativiteit relaties behoudt tussen opdracht en idee, gaat in een latere fase meer bisociatie optreden. Bisociëren is het leggen van een verband tussen twee zaken waar op het eerste gezicht totaal geen verband tussen te bedenken is. Dit druist in tegen elk gevoel voor redelijkheid. Juist daardoor kunnen nieuwe inzichten ontstaan. vb. een nieuw bier ontwikkelen > schuim is een te verwachten associatie, want bier is nu eenmaal (meestal) een schuimende drank. Maar via schuim kom je misschien ook bij bier > zee: beide hebben niet direct iets met elkaar te maken, maar hebben toevallig een gemeenschappelijk kenmerk. Misschien brengt de combinatie nieuw bier-zee je op een bruikbaar idee? Andere technieken zijn dan misschien wat minder creatief, maar zijn juist erg systematisch, zodat ook minder voor de hand liggende aspecten aandacht krijgen. We willen je over deze twee remmers heen helpen, afhankelijk van de aard van de situatie, met andere technieken. Divergentie- of creativiteitstechnieken kunnen naast of na elkaar worden gebruikt. Ze kunnen dienen om een proces op gang te trekken of te variëren, of een nieuwe doorbraak te forceren wanneer het proces vroegtijdig stil valt. Eigenlijk hebben alle technieken eenzelfde doel: de deelnemers 67

24 4.1 Divergeren (brainstormen), de speelse fase Kenmerken van Wildest ideas random, bij toeval zijwegen, alternatieve wegen, omwegen middelpunt vliedend, steeds verder weg van de start, weg van het onderwerp ontspanning, humor veel chaos loslaten De bedoeling van de divergentie (brainstorm) is te komen tot een zo groot mogelijk aantal ideeën, suggesties, invalshoeken. Een bonte lijst van grote, kleine en halve ideeën, opmerkingen, hints, dromen,... Wildest ideas. Dit gaat niet zo eenvoudig, reden waarop beroep wordt gedaan op een aantal hulptechnieken. Het is verstandig om de antwoorden kort te houden, liefst een kernwoord, zo niet een kernachtige omschrijving. Dit is niet enkel bevorderlijk voor een efficiënt tijdgebruik, maar stimuleert ook de spontaniteit en de snelheid van vervolgreacties door de andere deelnemers. Blijft iemand te lang aan het woord, dan verliezen andere deelnemers hun concentratie. Laat niet toe dat iemand de stille momenten vol praat, want dat snijdt de creativiteit en het initiatief de pas af. Start met een ambitieus quotum: we willen 20 variaties op de opdrachtomschrijving, 50 creatieve voorstellen, 100 uitspraken,... Kijk door de opdracht of door een antwoord heen. Stel je niet tevreden met evidente reflexen, er is waarschijnlijk méér... Verlaat een piste niet te snel, spit ze uit Probleemanalyse Lees ook: 8-D Model In wat volgt maken we een systeemfout tegen de principes van de Kepner- Tregoemethode: we behandelen probleem en potentieel probleem grotendeels in één adem. Waarom we dat doen? Omdat het erg voor de hand ligt dat wanneer je op zoek gaat naar de oorzaken van een probleem, je op je weg natuurlijk ook elementen tegen komt die niet nù het probleem blijken te zijn, maar dat en volgende keer misschien wel zijn. Een probleemanalyse mag dan wel als doel hebben om het huidig probleem te remediëren, we nemen dus even aan dat het ook de aanleiding zou zijn tot preventieve en bewakende maatregelen voor een veelheid van potentiële problemen. 68

25 Uiteraard moet de prioriteit gaan naar een kortetermijn ingreep om het huidig probleem onder controle te krijgen. In een volgende stap zou de aandacht nochtans verder moeten reiken. Dit is bv. wat duidelijk gesteld wordt in een 8D-procedure. PA Probleemanalyse Problemen zijn afwijkingen die zorgen voor een ongewenst resultaat. Een afwijking waaraan niemand zich stoort is geen probleem. Integendeel, misschien levert een afwijking zelfs extra voordeel op. Of misschien is niet het fenomeen, maar wel een onaangepaste meting aanleiding van de afwijking. Opgelet dat het meetsysteem niet zijn eigen zinloze leven gaat leiden, tegen alle noties van gezond verstand in. In Verbraaibe organisaties (neen, de letters staan niet fout), staat op de pagina's een schitterend voorbeeld hiervan. Een probleemstelling heeft dus veel te maken met een duidelijke normering: wat is gewenst, vanaf waar is het ongewenst, hoeveel rek (tolerantie) zit hier op? We hebben het hierna over ongewenst. Omschrijf en specifieer De situatie werd in kaart gebracht, en er is besloten dat we te maken hebben met een probleem. De omschrijving is SMART gemaakt. Identificeer verschillen en veranderingen We hebben een aantal informaties verzameld i.v.m.: wat is het probleem (definitie, zie hiervoor)? wat is de vraag? waar doet dit zich voor? tolerantie? wanneer doet dit zich voor? hoe (- veel/-dikwijls/- zeer/-...)? Omvang van het probleem (aantal, frequentie,...)? wat is de norm? de wat is er veranderd? wanneer? Hoe? Maak een overzicht van deze gegevens; kies hiervoor een aangepaste techniek. Formuleer mogelijke oorzaken. Onderzoek ze t.a.v. feiten Overzichten zijn eerder statisch. Ga na of er veranderingen zijn opgetreden op momenten waarop ook afwijkingen genoteerd worden. De afwijkingen die gepaard gaan met veranderingen suggereren een oorzakelijk verband. Dit zijn de plaatsen waar je zeker verder op verder onderzoek gaat. 69

26 Is er nergens een verandering opgetekend? Dan gaat het misschien of om een artefact, een toevallig fenomeen, of de probleemanalyse is niet voldoende grondig verlopen; je hebt een aspect gemist. Terug van vooraf aan beginnen? Natuurlijk kan de vraagstelling afwijken in functie van de sector of de aard van het probleem, maar in essentie komt een systematische probleemanalyse in deze fase toch telkens weer neer op dezelfde vragen. Hoed je er vooral voor in een vroeg stadium veronderstellingen te maken die mogelijke oorzaken uitsluiten (en dus onzichtbaar houden in het overzicht). In het huidig stadium is geen enkele factor uit te sluiten. ook kunnen deze waarschijnlijke indruk staven. Bewijs de echte oorzaak. Rationele PA-technieken zijn bedoeld om patronen zichtbaar te maken, oorzaak- /gevolgrelaties op te zoeken en risico's in de keten van het proces (Critical Care Points) bloot te leggen. Juist door dit laatste is er een sterke overlapping tussen een PA en een PPA: een PA legt vaak de vinger op pijnpunten die misschien niet vandaag, maar mogelijks in de toekomst voor problemen kunnen zorgen. Pak je ze nù aan? Dan heeft je PA-analyse een nuttig bijkomend resultaat opgeleverd! Bewijs de echte oorzaak Uit de analyse is gebleken welke eventuele oorzaken zouden kunnen worden weerhouden. Uit overleg met specialisten zal moeten worden geconcludeerd welke oorzaak we als meest waarschijnlijk weerhouden. Bij meervoudige afwijkingen is dit over het algemeen de oorzaak die op alle vlakken terug verschijnt. We testen een oplossing voor deze oorzaak en stellen hopelijk vast dat het probleem hiermee verdwijnt. Waarschijnlijk is een term uit de statistiek. Waarschijnlijk is ook een term uit de wereld van gevoelens, interpretaties. Hoed je ervoor dat de krachten van de waarschijnlijkheid he terug brengen bij oorzaak-/gevolgtheorieën die enkel gebaseerd zijn op ellebogengevoel. Echte statistische methoden, hoe eenvoudig 70

27 4.3.9 Schriftelijk brainstormen Bono,...). Dit geeft in het plenair gedeelte verrassende botsingen Techniek Deze techniek is een variant op de Nominaaltechniek. 6 deelnemers krijgen eenzelfde invulblad, en noteren bij een gegeven opdracht 3 ideeën in 5 minuten. Daarna schuiven ze het blad door, en werken 5 minuten verder op de ideeën van hun voorgangers. Bij brainstormen denk je aan open communicatie in groep. Er zijn echter technieken die de bijeenkomst in groep beperken. Hierna volgen twee technieken: Nominaaltechniek (brainwriting), techniek en Delphitechniek. Nominaaltechniek In de nominaaltechniek of brainwriting schrijven de deelnemers hun invallen op. Dit heeft voordelen, want door elke afwezigheid van interactie is er ook geen rem op elkaar. Jammer genoeg is er helaas ook geen kruisinspiratie tussen de deelnemers. Hierdoor kunnen mensen vrij lang geblokkeerd blijven in hun gedachtenontwikkeling het wil maar niet komen... De schrijffase is beperkt in de tijd. Na een afgebakende tijd worden de ideeën opgelijst, en gaat men verder in plenaire vergadering. Je kan de techniek ook manipuleren, bv. door per individuele deelnemer een denkkader te geven (deviatie, de De bladen worden door geschoven tot iedereen ideeën heeft toegevoegd. Nb Het kan handig zijn om de ideeën op post-its te schrijven, zodat ze achteraf gemakkelijk te filteren zijn. Neem dan van elk afgewerkt blad een copy alvorens de post-its weg te halen. Zo weet je nog wie welk idee heeft aangebracht en wat er de context van was. Delphitechniek bron: Een Delphi-studie (genoemd naar het orakel van Delphi) is een onderzoeksmethode waarbij de meningen van een groot aantal experts wordt gevraagd ten aanzien van een onderwerp waar geen consensus over bestaat (bijvoorbeeld de risico's van kernenergie). Door de antwoorden van de andere experts (anoniem) terug te koppelen wordt in een aantal rondes geprobeerd tot consensus te komen. 87

28 Delphi-studies toekomstvoorspellingen en In 1944 gaf Generaal Arnold de opdracht een rapport te maken voor de U.S. Air Force over de toekomstige technologische mogelijkheden voor het leger. Twee jaar later startte Douglas Aircraft Company het RAND-project om «het brede onderwerp van de intercontinentale oorlogsvoering, niet op land» te onderzoeken. Verscheidene methodes werden geprobeerd, maar de tekortkomingen van de traditionele voorspellingsmethodes, zoals de theoretische benadering, kwantitatieve modellen of extrapolatie in gebieden waar nauwkeurige wetenschappelijke wetten niet gevestigd zijn, kwamen snel aan de oppervlakte. Om deze tekortkomingen te overwinnen, werd de Delphi-studie ontwikkeld door RAND Corporation tijdens de jaren '50-'60 door Olaf Helmer en Norman Dalkey. De naam «Delphi» verwijst naar het Orakel van Delphi. De auteurs waren hier niet gelukkig mee, omdat het «iets orakelachtig, iets dat naar het occulte ruikt» impliceert, terwijl het in de realiteit net het omgekeerde probeert te zijn. Een Delphi-studie erkent de waarde van de opinie van een expert, zijn ervaring en intuïtie, en gebruikt de beperkte informatie in deze vorm wanneer volledige wetenschappelijke kennis ontbreekt. Een Delphi-studie gebruikt een zorgvuldig gekozen panel van experts. Deze experts antwoorden op vragenlijsten waarvan de vragen gewoonlijk geformuleerd worden als hypothesen. De experts moeten dan antwoorden wanneer zij denken dat de hypothesen vervuld zullen zijn. Elke vragenronde wordt gevolgd door een terugkoppeling met de resultaten van de vragenronde, gewoonlijk anoniem. De experts worden op die manier ertoe aangezet hun meningen bij te stellen aan de hand van de antwoorden van de andere experts. Tijdens dit proces zouden de verschillen tussen de antwoorden moeten afnemen om uiteindelijk te convergeren naar het «juiste» antwoord. Na een aantal rondes wordt het proces beëindigd, en de medianen bepalen het uiteindelijke antwoord. Aan de hand hiervan kunnen tijdstabellen voor toekomstige ontwikkelingen opgesteld worden. De volgende karakteristieken onderscheiden een Delphi-studie van andere methodes, en helpen de deelnemers zich te concentreren op de kernproblemen: Structureren van de informatiestroom: In het begin worden de bijdragen van de experts verzameld in de vorm van antwoorden op vragenlijsten en commentaren op deze antwoorden. De leider van het panel behoudt de controle over de interacties tussen de deelnemers door de informatie te verwerken en irrelevante inhoud te verwijderen. Hierdoor worden de negatieve effecten van face-to-facediscussies vermeden en worden de problemen in verband met de groepsdynamiek opgelost. Regelmatige terugkoppeling: De deelnemers brengen commentaar uit op hun eigen voorspellingen, de antwoorden van anderen en de vooruitgang van het gehele panel. Zij kunnen op elk ogenblik hun mening herzien. Waar deelnemers in gewone vergaderingen vaak vasthouden aan hun oorspronkelijke mening en conformeren aan de 88

29 groepsleider, gaat een Delphi-studie dit juist tegen. Anonimiteit van de deelnemers: De deelnemers blijven gewoonlijk anoniem, ook na de studie. Hierdoor kunnen de deelnemers hun autoriteit of persoonlijkheid niet gebruiken om invloed uit te oefenen op de andere deelnemers. Hierdoor kunnen zij ook vrij hun mening weergeven, is er meer ruimte voor kritiek en het toegeven van fouten door het herzien van oorspronkelijke meningen, en is er minder kans op kuddegedrag. Geschiedenis Delphi-studies werden voor het eerst toegepast voor het voorspellen van ontwikkelingen in de wetenschap en technologie. Het doel van de methode was de opinies van experts wat betreft de waarschijnlijkheid en de verwachte ontwikkelingstijd van een bepaalde technologie te combineren tot één enkele indicator. Een van de eerste rapporten, in 1964 voorbereid door Gordon en Helmer, gaf de richting van de langetermijn trends aan in de ontwikkeling van technologie en wetenschappen, gaande van onderwerpen zoals wetenschappelijke doorbraken, bevolkingscontrole, automatisatie, ruimtevaart, tot oorlogspreventie en wapensystemen. Later werden Delphi-studies ook toegepast op andere gebieden, in het bijzonder die gerelateerd aan openbare politiek zoals economische trends, gezondheid en onderwijs. Het werd ook met succes en hoge nauwkeurigheid toegepast in de zakenwereld. Zo vermeldden Basu en Schroeder (1977) dat een Delphi-studie de verkoop van een product gedurende de eerste twee jaren met een nauwkeurigheid van 3 tot 4% wist te voorspellen. Kwantitatieve methodes gaven een foutenmarge van 10 to 15%, en traditionele ongestructureerde voorspellingsmethodes een fout van zo'n 20%. Aanvaarding Over het algemeen zijn de ervaringen met Delphi-studies eerder gemengd en in vele gevallen waren de resultaten bedroevend. Sommige auteurs wijten dit echter aan een gebrekkige toepassing van de methode en niet aan een zwakte in de methode zelf. Daar moet nog aan toegevoegd worden dat in gebieden zoals wetenschappen en technologie een schatting van de nauwkeurigheid gewoonlijk zo groot is dat een precieze en correcte voorspelling onmogelijk is en een grote foutenmarge verwacht moet worden. Een ander probleem voor de Delphistudies is dat ze sterk beïnvloed kunnen worden door de vooroordelen van de onderzoekers en dat de antwoordformulieren vaak creatieve of alternatieve zienswijzen uitsluiten. Immers, ontwikkelingen in de wetenschap en technologie worden niet altijd geproduceerd door een iteratieve consensus onder experts, maar soms ook door onconventionele ideeën van buitenstaanders. De methode heeft ook problemen met maken van complexe voorspellingen met meerdere factoren. Toekomstige ontwikkelingen werden vaak als geïsoleerd beschouwd, waarbij de ene geen invloed had op de andere. Later werd de Delphi-studie uitgebreid om dit probleem te verhelpen, bijvoorbeeld door kruiselingse impactanalyses die de mogelijkheid in rekening brengen dat één bepaalde gebeurtenis de 89

30 waarschijnlijkheden van andere gebeurtenissen kan beïnvloeden. Delphistudies hebben echter toch nog steeds het meest succes bij het bepalen van voorspellingen in één enkele indicator. Ondanks deze tekortkomingen worden Delphi-studies vandaag aanvaard als een hulpmiddel bij het maken van voorspellingen. Brainwriting bron: echnieken.php Brainwriting is een creatieve methode om ideeën te genereren door deze op te schrijven. Deze creatieve methode kent veel overeenkomsten met brainstorming. Ideeën worden echter niet uitgesproken maar opgeschreven. Brainwriting Stap voor stap Alle deelnemers krijgen een brainwriting formulier. Schrijf de probleemstelling boven het formulier. De eerste persoon schrijft in elk van de bovenste vakken een idee (vak 1-2-3). Schuif allemaal en tegelijkertijd het formulier naar de rechter deelnemer. Schrijf nu op de tweede regel weer drie ideeën. Laat je inspireren door het bovenstaande idee (idee 1a door idee 1, idee 2a door idee 2, etc.). Herhaal stap 4 en 5 totdat het formulier vol is. Schuif het formulier nog eenmaal door. Kies de twee meest inspirerende ideeën van het formulier dat nu voor je ligt. Deel deze ideeën met de groep voor verdere verwerking. 90

31 MindMapping. Bloemassociaties MindMappen (sommigen geven er meer poëtische namen aan, zoals bloemassociaties of breinbreien) kan je voor heel wat toepassingen gebruiken, bv. om de voorstellen tijdens een brainstormsessie verder te ontwikkelen (via associatie, dieptevragen, analogieën of andere technieken), of ze meteen of achteraf te ordenen. Omdat het moeilijk wordt je verder vertrouwd te maken met e-mindmappen wanneer je nooit eerder een analoge MindMap (op papier) hebt gemaakt, doen we hierna een eenvoudige opdracht. Start in het midden met de kern: het kernthema, de klant, de vraag,... Waar rond draait het? Kernwoorden kan je misschien in drukletters schrijven. Let vooral op de visueel-fotografische kwaliteit: hoe eenvoudiger en duidelijker, des te beter. Een kernwoord is beter dan een samengestelde omschrijving. Liever Betoging dan We organiseren een protestbetoging... Noteer desgevallend in symbooltjes in plaats van woorden: iconen, symbolen, kernwoorden, beeldtaal kunnen veel relevantie toevoegen op een kernachtige wijze, een soort gepersonaliseerde steno. Een eerste Mindmap op papier. Stel, je wil je CV of biografie opmaken. Hoe zou je dit met een MindMapping techniek op een A4'tje kunnen aanpakken? Neem een blad, plaats het liggend (landscape). Wat komt er bij je op wanneer je over dit thema (over IK) nadenkt? Zet deze hoofdkernwoorden om de kern heen: Je kan beter een formaat kiezen in functie van de omvang van de opdracht. Misschien is een A3 handiger. Soms wordt analoog gemindmapt op een blad van een flipchart. Dit blijkt vaak geen overdreven luxe te zijn. 91

CREATIEF DENKEN. Methodisch denken Out of the Box. CREATIEF DENKEN. Methodisch denken Out of the Box. 1103 Creativiteit VEWA 2011 1

CREATIEF DENKEN. Methodisch denken Out of the Box. CREATIEF DENKEN. Methodisch denken Out of the Box. 1103 Creativiteit VEWA 2011 1 CREATIEF DENKEN. Methodisch denken Out of the Box. Docent: Alphonse Degryse, ADC commv 1 Een man vond een adelaarsei en stopte het in het nest van een van de kippen op zijn erf. Het adelaarsjong werd uitgebroed

Nadere informatie

Informatie structureren en visualiseren: MindMapping en PowerPoint voor trainers en sprekers

Informatie structureren en visualiseren: MindMapping en PowerPoint voor trainers en sprekers 1 Informatie structureren en visualiseren: MindMapping en PowerPoint(less) voor trainers en sprekers. Alphonse DEGRYSE, ADC commv 2 Een presentatie voorbereiden en geven, aantekeningen maken in een bespreking,

Nadere informatie

PROBLEEMOPLOSSEND DENKEN. Problemen definie ren en oplossingen concretiseren

PROBLEEMOPLOSSEND DENKEN. Problemen definie ren en oplossingen concretiseren PROBLEEMOPLOSSEND DENKEN. Problemen definie ren en oplossingen concretiseren Alphonse Degryse, ADC commv 1303c Probleemoplossend denken ADC commv VEWA 2013 Het copyright van deze publicatie is geregistreerd

Nadere informatie

CREATIEF DENKEN IN 4 STAPPEN Zet de Gps van je gewoonte-denken even af

CREATIEF DENKEN IN 4 STAPPEN Zet de Gps van je gewoonte-denken even af CREATIEF DENKEN IN 4 STAPPEN Zet de Gps van je gewoonte-denken even af Alphonse Degryse, ADC commv 16 03 CREATIEF in 4 stappen ADC commv VEWA 2016 Het copyright van deze publicatie is geregistreerd bij

Nadere informatie

HOOFDSTUK 9 DE ROL VAN CREATIVITEIT

HOOFDSTUK 9 DE ROL VAN CREATIVITEIT HOOFDSTUK 9 DE ROL VAN WAT IS? Creativiteit: het vermogen om perspectieven, paden, oplossingen, mogelijkheden en ideeën te zien die anderen niet kunnen of willen zien. Innovativiteit vereist creativiteit.

Nadere informatie

B a s S m e e t s w w w. b s m e e t s. c o m p a g e 1

B a s S m e e t s w w w. b s m e e t s. c o m p a g e 1 B a s S m e e t s w w w. b s m e e t s. c o m p a g e 1 JE ONBEWUSTE PROGRAMMEREN VOOR EEN GEWELDIGE TOEKOMST De meeste mensen weten heel goed wat ze niet willen in hun leven, maar hebben vrijwel geen

Nadere informatie

CREATIEF CONCEPTEN OP BASIS VAN CREATIVITEIT HOE? ZO!

CREATIEF CONCEPTEN OP BASIS VAN CREATIVITEIT HOE? ZO! CREATIEF CONCEPTEN OP BASIS VAN CREATIVITEIT HOE? ZO! INHOUDSOPGAVE STARTFASE VOORAF - IS HET EEN ONDERWERP VOOR CREATIVITEIT? - ANALYSEVRAGEN - BRIEFING MET PROBLEEMEIGENAAR DE CREATIEVE SESSIE - SPELREGELS

Nadere informatie

Doel. Spel. www.ihots.nl. Duur: - Groep - Individueel. Laat je inspireren door de voorbeeld vragen in deze spiekbrief.

Doel. Spel. www.ihots.nl. Duur: - Groep - Individueel. Laat je inspireren door de voorbeeld vragen in deze spiekbrief. www.ihots.nl Doel Laat je inspireren door de voorbeeld vragen in deze spiekbrief Spel Alle spellen Gebruik deze spiekbrief telkens wanneer je een spel start in de ihots app. Laat je inspireren door de

Nadere informatie

De bruistablet. Creatief zoeken naar

De bruistablet. Creatief zoeken naar De bruistablet Creatief zoeken naar sprankelende oplossingen Op de jeugddienst word je dagdagelijks geconfronteerd met kleine en/of grote problemen, vraagstukken, uitdagingen die een antwoord van je vragen.

Nadere informatie

Food for Soul Change & development

Food for Soul Change & development Food for Soul Change & development 03.2017 De denkhoeden van de Bono Je bewust zijn van je mentale instelling helpt in het structureren van je denken. Verschillende hoeden met ieder hun eigen manier van

Nadere informatie

Zorgen voor een scherpe werkvraag

Zorgen voor een scherpe werkvraag http://lemniscaatacademie.com francis@lemniscaatacademie.be Zorgen voor een scherpe werkvraag 1 Een 'probleem' is een werkvraag In een andere tekst (Oplossingsgericht werken) heb ik uitgelegd wat het nut

Nadere informatie

Persoonlijk Rapport Junior Scan

Persoonlijk Rapport Junior Scan Persoonlijk Rapport Junior Scan Persoonlijke gegevens Naam test junior Datum test 02/09/2011 (17:19) Jouw ondernemersprofiel In vergelijking met het branche normprofiel geeft jouw profiel het volgende

Nadere informatie

CREATIEVE DENKPROCESSEN.

CREATIEVE DENKPROCESSEN. CREATIEVE DENKPROCESSEN. Methodisch denken Outside the Box. Alphonse Degryse, ADC commv 1303a Creatieve denkprocessen ADC commv VEWA 2013 Het copyright van deze publicatie is geregistreerd bij VEWA, Vereniging

Nadere informatie

MEDMEC01 Q1 JAAR 1. THEMA: het creatieve proces MODULEWIJZER Mediaencreativiteit.pbwiki.com VAKGROEP MEDIA EN CREATIVITEIT

MEDMEC01 Q1 JAAR 1. THEMA: het creatieve proces MODULEWIJZER Mediaencreativiteit.pbwiki.com VAKGROEP MEDIA EN CREATIVITEIT MEDMEC01 Q1 JAAR 1 THEMA: het creatieve proces MODULEWIJZER Mediaencreativiteit.pbwiki.com VAKGROEP MEDIA EN CREATIVITEIT Vandaag Wat is er in het nieuws? Dummy: show us what you got! Convergerende technieken

Nadere informatie

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Grijp je Ambities Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Je dromen verwezenlijken in 7 stappen. Grijp je ambities Brengt je dichterbij je ideaal Geeft je inzicht in jouw persoonlijke

Nadere informatie

Workshop voorbereiden Authentieke instructiemodel

Workshop voorbereiden Authentieke instructiemodel Workshop voorbereiden Authentieke instructiemodel Workshop voorbereiden Uitleg Start De workshop start met een echte, herkenbare en uitdagende situatie. (v.b. het is een probleem, een prestatie, het heeft

Nadere informatie

ecourse Moeiteloos leren leidinggeven

ecourse Moeiteloos leren leidinggeven ecourse Moeiteloos leren leidinggeven Leer hoe je met minder moeite en tijd uitmuntende prestaties met je team bereikt 2012 Marjan Haselhoff Ik zou het waarderen als je niets van de inhoud overneemt zonder

Nadere informatie

COMMUNICEREN VANUIT JE KERN

COMMUNICEREN VANUIT JE KERN COMMUNICEREN VANUIT JE KERN Wil je duurzaam doelen bereiken? Zorg dan voor verbonden medewerkers! Afgestemde medewerkers zijn een belangrijke aanjager voor het realiseren van samenwerking en innovatie

Nadere informatie

MEDMEC01 Q1 JAAR 1. THEMA: het creatieve proces MODULEWIJZER Mediaencreativiteit.pbwiki.com VAKGROEP MEDIA EN CREATIVITEIT

MEDMEC01 Q1 JAAR 1. THEMA: het creatieve proces MODULEWIJZER Mediaencreativiteit.pbwiki.com VAKGROEP MEDIA EN CREATIVITEIT MEDMEC01 Q1 JAAR 1 THEMA: het creatieve proces MODULEWIJZER Mediaencreativiteit.pbwiki.com VAKGROEP MEDIA EN CREATIVITEIT Vandaag Wat is er in het nieuws? Dummy: show us what you got! Convergerende technieken

Nadere informatie

CREATIVITEIT & BRAINSTORMEN

CREATIVITEIT & BRAINSTORMEN CREATIVITEIT & BRAINSTORMEN Brainstormen De essentie van brainstormen? Splits je creatieve proces op in twee fasen: 1) de divergentie = ideeën bedenken 2) de convergentie= ideeën selecteren, evalueren

Nadere informatie

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Grijp je Ambities Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Je dromen verwezenlijken in 7 stappen. Grijp je ambities Brengt je dichterbij je ideaal Laat je talenten leven Helpt je het

Nadere informatie

Dia 1 Introductie max. 2 minuten!

Dia 1 Introductie max. 2 minuten! 1 Dia 1 Introductie max. 2 minuten! Vertel: Deze les gaat vooral over het gebruik van sociale media. Maar: wat weten jullie eigenlijk zelf al over sociale media? Laat de leerlingen in maximaal een minuut

Nadere informatie

Spel: Wat heb ik geleerd dit jaar?

Spel: Wat heb ik geleerd dit jaar? Spel: Wat heb ik geleerd dit jaar? Inleiding Traditioneel staat de decembermaand in het teken van jaaroverzichten en top 100 of top 2000 lijstjes. Allemaal bedoeld om terug te kijken op het afgelopen jaar.

Nadere informatie

Business Lounge: uw klant aan de bestuurstafel!

Business Lounge: uw klant aan de bestuurstafel! Gaby Remmers: senior onderzoeker Blauw Research Drijfveer: organisaties helpen inzicht te krijgen in de kansen op een nog klantgerichtere dienstverlening Andre Heeling: onderzoeker Blauw Research Drijfveer:

Nadere informatie

maandag 9.30-12.30 dinsdag 9.30-12.30, 11.00-14.00, 19.30-22.30 woensdag 19.30-22.30 donderdag 9.30-12.30

maandag 9.30-12.30 dinsdag 9.30-12.30, 11.00-14.00, 19.30-22.30 woensdag 19.30-22.30 donderdag 9.30-12.30 Workshops! Meer creativiteit in je werk Interactieve bijeenkomsten vormgeven Ideeën voor promotie van jouw onderneming Nieuwe producten voor jouw bedrijf Creatieve werkvormen (serie van 4 workshops) Wegens

Nadere informatie

Regie. van. Fantasie 24 1 CREATIVITEIT IN BEDRIJF

Regie. van. Fantasie 24 1 CREATIVITEIT IN BEDRIJF 24 1 CREATIVITEIT IN BEDRIJF de Regie Fantasie van de Regie Fantasie van TRAINING CREATIVITEIT IN BEDRIJF 3 Blijven Vernieuwen heeft Toekomst DDe wereld verandert elke dag. Reorganiseert, ontwikkelt. Wat

Nadere informatie

DE ENERGIEKOFFER EN ONDERZOEKSVRAGEN VERZINNEN

DE ENERGIEKOFFER EN ONDERZOEKSVRAGEN VERZINNEN ACTIEFICHE - SECUNDAIR DE ENERGIEKOFFER EN ONDERZOEKSVRAGEN VERZINNEN Soorten onderzoek: Bevestigend (vraag en methode door lkr, resultaat op voorhand gekend) Gestuurd (vraag en methode door lkr) Begeleid

Nadere informatie

De oplossingsgerichte flowchart

De oplossingsgerichte flowchart De oplossingsgerichte flowchart Inleiding De oplossingsgerichte flowchart is een hulpmiddel om de werkrelatie te beschrijven tussen cliënt en hulpverlener. Het instrument kan bij elke client-hulpverlener

Nadere informatie

Meer succes met je website

Meer succes met je website Meer succes met je website Hoeveel geld heb jij geïnvesteerd in je website? Misschien wel honderden of duizenden euro s in de hoop nieuwe klanten te krijgen. Toch levert je website (bijna) niets op Herkenbaar?

Nadere informatie

De essentie van brainstormen? Splits je creatieve proces op in twee fasen:

De essentie van brainstormen? Splits je creatieve proces op in twee fasen: BRAINSTORMEN De Essentie De essentie van brainstormen? Splits je creatieve proces op in twee fasen: 1) de divergentie = ideeën bedenken 2) de convergentie = ideeën selecteren, evalueren en uitwerken Divergeren

Nadere informatie

Oplossingsgericht en waarderend coachen.

Oplossingsgericht en waarderend coachen. Oplossingsgericht en waarderend coachen. Coaching is die vorm van professionele begeleiding waarbij de coach als gelijkwaardige partner de cliënt ondersteunt bij het behalen van zelfgekozen doelen. Oplossingsgericht

Nadere informatie

Gesprekstechniek voor de manager met o.a. The one minute manager

Gesprekstechniek voor de manager met o.a. The one minute manager Gesprekstechniek voor de manager met o.a. The one minute manager 1 Executive Leadership Foundation - ELF 2005-2011 Dit materiaal mag vrij gebruikt worden, mits netjes de bron wordt vermeld Lastige dingen

Nadere informatie

SWOT - analyse. november 2007 van Dromen naar Scoren 1

SWOT - analyse. november 2007 van Dromen naar Scoren 1 SWOT - analyse Een handige methode om uw organisatie te leren kennen en te kijken waar uw organisatie staat en naartoe moet, is de SWOT-analyse. De vier letters staan voor Strengths, Weaknesses, Opportunities

Nadere informatie

Bas Smeets page 1

Bas Smeets  page 1 Bas Smeets www.bsmeets.com page 1 JE ONBEWUSTE PROGRAMMEREN VOOR EEN GEWELDIGE TOEKOMST De meeste mensen weten heel goed wat ze niet willen in hun leven, maar hebben vrijwel geen idee wat hoe hun ideale

Nadere informatie

Training Creatief denken

Training Creatief denken Training Creatief denken Creatief denken: een oplossing voor elk probleem Creatief denken is vandaag de dag een must. De markt verandert razendsnel en als je niet innovatief bent, loop je achter de feiten

Nadere informatie

HEY WAT KAN JIJ EIGENLIJK GOED? VERKLAP JE TALENT IN 8 STAPPEN

HEY WAT KAN JIJ EIGENLIJK GOED? VERKLAP JE TALENT IN 8 STAPPEN E-blog HEY WAT KAN JIJ EIGENLIJK GOED? VERKLAP JE TALENT IN 8 STAPPEN In talent & groei Het is belangrijk om je talent goed onder woorden te kunnen brengen. Je krijgt daardoor meer kans om het werk te

Nadere informatie

Tijd voor creativiteit

Tijd voor creativiteit Tijd voor creativiteit 7/2/2015 Tijd voor creativiteit De beste ideeën ontstaan: 63% Onder de douche, in bad, op de toilet 51% In bed: in slaap vallen, dromen, ontwaken 42% Onderweg: auto, fiets, file

Nadere informatie

De zes denkhoeden van Edward de Bono. Een wereldberoemde techniek om creatief en lateraal te denken

De zes denkhoeden van Edward de Bono. Een wereldberoemde techniek om creatief en lateraal te denken De zes denkhoeden van Edward de Bono Een wereldberoemde techniek om creatief en lateraal te denken Index 1.0 De zes hoeden techniek van de Bono 2.0 Meerwaarde van de zes hoeden techniek 3.0 Voordelen van

Nadere informatie

UW VERDIENMODEL ANDERS AANKLEDEN, EEN CREATIEVE VERKENNING.

UW VERDIENMODEL ANDERS AANKLEDEN, EEN CREATIEVE VERKENNING. DE SWITCH NAAR ADVIESKANTOOR UW VERDIENMODEL ANDERS AANKLEDEN, EEN CREATIEVE VERKENNING. MARCEL STOLK CREATIVITY EXPERT MAST mast@ision.nl - 0655344593 DOEL VAN DE WORKSHOP De weg naar ideeën, wensen,

Nadere informatie

Hieronder staan 80 uitspraken. Kruis aan of je het er mee eens bent of juist niet. Sla geen uitspraken over.

Hieronder staan 80 uitspraken. Kruis aan of je het er mee eens bent of juist niet. Sla geen uitspraken over. Leerstijl test Vragenlijst leerstijl Hieronder staan 80 uitspraken. Kruis aan of je het er mee eens bent of juist niet. Sla geen uitspraken over. Eens 1. Ik heb uitgesproken ideeën over recht, onrecht,

Nadere informatie

18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid

18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid 18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid Goed, gezond en gemotiveerd aan het werk tot je pensioen? Dat bereik je door kansen te pakken op het werk. Leer aan de hand van onderstaande punten hoe je

Nadere informatie

Verslag Creatief Denken en Pitchen

Verslag Creatief Denken en Pitchen Verslag Creatief Denken en Pitchen Jeroen Dusseldorp 2041664 PM1DV Leraar: Serge verwiel 1 Voorwoord Korte evaluatie van trainingen De beroepsvaardigheden trainingen vond ik dit blok toch wel het leukste

Nadere informatie

Het GROW-model. Deze onderdelen worden hieronder toegelicht. Per onderdeel worden er voorbeeldvragen aangegeven.

Het GROW-model. Deze onderdelen worden hieronder toegelicht. Per onderdeel worden er voorbeeldvragen aangegeven. Het GROW-model Een ontwikkelingsgesprek is het meest effectief als je de vragen in een bepaalde structuur stelt. Het GROW-model biedt deze structuur. (Whitmore, 1995) Het GROW model bestaat uit de volgende

Nadere informatie

Profielwerkstuk: stappenplan, tips en ideeën

Profielwerkstuk: stappenplan, tips en ideeën Pagina 1 Profielwerkstuk: stappenplan, tips en ideeën Je gaat een profielwerkstuk maken. Dan is euthanasie een goed onderwerp. Het is misschien niet iets waar je dagelijks over praat of aan denkt, maar

Nadere informatie

Let s Ynnovate! Let s Ynnovate! LET S YNNOVATE! OVER FLEUR & ESTHER FLEUR PULLEN & ESTHER VAN DER STORM

Let s Ynnovate! Let s Ynnovate! LET S YNNOVATE! OVER FLEUR & ESTHER FLEUR PULLEN & ESTHER VAN DER STORM LET S YNNOVATE! Als je doet wat je altijd deed, krijg je wat je altijd kreeg, riep Einstein al een dikke eeuw geleden. Wil je innoveren, dan zul je uit je routine moeten stappen. Maar hoe kun je succesvol

Nadere informatie

Hieronder worden enkele creatieve technieken beschreven aan de hand van fictieve cases.

Hieronder worden enkele creatieve technieken beschreven aan de hand van fictieve cases. Creatieve technieken Dit document biedt je een leidraad om te komen tot creativiteit, namelijk door het doorbreken van vastgestelde denkpatronen. Om je op weg te helpen, beschrijven we enkele creatieve

Nadere informatie

Probleem Ontrafeling

Probleem Ontrafeling Probleem Ontrafeling Content A.Probleem Definitie B.Oorzaken Diagram C.Inspiratie A. Probleem definitie Een probleem definiëren is complex. Wat op het eerste oog een probleem lijkt, blijkt vaak een symptoom

Nadere informatie

Een onderzoeksvraag formuleren in vier stappen

Een onderzoeksvraag formuleren in vier stappen Een onderzoeksvraag formuleren in vier stappen In vier stappen kun je tot een bruikbare, zinvolle onderzoeksvraag komen. Die stappen zijn: 1. Het onderzoeksterrein verkennen 2. Het onderzoeksterrein afbakenen

Nadere informatie

Introductie. De onderzoekscyclus; een gestructureerde aanpak die helpt bij het doen van onderzoek.

Introductie. De onderzoekscyclus; een gestructureerde aanpak die helpt bij het doen van onderzoek. Introductie Een onderzoeksactiviteit start vanuit een verwondering of verbazing. Je wilt iets begrijpen of weten en bent op zoek naar (nieuwe) kennis en/of antwoorden. Je gaat de context en content van

Nadere informatie

Communicatie op de werkvloer

Communicatie op de werkvloer Communicatie op de werkvloer Voor een goede communicatie op de werkvloer is het noodzakelijk dat we letterlijk dezelfde taal spreken. Een goede kennis van het vakjargon is dan ook erg belangrijk. Net zo

Nadere informatie

Wim Verlinde DOE ACTIEF MEE! Algemeen voorzitter kwb vzw Trainen en begeleiden van creativiteit in organisaties

Wim Verlinde DOE ACTIEF MEE! Algemeen voorzitter kwb vzw Trainen en begeleiden van creativiteit in organisaties Wim Verlinde Algemeen voorzitter kwb vzw Trainen en begeleiden van creativiteit in organisaties https://www.youtube.com/watch?v=uub0z8wjfhu DOE ACTIEF MEE! 1 DOELSTELLING Aan het eind van deze vorming

Nadere informatie

Van huidige situatie ------------ naar --------------------------------- gewenste situatie

Van huidige situatie ------------ naar --------------------------------- gewenste situatie Doelen stellen NLP is een doelgerichte, praktische en mensvriendelijke techniek. NLP = ervaren, ervaren in denken, voelen en doen. Middels een praktisch toepasbaar model leren we om de eigen hulpmiddelen,

Nadere informatie

SPEELWIJZE LEIDERSCHAPSSPEL

SPEELWIJZE LEIDERSCHAPSSPEL SPEELWIJZE LEIDERSCHAPSSPEL Bij werken, zowel betaald als vrijwillig, hoort leiding krijgen of leiding geven. De vraag wat effectief leiderschap is houdt dan ook veel mensen bezig. De meningen hierover

Nadere informatie

VRAGENLIJST JOnG. Mail het formulier met jouw antwoorden naar Dionne Neven (Regioadviseur MKB Limburg): Neven@mkblimburg.nl

VRAGENLIJST JOnG. Mail het formulier met jouw antwoorden naar Dionne Neven (Regioadviseur MKB Limburg): Neven@mkblimburg.nl VRAGENLIJST JOnG JOnG is een initiatief van en voor jonge ondernemers. Tot de doelgroep behoren Ondernemers in de eerste 5 jaar van hun ondernemerschap. JOnG stelt zich tot doel de individuele ondernemers

Nadere informatie

Onderzoeksopzet. Marktonderzoek Klantbeleving

Onderzoeksopzet. Marktonderzoek Klantbeleving Onderzoeksopzet Marktonderzoek Klantbeleving Utrecht, september 2009 1. Inleiding De beleving van de klant ten opzichte van dienstverlening wordt een steeds belangrijker onderwerp in het ontwikkelen van

Nadere informatie

DAP Toepassing in de Praktijk

DAP Toepassing in de Praktijk DAP 3.0 - Toepassing in de Praktijk Hoewel de Doelgerichte Activiteiten Planning (DAP MDFnl) in zijn geheel bestaat uit 12 elkaar opvolgende stappen, blijkt in de praktijk dat er vele toepassingsmogelijkheden

Nadere informatie

MANAGEMENTBEOORDELING: VAN ANDERS DENKEN NAAR ANDERS DOEN!

MANAGEMENTBEOORDELING: VAN ANDERS DENKEN NAAR ANDERS DOEN! WHITEPAPER MANAGEMENTBEOORDELING: VAN ANDERS DENKEN NAAR ANDERS DOEN! ALLES WAT U MOET WETEN OVER HOE U VAN EEN MANAGEMENT- BEOORDELING EEN SUCCES MAAKT ÉN TEGELIJKERTIJD VOLDOET AAN DE EISEN DIE AAN EEN

Nadere informatie

De magie van Florerend Verkennen Geknipt om te bouwen aan zelfsturing. Intro

De magie van Florerend Verkennen Geknipt om te bouwen aan zelfsturing. Intro De magie van Florerend Verkennen Geknipt om te bouwen aan zelfsturing Door Pepijn Happel Intro We zijn zo gewend te focussen op wat niet werkt, daarbij geholpen door traditionele probleemoplossende methoden,

Nadere informatie

De bij die niet kon vliegen

De bij die niet kon vliegen De bij die niet kon vliegen De kleine bij zat in het gras en keek treurig om zich heen. Daar vlogen alle andere bijen af en aan. Hun kleine pootjes vol met stuifmeel, de mond vol met de nectar van de mooie

Nadere informatie

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben

Ik-Wijzer Ik ben wie ik ben Ik ben wie ik ben Naam: Lisa Westerman Inhoudsopgave Inleiding... 3 De uitslag van Lisa Westerman... 7 Toelichting aandachtspunten en leerdoelen... 8 Tot slot... 9 Pagina 2 van 9 Inleiding Hallo Lisa,

Nadere informatie

Wetenschap & Technologie Ontwerpend leren. Ada van Dalen

Wetenschap & Technologie Ontwerpend leren. Ada van Dalen Wetenschap & Technologie Ontwerpend leren Ada van Dalen Wat is W&T? W&T is je eigen leven W&T: geen vak maar een benadering De commissie wil onderstrepen dat wetenschap en technologie in haar ogen géén

Nadere informatie

Coalitielid met hart en ziel

Coalitielid met hart en ziel Coalitielid met hart en ziel Samenwerken vind ik belangrijk omdat... Peter Rooze 29 januari 2011 Teambuilding en samenwerking. Resultaten: 1. Kennismaking met - motieven van - collega s. 2. Betere samenwerking.

Nadere informatie

Presentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A

Presentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A Presentatie Tekst Top plan (talentontwikkelingsplan) Amy Kouwenberg OABCE1A INLEIDING Ik heb vandaag een cadeautje meegenomen. Niet voor jullie, maar voor mijzelf. Het cadeautje staat voor de verrassingen

Nadere informatie

DOELGERICHT LEZEN EN SAMENVATTEN KWALITATIEF ONDERZOEK ENGELS GRAMMAR CREATIEF DENKEN

DOELGERICHT LEZEN EN SAMENVATTEN KWALITATIEF ONDERZOEK ENGELS GRAMMAR CREATIEF DENKEN STUDIELOOPBAANBEGELEIDING DOELGERICHT LEZEN EN SAMENVATTEN KWALITATIEF ONDERZOEK ENGELS GRAMMAR CREATIEF DENKEN BUSINESS BENCHMARK COMMUNICATIEMIDDELEN INLEIDING COMMUNICATIE PROJECTMATIG WERKEN PRESENTEREN

Nadere informatie

Hoe motivatie werkt en draagvlak groeit

Hoe motivatie werkt en draagvlak groeit Hoe motivatie werkt en draagvlak groeit Toelichting Hierbij een compilatie van diverse artikelen over motivatie, draagvlak en verandertrajecten voor de interne coördinator cultuureducatie ICC. 1 Hoe werkt

Nadere informatie

Plan het plan. Brainstorm methodieken. 1. Gebruik niet zomaar Brainstormmethodieken

Plan het plan. Brainstorm methodieken. 1. Gebruik niet zomaar Brainstormmethodieken Plan het plan Brainstorm methodieken Auteur: Ellen De Grauwe edegrauwe@vvj.be 1. Gebruik niet zomaar Brainstormmethodieken Een brainstorm is ideaal om heel veel ideeën bij elkaar te bedenken. Maar niet

Nadere informatie

SWOT-ANALYSE. SWOT en confrontatiematrix aangeboden door www.managementmodellensite.nl 1

SWOT-ANALYSE. SWOT en confrontatiematrix aangeboden door www.managementmodellensite.nl 1 SWOT-ANALYSE De SWOT-analyse is een breed toegepaste manier om kansen en bedreigingen voor en sterkten en zwakten van de organisatie in beeld te brengen. Vaak blijft het bij het benoemen van deze vier

Nadere informatie

De relatie tussen Zes denkende hoofddeksels van Edward de Bono en Metaprofielanalyse Mind Sonar

De relatie tussen Zes denkende hoofddeksels van Edward de Bono en Metaprofielanalyse Mind Sonar De relatie tussen Zes denkende hoofddeksels van Edward de Bono en Metaprofielanalyse Mind Sonar Humor is by far the most significant activity of the human brain. (Edward De Bono) Certificatieopdracht Metaprofielanalyse

Nadere informatie

3. Principes ophalen en groeperen: wat is voor de groep dus effectief samenwerken?

3. Principes ophalen en groeperen: wat is voor de groep dus effectief samenwerken? FCE / Stichting Opleidingskunde 2007 Een groep interviewen met de waarderende methode Bijvoorbeeld over samenwerken... 1. Thema scherp (het gaat in dit voorbeeld over effectief samenwerken ) 2. In kleine

Nadere informatie

IN 7 STAPPEN EFFECTIEF BRAINSTORMEN BRAINSTORMEN. Angelique Wittenbernds BrainStorm-Company. Van Dromen naar Creeeren

IN 7 STAPPEN EFFECTIEF BRAINSTORMEN BRAINSTORMEN. Angelique Wittenbernds BrainStorm-Company. Van Dromen naar Creeeren IN 7 STAPPEN EFFECTIEF BRAINSTORMEN Ik help ondernemers van dromen naar creëren, ik geef jou als ondernemer het resultaat dat je keuzes kunt maken en deze keuzes gaat implementeren. Na het toepassen van

Nadere informatie

Wat is marketing. Hoe wordt marketing gebruikt in de praktijk. Product. Prijs

Wat is marketing. Hoe wordt marketing gebruikt in de praktijk. Product. Prijs Wat is marketing Marketing is het proces die je moet doorgaan om de behoeften van uw klanten te bevredigen. Eerst werd marketing gezien als het geheel van activiteiten die de ruil van producten of diensten

Nadere informatie

Deck of Needs. De snelste manier om de 'juiste' woorden te vinden

Deck of Needs. De snelste manier om de 'juiste' woorden te vinden Deck of Needs De snelste manier om de 'juiste' woorden te vinden Het Deck of Needs is ontwikkeld door Drs. Hugo A. Roele, schrijver van het Book of Needs en mede-oprichter van www.kommunikasie.org. a-1

Nadere informatie

Reflectiegesprekken met kinderen

Reflectiegesprekken met kinderen Reflectiegesprekken met kinderen Hierbij een samenvatting van allerlei soorten vragen die je kunt stellen bij het voeren van (reflectie)gesprekken met kinderen. 1. Van gesloten vragen naar open vragen

Nadere informatie

Profielwerkstuk Het stappenplan, tips en ideeën

Profielwerkstuk Het stappenplan, tips en ideeën Profielwerkstuk Het stappenplan, tips en ideeën Ga je een profielwerkstuk maken? Dan is orgaan- en weefseldonatie een goed onderwerp! Hier vind je allerlei tips, bronnen en ideeën om een profielwerkstuk

Nadere informatie

Veel begeleiders, managers en adviseurs zijn sterk gericht op problemen en defecten.

Veel begeleiders, managers en adviseurs zijn sterk gericht op problemen en defecten. Pagina 1 Oplossingsgericht werken De kern van oplossingsgericht werken (OW) is dat de focus ligt op de gewenste situatie (in plaats van het probleem), op reeds bereikte successen (en niet op missers en

Nadere informatie

Evalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek

Evalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek Evalueren van projecten met externen Kennisdocument Onderzoek & Statistiek Zwaantina van der Veen / Dymphna Meijneken / Marieke Boekenoogen Stad met een hart Inhoud Hoofdstuk 1 Inleiding 3 Hoofdstuk 2

Nadere informatie

Hoe kan u strategie implementeren en tot leven brengen in uw organisatie?

Hoe kan u strategie implementeren en tot leven brengen in uw organisatie? Hoe kan u strategie implementeren en tot leven brengen in uw organisatie? De externe omgeving wordt voor meer en meer organisaties een onzekere factor. Het is een complexe oefening voor directieteams om

Nadere informatie

Oefening: Profiel en valkuilen vragenlijst

Oefening: Profiel en valkuilen vragenlijst Oefening: Profiel en valkuilen vragenlijst Dit is een korte vragenlijst die bedoeld is om een aantal van je denkbeelden, attitudes en gedrag in werksituaties in kaart te brengen. Wees zo eerlijk mogelijk

Nadere informatie

Belbin Teamrollen Vragenlijst

Belbin Teamrollen Vragenlijst Belbin Teamrollen Vragenlijst Lindecollege 2009 1/ 5 Bepaal uw eigen teamrol. Wat zijn uw eigen teamrollen, en die van uw collega s? Deze vragenlijst kan u daarbij behulpzaam zijn. Zeven halve zinnen dienen

Nadere informatie

Hoofdstuk 18 Bouwen aan organisatie met de netwerkmultiloog

Hoofdstuk 18 Bouwen aan organisatie met de netwerkmultiloog Hoofdstuk 18 Bouwen aan organisatie met de netwerkmultiloog Anne-Marie Poorthuis en Sjanneke Werkhoven De netwerkmultiloog is een methode om veel mensen in een organisatie te betrekken bij een organisatiethema

Nadere informatie

Hoe omgaan met complexiteit?

Hoe omgaan met complexiteit? Hoe omgaan met complexiteit? Systeemdenken Peter BLOKLAND BYAZ bvba INHOUD Waarom praten we vandaag over systeemdenken? Wat is systeemdenken eigenlijk? Hoe doe je dat, systeemdenken? Wat bereik je met

Nadere informatie

ProcessMinded. Progress in Process. Goed voor elkaar. Missie & Visie

ProcessMinded. Progress in Process. Goed voor elkaar. Missie & Visie ProcessMinded Progress in Process Goed voor elkaar Missie & Visie MISSIE & VISIE / Voorwoord 2? reiken we da e be t? o H gaan we voo r a r? Wa bestaan rom we a a W Voorwoord Waarom bestaan we, waar gaan

Nadere informatie

Je doel behalen met NLP.

Je doel behalen met NLP. Je doel behalen met NLP. NLP werkt het beste als al je neurologische niveaus congruent zijn. Met andere woorden: congruent zijn betekent wanneer je acties en woorden op 1 lijn zijn met je doelen, overtuigingen,

Nadere informatie

Test denkprofiel jongeren

Test denkprofiel jongeren Test denkprofiel jongeren Wat is jouw denkprofiel? Mensen denken op verschillende manieren. Jongeren ook. Volgens de theorie van Sternberg kun je voorkeur hebben voor analytisch, praktisch of creatief

Nadere informatie

Hele fijne feestdagen en een gezond en vrolijk 2017! Raymond Gruijs. BM Groep ARBO West Baanzinnig

Hele fijne feestdagen en een gezond en vrolijk 2017! Raymond Gruijs. BM Groep ARBO West Baanzinnig De tijd vliegt voorbij en voor je weet zijn we al weer een jaar verder. Ik zeg wel eens: mensen overschatten wat je in een jaar kunt doen, maar onderschatten wat je in 3 jaar kan realiseren. Laten we naar

Nadere informatie

Zorg dat je een onderwerp kiest, waarvan je echt meer wilt weten. Dat is interessanter, leuker en makkelijker om mee bezig te zijn.

Zorg dat je een onderwerp kiest, waarvan je echt meer wilt weten. Dat is interessanter, leuker en makkelijker om mee bezig te zijn. Werkstukwijzer Deze werkstukwijzer helpt je om een werkstuk in elkaar te zetten. Je vult eerst een formulier in. Op dit formulier komt te staan waar je werkstuk over gaat en hoe je het aanpakt. Met behulp

Nadere informatie

Inge Test 07.05.2014

Inge Test 07.05.2014 Inge Test 07.05.2014 Inge Test / 07.05.2014 / Bemiddelbaarheid 2 Bemiddelbaarheidsscan Je hebt een scan gemaakt die in kaart brengt wat je kans op werk vergroot of verkleint. Verbeter je startpositie bij

Nadere informatie

E-resultaat aanpak. Meer aanvragen en verkopen door uw online klant centraal te stellen

E-resultaat aanpak. Meer aanvragen en verkopen door uw online klant centraal te stellen E-resultaat aanpak Meer aanvragen en verkopen door uw online klant centraal te stellen 2010 ContentForces Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie,

Nadere informatie

APQ-vragenlijst 30 januari Daan Demo

APQ-vragenlijst 30 januari Daan Demo APQ-vragenlijst 30 januari 2019 Daan Demo Inleiding In dit rapport bespreken we jouw inzetbaarheid en wat je kunt doen om jouw positie op de arbeidsmarkt te verbeteren. Om dit te bepalen hebben we de volgende

Nadere informatie

Persoonlijk Actieplan voor Ontwikkeling

Persoonlijk Actieplan voor Ontwikkeling PAPI PAPI Coachingsrapport Persoonlijk Actieplan voor Ontwikkeling Alle rechten voorbehouden Cubiks Intellectual Property Limited 2008. De inhoud van dit document is relevant op de afnamedatum en bevat

Nadere informatie

Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële

Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële uitingen. Als startend ondernemer is alles nieuw. De boekhouding,

Nadere informatie

Effectieve samenwerking: werken in driehoeken

Effectieve samenwerking: werken in driehoeken Effectieve samenwerking: werken in driehoeken Werken in driehoeken is een wijze van samenwerking die in elke organisatie, projectteam en netwerk mogelijk is. Het maakt dat we kunnen werken vanuit een heldere

Nadere informatie

In tien weken vaardig in Verbindende Communicatie Hoe? Zo!

In tien weken vaardig in Verbindende Communicatie Hoe? Zo! In tien weken vaardig in Verbindende Communicatie Hoe? Zo! Geef tien weken bijzondere aandacht aan Verbindende Communicatie met behulp van onderstaande oefeningen. Bespreek je ervaringen in een buddygroepje.

Nadere informatie

Creatief denken. (Leer denken buiten de gebaande paden) Specialisatietraining

Creatief denken. (Leer denken buiten de gebaande paden) Specialisatietraining Creatief denken (Leer denken buiten de gebaande paden) Specialisatietraining Creatief denken leer denken buiten de gebaande paden Introductie U zit in de OR of in een commissie van de OR en u bent niet

Nadere informatie

O&O-competentietest. Ben je een onderzoeker of een ontwerper, een denker of een doener? O&O-competentietest van: Ingevuld door: Datum:

O&O-competentietest. Ben je een onderzoeker of een ontwerper, een denker of een doener? O&O-competentietest van: Ingevuld door: Datum: O&O-competentietest Ben je een onderzoeker of een ontwerper, een denker of een doener? O&O-competentietest van: Ingevuld door: Datum: Ontwikkeld door Expertisecentrum technasium Januari 007 Vormgeving

Nadere informatie

Luisteren naar de Heilige Geest

Luisteren naar de Heilige Geest Luisteren naar de Heilige Geest Johannes 14:16-17 En Ik zal de Vader bidden en Hij zal u een andere Trooster geven om tot in eeuwigheid bij u te zijn, de Geest der waarheid, die de wereld niet kan ontvangen,

Nadere informatie

Eerste probleemanalyse

Eerste probleemanalyse Stappenplan algemene preventie instrument 02 Eerste probleemanalyse Dit instrument kadert binnen de visietekst Van verontwaardiging of bezorgdheid naar projecten algemene preventie en het stroomdiagram

Nadere informatie

Google AdWords Tips Stefan Rooyackers

Google AdWords Tips Stefan Rooyackers Google AdWords Tips Stefan Rooyackers Aan de inhoud van dit document kunnen geen rechten worden ontleend. Dit document is met grote zorg samengesteld door Stershop BV. Incidentele onvolkomenheden kunnen

Nadere informatie

Vragenlijst leerstijlen (model van Kolb/Juch)

Vragenlijst leerstijlen (model van Kolb/Juch) pag.: 1 van 6 Vragenlijst leerstijlen (model van Kolb/Juch) Bron: www.fractal.org/bewustzijns-besturings-model/vragenlijsten/vragenlijst-leerstijlen.htm Auteur: onbekend Een leerstijl is de manier waarop

Nadere informatie

De Budget Ster: omgaan met je schulden

De Budget Ster: omgaan met je schulden De Budget Ster: omgaan met je schulden Budget Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Budget Ster MOTIVATIE EN VERANTWOORDELIJKHEID STRESS DOOR SCHULDEN BASISVAARDIGHEDEN STABILITEIT FINANCIEEL ADMINISTRATIEVE

Nadere informatie