Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs

Transcriptie

1 Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs

2 Colofon Status Auteurs Definitief ECABO: Mike van Mechelen, Huub Verijdt M.m.v. Etil, Maastricht ECABO 2011 Overname voor eigen gebruik is toegestaan onder bronvermelding. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 2 / 96

3 Inhoud Samenvatting 5 1 Inleiding Achtergrond Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs Leeswijzer 12 2 Arbeidsmarkt Trends op de arbeidsmarkt Werkgelegenheidsstructuur ECABO-domein Sectorale werkgelegenheid Werkgelegenheid ECABO-beroepen Verwachte ontwikkelingen werkgelegenheid Landelijke werkgelegenheidsprognose Werkgelegenheidsprognose ECABO-domein Onderwijs Opleidingen Deelnemers Instroom uit het vmbo Deelnemers mbo en ECABO-domein Diploma s mbo en ECABO-domein Bestemming gediplomeerden Doorstroom binnen het mbo Bestemming gediplomeerden die het mbo verlaten 32 4 Beroepspraktijkvorming Leerbedrijven Erkenningen Leerplaatsen 40 5 Arbeidsmarktperspectieven Vacatures Aantal ontstane vacatures in Vacatures naar ECABO-richting Vacatures naar UWV-district Vacatures naar kwalificatie en vraag naar schoolverlaters Verwachtingen leerbedrijven Ontwikkeling vacatures Landelijke prognose ontstane vacatures Prognose ontstane vacatures ECABO-domein Aanbod op de arbeidsmarkt Aanbodcategorieën Arbeidsmarktinstroom mbo-schoolverlaters Prognose arbeidsmarktinstroom vanuit mbo-onderwijs Substitutie Niet-werkend werkzoekenden 57 Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 3 / 96

4 5.4 Arbeidsmarktperspectieven Perspectief schoolverlaters Perspectief werkgevers 62 6 Perspectieven BPV Confrontatie vraag en aanbod Conclusie 67 7 Conclusies en aanbevelingen Conclusies Arbeidsmarkt Onderwijs Beroepspraktijkvorming Confrontatie vraag en aanbod Aanbevelingen 75 Bronvermelding 77 Bijlage 1 Onderzoeksmethodiek 78 Bijlage 2 Indeling bedrijfssectoren 81 Bijlage 3 Regio-indeling 82 Bijlage 4 Deelnemers en diploma s naar kwalificatierichting en crebo 84 Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 4 / 96

5 Samenvatting In de Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs van ECABO schetsen we een actueel beeld van de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt voor de economisch-administratieve, ICT- en veiligheidsberoepen. Daarnaast komen ontwikkelingen binnen het onderwijs aan bod op het gebied van deelname aan opleidingen, behaalde diploma s en bestemming van gediplomeerden. De ontwikkelingen hebben we aan de ene kant vertaald naar de situatie op de arbeidsmarkt vanuit het perspectief van werkgevers en aan de andere kant naar de arbeidsmarktperspectieven en perspectieven voor beroepspraktijkvorming (BPV) voor leerlingen binnen het ECABO-domein. Arbeidsmarkt Werkgelegenheid In 2010 zijn er ruim twee miljoen arbeidsplaatsen binnen het ECABO-domein, de beroepsgroepen die ECABO behartigt, hetgeen goed is voor circa 26% van de totale werkgelegenheid in Nederland. Het merendeel van die arbeidsplaatsen, circa 1,2 miljoen, is te vinden op mboniveau (60%), op hbo-niveau gaat het om ongeveer arbeidsplaatsen (40%). De sector met veruit het meeste aantal ECABO-gerelateerde arbeidsplaatsen (mbo en hbo samen) is de zakelijke dienstverlening (25%), gevolgd door de sectoren handel en reparatie (17%) en vervoer en communicatie (13%). Binnen het ECABO-domein zit het merendeel van de arbeidsplaatsen op mbo-niveau binnen de kwalificatierichtingen Financiële beroepen (27%), Commercieel (26%), en Secretariële beroepen (24%). De internationale recessie waar Nederland mee geconfronteerd werd, heeft nog steeds gevolgen voor het verloop van de werkgelegenheidsontwikkeling. In de jaren 2011 en 2012 zal, ondanks een verdere werkgelegenheidsafname (van respectievelijk 0,35 en 0,15%), het eerste herstel na de crisis zichtbaar zijn. Op de middellange termijn ( ) wordt slechts een beperkte groei van de werkgelegenheid verwacht, vanwege de dempende werking van de kabinetsbezuinigingen. In 2015 wordt een geringe groei van 0,9% verwacht. Het totale ECABO-domein (jaarlijks gemiddeld 0,2%), kent ten opzichte van Nederland (0,3%) een minder positieve werkgelegenheidsontwikkeling gedurende de periode In drie van de zes ECABO-richtingen zal de werkgelegenheid afnemen, namelijk Juridisch (jaarlijks gemiddeld -0,3%), Bank- en verzekeringswezen (-0,2%) en ICT (-0,1%). Daarentegen zal de werkgelegenheid in de richting Secretariële beroepen (0,4%), Financiële beroepen (0,3%) en Commercieel (0,3%) nog groeien. Vacatures In 2010 zijn er binnen het ECABO-domein ongeveer vacatures ontstaan, waarmee het ECABO-domein circa 24,6% vormt van het totale aantal (ontstane) vacatures binnen Nederland ( ). Het merendeel van deze vacatures is op mbo-niveau: vacatures (56%), terwijl er vacatures op hbo-niveau zijn (44%). Ongeveer de helft van de mbovacatures is geschikt voor schoolverlaters. Naar verwachting zal het aantal nieuwe mbovacatures voor ECABO-functies blijven stijgen naar in Binnen het ECABO-domein heeft de richting Commercieel het grootste aantal mbo-vacatures (37.400), gevolgd door Financiële beroepen (22.500), en Secretariële beroepen (20.800). Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 5 / 96

6 Arbeidsmarktperspectieven landelijk Het ECABO-domein kan worden ingedeeld in drie segmenten: economisch-administratief, ICT en veiligheid. Het aantal beschikbare arbeidsplaatsen voor leerlingen met een afgeronde mboopleiding is binnen de economisch-administratieve kwalificatierichtingen over het algemeen (ruim) voldoende tot goed. De perspectieven voor de niveau 3 en 4 opleidingen zijn over het algemeen gunstiger dan voor opleidingen op niveau 1 en 2. Uitzondering vormen de Directiesecretaresse/managementassistent en Medewerker - sociale zekerheid (beide niveau 4), waarvoor het aanbod naar verwachting groter zal zijn dan de vraag op de arbeidsmarkt. Binnen de economisch-administratieve richtingen gelden de beste perspectieven voor Telefonist/receptionist (2), Salarisadministrateur (4), Contactcenter teamleider (4), Junior accountmanager (4), Commercieel medewerker binnendienst (3), en Contactcenter medewerker (3). De kwalificatierichting ICT kenmerkt zich door gunstige vooruitzichten voor de niveau 4 opleidingen Applicatieontwikkelaar en Netwerkbeheerder, terwijl voor de Particulier digitaal onderzoeker het arbeidsmarktperspectief matig is. De kans op een baan in het verlengde van de ICT-opleidingen op niveau 2 en 3 wordt met gering getypeerd: het aanbod overtreft de vraag vanuit werkgevers. Binnen de kwalificatierichting Orde en veiligheid zijn de vooruitzichten overwegend voldoende. Alleen voor de Assistent toezicht en veiligheid (1) zijn ze gering en voor de Coördinator beveiliging (niveau 3) matig. Voor een aantal kwalificaties verschillen de landelijke arbeidsmarktperspectieven sterk 1 met die van vorig jaar. Voor Telefonist/receptionist (2) gelden gunstigere perspectieven, terwijl voor Directiesecretaresse/managementassistent (4), Aankomend onderofficier (3), Medewerker vrede en veiligheid (2) en Assistent toezicht en veiligheid (1) de perspectieven minder gunstig zijn ten opzichte van de vorige prognose. Arbeidsmarktperspectieven regionaal De regionale arbeidsmarktperspectieven wijken niet sterk af van het landelijke beeld. Een aantal kwalificaties kent een iets grotere regionale variatie in de verwachte kansen op een baan. Dat geldt voor de Secretarieel medewerker (2), de niveau 3 opleidingen Secretaresse en Financieel administratief medewerker, en de niveau 4 opleidingen Bedrijfsadministrateur, Marketing medewerker, Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen, en ICTbeheerder. De regionale perspectieven verschillen in een aantal gevallen sterk met die van vorig jaar. Wat daar uitspringt zijn de gunstigere perspectieven voor de Telefonist/receptionist (2) in alle regio s. Voor de Netwerkbeheerder (4) gelden gunstigere perspectieven in Noord en Zuidwest. De perspectieven zijn over het algemeen ongunstiger dan in de vorige prognose voor de Aankomend onderofficier (3), Medewerker vrede en veiligheid (2) en Assistent toezicht en veiligheid (1). Voor de Directiesecretaresse/managementassistent (4) geldt dat in Middenwest en Noordwest en voor de ICT-beheerder (4) in Middenwest, Zuidwest, en Zuidoost. In Tabel 5.10 op bladzijde 60 staan de landelijke en regionale arbeidsmarktperspectieven voor schoolverlaters voor de actuele kwalificaties 2 van ECABO. 1 Positieve of negatieve afwijking van meer dan een categorie, bv. + t.o.v. = of =/- t.o.v. =/+. 2 Voor de betreffende crebonummers verwijzen we naar de overzichten in bijlage 4. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 6 / 96

7 Onderwijs In Nederland volgden in het schooljaar leerlingen een mbo-opleiding. Hiervan volgde 14% een opleiding in het ECABO-domein ( ). Het aandeel van het ECABO-domein binnen het mbo is daarmee ongeveer gelijk gebleven ten opzichte van De richting ICT is, net als voorgaande jaren, de grootste (meer dan leerlingen), gevolgd door Financiële beroepen ( deelnemers), Commercieel (13.200), Secretariële beroepen (ongeveer ), Juridisch (8.600), en Bank- en verzekeringswezen (3.800). Het aantal ECABO-leerlingen is het grootst in district Middenwest. Ten opzichte van het jaar ervoor is het aantal gediplomeerden in ECABO-richtingen in 2009 gestegen tot De grootste groep hierbinnen is Financiële beroepen (5.350), gevolgd door ICT (5.340), Secretariële beroepen (4.070), Commercieel (3.290), Juridisch (2.240), en Bank- en verzekeringswezen (850). Leerlingen hebben verschillende keuzes na diplomering: ze kunnen intern doorstromen binnen het mbo of kunnen het mbo verlaten. Intern doorstromen kan binnen of buiten het ECABOdomein.Vooral gediplomeerden op mbo-niveau 2 besluiten om door te leren binnen het ECA- BO-domein. Op mbo-niveau 3 komt relatief weinig doorstroom binnen ECABO voor. De enige uitzondering daarop vormt de richting ICT. Van interne doorstroom buiten het ECABO-domein is vooral sprake bij de richting Secretariële beroepen op niveau 2. Van de gediplomeerden vanuit ECABO-richtingen die het mbo verlaten gaan de meesten aan het werk (45%), een andere grote groep doet een vervolgopleiding (34%), anderen combineren werk en opleiding (11%) of zijn werkloos (8%). Het aandeel mbo-verlaters dat doorstudeert of werk en opleiding combineert, is voor ECABO-richtingen hoger en het aandeel dat gaat werken lager dan gemiddeld binnen het mbo. Het aandeel mbo-verlaters dat direct na de opleiding gaat werken is relatief groot in de richting Secretariële beroepen. Ook gaan leerlingen vanuit de laagste drie mbo-niveaus significant vaker werken dan leerlingen met een opleiding op het hoogste mbo-niveau, die vaker doorstuderen. Inmiddels zijn ook de gegevens van het lopende schooljaar beschikbaar gekomen. In totaal gaat het om bijna deelnemers en ruim diploma s binnen het ECABOdomein. Beroepspraktijkvorming De perspectieven voor beroepspraktijkvorming (BPV) geven de verwachte verhouding aan tussen aanbod van en vraag naar stageplaatsen in het lopende schooljaar. Een min-teken geeft aan, dat de verwachte vraag groter zal zijn dan het aanbod. Dit betekent niet dat de leerling geen kans heeft op een leerplaats tijdens de opleiding, maar is wel een signaal dat met het reguliere aanbod bij erkende leerbedrijven naar verwachting onvoldoende in de vraag kan worden voorzien. Betrokken partijen zullen in voorkomende gevallen extra actie moeten ondernemen om iedereen van een passende leerplaats te voorzien. Trends In algemene zin geven leerbedrijven de voorkeur aan stagiairs van de hogere niveaus, ook wanneer de werkzaamheden geschikt zijn voor de lagere niveaus. Op de lagere niveaus is sprake van een relatief grote groep leerlingen die specifieke aandacht nodig heeft of te kampen heeft met motivatie- of gedragsproblemen. Bij bedrijven die slechte ervaringen met deze leerlingen hebben gehad wordt het animo om op te leiden geringer. 3 Dit zijn leerlingaantallen exclusief Informatiedienstverlening en Orde en veiligheid. Inclusief zijn het er ruim Dit zijn diploma-aantallen exclusief Informatiedienstverlening en Orde en veiligheid. Inclusief zijn het er bijna Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 7 / 96

8 Stageperspectieven landelijk Op landelijk niveau zijn de vooruitzichten op een stageplaats voor het grootste deel van de ECABO-kwalificaties voldoende tot ruim voldoende. Alleen binnen de richting ICT zijn de vooruitzichten ongunstig voor de Particulier digitaal onderzoeker (4) en de Medewerker ICT (2). Voor deze kwalificaties zijn er meer leerlingen dan er stagemogelijkheden zijn. Binnen de economisch-administratieve kwalificatierichtingen blijft een aantal opleidingen qua perspectief achter bij de rest, namelijk Arbeidsmarktgekwalificeerd assistent (1), Bedrijfsadministratief medewerker (2) en de niveau 4 opleidingen Medewerker evenementenorganisatie, Juridisch medewerker - openbaar bestuur en Medewerker - sociale zekerheid. De vraag vanuit het onderwijs naar stageplaatsen is voor deze opleidingen groter dan het aanbod. Voor de Contactcenter teamleider (4) zijn er naar verwachting nog niet voldoende stageplekken beschikbaar. Binnen de richting Orde en veiligheid zijn de perspectieven op een stageplaats matig voor de Assistent toezicht en veiligheid (1). Op landelijk niveau zijn de perspectieven voor de Coördinator beveiliging (3), op basis van het gemiddelde over 30 arbeidsmarktregio s, net voldoende 5. Ten opzichte van de prognose van vorig jaar zijn er geen grote verschillen. Er is over het algemeen wel sprake van een lichte verbetering. Stageperspectieven regionaal De verwachte regionale kansen op een stageplaats wijken op een beperkt aantal punten sterk af van het landelijke beeld. Opvallend is de grote regionale variatie in de kans op stage voor de Assistent accountant (4). In het Noorden wijken de perspectieven voor de Juridisch medewerker - zakelijke dienstverlening (4) in negatieve zin af van het landelijke beeld. Het beeld in het Middenwesten is voor de niveau 4 opleidingen Assistent accountant en Salarisadministrateur gunstiger. Voor de laatstgenoemde opleiding geldt dat ook in het Noordwesten. In het Zuidwesten is sprake van ongunstigere vooruitzichten voor de Financieel administratief medewerker (3) en de Contactcenter medewerker (3) en in het Zuidoosten geldt dat voor de Applicatieontwikkelaar (4). Voor de Coördinator beveiliging (3) geldt, op basis van het gemiddelde van de onderliggende regio s, een matig perspectief in vijf van de zes districten. De regionale perspectieven verschillen niet sterk met die van vorig jaar. Alleen voor de Medewerker vrede en veiligheid (2) zijn ze in vijf van de zes districten naar voldoende bijgesteld, omdat binnen Defensie het aanbod wordt afgestemd op de vraag, zodat er per definitie sprake is van een evenwichtssituatie. In Tabel 6.1 op bladzijde 68 worden de landelijke en regionale BPV-perspectieven gepresenteerd voor de actuele kwalificaties van ECABO. Conclusies en aanbevelingen Conclusies Er is sprake van een goede aansluiting tussen arbeidsmarkt en onderwijs als vraag naar en aanbod van arbeid en stageplaatsen zowel in kwalitatieve als kwantitatieve zin goed op elkaar zijn afgestemd. Leerlingen hebben in een dergelijke evenwichtssituatie goede arbeidsmarkten BPV-perspectieven en werkgevers hebben geen knelpunten in de personeelsvoorziening. Vraag en aanbod blijken in de praktijk echter vaak niet goed te matchen. 5 Het gemiddelde o.b.v. zes districten zou op matig uitkomen. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 8 / 96

9 Uit het onderzoek blijkt, dat het aantal ontstane vacatures voor ECABO-gerelateerde beroepen het afgelopen jaar als gevolg van de economische crisis verder is afgenomen. Daarnaast blijft het aantal niet-werkende werkzoekenden met name binnen de richtingen Secretariële beroepen, Financiële beroepen, en Commercieel relatief hoog. Werkgevers kunnen voor de meeste functies putten uit een groot aanbod van arbeid. Voor ECABO-schoolverlaters is de huidige arbeidsmarkt minder gunstig. Voor werkgevers is er op twee kwalificaties na sprake van een zeer ruime arbeidsmarkt op meetmoment september De arbeidsmarkt is ruim voor de Commercieel medewerker binnendienst (3) en gemiddeld voor de Applicatieontwikkelaar (4). Voor schoolverlaters zijn de arbeidsmarktperspectieven tot en met 2015 goed voor de volgende kwalificaties: Telefonist/receptionist (2) Salarisadministrateur (4) Contactcenter teamleider (4) Junior accountmanager (4) Commercieel medewerker binnendienst (3) Contactcenter medewerker (3) Applicatieontwikkelaar (4) Netwerkbeheerder (4) De perspectieven zijn ruim voldoende voor: Secretaresse (3) Assistent accountant (4) Marketing medewerker (4) Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (4) Juridisch medewerker - personeel en arbeid (4) Daarentegen zijn de arbeidsmarktperspectieven voor schoolverlaters matig voor de volgende kwalificaties: Directiesecretaresse/Managementassistent (4) Secretarieel medewerker (2) Particulier digitaal onderzoeker (4) Medewerker - sociale zekerheid (4) Coördinator beveiliging (3) De minst gunstige arbeidsmarktperspectieven zijn er voor: Arbeidsmarktgekwalificeerd assistent (1) Medewerker beheer ICT (3) Medewerker ICT (2) Assistent toezicht en veiligheid (1) Als we de arbeidsmarkt- en BPV-perspectieven van de ECABO-opleidingen vergelijken op landelijk en regionaal niveau, dan is het perspectief voor de meeste opleidingen minimaal voldoende. Voor enkele opleidingen binnen de lagere opleidingsniveaus (niveau 1 en 2) en voor een beperkt aantal opleidingen op hoger niveau worden knelpunten verwacht. Er zijn situaties waar zowel arbeidsmarkt- als BPV-knelpunten worden verwacht. Dit geldt voor Particulier digitaal onderzoeker (ICT niveau 4), Medewerker - sociale zekerheid (4), Medewerker ICT (2), Arbeidsmarktgekwalificeerd assistent (1), en Assistent toezicht en veiligheid (1). Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 9 / 96

10 Met name in deze gevallen is een betere afstemming van de onderwijsinstroom op de (regionale) arbeidsmarktbehoefte van belang. Aanbevelingen Voor de onderwijsinstellingen in het mbo is een belangrijke rol weggelegd bij het eerlijk voorlichten en goed begeleiden en adviseren van nieuwe leerlingen bij hun studiekeuze en zittende leerlingen bij de keuze van een vervolgopleiding. Verder is het van belang leerlingen te stimuleren om door te leren en het opleidingsniveau te verhogen, vooral in de kwalificaties met gunstige perspectieven. Daarnaast is belangrijk dat leerlingen zo veel mogelijk werkervaring op doen, aangezien werkgevers daar veel belang aan hechten. Met betrekking tot beroepspraktijkvorming is het van belang meer leerplaatsen ingevuld te krijgen voor de kwalificaties waar knelpunten worden voorzien, door het beschikbare aanbod aan stageplaatsen beter te benutten en door bij de organisatie en planning van de stageperiodes zo goed mogelijk aan te sluiten bij de wensen en mogelijkheden van de leerbedrijven. Als er meer opleidingsinstellingen in dezelfde regio opereren is onderlinge afstemming belangrijk, om de beschikbare stagecapaciteit optimaal te gebruiken. Voor werkgevers geldt in algemene zin het advies om te anticiperen op de verwachte ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. De huidige arbeidsmarkt is weliswaar ruim, maar de verwachting is dat deze de komende jaren weer krapper wordt door de aantrekkende economie en door het uittreden van een relatief grote groep oudere werknemers. Werkgevers zullen ervoor moeten zorgen dat zij dan voldoende (nieuw) personeel kunnen inzetten of aantrekken. Het advies voor werkgevers komt neer op het investeren in het reeds aanwezige personeel, in aantrekkingskracht en imago met het oog op toekomstige nieuwe instroom, en in mogelijk toekomstig personeel door het aanbieden van (extra) stageplaatsen en leerbanen. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 10 / 96

11 1 Inleiding 1.1 ACHTERGROND MONITOR ARBEIDSMARKT EN BEROEPSONDERWIJS ECABO brengt elk jaar de Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs uit. Hierin wordt een actueel beeld geschetst van de ontwikkelingen op de (regionale) arbeidsmarkt voor de economisch-administratieve, ICT- en veiligheidsberoepen. Daarnaast worden ontwikkelingen binnen het onderwijs beschreven voor het ECABO-domein, op het gebied van deelname aan opleidingen, behaalde diploma s en bestemming van schoolverlaters. De ontwikkelingen worden vertaald naar de situatie op de arbeidsmarkt vanuit het perspectief van werkgevers en naar de arbeidsmarktperspectieven en perspectieven voor beroepspraktijkvorming (BPV) voor leerlingen in de betreffende opleidingen. De gepresenteerde informatie is waardevol voor diverse partijen, zoals voor instellingen binnen het beroepsonderwijs, (toekomstige) onderwijsdeelnemers, overheid, bedrijven en instellingen en hun organisaties, en voor ECABO zelf. ECABO is in 2007 de samenwerking aangegaan met Etil, om een arbeidsmarktinstrument te ontwikkelen waarmee de informatievoorziening van ECABO met betrekking tot de arbeidsmarktsituatie en -ontwikkelingen voor de beroepen in haar domein, geoptimaliseerd wordt. De afgelopen jaren is het arbeidsmarktinstrument door Etil in samenwerking met ECABO en Research voor Beleid verder doorontwikkeld. Niet alleen is de omvang van de informatie toegenomen, ook de methodiek om tot deze resultaten te komen is door Etil verder verbeterd. In Bijlage 1 staat een uitgebreide onderzoeksverantwoording. De informatie in het voorliggende rapport over de thema s arbeidsmarkt en onderwijs is grotendeels gebaseerd op het eindrapport van Etil Arbeidsmarkt ECABO-domein (mei 2011). In het betreffende rapport heeft Etil gewerkt met prognoses van het CPB van december Het onderzoek, dat in het najaar van 2010 is uitgevoerd, levert informatie op over de structuur van vraag en aanbod binnen het ECABO-domein, op basis waarvan een situatieschets met realisatiecijfers gepresenteerd wordt. Deze structuur wordt uitgesplitst naar regio, sector, ECABO-richtingen en ECABO-kwalificaties. Tevens wordt een doorvertaling gemaakt van de verwachte ontwikkelingen aan de vraag- en aanbodzijde van het ECABOdomein in de periode Tot slot worden de ontwikkelingen in vraag en aanbod gecombineerd om zo inzicht te krijgen in het arbeidsmarktperspectief voor werkgevers en schoolverlaters voor de afzonderlijke kwalificaties. Naar aanleiding van deze Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs zal weer het boekje Perspectief op werken en leren in de economisch-administratieve, ICT- en veiligheidsberoepen uitgebracht worden, evenals de sectorboekjes per ECABO-richting. Daarnaast verschijnen weer regionale rapportages, namelijk zes districtsrapportages en 30 regiosheets. Voor elk van de 30 arbeidsmarktregio s wordt dit jaar voor het eerst een factsheet opgesteld, met kerninformatie over vraag, aanbod en perspectieven binnen het ECABOdomein. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 11 / 96

12 1.2 LEESWIJZER Hoofdstuk 2 schetst een beeld van de werkgelegenheidsstructuur binnen het ECABO-domein. We gaan in op de opbouw van de (regionale) werkgelegenheid van de beroepsgroepen die ECABO behartigt en de bedrijfssectoren waar ze voorkomen. Tevens komen de verwachte werkgelegenheidsontwikkelingen aan bod. Het onderwijs staat centraal in hoofdstuk 3. We presenteren de ontwikkeling van aantallen deelnemers en gediplomeerden binnen de ECABO-opleidingen en de bestemming van gediplomeerden. Hoofdstuk 4 gaat in op de aanbodzijde van de BPV-markt. De opbouw van het bedrijvenregister van ECABO wordt weergegeven en het overzicht met erkenningen naar regio. Tevens wordt ingegaan op het aantal geregistreerde leerplaatsen. In hoofdstuk 5 staan de arbeidsmarktperspectieven centraal. De landelijke en regionale ontwikkelingen aan de vraagzijde van de arbeidsmarkt komen aan de orde in termen van ontstane vacatures en vacatures geschikt voor schoolverlaters. De vraag vanuit de arbeidsmarkt wordt afgezet tegen het aanbod. We sluiten af met het arbeidsmarktperspectief voor de ECABO-kwalificaties, vanuit de optiek van werkgevers en vanuit de optiek van gediplomeerde schoolverlaters. In hoofdstuk 6 presenteren we de perspectieven voor beroepspraktijkvorming. De informatie is voornamelijk gebaseerd op de inventarisatie onder de buitendienstadviseurs van ECABO en geeft de verwachtingen weer ten aanzien van de mate waarin met het reguliere aanbod van leerplaatsen door leerbedrijven kan worden voorzien in de vraag vanuit het onderwijs. We sluiten in hoofdstuk 7 af met de belangrijkste ontwikkelingen op de arbeids- en onderwijsmarkt. De arbeidsmarktperspectieven en perspectieven voor beroepspraktijkvorming worden met elkaar vergeleken en er wordt een beeld geschetst van de mate van aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt. Tot slot geven we een aantal aanbevelingen voor onderwijsinstellingen en werkgevers. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 12 / 96

13 2 Arbeidsmarkt In dit hoofdstuk belichten we de vraagzijde van de arbeidsmarkt, door in te gaan op diverse aspecten van werkgelegenheid 6. Eerst wordt een beeld geschetst van de algemene trends op de arbeidsmarkt. Vervolgens wordt de structuur van de werkgelegenheid beschreven. We gaan in op de beroepsgroepen die ECABO behartigt en de bedrijfssectoren waar die beroepsgroepen voorkomen. Daarna wordt een prognose gegeven van de werkgelegenheidsontwikkeling in de periode TRENDS OP DE ARBEIDSMARKT Velen hadden aan het begin van de crisis een forse krimp van de werkgelegenheid in 2009 verwacht. Achteraf bleek echter dat de economische achteruitgang maar deels heeft geleid tot een lagere werkgelegenheid. Tijdens de recessie heeft zogenaamde labour hoarding plaatsgevonden, het vasthouden van werknemers door werkgevers ondanks een teruglopende omzet/productie. Dit vanwege de angst om vakkennis te verliezen en deze niet snel te kunnen vervangen bij een aantrekkende economie. Ook de ingestelde regeling deeltijd-ww vanuit de overheid heeft het voor werkgevers makkelijker gemaakt om bestaand personeel vast te houden. Een andere verklaring voor de beperkte werkgelegenheidsafname is dat er in 2008 nog veel moeilijk vervulbare vacatures open bleven staan, die in de jaren 2009 en 2010 eindelijk waren te vervullen. Aan de hand van de meest actuele gegevens uit LISA is het effect van de recessie inmiddels zichtbaar. Op landelijk niveau zal het aantal arbeidsplaatsen in 2010 naar alle waarschijnlijkheid zijn gekrompen met 1,25%. In de jaren 2011 en 2012 zal ondanks een werkgelegenheidsafname (van respectievelijk 0,35 en 0,15%) het eerste herstel zichtbaar zijn. Op middellange termijn ( ) is de verwachting dat de groei van de werkgelegenheid weer zal terugkeren, al zal er sprake zijn van een zeer beperkte groei. In deze periode hebben de kabinetsbezuinigingen namelijk een dempende werking op de werkgelegenheidsgroei. Hierdoor valt de groei voor die jaren lager uit dan eerder werd gedacht. In 2015 wordt slechts een groei van 0,9% verwacht. 6 Vacatures en arbeidsaanbod komen in hoofdstuk 5 aan de orde. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 13 / 96

14 2.2 WERKGELEGENHEIDSSTRUCTUUR ECABO-DOMEIN Sectorale werkgelegenheid Het werkgebied van ECABO beslaat de hele economie. De beroepsgroepen die ECABO behartigt, komen namelijk in een grote diversiteit van bedrijven en instellingen voor. Voor het in beeld brengen van de vraag binnen het ECABO-domein is dit lastig, aangezien er geen kant en klare gegevens beschikbaar zijn over de omvang en de sectorale samenstelling van de vraag binnen de afzonderlijke ECABO beroepsgroepen. Etil heeft in samenwerking met ECABO en Research voor Beleid een arbeidsmarktmodel ontwikkeld waarmee het mogelijk is, om op een laag aggregatieniveau inzicht te krijgen in de vraag binnen het ECABO-domein 7. In de beroepsgerichte kwalificatiestructuur 8 van ECABO worden de volgende beroepsrichtingen onderscheiden: Secretariële beroepen (SEC) Financiële beroepen (FIN) Commercieel (COM) Bank- en verzekeringswezen (BV) Juridisch (JUR) ICT (ICT) Orde en veiligheid (O&V) Informatiedienstverlening (IDV) Kunst 9 In tabel 2.1 is de sectorale verdeling van het aantal arbeidsplaatsen weergegeven. Er is onderscheid gemaakt tussen mbo- en hbo-niveau. De gegevens voor het ECABO-domein zijn afgezet tegen de totale Nederlandse werkgelegenheid. Tabel 2.1 Sectorale verdeling aantal arbeidsplaatsen in Nederland totaal en binnen het totale ECABO-domein, absoluut en procentueel, 2010 NL ECABO ECABO ECABO NL ECABO ECABO ECABO Bedrijfssector Totaal mbo hbo mbo+hbo Totaal mbo hbo mbo+hbo absoluut absoluut absoluut absoluut % % % % Landbouw en visserij ,0 2,1 0,6 1,5 Industrie en nutsbedrijven ,1 9,6 8,5 9,2 Bouw ,3 3,6 2,0 2,9 Handel en reparatie ,5 19,7 14,0 17,4 Horeca ,2 1,5 0,6 1,2 Vervoer en communicatie ,4 13,0 13,2 13,1 Financiële dienstverlening ,1 7,3 8,4 7,7 Zakelijke dienstverlening ,2 21,0 30,5 24,8 Overheid ,7 8,0 7,8 7,9 Onderwijs ,8 2,8 4,6 3,5 Zorg en welzijn ,7 8,4 6,1 7,5 Cultuur en overige dienstverlening ,0 3,0 3,6 3,2 Totaal ,0 100,0 100,0 100,0 Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. 7 Voor een toelichting op het model zie bijlage 1 Onderzoeksmethodiek. 8 De richting Logistiek maakt hiervan geen deel meer uit. 9 Binnen het platform MBO Kunstonderwijs heeft ECABO meegewerkt aan de ontwikkeling van de competentiegerichte kwalificatie Artiest. Kenniscentrum GOC is penvoerder. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 14 / 96

15 In 2010 zijn er ruim twee miljoen arbeidsplaatsen binnen het ECABO-domein, hetgeen goed is voor 26% van de totale werkgelegenheid in Nederland. Het merendeel van deze arbeidsplaatsen, circa 1,2 miljoen, is te vinden op mbo-niveau (60%). Op hbo-niveau gaat het om ongeveer arbeidsplaatsen (40%). De sector met veruit de meeste arbeidsplaatsen binnen het ECABO-domein (mbo en hbo samen) is de zakelijke dienstverlening (25%), gevolgd door handel en reparatie (17%) en vervoer en communicatie (13%). De sector handel en reparatie kent binnen het ECABO-domein relatief meer arbeidsplaatsen op mbo-niveau, terwijl de sectoren zakelijke dienstverlening en vervoer en communicatie relatief meer arbeidsplaatsen op hbo-niveau hebben. In Bijlage 2 is een overzicht van de gehanteerde bedrijfssectoren opgenomen. In figuur 2.1 is het belang van het ECABO-domein binnen de totale werkgelegenheid in Nederland weergegeven voor het jaar Figuur 2.1 Werkgelegenheidsaandeel ECABO-domein in de totale werkgelegenheid naar sector, Nederland, 2010 Landbouw en visserij Industrie Bouwnijverheid Handel en reparatie Horeca 13% 22% 12% 26% 7% Vervoer en communicatie 40% Financiële dienstverlening 65% Zakelijke dienstverlening Overheid 36% 45% Onderwijs Zorg en Welzijn Cultuur, recreatie en ov. dienstverlening Totaal 14% 12% 21% 26% 0% 20% 40% 60% 80% 100% ECABO-domein Overig Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Op basis van de figuur kan geconcludeerd worden dat het ECABO-domein vooral binnen de sectoren financiële dienstverlening (65%), zakelijke dienstverlening (45%), vervoer en communicatie (40%) en de overheid (36%) een belangrijke rol speelt. In tabel 2.2 is de verdeling van het aantal arbeidsplaatsen op mbo-niveau naar sector en ECABO-richting weergegeven. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 15 / 96

16 Tabel 2.2 Sectorale verdeling aantal arbeidsplaatsen op mbo-niveau naar ECABO-richting (%), 2010 Bedrijfssector Totaal SEC FIN COM CMBV ICT JUR Landbouw en visserij 2,1 1,7 2,9 2,5 0,8 0,9 1,3 Industrie en nutsbedrijven 9,6 7,6 12,2 12,1 2,7 8,9 4,5 Bouw 3,6 4,1 5,4 2,5 0,8 2,7 2,0 Handel en reparatie 19,7 12,7 21,3 34,9 5,9 10,0 6,1 Horeca 1,5 2,3 1,5 1,5 0,6 0,7 0,6 Vervoer en communicatie 13,0 7,3 19,5 14,7 2,8 16,3 5,5 Financiële dienstverlening 7,3 5,2 2,3 3,7 68,7 4,7 3,3 Zakelijke dienstverlening 21,0 22,7 17,2 19,2 9,9 34,2 27,7 Overheid 8,0 8,2 5,4 1,9 2,6 8,5 39,0 Onderwijs 2,8 5,6 2,4 1,1 0,5 4,1 1,8 Zorg en welzijn 8,4 18,7 6,9 2,8 3,7 6,7 6,2 Cultuur en overige dienstverlening 3,0 3,7 3,0 3,1 1,1 2,3 2,0 Totaal (=100%), absolute aantallen Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Binnen het ECABO-domein op mbo-niveau zit het merendeel van de arbeidsplaatsen binnen de ECABO-richtingen Financiële beroepen (27%), Commercieel (26%) en Secretariële beroepen (24%). Binnen alle ECABO-richtingen vormt de sector zakelijke dienstverlening een belangrijk aandeel in het totale aantal arbeidsplaatsen op mbo-niveau, behalve in de richting Bank- en verzekeringswezen, die het grootste aandeel heeft binnen de sector financiële diensten (69%). In de richtingen Financiële beroepen en Commercieel is dat de sector handel en reparatie (met respectievelijk 21 en 35%). Opvallend is het grote werkgelegenheidsaandeel van de richting Juridisch in de sector overheid; de richting Secretariële beroepen is juist groot in de sectoren zakelijke dienstverlening en zorg. De richting Financiële beroepen heeft relatief veel arbeidsplaatsen in de sectoren handel en reparatie en vervoer en communicatie. In tabel 2.3 is de regionale verdeling van het aantal arbeidsplaatsen op mbo-niveau naar de afzonderlijke ECABO-richtingen weergegeven. Om een reële vergelijking mogelijk te maken is de werkgelegenheid binnen de ECABO-richtingen (uitgedrukt in aantal arbeidsplaatsen) weergegeven als percentage van het totale aantal arbeidsplaatsen. Tabel 2.3 Regionale verdeling aantal arbeidsplaatsen op mbo-niveau naar ECABO-richting, in % totale werkgelegenheid, 2010 UWV-district ECABO SEC FIN COM CMBV ICT JUR Noord 14,7 3,7 4,0 3,8 0,7 1,3 1,2 Oost 14,8 3,7 4,1 3,9 0,6 1,3 1,2 Middenwest 16,1 3,9 4,3 4,1 0,9 1,5 1,4 Noordwest 16,9 3,9 4,4 4,3 1,3 1,6 1,3 Zuidwest 15,5 3,7 4,3 4,1 0,7 1,4 1,2 Zuidoost 15,1 3,6 4,2 4,1 0,8 1,3 1,1 Totaal 15,6 3,8 4,2 4,1 0,8 1,4 1,3 Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Het district met het grootste werkgelegenheidsaandeel is telkens met donkerblauw weergegeven, terwijl het district met relatief het kleinste werkgelegenheidsaandeel met lichtblauw is weergegeven. Uit de tabel blijkt dat de onderlinge verschillen niet erg groot zijn. Het gehele ECABO-domein kent op mbo-niveau een relatief groot werkgelegenheidsaandeel binnen het Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 16 / 96

17 district Noordwest (16,9%) en een relatief klein aandeel binnen het district Noord (14,7%). Dit valt te verklaren doordat in het Noordwesten relatief veel arbeidsplaatsen in de sector financiële dienstverlening zijn. Het district Noordwest heeft in alle ECABO-richtingen een groot werkgelegenheidsaandeel, behalve in de richting Juridisch. Deze richting is het grootst in district Middenwest. In bijlage 3 is een overzicht opgenomen met de UWV-districten en onderliggende 30 arbeidsmarktregio s Werkgelegenheid ECABO-beroepen In dit onderdeel wordt de werkgelegenheidsverdeling van de afzonderlijke ECABO-richtingen door middel van cirkeldiagrammen weergegeven naar kwalificatie. Figuur 2.2 Werkgelegenheidsverdeling Secretariële beroepen naar kwalificatie, Percentages over totaal aantal van arbeidsplaatsen. 26% 25% 19% 30% Telefonist/receptionist (2) Secretarieel medewerker (2) Secretaresse (3) Directiesecretaresse/Managementassistent (4) ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Binnen deze richting is de werkgelegenheid voor de kwalificatie Secretaresse met 30% het grootst (bijna arbeidsplaatsen), gevolgd door de kwalificaties Directiesecretaresse / managementassistent (26%) en Telefonist/receptionist (25%). Figuur 2.3 Werkgelegenheidsverdeling Financiële beroepen naar kwalificatie, Percentages over totaal aantal van arbeidsplaatsen. 7% 17% 18% 30% 28% Bedrijfsadministratief medewerker (2) Financieel administratief medewerker (3) Bedrijfsadministrateur (4) Assistent accountant (4) Salarisadministrateur (4) Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 17 / 96

18 Binnen de richting Financiële beroepen heeft de kwalificatie Financieel administratief medewerker met 30% het grootste werkgelegenheidsaandeel ( arbeidsplaatsen), gevolgd door de kwalificatie Bedrijfsadministrateur (28%). Figuur 2.4 Werkgelegenheidsverdeling Commercieel naar kwalificatie, Percentages over totaal aantal van arbeidsplaatsen. 23% 36% 2% 1% 7% 3% 28% Commercieel medewerker binnendienst (3) Contactcenter medewerker (3) Contactcenter teamleider (4) Marketing medwerker (4) Assistent communicatiemedewerker (4) Medewerker evenementenorganisatie (4) Junior accountmanager (4) Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Binnen deze richting heeft de kwalificatie Commercieel medewerker binnendienst met 36% het grootste werkgelegenheidsaandeel ( arbeidsplaatsen), gevolgd door de kwalificatie Contactcenter medewerker (28%) en Junior accountmanager (23%). De kwalificaties Assistent communicatiemedewerker en Medewerker evenementenorganisatie zijn relatief nieuw en hebben met respectievelijk 2% en 1% voorlopig nog een relatief klein werkgelegenheidsaandeel binnen de totale richting Commercieel. Figuur 2.5 Werkgelegenheidsverdeling ICT naar kwalificatie, Percentages over totaal aantal van arbeidsplaatsen. 15% 1% 15% 10% 21% Medewerker ICT (2) Medewerker beheer ICT (3) ICT beheerder (4) Applicatieontwikkelaar (4) Netwerkbeheerder (4) Particulier digitaal onderzoeker (4) Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. 38% Binnen de richting ICT heeft de kwalificatie ICT-beheerder met 38% het grootste werkgelegenheidsaandeel ( arbeidsplaatsen), gevolgd door de kwalificatie Applicatieontwikkelaar met 21% ( arbeidsplaatsen). Daarna volgen de kwalificaties Netwerkbeheerder en Medewerker ICT (beide 15%). De kwalificatie Particulier digitaal onderzoeker heeft net als vorig jaar een zeer klein werkgelegenheidsaandeel binnen de totale richting ICT. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 18 / 96

19 Figuur 2.6 Werkgelegenheidsverdeling Juridisch naar kwalificatie, Percentages over totaal aantal van arbeidsplaatsen. 29% 39% 22% 10% Juridisch medewerker - personeel en arbeid (4) Juridisch medewerker - sociale zekerheid (4) Juridisch medewerker - openbaar bestuur (4) Juridisch medewerker - zakelijke dienstverlening (4) Bron: ECABO, ROA, LISA, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Binnen deze richting valt een groot deel (39%) van alle arbeidsplaatsen onder de kwalificatie Medewerker - personeel en arbeid ( arbeidsplaatsen), gevolgd door de kwalificaties Juridisch medewerker - zakelijke dienstverlening (29%) en Juridisch medewerker - openbaar bestuur (22%). De kwalificatie Medewerker - sociale zekerheid is goed voor een werkgelegenheidsaandeel van 10%. 2.3 VERWACHTE ONTWIKKELINGEN WERKGELEGENHEID Landelijke werkgelegenheidsprognose De landelijke prognose die hier wordt gepresenteerd, is gebaseerd op het middenscenario van het CPB opgenomen in de decemberraming Verder is binnen het prognosemodel van Etil gebruik gemaakt van de verwachtingen van EIM (december 2010) en het UWV WERKbedrijf (juni 2010). In figuur 2.7 is de procentuele werkgelegenheidsontwikkeling tussen 1997 en 2015 te zien. Figuur 2.7 Werkgelegenheidsontwikkeling, in procenten, Nederland, ,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% -1,0% ,0% Bron: CPB, LISA, EIM, bewerking Etil. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 19 / 96

20 De grafiek toont duidelijk een conjuncturele ontwikkeling in de werkgelegenheid. De periode wordt gekenmerkt door hoogconjunctuur. Naast de hoogconjunctuur was er gedurende deze periode sprake van een sterke groei van de beroepsbevolking. Beide ontwikkelingen hebben ertoe geleid dat er gedurende deze periode sprake was van een snel stijgende werkgelegenheid met 3,2% per jaar. In 2001 klapt de economie in elkaar als gevolg van het knappen van de internet bubble, waardoor een periode van laagconjunctuur aanbreekt tussen 2002 en 2005 (gemiddeld een krimp van 0,2% per jaar). Tussen 2006 en 2008 is er vervolgens weer sprake van hoogconjunctuur. Begin 2009 worden de gevolgen van de kredietcrisis duidelijk, waardoor de Nederlandse economie eind 2009 in een recessie belandt. Met enige vertraging werkt deze economische achteruitgang ook door op de vraag naar arbeid. In 2009 valt de groei van de werkgelegenheid fors terug. Terwijl de werkgelegenheid in Nederland in 2008 nog met 2,5% groeide, is er in 2009 nog maar sprake van een groei van 0,3%. In tabel 2.4 wordt de landelijke werkgelegenheidsprognose naar sector weergegeven voor de periode Tabel 2.4 Sectorale werkgelegenheidsontwikkeling, Nederland, Sectoren Landbouw en visserij 0,6% -1,9% -1,4% -5,4% Industrie en nutsbedrijven -3,9% -4,0% -1,9% -1,0% Bouw -0,9% -3,6% -1,7% 6,5% Handel en reparatie 0,0% -1,7% -0,7% 1,3% Horeca 0,6% -1,9% -1,2% 0,9% Vervoer en communicatie -0,7% -3,0% -1,4% 4,5% Financiële dienstverlening -2,8% -4,1% -2,5% 1,3% Zakelijke dienstverlening 1,8% -0,8% 0,5% 6,0% Overheid 1,0% 0,3% -1,4% -7,5% Onderwijs 2,5% 0,9% 0,5% -2,6% Zorg en welzijn 2,9% 2,1% 2,0% 3,8% Cultuur en overige dienstverlening 2,1% -0,5% 1,1% 2,9% Totaal 0,3% -1,3% -0,4% 1,8% Bron: CPB, LISA, EIM, bewerking Etil. In tegenstelling tot de beperkte groei van de werkgelegenheid van 0,3% in 2009 is deze in 2010 gedaald met 1,3%. De economische recessie komt nu goed naar voren in de cijfers. De gevolgen van de economische crisis zijn vooral terug te zien in de sectoren industrie & nutsbedrijven (-4%), bouw (-3,6%), en bank- en verzekeringswezen (-4,1%). In 2011 zal de economie zich weer langzaam herstellen van de economische recessie. Er zal sprake zijn van een kleine krimp van 0,4%. In het merendeel van de sectoren die in 2010 met een werkgelegenheidsdaling geconfronteerd werden, zal dit in 2011 ook het geval zijn, al zal de krimp kleiner zijn dan in Verder zal de zakelijke dienstverlening in 2011 juist weer groeien qua werkgelegenheid. Daarnaast zullen alle niet-commerciële sectoren in 2011 groei vertonen, behalve de overheid. Vanwege de aangekondigde bezuinigingen in de overheidssector zal de werkgelegenheid daar in 2011 krimpen met 1,4%. De afname van werkgelegenheid bij de overheid zal ook op middellange termijn ( ) doorzetten. In heel Nederland zal in de periode de werkgelegenheidsgroei weer herstellen. Toch hebben de aangekondigde overheidsbezuinigingen een dempende werking op de groei waardoor de werkgelegenheid tussen 2012 en 2015 slechts met 0,4% per jaar zal groeien. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 20 / 96

21 2.3.2 Werkgelegenheidsprognose ECABO-domein De werkgelegenheid in de ECABO-beroepen is sterk gespreid over de verschillende economische sectoren, hetgeen bij een recessie kan voorkomen dat veel arbeidsplaatsen in het domein verloren gaan. Het ECABO-domein bevindt zich immers zowel in sectoren die sterk door de negatieve conjunctuur worden getroffen, als in sectoren die relatief ongevoelig zijn voor de conjunctuur. Over het algemeen kan het ECABO-domein daarom als relatief conjunctuurneutraal gezien worden. In figuur 2.8 is de verwachte landelijke werkgelegenheidsontwikkeling weergegeven naar ECABO-richting gedurende de periode Figuur 2.8 Ontwikkeling aantal arbeidsplaatsen in het ECABO-domein op mbo-niveau en totaal, in procenten, Nederland, jaargemiddelde Secretarieel 0,4 Financieel Commercieel 0,3 0,3 ICT -0,1 Bank- en verzekeringswezen Juridisch -0,3-0,2 ECABO Nederland 0,2 0,3 Bron: CPB, EIM, Jobfeed, LISA, bewerking Etil. -1,0-0,8-0,6-0,4-0,2 0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 Het totale ECABO-domein (jaarlijks gemiddeld 0,2%) kent ten opzichte van Nederland (0,3%) een minder positieve werkgelegenheidsontwikkeling gedurende deze periode. Doordat het ECABO-domein relatief conjunctuurneutraal is, profiteert het net iets minder van het weer aantrekken van de economie dan landelijk het geval is. Daarnaast bevat het ECABO-domein een substantieel deel niet-commerciële diensten (bijvoorbeeld overheid en zorg). De bezuinigingen van het kabinet gaan juist in deze sectoren extra hard doorwerken met als gevolg dat de werkgelegenheidsgroei op middellange termijn in deze sectoren wordt geremd. Dit werkt vervolgens weer negatief door op de werkgelegenheidsontwikkeling in het gehele ECABOdomein. In drie van de zes ECABO-richtingen zal de werkgelegenheid afnemen, namelijk in de richtingen Juridisch (jaarlijks gemiddeld -0,3%), Bank- en verzekeringswezen (-0,2%) en ICT (- 0,1%). Daarentegen zal de werkgelegenheid in ECABO-richtingen Secretariële beroepen (0,4%), Financiële beroepen (0,3%) en Commercieel (0,3%) nog groeien. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 21 / 96

22 Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 22 / 96

23 3 Onderwijs 3.1 OPLEIDINGEN In tabel 3.1 op de volgende pagina is een overzicht weergegeven van het aantal opleidingen dat per UWV-district 10 en per ROC binnen het bekostigd onderwijs aangeboden wordt. In totaal worden er in in Nederland opleidingen in ECABO-richtingen aangeboden. De grootste richtingen zijn Secretariële beroepen (358), ICT (311) en Commercieel (275). In waren de richtingen Secretariële beroepen, ICT en Financiële beroepen het grootst. Uitgesplitst naar regio blijkt dat het grootste aantal opleidingen wordt aangeboden in het Oosten (375), gevolgd door Middenwest (284) en Zuidoost (274). In waren er in totaal opleidingen 11. Ten opzichte van vorig jaar is het aantal opleidingen in alle richtingen toegenomen. De grootste toename deed zich voor in de richting Commercieel (189 in , 275 in ). 10 De ROC s zijn op basis van de locatie van de hoofdvestiging ingedeeld naar de 6 UWV-districten. 11 Ten opzichte van vorig jaar zijn in het huidig onderzoek alleen de richtingen Secretariële beroepen, Financiële beroepen, Commercieel, Bank- en verzekeringswezen, ICT, en Juridisch meegenomen. De opleidingen hebben dan ook betrekking op deze richtingen in Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 23 / 96

24 Tabel 3.1 Aantal aangeboden opleidingen in ECABO-richtingen, naar instelling en district, District Naam opleidingsinstituut SEC FIN COM BV ICT JUR Totaal Noord Hanze Hogeschool ROC Alfa College ROC Drenthe College ROC Friese Poort ROC Friesland College Menso Alting College Mbo ROC Noorderpoortcollege Totaal Oost Landstede ROC Aventus ROC Deltion College ROC Graafschap College ROC Nijmegen e.o ROC Onderwijsgroep A ROC Rijn IJssel ROC Rivor ROC van Twente Totaal Middenwest Hoornbeeck College De Mondriaan Onderwijsgroep Grafisch Lyceum Utrecht ID College ROC Flevoland ROC Leiden ROC Midden Nederland ROC ASA* Totaal Noordwest Effatha Chr Sch v BBO ROC Horizon College ROC Kop v Noord Holland ROC Nova College ROC van Amsterdam ROC Zaanstreek-Waterland Hogeschool Haarlem Totaal Zuidwest Grafisch Lyceum R'dam Hogeschool Zeeland ROC Albeda College ROC Da Vinci College ROC West Brabant ROC Westerschelde ROC Zadkine ROC Zeeland Totaal Zuidoost BBO de Schalm ROC Arcus College ROC de Leijgraaf ROC Eindhoven ROC Gilde Opleidingen ROC Koning Willem I ROC Leeuwenborgh ROC Midden Brabant ROC Ter AA ROC de Brabantgroep Totaal Totaal alle districten Bron: Arbeidsmarkt ECABO-domein , Etil. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 24 / 96

25 3.2 DEELNEMERS Instroom uit het vmbo In totaal telde het voortgezet onderwijs in Nederland in het schooljaar leerlingen. Hiervan zaten er in het derde jaar of hoger. Van dit aantal volgden ongeveer leerlingen een lwoo-/vmbo-opleiding. Iets minder dan de helft van deze leerlingen zat in het eindexamenjaar ( ). Hiervan volgden ongeveer de theoretische leerweg, de richting Economie, de richting Zorg en welzijn, de richting Techniek en de richting Landbouw. Ten opzichte van het jaar ervoor is dit een kleine afname in de voor ECABO belangrijke richting Economie. Het aantal leerlingen dat de theoretische leerweg volgde, bleef nagenoeg gelijk. Als graadmeter voor de bestemmingen van vmbo-schoolverlaters zijn de bestemmingen voor het gehele vmbo en die van de richting Economie in het bijzonder genomen (tabel 3.2). Tabel 3.2 Bestemming vmbo-schoolverlaters (%) Jaar Studie BBL/werk + leren Werk Werkloos Anders 2005 vmbo Economie vmbo 63 * 20 * 17 Economie 59 * 22 * vmbo * 4 Economie * vmbo * 4 Economie * vmbo * 4 Economie * 3 Bron: ROA, bewerking Etil. In 2006 en 2007 is het aantal vmbo-gediplomeerden dat een vervolgstudie ging doen afgenomen. In 2008 en 2009 blijkt dat schoolverlaters juist weer meer kiezen voor een vervolgstudie, terwijl het aandeel dat gaat werken vanaf 2007 sterk is afgenomen. Ook bij de richting Economie is het aandeel dat gaat werken sinds 2006 afgenomen. In het vmbo (totaal) hebben in 2008 relatief meer schoolverlaters ervoor gekozen om werk en leren te combineren. In 2009 is dit aandeel stabiel gebleven. Bij de richting Economie is het aandeel werk en leren iets toegenomen Deelnemers mbo en ECABO-domein In figuur 3.1 is een overzicht weergegeven van het totale aantal mbo-leerlingen in Nederland gedurende de periode Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 25 / 96

26 Figuur 3.1 Ontwikkeling aantal leerlingen in het mbo, Nederland, Bron: CBS, bewerking Etil. We zien dat het aantal leerlingen in het mbo sinds het schooljaar voortdurend is gegroeid. In volgden er in Nederland leerlingen een mbo-opleiding. In totaal volgen mbo-leerlingen een opleiding binnen het ECABO-domein (figuur 3.2). Dat is 14% van het totaal aantal mbo-leerlingen. Figuur 3.2 Aandeel leerlingen in ECABO-opleidingen in het mbo, schooljaar % 86% ECABO MBO overig Bron: CBS, DUO-CFI, bewerking Etil. Het aandeel van het ECABO-domein binnen het mbo is daarmee ongeveer gelijk gebleven ten opzichte van Met ruim leerlingen is de richting ICT, net als in de voorgaande jaren, het grootst. Daarop volgen Financiële beroepen ( ), Commercieel (13.200), Secretariële beroepen (11.750), Juridisch (8.600), en Bank- en verzekeringswezen (3.800). In figuur 3.3 zijn de leerlingaantallen binnen het ECABO-domein opgesplitst naar richting. 12 Dit leerlingenaantal is exclusief de richtingen Orde en veiligheid en Informatiedienstverlening. Inclusief zijn het er ruim Dit is inclusief de helft van het aantal deelnemers dat op het algemene crebonummer Administratief medewerker staat geregistreerd. De andere helft wordt hier bij de richting Secretariële beroepen gerekend. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 26 / 96

27 Figuur 3.3 Ontwikkeling leerlingaantallen ECABO-domein bij ROC s, naar richting SEC FIN COM BV ICT JUR Bron: DOU-CFI, bewerking Etil. Er zijn verschillende ontwikkelingen per richting te zien. Zo kende de richting Secretariële beroepen een relatief stabiel aantal leerlingen gedurende de periode en laat de richting Commercieel een relatief grote stijging zien. Voor de richtingen Financiële beroepen, ICT en Juridisch geldt dat het aantal leerlingen in licht daalde, terwijl in dit aantal weer licht steeg. In de richting Bank- en verzekeringswezen steeg het aantal deelnemers in ten opzichte van het jaar ervoor, terwijl in dit aantal weer daalde tot een niveau beneden dat van De absolute verdeling van het aantal leerlingen over zowel de richtingen als districten (tabel 3.3) laat zien dat het leerlingenaantal het grootst is in Middenwest (16.730), Oost (13.900) en Zuidwest (13.310). In het Noorden is het aantal leerlingen het kleinst (6.930). Tabel 3.3 Aantal leerlingen mbo naar richting en district, schooljaar SEC FIN COM BV ICT JUR Totaal Noord Oost Middenwest Noordwest Zuidwest Zuidoost Onbekend Totaal Bron: DUO-CFI, bewerking Etil. Absoluut gezien is de richting Secretariële beroepen het grootst in het Zuidwesten. De richtingen Financiële beroepen, Commercieel, ICT en Juridisch zijn het grootst in het Middenwesten. De richting Bank- en verzekeringswezen is het grootst in het Zuidoosten. Begin 2011 zijn ook de leerlingaantallen van het lopende schooljaar beschikbaar gekomen. In totaal gaat het om bijna deelnemers binnen het ECABO-domein. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 27 / 96

28 In figuur 3.4 is de ontwikkeling van het aantal leerlingen naar mbo-niveau weergegeven. Figuur 3.4 Aantal leerlingen ECABO naar mbo-niveau vanaf niveau 1 niveau 2 niveau 3 niveau aantal aantal aantal aantal aantal Bron: Cfi, , bewerking ECABO. Het aantal leerlingen is licht gedaald ten opzichte van vorig jaar. Alleen bij niveau 3 is sprake van een stijging de laatste jaren. De ontwikkeling van het aantal leerlingen tot en met naar opleidingsrichting, crebo en opleidingsniveau is opgenomen in bijlage DIPLOMA S MBO EN ECABO-DOMEIN In figuur 3.5 is de ontwikkeling van het aantal gediplomeerden in het mbo in Nederland te zien. Figuur 3.5 Ontwikkeling aantal gediplomeerden in het mbo, Nederland, Bron: CBS, bewerking ECABO. In 2004 waren er een kleine mbo-gediplomeerden en in 2009 ruim Evenals het aantal mbo-leerlingen neemt ook het aantal gediplomeerden in het mbo toe. Hiervan be- Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 28 / 96

29 hoorden er tot de ECABO-gerelateerde opleidingen, een aandeel van 13% 14 (figuur 3.6). Figuur 3.6 Aandeel ECABO-gediplomeerden in het mbo 13% 87% ECABO MBO overig Bron: CBS, DUO-CFI, bewerking Etil. Wanneer wordt ingezoomd op het aantal gediplomeerden per richting in de laatste vier jaar, zien we verschillende ontwikkelingen (tabel 3.4). Tabel 3.4 Aantal behaalde diploma s aan ROC s naar ECABO-richting Richting SEC FIN COM BV ICT JUR Totaal Bron: Centrale Financiën Instellingen (CFI), bewerking Etil. Het aantal gediplomeerden is in de richting ICT gedurende de periode duidelijk afgenomen. Het aantal gediplomeerden in de richting Financiële beroepen is gedurende de jaren relatief stabiel gebleven en in 2009 licht toegenomen. De richtingen Secretariële beroepen en Commercieel laten gedurende de gehele periode een stijging van het aantal gediplomeerden zien. In zowel de richting Bank- en verzekeringswezen als Juridisch is het aantal gediplomeerden redelijk constant gebleven over de laatste vier jaar. De regionale spreiding van de diploma s komt grotendeels overeen met de spreiding van de leerlingen (tabel 3.5). 14 Het aantal diploma s is exclusief Informatiedienstverlening en Orde en veiligheid. Inclusief zijn het er bijna Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 29 / 96

30 Tabel 3.5 Gediplomeerden mbo naar richting en district, 2009 UWV-district SEC FIN COM BV ICT JUR Totaal Noord Oost Middenwest Noordwest Zuidwest Zuidoost Onbekend Totaal Bron: Centrale Financiën Instellingen (CFI), bewerking Etil. Onlangs zijn ook de diplomagegevens over 2010 bekend geworden. In totaal gaat het om ruim diploma s binnen het ECABO-domein. In figuur 3.7 is de ontwikkeling van het aantal diploma s naar mbo-niveau weergegeven. Figuur 3.7 Ontwikkeling diploma s ECABO naar mbo-niveau, vanaf Bron: Centrale Financiën Instellingen Bewerking ECABO. Opvallend is, dat het aantal diploma s met name op niveau 3 en 4 vanaf 2008 behoorlijk toeneemt. Alleen niveau 1 laat een dalende trend zien. De ontwikkeling van het aantal diploma s naar opleidingsrichting, crebo en opleidingsniveau is opgenomen in bijlage BESTEMMING GEDIPLOMEERDEN Na diplomering stromen niet alle mbo-leerlingen automatisch de arbeidsmarkt op, er zijn namelijk ook andere mogelijkheden. De bestemming van gediplomeerden wordt in deze paragraaf in kaart gebracht. Allereerst kan een leerling besluiten om door te leren binnen het mbo, deze interne doorstroom wordt in paragraaf beschreven. Een andere mogelijkheid is om het mbo-onderwijs te verlaten (paragraaf 3.4.2). Er zijn dan drie opties, namelijk actief op zoek gaan naar werk, een opleiding volgen of iets anders. De verschillende keuzes die schoolverlaters maken, hebben op hun beurt allemaal invloed op de uiteindelijke instroom op de arbeidsmarkt (hoofdstuk 5). Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 30 / 96

31 3.4.1 Doorstroom binnen het mbo Een leerling die zijn mbo-diploma binnen het ECABO-domein behaalt, kan besluiten om verder te leren in het mbo-onderwijs. Hij heeft dan twee mogelijkheden, namelijk: ervoor kiezen om door te leren binnen het ECABO-domein; voor een andere mbo-opleiding kiezen. Gediplomeerden die intern doorstromen tellen vervolgens niet mee bij de arbeidsmarktinstroom. Om een idee te krijgen hoe groot deze groepen zijn wordt in deze paragraaf aandacht besteed aan de interne doorstroom in het mbo. Op basis van het Switchbestand 15 van CFI-DUO is het voor het eerst mogelijk om de interne doorstroom inzichtelijk te maken. Op basis van de beschikbare gegevens is in figuur 3.8 per ECABO-richting met percentages aangeven hoe groot beide groepen zijn. Beide groepen worden eveneens afgezet tegen de groep die wel het mbo verlaat. Richtingen op mbo-niveau 4 komen in deze paragraaf niet aan de orde, maar in paragraaf waar het gaat over de bestemming van mbo-verlaters. Figuur 3.8 Percentage gediplomeerden dat uitstroomt, doorstroomt binnen het ECABO-domein en doorstroomt buiten het ECABO-domein, uitgesplitst naar richting en mbo-niveau, gemiddelde Sec 2 46% 37% 17% Sec 3 92% 4% 3% Fin 2 36% 51% 13% Fin 3 91% 7% 2% Com 3 91% 7% 2% Ict 2 39% 49% 12% Ict 3 59% 36% 5% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Uitstroom Doorstroom mbo - ECABO Doorstroom mbo - niet ECABO Bron: Centrale Financiën Instellingen (CFI), bewerking Etil. 1. Doorleren binnen ECABO-domein Met name gediplomeerden op de lagere mbo-niveaus kiezen ervoor om door te leren binnen het ECABO-domein. Voor deze gediplomeerden bestaat namelijk de mogelijkheid om door te leren op een hoger mbo-niveau. De figuur maakt duidelijk dat voornamelijk gediplomeerden op mbo-niveau 2 besluiten om door te leren binnen het ECABO-domein. Op mbo-niveau 3 komt relatief weinig doorstroom binnen ECABO voor. De enige uitzondering daarop vormt de richting ICT. Een verklaring daarvoor zou kunnen zijn dat ICT niveau 3 geringe arbeidsmarktperspectieven biedt, waardoor leerlingen besluiten door te leren. 2. Doorleren binnen het mbo, maar buiten ECABO-domein In figuur 3.8 wordt per ECABO-richting ook een percentage weergegeven van gediplomeerden die besluiten om een geheel andere opleiding binnen het mbo-onderwijs te gaan volgen. Duidelijk is dat in alle ECABO-richtingen en op alle mbo-niveaus er gediplomeerden doorstromen naar andere mbo-opleidingen. Toch komt dit op mbo-niveau 2 het vaakst voor, met name binnen de richting Secretariële beroepen. 15 Het switchbestand van DUO-CFI is een bestand waarin de overgangen van leerlingen op creboniveau voor meerdere achtereenvolgende jaren zijn weergegeven, periode Op basis van dit bestand kan in beeld gebracht worden of een leerling die nu ingeschreven staat volgend jaar ook nog is ingeschreven, een diploma behaald heeft of gestopt is met zijn opleiding. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 31 / 96

32 3. Uitstroom In figuur 3.8 wordt ook duidelijk dat het merendeel van de gediplomeerden op niveau 3 besluit het mbo te verlaten na diplomering. Op niveau 2 verlaten relatief veel gediplomeerden in de richting Secretariële beroepen het mbo-onderwijs. Wat mbo-verlaters na hun diplomeren gaan doen komt hierna aan bod Bestemming gediplomeerden die het mbo verlaten Jaarlijks vindt door Toppen Onderzoek & Beleid een onderzoek plaats onder mbo-verlaters. In dit onderzoek wordt aan mbo-gediplomeerden ongeveer een half jaar na het behalen van hun diploma naar hun situatie gevraagd. In de afgelopen drie jaar volgden schoolverlaters uit ECABO-opleidingen structureel vaker een vervolgopleiding, al dan niet in combinatie met werk (tabel 3.6), dan het geval was bij mboschoolverlaters in het algemeen. Tabel 3.6 Bestemmingen mbo-schoolverlaters: ECABO-domein en mbo totaal, ECABO Werk Werk + opleiding Opleiding Werkloos Iets anders Totaal Mbo totaal Bron: Toppen, bewerking Etil. Daarentegen is het aandeel ECABO-schoolverlaters dat direct aan het werk gaat (45%) structureel kleiner dan onder de mbo-schoolverlaters in het algemeen (60%). Bij de ECABO-opleidingen is in 2009 vooral een afname te zien van het aandeel schoolverlaters dat werk en opleiding combineert. Anders dan in het mbo-totaal is er ook een afname te zien van het aandeel schoolverlaters dat is gaan werken. Het aandeel ECABO-schoolverlaters dat met een vervolgopleiding is begonnen, is toegenomen, in tegenstelling tot de afname in het mbo-algemeen. Verder valt op dat de werkloosheid onder ECABO-schoolverlaters is toegenomen van 5 naar 8%. Dit is hoger dan bij mbo-totaal. Net als voorgaande jaren geldt dat Toppen (op detailniveau) met een relatief kleine steekproef werkt. Daarom heeft Etil de resultaten van de periode gemiddeld om zo gedetailleerdere vergelijkingen te kunnen maken tussen de richtingen, regio s en opleidingsniveaus. Uitgesplitst naar richting (figuur 3.9) is te zien dat binnen de richting Secretariële beroepen het aandeel schoolverlaters dat direct aan het werk gaat groter is (60%) dan voor de andere ECABO-richtingen en mbo-totaal. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 32 / 96

33 Figuur 3.9 Bestemmingen ECABO mbo-schoolverlaters naar richting, gemiddelden % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% SEC FIN COM BV ICT JUR ECABO totaal Bron: Toppen, bewerking Etil. mbo totaal werk werk + opleiding werkloos opleiding iets anders Binnen de richting Juridisch is dit aandeel relatief het kleinst (23%). Voor de richtingen Banken verzekeringswezen, Financiële beroepen, Commercieel en ICT stroomt tussen de 29 en 37% van de schoolverlaters door naar een baan. Verder is te zien dat voor de richtingen Juridisch en Commercieel het aandeel schoolverlaters dat een vervolgopleiding volgt, relatief groot is (respectievelijk 51 en 48%). De regionale verschillen in de bestemmingen van schoolverlaters zijn niet zo groot. Met name in het Noorden en ook in het Zuidoosten en Zuidwesten gaan ECABO-schoolverlaters relatief vaker aan het werk (resepectievelijk 55, 50 en 48%). In Middenwest en Noordwest wordt er relatief veel gekozen voor een vervolgopleiding (respectievelijk 36 en 35%). Regio Oost komt het meest overeen met het beeld voor ECABO totaal. Wanneer er wordt gekeken naar de verschillende mbo-niveaus is er een duidelijk verband te zien tussen het mbo-niveau en de bestemmingen van schoolverlaters. Bij het oplopen van het onderwijsniveau neemt het aandeel schoolverlaters dat werkloos wordt af. Dit hangt samen met de betere arbeidsmarktperspectieven op de hogere mbo-niveaus en met het gegeven dat schoolverlaters van opleidingen op mbo-niveau 4 significant vaker verder leren, al dan niet in combinatie met een baan. Een grote groep gediplomeerden op mbo-niveau 4 stroomt door naar een hbo-opleiding. Op niveaus 1, 2 en 3 gaat daarentegen de meerderheid van de schoolverlaters direct aan het werk. Doorstroom mbo-niveau 4 naar hbo Gediplomeerden van een mbo-opleiding op niveau 4 kunnen doorstromen naar het hbo. In tabel 3.7 worden de doorstroompercentages naar ECABO-richting vergeleken met ECABOtotaal en mbo-totaal. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 33 / 96

34 Tabel 3.7 Doorstroom mbo-verlaters niveau 4 naar het hbo, 2009 Doorstroom naar het hbo % Aantal gediplomeerden (steekproef) abs Secretariële beroepen Financiële beroepen Commercieel Bank- en verzekeringswezen ICT Juridisch ECABO mbo totaal Bron: Gediplomeerden van het mbo van opleidingen ECABO , Toppen, Het aandeel ECABO mbo-verlaters met een diploma van een opleiding op niveau 4 dat doorstroomt naar een hbo opleiding is 57%. Voor mbo totaal is dit 45%. Bij vergelijking van de ECABO richtingen blijkt dat de doorstroom het hoogst is bij Commercieel (69%), daarna volgen Juridisch (66%) en Financiële beroepen (59%). Van de gediplomeerden ECABO die doorstromen richting het hbo, kiest, net als vorig jaar, bijna 80% voor een opleiding in de sector Economie. Dat geldt met name voor gediplomeerden binnen de richting Financiële beroepen en Bank- en verzekeringwezen (beide 92%). Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 34 / 96

35 4 Beroepspraktijkvorming Dit hoofdstuk schetst een beeld van de aanbodzijde van de BPV-markt, bestaande uit erkenningen en leerplaatsen bij erkende leerbedrijven binnen het bedrijvenregister van ECABO. 4.1 LEERBEDRIJVEN In de onderstaande tabel wordt de opbouw van het register van erkende leerbedrijven van ECABO gepresenteerd naar bedrijfssector. Daarnaast wordt het relatieve aandeel van ECABO per bedrijfssector aangegeven. Tabel 4.1 Opbouw bedrijvenregister ECABO naar bedrijfssector Bedrijfssector Aantal leerbedrijven ECABO (jan. 2011) Relatief aandeel bedrijfssector (%) Totaal aantal bedrijfsvestigingen (1/1/2010) Landbouw en visserij 71 0, ,1 Industrie en nutsbedrijven , ,4 Bouwnijverheid 850 3, ,7 Handel en reparatie , ,5 Horeca 589 2, ,4 Vervoer en communicatie , ,4 Financiële dienstverlening , ,3 Zakelijke dienstverlening , ,1 Aandeel ECABO (%) Overheid , ,0 Onderwijs , ,0 Zorg en welzijn , ,6 Cultuur en overige dienstverlening , ,7 Aantal leerbedrijven waarvan bedrijfssector bekend ,0 Totaal aantal bedrijven ,8 Bron: CBS Statline (2011) en register ECABO (januari 2011). Op peildatum januari 2011 bevat het bedrijvenregister van ECABO bijna erkende leerbedrijven met een erkenning voor één of meer kwalificatierichtingen. Veruit de meeste leerbedrijven behoren tot de bedrijfssector zakelijke dienstverlening (28%), gevolgd door handel en reparatie (13%) en vervoer en communicatie (9%). Het kleinste aantal leerbedrijven vinden we binnen landbouw en visserij (0,3%) en horeca (2,4%). Het aandeel ECABO-leerbedrijven binnen het totale aantal bedrijfsvestigingen in Nederland is bijna 5%. In tabel 4.2 staat de verdeling van leerbedrijven ECABO naar bedrijfsgrootte. 16 Dit is een samentrekking van vervoer en opslag en informatie en communicatie. 17 Op basis van het vestigingenbestand van LISA Door wijzigingen in haar bedrijfsregister telt het CBS hier in 2010 slechts vestigingen, terwijl dat er in 2006 nog waren. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 35 / 96

36 Tabel 4.2 Aantal leerbedrijven ECABO naar bedrijfsgrootte, januari 2011 % excl. bedrijfsgrootte Bedrijfsgrootte Aantal % onbekend Klein (1 tot 10 werknemers) ,6 42,0 Middelgroot (10 tot en met 100 werknemers) ,7 43,5 Groot (meer dan 100 werknemers) ,5 14,4 Totaal excl. bedrijfsgrootte onbekend ,9 100,0 Bedrijfsgrootte onbekend ,1 Totaal incl. bedrijfsgrootte onbekend ,0 Bron: ECABO, 2011 Bij vergelijking van de verdeling van ECABO-leerbedrijven naar bedrijfsgrootte met de landelijke verdeling valt op, dat het aandeel middelgrote en grote bedrijven binnen het register van ECABO aanzienlijk groter is. Omgekeerd is het aandeel kleine bedrijven in het register veel kleiner dan landelijk het geval is. Figuur 4.1 laat de ontwikkeling zien van het aantal leerbedrijven van ECABO. Figuur 4.1 Ontwikkeling aantal leerbedrijven ECABO Bron: ECABO, maart 2011 De ontwikkeling van het aantal leerbedrijven laat tussen januari 2009 en maart 2011 over het algemeen een stijgende lijn zien. De dip medio 2010 is het gevolg van een centrale opschoning van het leerbedrijvenbestand. 4.2 ERKENNINGEN Aan de aanbodzijde van beroepspraktijkvorming spelen twee factoren een rol, namelijk de erkenning om op te leiden en het (verwachte) aanbod van leerplaatsen. In de volgende tabel wordt het aantal erkende leerbedrijven naar kwalificatierichting gepresenteerd naar UWV-district en arbeidsmarktregio. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 36 / 96

37 BV COM FIN ICT IDV JUR LOG O&V SEC Totaal Tabel 4.3 Aantal erkende leerbedrijven ECABO naar richting en regio UWVdistrict RPAnr RPA-gebied Noord 1 Groningen Friesland Drenthe Oost 4 IJsselvechtstreek Twente Stedendriehoek Achterhoek Midden-Gelderland Zuid-Gelderland Rivierenland Middenwest 11 Oost-Utrecht Noordwest 12 Midden-Utrecht Gooi- en Vechtstreek Flevoland Holland Rijnland Midden-Holland Haaglanden Noord-Kennemerland en West-Friesland 16 Zuid-Kennemerland Zaanstreek/Waterland Groot Amsterdam Zuidwest 22 Drechtsteden Rijnmond Zeeland West-Brabant Zuidoost 26 Midden-Brabant Noordoost-Brabant Zuidoost Brabant Noord- en Midden Limburg 30 Zuid-Limburg Totaal Bron: ECABO-leerbedrijvenregister, peildatum januari De bijna erkende leerbedrijven binnen het register van ECABO zijn in totaal voor ruim opleidingsrichtingen 18 erkend, een gemiddelde van bijna 2 richtingen per bedrijf. Binnen de richting Secretariële beroepen vinden we veruit de meeste erkende leerbedrijven. Het aantal bedrijven met een erkenning binnen Orde en veiligheid is het kleinst. In regio Rijnmond zijn naar kwalificatierichting de meeste erkende leerbedrijven te vinden en in regio Zaanstreek/Waterland is het aantal het kleinst. In de volgende figuren wordt de verdeling van het aantal leerbedrijven met een erkenning naar ECABO-opleidingssegment (Economisch-administratief, ICT en Orde en veiligheid) en arbeidsmarktregio gepresenteerd in een kaartje van Nederland (Bron: ECABO, stand januari 2011). 18 Inclusief de richting Logistiek. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 37 / 96

38 Figuur 4.2 Regionale verdeling aantal leerbedrijven binnen het segment Economischadministratief De meeste leerbedrijven (minimaal 3.701) met een erkenning binnen het segment Economisch-administratief bevinden zich in de arbeidsmarktregio s die het donkerst blauw zijn gekleurd. Het minste aantal leerbedrijven met een dergelijke erkenning (maximaal 1.329) bevinden zich in de licht blauw gekleurde gebieden. Hierbij merken we op, dat het aantal leerbedrijven per regio samenhangt met de omvang van de regionale werkgelegenheid in het ECABOdomein. Het aantal leerbedrijven is daardoor in de kleinere regio s met relatief weinig werkzame personen in een ECABO-beroep per definitie lager dan gemiddeld. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 38 / 96

39 Figuur 4.3 Regionale verdeling aantal leerbedrijven binnen het segment ICT Figuur 4.4 Regionale verdeling aantal leerbedrijven binnen het segment Orde en veiligheid Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 39 / 96

40 4.3 LEERPLAATSEN Afhankelijk van de behoefte en mogelijkheden op een bepaald moment, stelt een bedrijf één of meer leerplaatsen ter beschikking voor één of meer van de kwalificaties waar het bedrijf voor is erkend. Vanuit de registratie van leerplaatsen in de leerplaatsenbank van ECABO, kunnen we indicaties geven van het verwachte aanbod voor de komende twaalf maanden. Gemiddeld blijkt een erkend leerbedrijf bijna twee leerplaatsen aan te (willen) bieden. Per opleidingsrichting komt het gemiddelde uit op één leerplaats per leerbedrijf. Dit verschilt per opleidingsrichting. Zo heeft Orde en veiligheid met een aanbod van ruim zeven leerplaatsen per leerbedrijf het hoogste gemiddelde. Voor Commercieel en ICT is dit 1,1 leerplaats. Bij Secretariële beroepen is dat 1 en bij Financiële beroepen 0,9. Het gemiddelde bij Bank- en verzekeringswezen en Informatiedienstverlening is 0,8. Bij Juridisch treffen we een gemiddelde aan van 0,7 leerplaats per bedrijf. Vorig jaar zagen we ongeveer dezelfde gemiddeldes. In de ECABO-enquête onder leerbedrijven in november 2010 zijn onder andere ook enkele vragen gesteld over het verwachte aanbod van leerplaatsen binnen het ECABO-domein. Tabel 4.4 Is er in plaats voor ECABO-stagiairs? Aantal bedrijven % Ja, alleen in de beroepsopleidende leerweg (BOL) ,2 Ja, alleen in de beroepsbegeleidende leerweg (BBL) ,3 Ja, in de BOL- en/of BBL-leerweg ,1 Nee ,5 Totaal ,0 Bron: ECABO, Arbeidsmarktmonitor 2010 Op de vraag of er in plaats voor stagiairs is, antwoordde bijna tweederde van de leerbedrijven bevestigend. Vorig jaar was dat iets hoger. De meeste bedrijven geven daarbij de voorkeur aan een BOL-stagiair. Als we de enquêteresultaten van het verwachte aantal leerplaatsen doorrekenen naar het gehele bestand van leerbedrijven, krijgen we het volgende beeld 19 (tabel 4.5). Tabel 4.5 Aantal leerplaatsen doorgerekend naar hele register, naar leerweg en richting Aantal leerplaatsen Opleidingsrichting Leerweg SEC FIN COM B&V ICT JUR IDV O&V Totaal (aantal) BOL 48,1% 49,3% 43,9% 39,9% 47,8% 51,7% 35,8% 70,1% BBL 15,6% 16,8% 17,1% 19,0% 18,0% 17,0% 17,6% 20,7% Geen voorkeur BOL of BBL 36,2% 33,9% 39,0% 41,1% 34,2% 31,3% 46,6% 9,2% Totaal (aantal) Aandeel richting op totaal 26,5% 15,6% 17,8% 4,1% 19,3% 6,0% 4,9% 5,6% 100,0% Bron: ECABO, Arbeidsmarktmonitor 2010 In totaal worden er voor schooljaar circa leerplaatsen verwacht. De richtingen waarvoor de meeste leerplaatsen worden verwacht zijn Secretariële beroepen, ICT en Commercieel. 19 Het aantal leerplaatsen bij de richting Orde en veiligheid is daarbij een onderschatting, omdat beveiligingsbedrijven niet zijn meegenomen in de enquête. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 40 / 96

41 5 Arbeidsmarktperspectieven De arbeidsmarktperspectieven voor leerlingen van ECABO-opleidingen worden bepaald door de verhouding tussen de (toekomstige) vraag naar en aanbod van gediplomeerde schoolverlaters. Naarmate er meer aanbod is dan vraag, nemen de perspectieven op de gewenste baan in het verlengde van de gevolgde opleiding af. Schoolverlaters kunnen bij het zoeken naar een baan concurrentie ondervinden van overig arbeidsaanbod, zoals kortdurig werklozen en herintreders. Naast de perspectieven voor schoolverlaters gaan we in op het arbeidsmarktperspectief voor werkgevers, in termen van ruimte en krapte op de arbeidsmarkt. Het gaat dan om de vraag in hoeverre werkgevers in hun personeelsbehoefte kunnen voorzien. In dit hoofdstuk presenteren we eerst het aantal ontstane vacatures in 2010, de vraag naar schoolverlaters en de verwachte vacatureontwikkeling tot en met Daarna gaan we in op en het aanbod op de arbeidsmarkt, waarbij de aanbodcategorie schoolverlaters centraal staat. Om de arbeidsmarktperspectieven te kunnen bepalen moeten vraag naar en aanbod van arbeid geconfronteerd worden. Hier wordt in de concluderende paragraaf mee afgesloten. 5.1 VACATURES Aantal ontstane vacatures in 2010 ECABO brengt de vraag naar nieuwe medewerkers in beeld met behulp van vacaturegegevens. Vacatures kunnen op twee manieren gemeten worden: het aantal ontstane vacatures in een bepaalde periode en het aantal openstaande vacatures op een bepaald moment. ECABO maakt gebruik van het aantal ontstane vacatures, omdat het een beter beeld geeft van de dynamiek op de arbeidsmarkt. Daarnaast sluit deze afbakening van de term vacatures goed aan bij de vragen die zijn opgenomen binnen de ECABO-enquête. Het voordeel van het gebruik van ontstane vacatures, is dat vacaturegegevens op een juiste manier afgezet kunnen worden tegen de arbeidsmarktinstroom van schoolverlaters, aangezien beide stroomvariabelen zijn. Voor het bepalen van het aantal ontstane vacatures binnen het ECABO-domein is aangesloten bij de methodiek die in het vacaturemodel van het afgelopen jaar is gebruikt 20. De basis binnen dit model wordt gevormd door de vacaturegegevens uit Jobfeed 21. Deze vacaturegegevens worden binnen het vacaturemodel verder gespecificeerd naar ECABO-kwalificatie op basis van de ECABO-enquête. De gegevens over het aantal ontstane vacatures die in deze rapportage worden weergegeven, hebben betrekking op het aantal vacatures dat in één jaar ontstaat. Totaal aantal ontstane vacatures naar sector en onderwijsniveau In 2010 zijn er binnen het ECABO-domein ongeveer vacatures ontstaan, bijna een kwart van het totale aantal ontstane vacatures in Nederland ( ). Het merendeel van de vacatures binnen het ECABO-domein is op mbo-niveau: vacatures (56%), terwijl er vacatures op hbo-niveau zijn (44%). 20 Zie Bijlage 1 Onderzoeksmethodiek. 21 Jobfeed is een instrument (ontwikkeld door Textkernel) dat een overzicht biedt van vrijwel alle nieuwe vacatures die op internet verschijnen. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 41 / 96

42 In tabel 5.1 is het totale aantal ontstane vacatures binnen het ECABO-domein naar sector en onderwijsniveau weergegeven. Tabel 5.1 Sectorale verdeling ontstane vacatures in het totale ECABO-domein naar onderwijsniveau, 2010 Bedrijfssector mbo hbo mbo + hbo mbo hbo mbo + hbo absoluut absoluut absoluut verdeling verdeling verdeling Landbouw en visserij ,8 0,3 1,1 Industrie en nutsbedrijven ,1 5,6 6,5 Bouwnijverheid ,7 1,2 2,0 Handel en reparatie ,7 16,2 20,4 Horeca ,0 0,8 2,0 Vervoer en communicatie ,4 12,4 11,3 Financiële dienstverlening ,2 10,7 8,2 Zakelijke dienstverlening ,9 35,3 29,5 Overheid ,5 4,5 4,5 Onderwijs ,9 3,1 2,4 Zorg en Welzijn ,0 5,7 7,5 Cultuur en overige dienstverlening ,8 4,3 4,6 Totaal ,0 100,0 100,0 Bron: ECABO, UWV WERKbedrijf, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. De sector zakelijke dienstverlening kent zowel op mbo- als op hbo-niveau veruit het grootste aantal ontstane vacatures, respectievelijk en Op zowel mbo- als hbo-niveau zijn er het afgelopen jaar absoluut gezien ook veel vacatures ontstaan binnen de sectoren handel en reparatie ( en vacatures) en vervoer en communicatie ( en vacatures) Vacatures naar ECABO-richting In figuur 5.1 is de verdeling van het aantal ontstane vacatures weergegeven naar ECABOrichting, waarbij onderscheid is gemaakt naar onderwijsniveau. 22 Het uitzendwezen vormt een belangrijk onderdeel van de zakelijke dienstverlening. Het merendeel van de ontstane vacatures die binnen de uitzendbranche ontstaan, heeft echter betrekking op een andere economische activiteit dan de zakelijke dienstverlening. Bij de vacatureregistratie wordt hiermee onvoldoende rekening gehouden. Dit betekent dat het aantal ontstane vacatures binnen de zakelijke dienstverlening in de praktijk kleiner is dan hier is aangegeven. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 42 / 96

43 Figuur 5.1 Aantal ontstane vacatures naar ECABO-richting en onderwijsniveau, SEC FIN COM BV ICT JUR MBO niveau HBO niveau Bron: ECABO, UWV WERKbedrijf, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Binnen het ECABO-domein heeft de richting Commercieel (met vacatures, dat is 30,6%) het grootste aantal vacatures, gevolgd door de richtingen ICT ( vacatures) en Financiële beroepen ( vacatures). De richting ICT kent op hbo-niveau het grootste aantal vacatures, gevolgd door de richtingen Commercieel en Financiële beroepen. Op mboniveau is de richting Commercieel het grootst, gevolgd door de richtingen Financiële beroepen en Secretariële beroepen. Een andere manier om de verdeling van het aantal ontstane vacatures weer te geven is door middel van vacaturegraden. In tabel 5.2 wordt dit aangegeven als het totale aantal ontstane vacatures per 100 arbeidsplaatsen. Met behulp van vacaturegraden is het makkelijker om onderwijsniveaus, sectoren en richtingen met elkaar te vergelijken. Door gebruik te maken van vacaturegraden wordt er gecorrigeerd voor de totale werkgelegenheidsomvang. Een sector met relatief veel arbeidsplaatsen zal namelijk absoluut gezien ook meer ontstane vacatures kennen. Met donkerblauw is telkens de ECABO-richting aangegeven die binnen een bepaalde sector relatief de grootste vacaturegraad heeft, terwijl de ECABO-richting met de relatief kleinste vacaturegraad binnen een bepaalde sector met de kleur lichtblauw is aangegeven. Tabel 5.2 Aantal ontstane vacatures op mbo-niveau naar richting en vacaturegraad (%) naar sector en richting, 2010 Bedrijfssector ECABO SEC FIN COM CMBV ICT JUR Landbouw en visserij 7,2 6,0 6,0 8,8 6,3 9,8 8,8 Industrie en nutsbedrijven 6,2 4,7 4,7 8,0 4,9 9,0 7,2 Bouw 6,4 5,3 5,3 8,5 7,7 9,4 8,8 Handel en reparatie 10,1 7,8 7,3 12,5 8,3 13,7 9,4 Horeca 16,7 17,4 12,3 19,8 12,7 18,8 20,6 Vervoer en communicatie 6,7 5,6 4,7 8,5 5,8 11,0 7,6 Financiële dienstverlening 7,2 6,4 9,4 13,9 4,9 9,8 10,0 Zakelijke dienstverlening 10,0 7,9 8,7 13,9 9,5 9,3 9,7 Overheid 4,8 3,9 4,7 7,4 6,3 7,6 4,2 Onderwijs 5,7 4,4 5,6 8,7 6,5 6,5 9,5 Zorg en Welzijn 9,0 7,4 8,3 13,9 9,4 13,3 14,4 Cultuur en overige dienstverlening 13,7 11,4 11,7 15,9 11,7 18,8 18,5 Totaal Bron: ECABO, UWV WERKbedrijf, Jobfeed, EIM, LISA, bewerking Etil. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 43 / 96

44 5.1.3 Vacatures naar UWV-district In tabel 5.3 is met vacaturegraden (%) weergegeven hoe de regionale verdeling is van de vacatures op mbo-niveau binnen het ECABO-domein. Hierbij zijn de vacatures in de verschillende richtingen afgezet tegen de totale werkgelegenheid binnen deze richtingen in de desbetreffende regio s. Het district met de grootste vacaturegraad binnen een ECABO-richting is telkens met donkerblauw aangegeven en het district met de kleinste vacaturegraad is aangegeven met lichtblauw. Tabel 5.3 Vacaturegraad op mbo-niveau naar ECABO-richting en UWV-district, 2010 UWV-district ECABO SEC FIN COM BV ICT JUR Noord 8,4 6,9 6,7 11,5 6,2 10,4 7,8 Oost 8,2 6,7 6,5 11,2 6,1 10,1 7,5 Middenwest 8,3 6,8 6,7 11,5 5,9 10,1 7,4 Noordwest 8,5 7,1 6,9 11,9 5,5 10,3 8,0 Zuidwest 8,7 7,2 6,8 11,9 6,4 10,7 8,3 Zuidoost 8,6 7,1 6,8 11,6 6,1 10,5 8,1 Totaal 8,4 7,0 6,7 11,6 6,0 10,3 7,8 Bron: ECABO, UWV WERKbedrijf, Jobfeed, EIM, LISA, bewerking Etil. Landelijk zijn er binnen het ECABO-domein ongeveer acht vacatures per honderd arbeidsplaatsen. Er is weinig verschil in vacaturegraden tussen de districten. Deze is het hoogst in Zuidwest en dan vooral binnen de richtingen Commercieel en ICT Vacatures naar kwalificatie en vraag naar schoolverlaters In het volgende onderdeel gaan we in op de samenstelling van het aantal vacatures binnen de afzonderlijke ECABO-richtingen naar kwalificatie. Door middel van staafdiagrammen wordt de verdeling van het aantal ontstane vacatures weergegeven, waarbij telkens wordt aangegeven hoeveel vacatures er geschikt zijn voor schoolverlaters. Figuur 5.2 Verdeling aantal ontstane vacatures binnen de richting Secretariële beroepen naar kwalificatie en geschiktheid voor schoolverlaters, Nederland, 2010 Telefonist/receptionist (2) Secretarieel medewerker (2) Secretaresse (3) Directiesecretaresse/Managementassistent (4) geschikt voor schoolverlater niet geschikt voor schoolverlater Bron: ECABO, UWV WERKbedrijf, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Binnen de richting Secretariële beroepen heeft de kwalificatie Secretaresse met 30% (6.250 vacatures) het grootste aandeel in de vacatures, gevolgd door de kwalificaties Directiesecretaresse/managementassistent en Telefonist/receptionist, beide met 26%. Binnen de richting Secretariële beroepen is ongeveer 52% (10.890) van het totale aantal vacatures op mbo-niveau geschikt voor schoolverlaters. Binnen de kwalificatie Secretaresse is dit aandeel relatief groot met 56%, terwijl binnen de kwalificatie Directiesecretaresse/managementassistent dit aandeel (47%) relatief laag is. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 44 / 96

45 Figuur 5.3 Verdeling aantal ontstane vacatures binnen de richting Financiële beroepen naar kwalificatie en geschiktheid voor schoolverlaters, Nederland, 2010 Bedrijfsadministratief medewerker (2) Financieel administratief medewerker (3) Bedrijfsadministrateur (4) Assistent accountant (4) Salarisadministrateur (4) geschikt voor schoolverlater niet geschikt voor schoolverlater Bron: ECABO, UWV WERKbedrijf, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Binnen de richting Financiële beroepen vormt de kwalificatie Bedrijfsadministrateur met 30% het grootste aandeel vacatures, gevolgd door de kwalificaties Financieel administratief medewerker (23%) en Assistent accountant (21%). Binnen de richting Financiële beroepen is ongeveer 53% (11.050) van het totale aantal vacatures op mbo-niveau geschikt voor schoolverlaters. Binnen de kwalificaties Financieel administratief medewerker en Bedrijfsadministratief medewerker is dit aandeel relatief groot, met respectievelijk 66 en 55%. Binnen de kwalificatie Salarisadministrateur (43%) ligt dit aandeel relatief laag. Figuur 5.4 Verdeling aantal ontstane vacatures binnen de richting Commercieel naar kwalificatie en geschiktheid voor schoolverlaters, Nederland, 2010 Commercieel medewerker binnendienst (3) Contactcenter medewerker (3) Contactcenter teamleider (4) Marketing medwerker (4) Assistent communicatiemedewerker (4) Medewerker evenementenorganisatie (4) Junior accountmanager (4) geschikt voor schoolverlater niet geschikt voor schoolverlater Bron: ECABO, UWV WERKbedrijf, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Binnen de richting Commercieel vormt de kwalificatie Commercieel medewerker binnendienst met 36% het grootste aandeel vacatures, gevolgd door de kwalificaties Contactcenter medewerker (28%) en Junior accountmanager (23%). Binnen de richting Commercieel is 55% van het totale aantal vacatures op mbo-niveau geschikt voor schoolverlaters, hetgeen neerkomt op vacatures. Binnen de kwalificaties Medewerker evenementenorganisatie, Contactcenter medewerker en Assistent communicatiemedewerker is het aandeel van de vacatures geschikt voor schoolverlaters relatief groot, met respectievelijk 67, 60 en 59%. Binnen de kwalificatie Contactcenter teamleider (45%) ligt dit aandeel duidelijk lager. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 45 / 96

46 Figuur 5.5 Verdeling aantal ontstane vacatures binnen de ECABO-richting Bank- en verzekeringswezen en geschiktheid voor schoolverlaters, Nederland, 2010 Totaal niet geschikt voor schoolverlater geschikt voor schoolverlater Bron: ECABO, UWV WERKbedrijf, Jobfeed, EIM, bewerking Etil geschikt voor schoolverlater niet geschikt voor schoolverlater Totaal Binnen de richting Bank- en verzekeringswezen gaat het slechts om één kwalificatie. Ongeveer 46% van het totale aantal vacatures op mbo-niveau is geschikt voor schoolverlaters, hetgeen neerkomt op vacatures. Figuur 5.6 Verdeling aantal ontstane vacatures binnen de ECABO-richting ICT naar kwalificatie en geschiktheid voor schoolverlaters, Nederland, 2010 Medewerker ICT (2) Medewerker beheer ICT (3) ICT beheerder (4) Applicatieontwikkelaar (4) Netwerkbeheerder (4) Particulier digitaal onderzoeker (4) geschikt voor schoolverlater niet geschikt voor schoolverlater Bron: ECABO, UWV WERKbedrijf, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Binnen de richting ICT vormt de kwalificatie ICT-beheerder met 37% het grootste aandeel vacatures. Binnen deze richting is de helft van het totale aantal vacatures op mbo-niveau geschikt voor schoolverlaters, hetgeen neerkomt op vacatures. Binnen de kwalificaties Medewerker beheer ICT en Medewerker ICT is het aandeel van de vacatures geschikt voor schoolverlaters relatief groot, met respectievelijk 57 en 55%. Binnen de kwalificatie Particulier digitaal onderzoeker (43%) is dit aandeel relatief klein. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 46 / 96

47 Figuur 5.7 Verdeling aantal ontstane vacatures binnen de richting Juridisch naar kwalificatie en geschiktheid voor schoolverlaters, Nederland, 2010 Juridisch medewerker - personeel en arbeid (4) Juridisch medewerker - sociale zekerheid (4) Juridisch medewerker - openbaar bestuur (4) Juridisch medewerker - zakelijke dienstverlening (4) geschikt voor schoolverlater niet geschikt voor schoolverlater Bron: ECABO, UWV WERKbedrijf, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. Binnen de richting Juridisch vormt de kwalificatie Medewerker - personeel en arbeid met 39% het grootste aandeel vacatures. Binnen de richting Juridisch is de helft van het aantal vacatures op mbo-niveau geschikt voor schoolverlaters, hetgeen neerkomt op vacatures. Binnen de kwalificatie Juridisch medewerker - zakelijke dienstverlening is het aandeel van de vacatures geschikt voor schoolverlaters relatief groot (56%), terwijl dit aandeel voor Juridisch medewerker - sociale zekerheid relatief laag is (36%) Verwachtingen leerbedrijven In de ECABO-enquête zijn ook enkele vragen opgenomen over de verwachtingen van de leerbedrijven ten aanzien van ontwikkelingen op de arbeids- en onderwijsmarkt in het ECABOdomein. In figuur 5.8 wordt de verwachte verhoging van het gewenste opleidingsniveau voor personeel in functies binnen de ECABO-richtingen in de komende drie jaar getoond. Figuur 5.8 Verwachte verhoging gewenste opleidingsniveau naar ECABO-richting, SEC FIN COM BV ICT JUR 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Ja, hoger mbo - niveau Ja, niveau tussen mbo en hbo Nee Ja, mbo - niveau met extra instroom Ja, hbo - niveau Bron: ECABO, bewerking Etil. In totaal geeft 52% van de bedrijven aan dat het gewenste opleidingsniveau voor personeel in functies binnen de ECABO-richtingen in de komende drie jaar hoger zal worden. Het meest werd hierbij aangegeven dat men een verhoging naar een niveau tussen mbo en hbo verwacht (24%), gevolgd door hbo-niveau (gemiddeld 13%), mbo met extra instroomeisen (12%) en hoger mbo-niveau (4%). Vooral binnen de richtingen ICT (67%) en Bank- en verzekeringswezen (67%) geven relatief veel bedrijven aan een verhoging in het gewenste opleidingsni- Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 47 / 96

48 veau te verwachten. Binnen de richtingen Secretariële beroepen en Financiële beroepen geeft daarentegen de meerderheid (resp. 73 en 63%) van de bedrijven aan geen verhoging in het gewenste opleidingsniveau te verwachten. Upgrading kwalificatievereisten Uit bovenstaande blijkt dat werkgevers hogere eisen gaan stellen aan de kwalificaties van (nieuwe) medewerkers. Dit wordt bevestigd door de vacaturegraden voor de ECABOrichtingen. Deze blijken, behalve bij Commercieel, op hbo-niveau groter te zijn dan de vacaturegraden op mbo-niveau. Ook dit geeft een indicatie dat er binnen het ECABO-domein sprake is van upgrading van kwalificatievereisten. Hieronder wordt de verschuiving van de werkgelegenheid op mbo-niveau naar een hoger opleidingsniveau verstaan, doordat werkgevers hogere kwalificaties vereisen als gevolg van nieuwe technologieën, veranderende productietechnieken of voor een efficiëntere inzet van mensen (ROA, 2007). Aanvullende verklaringen zijn de verdergaande digitalisering en een verschuiving in competenties behorend bij bepaalde opleidingsniveaus. 5.2 ONTWIKKELING VACATURES Landelijke prognose ontstane vacatures In figuur 5.9 is de landelijke ontwikkeling van het aantal ontstane vacatures weergegeven gedurende de periode Figuur 5.9 Ontwikkeling totaal aantal ontstane vacatures, gemiddeld aantal vacatures per jaar (x 1.000), Nederland, Bron: CBS, CPB, Jobfeed, EIM, bewerking Etil. In het afgelopen jaar was er, door het weer aantrekken van de economie, sprake van een toename van het aantal ontstane vacatures. Naar verwachting zal vanaf 2011 het aantal nieuwe vacatures blijven toenemen. Een belangrijke oorzaak hiervoor is de steeds groter wordende vervangingsvraag als gevolg van pensionering. In 2011 worden de eerste babyboomers 65 jaar, waardoor er ook de komende jaren sprake is van een relatief grote uitstroom. In tabel 5.4 is het gemiddeld aantal vacatures in Nederland naar sector weergegeven gedurende de periode Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 48 / 96

49 Tabel 5.4 Gemiddeld aantal ontstane vacatures per jaar naar sector (x 1.000), Nederland, Sectoren Landbouw en visserij Industrie en nutsbedrijven Bouw Handel en Reparatie Horeca Vervoer en communicatie Financiële dienstverlening Zakelijke dienstverlening Overheid Onderwijs Zorg en welzijn Cultuur en overige dienstverlening Totaal Bron: CBS, UWV Werkbedrijf, CPB, EIM, Etil. In 2010 waren in Nederland de meeste vacatures in de sectoren handel en reparatie en zakelijke dienstverlening. Voor 2011 en 2012 wordt een verdere stijging van het aantal vacatures verwacht. Voornamelijk in de sectoren handel en reparatie en de bouw zal het aantal nieuwe vacatures in 2011 toenemen. Ook op middellange termijn ( ) zet de stijging van het aantal vacatures door. De grootste stijgers zijn dan de sectoren zakelijke dienstverlening, horeca en bouw Prognose ontstane vacatures ECABO-domein In figuur 5.10 is de landelijke ontwikkeling van het aantal ontstane vacatures op mbo-niveau binnen het ECABO-domein weergegeven gedurende de periode In 2010 waren dat er Naar verwachting zal het aantal nieuwe mbo-vacatures blijven stijgen naar in Figuur 5.10 Jaarlijkse procentuele ontwikkeling aantal ontstane mbo-vacatures binnen het ECABO-domein, Nederland, ,6% 6,9% 3,9% 2,6% 19,0% Bron: CBS, CPB, Jobfeed, UWV WERKbedrijf, EIM, bewerking Etil. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 49 / 96

50 In tabel 5.5 is de verwachte procentuele ontwikkeling van het aantal ontstane vacatures naar ECABO-richting en regio weergegeven. Tabel 5.5 Ontwikkeling aantal ontstane mbo-vacatures naar ECABO-richting, jaargemiddelden (%) ECABO SEC FIN COM BV ICT JUR Nederland 7,0 6,9 7,3 6,8 7,8 7,1 6,9 Noord 7,3 7,0 7,7 7,2 7,3 7,4 7,0 Oost 7,2 7,1 7,6 7,1 6,9 7,3 7,0 Middenwest 6,9 6,8 7,1 6,7 7,5 6,9 6,7 Noordwest 7,1 7,1 7,2 6,9 9,3 7,0 6,8 Zuidwest 6,7 6,8 7,1 6,5 6,6 6,8 6,7 Zuidoost 7,1 6,9 7,4 6,9 8,0 7,2 6,9 Bron: CPB, Jobfeed, UWV WERKbedrijf, EIM, CBS, bewerking Etil. Gedurende de periode groeit in het ECABO-domein het aantal ontstane vacatures elk jaar gemiddeld met 7%. Dat is langzamer dan landelijk, waar het aantal ontstane vacatures op mbo-niveau gemiddeld met 8,6% per jaar groeit. Binnen het ECABO-domein kent de richting Bank- en verzekeringswezen relatief de grootste groei in vacatures met gemiddeld 7,8% per jaar. In het Noorden groeit het aantal ontstane vacatures wat sneller dan in de overige regio s (gemiddeld jaarlijks 7,3%). In figuur 5.11 is de procentuele groei (gemiddeld jaarlijks) van het aantal ontstane vacatures naar kwalificatie weergegeven. Figuur 5.11 Ontwikkeling aantal ontstane vacatures naar ECABO-kwalificatie, jaargemiddelden (%), , Nederland Telefonist/receptionist (2) Secretarieel medewerker (2) Secretaresse (3) Directiesecretaresse/Managementassistent (4) Bedrijfsadministratief medewerker (2) Financieel administratief medewerker (3) Bedrijfsadministrateur (4) Assistent accountant (4) Salarisadministrateur (4) Commercieel medewerker binnendienst (3) Contactcenter medewerker (3) Contactcenter teamleider (4) Marketing medwerker (4) Assistent communicatiemedewerker (4) Medewerker evenementen-organisatie (4) Junior accountmanager (4) Comm. medewerker bank en verzekeringswezen (4) Medewerker ICT (2) Medewerker beheer ICT (3) ICT beheerder (4) Applicatieontwikkelaar (4) Netwerkbeheerder (4) Particulier digitaal onderzoeker (4) Juridisch medewerker - personeel en arbeid (4) Juridisch medewerker - sociale zekerheid (4) Juridisch medewerker - openbaar bestuur (4) Juridisch medewerker - zakelijke dienstverlening ECABO 7,1 6,9 6,8 7,0 7,2 7,3 7,5 7,4 6,6 6,8 6,8 7,7 6,9 6,9 6,7 6,8 7,8 6,9 6,9 7,0 7,2 7,5 6,9 6,9 6,5 6,4 7,2 7,0 Bron: CPB, Jobfeed, UWV WERKbedrijf, EIM, CBS, bewerking Etil. 0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0 7,0 8,0 9,0 Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 50 / 96

51 De kwalificaties met de grootste gemiddelde groeipercentages per jaar gedurende de periode zijn: Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (7,8%) Contactcenter teamleider (7,7%) Bedrijfsadministrateur (7,5%) Netwerkbeheerder (7,5%) Assistent accountant (7,4%). De kwalificaties met de kleinste gemiddelde groeipercentages per jaar gedurende de periode zijn: Juridisch medewerker - openbaar bestuur (6,4%) Medewerker - sociale zekerheid (6,5%) Salarisadministrateur (6,6%). 5.3 AANBOD OP DE ARBEIDSMARKT Aanbodcategorieën Het totale aanbod op de arbeidsmarkt kan globaal in vier groepen worden ingedeeld: baanwisselaars, (gediplomeerde) schoolverlaters, (niet-werkende) werkzoekenden en een groep overig aanbod die uit een situatie van niet-participatie de arbeidsmarkt betreedt, met daarin onder andere herintreders en immigranten. Onder de groep overig aanbod bevinden zich met name veel (her)intredende vrouwen. De meeste vacatures worden opgevuld door baanwisselaars (circa 42%), gevolgd door personen die voorheen een opleiding volgden (circa 27%) 23. In deze paragraaf gaan we nader in op de arbeidsmarktinstroom vanuit het mbo-onderwijs en op de belangrijkste groep binnen het overige aanbod, de niet-werkend werkzoekenden, waarbij tevens wordt stilgestaan bij substitutiemogelijkheden voor werkgevers Arbeidsmarktinstroom mbo-schoolverlaters In hoofdstuk 3 zijn de ontwikkelingen omtrent leerlingen, gediplomeerden en bestemmingen van schoolverlaters aan bod gekomen. Gezamenlijk bepalen deze drie elementen de arbeidsmarktinstroom van schoolverlaters. Voordat we voorspellingen kunnen doen over de ontwikkeling van de arbeidsmarktinstroom, brengen we eerst de gerealiseerde arbeidsmarktinstroom in 2010 vanuit het mbo-onderwijs in beeld. Tabel 5.6 Aandeel arbeidsmarktinstroom als percentage van gediplomeerden, 2010 Gediplomeerden 2010 Arbeidsmarktinstroom 2010 % SEC ,8% FIN ,2% COM ,5% BV ,2% ICT ,9% JUR ,8% Totaal ,9% Bron: DUO-CFI, Toppen, Etil. In totaal hebben ECABO-gediplomeerden de arbeidsmarkt betreden (tabel 5.6). Dit betekent dat van alle gediplomeerden 54% heeft besloten om de arbeidsmarkt op te gaan. 23 CBS 2006, De gegevens zijn sindsdien niet meer geactualiseerd. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 51 / 96

52 In de ECABO-richting Secretariële beroepen stroomt 67% van de gediplomeerden de arbeidsmarkt op. Bij de richtingen Financiële beroepen en Juridisch stroomt net iets minder dan de helft van de gediplomeerden de arbeidsmarkt op. De totale ECABO-arbeidsmarktinstroom is verder uit te splitsen naar richting en district (tabel 5.7). Tabel 5.7 Arbeidsmarktinstroom vanuit mbo, naar richting en district, 2010 (absoluut) SEC FIN COM BV ICT JUR Totaal Noord Oost Middenwest Noordwest Zuidwest Zuidoost Totaal Bron: DUO-CFI, Toppen, Etil. Het blijkt dat de instroom het grootst is in de richting ICT (2.830), Secretariële beroepen (2.660) en Financiële beroepen (2.510). De richting ICT had ook het grootste aantal gediplomeerden, gevolgd door Financiële beroepen en Secretariële beroepen. De omvang van de instroom van de overige richtingen komt overeen met de volgorde bij gediplomeerden. De absolute instroom is het grootst in Middenwest (2.440), gevolgd door Zuidwest (2.130), Oost (2.050), Zuidoost (1.880), Noordwest (1.580) en Noord (1.080). Dit kan worden afgezet tegen de werkgelegenheidsstructuur in de verschillende regio s (tabel 5.8). Tabel 5.8 Instroom vanuit mbo-onderwijs naar de arbeidsmarkt per banen, 2010 SEC FIN COM BV ICT JUR Totaal Noord Oost Middenwest Noordwest Zuidwest Zuidoost Totaal Bron: DUO-CFI, Toppen, LISA, Etil. De relatief grootste instroom doet zich voor in Zuidwest en Noord, met name in de richting ICT. De instroom is relatief het kleinst in Noordwest vanwege de relatief kleine instroom in de richting ICT Prognose arbeidsmarktinstroom vanuit mbo-onderwijs In hoofdstuk 3 zijn de ontwikkelingen van het aantal leerlingen, gediplomeerden en de bestemmingen van schoolverlaters in beeld gebracht. De gegevens over deze ontwikkelingen spelen een belangrijke rol bij het prognosticeren van de verwachte arbeidsmarktinstroom. Zo wordt op basis van deze ontwikkelingen een raming gemaakt van de toekomstige belangstelling voor de afzonderlijke ECABO-richtingen en -kwalificaties. Door dit te combineren met de verwachte demografische ontwikkelingen naar leeftijd wordt een prognose verkregen van het aantal leerlingen en gediplomeerden naar ECABO-kwalificatie. Hierbij wordt aangesloten bij Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 52 / 96

53 de referentieramingen van het Ministerie van OCW 24. Eerst wordt de prognose van de arbeidsmarktinstroom naar richting gepresenteerd, en vervolgens wordt de arbeidsmarktinstroom naar kwalificatie uitgesplitst. Arbeidsmarktinstroom naar ECABO-richting Figuur 5.12 laat de arbeidsmarktinstroom in het ECABO-domein gedurende de periode zien, die nauwgezet de ontwikkeling van het aantal gediplomeerden volgt. Figuur 5.12 Arbeidsmarktinstroom in het ECABO-domein, Bron: DUO-CFI, CBS, ROA, Toppen, bewerking Etil. Het aantal gediplomeerde schoolverlaters dat instroomt op de arbeidsmarkt zal in 2011 en 2012 gaan toenemen. Vanaf 2013 zal de totale arbeidsmarktinstroom echter gaan dalen, in navolging van het dalende aantal gediplomeerden. In 2013 zullen naar verwachting gediplomeerde schoolverlaters instromen op de arbeidsmarkt, in 2015 zijn dat er nog Wanneer de instroom op de arbeidsmarkt vanuit het mbo naar richting wordt bekeken, is te zien dat gedurende de periode de grootste instroom zal komen vanuit de richting ICT (figuur 5.13). Figuur 5.13 Gemiddelde jaarlijkse instroom op de arbeidsmarkt vanuit onderwijs , naar richting SEC FIN COM BV ICT JUR Bron: DUO-CFI, CBS, ROA, Toppen, bewerking Etil. Gemiddeld zullen er vanuit de richting ICT elk jaar gediplomeerden instromen op de arbeidsmarkt. Ook vanuit de richtingen Financiële beroepen (2.800) en Secretariële beroepen (2.700) zullen per jaar relatief veel gediplomeerden instromen. De gemiddelde instroom vanuit 24 De referentieraming 2009 is de leerlingen- en studentenraming die als onderbouwing dient voor de begroting van het Ministerie van OCW. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 53 / 96

54 de richtingen Commercieel (1.700) en Juridisch (ruim 1.100) zal iets kleiner zijn. Vanuit de richting Bank- en verzekeringswezen zal het kleinste aantal gediplomeerden instromen op de arbeidsmarkt, namelijk gemiddeld 500 per jaar. Over alle richtingen bezien, zal naar verwachting de instroom op de arbeidsmarkt vanuit het mbo in de periode gemiddeld met 0,5% per jaar toenemen (figuur 5.14). Figuur 5.14 Gemiddelde jaarlijkse procentuele ontwikkeling instroom op de arbeidsmarkt vanuit onderwijs , naar richting 2,5% 2,0% 1,9% 1,9% 1,5% 1,0% 0,5% 0,5% 0,0% -0,5% -1,0% -0,3% -0,1% -0,4% -0,8% SEC FIN COM BV ICT JUR Totaal Bron: DUO-CFI, CBS, ROA, Toppen, bewerking Etil. Voor de richtingen Juridisch, Bank- en verzekeringswezen, Secretariële beroepen en ICT wordt een gemiddelde jaarlijkse afname van de instroom op de arbeidsmarkt voorzien. Voor de instroom vanuit de richtingen Financiële beroepen en Commercieel wordt een jaarlijkse groei van bijna 2% verwacht. Arbeidsmarktinstroom naar ECABO-kwalificatie Om in een later stadium de arbeidsmarktperspectieven van schoolverlaters en werkgevers te kunnen bepalen, is inzicht nodig in de arbeidsmarktinstroom voor specifieke ECABOkwalificaties. Voor het bepalen van de instroom naar kwalificatie wordt dezelfde methodiek van leerlingen, gediplomeerden en bestemmingen gehanteerd. Het voert hier echter te ver om deze analyse uitvoerig te presenteren. Daarom zal hier worden volstaan met de arbeidsmarktinstroom naar kwalificatie in 2010 en 2015 (figuur 5.15). De top vijf van kwalificaties met de grootste arbeidsmarktinstroom zijn: Directiesecretaresse/managementassistent (4) Medewerker beheer ICT (3) Financieel administratief medewerker (3) Secretarieel medewerker (2) ICT-beheerder (4) De arbeidsmarktinstroom zal tussen 2010 en 2015 het meest toenemen bij de ECABOkwalificaties Bedrijfsadministrateur (4) en Assistent accountant (4). Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 54 / 96

55 Figuur 5.15 Instroom op de arbeidsmarkt vanuit onderwijs in 2010 (donkere kleur) en 2015 (lichte kleur), absoluut naar kwalificatie Telefonist/receptionist (2) Secretarieel mdw (2) Secretaresse (3) Directiesecretaresse/ Bedrijfsadministratief mdw (2) Financieel administratief medewerker (3) Bedrijfsadministrateur (4) Assistent accountant (4) Salarisadministrateur (4) Comm. mdw binnendienst (3) Contactcenter mdw (3) Contactcenter teamleider (4) Marketing medewerker (4) Assistent communicatiemedewerker (4) Mdw evenementenorganisatie (4) Junior accountmanager (4) Comm. mdw bank en Mdw ICT (2) Mdw beheer ICT (3) ICT-beheerder (4) Applicatieontwikkelaar (4) Netwerkbeheerder (4) Particulier digitaal onderzoeker (4) Jur mdw - personeel en arbeid (4) Jur mdw - sociale zekerheid (4) Jur mdw - openbaar bestuur (4) Jur mdw - zakelijke dienstverlening (4) Bron: DUO-CFI, CBS, ROA, Toppen, bewerking Etil Substitutie Hiervoor werd de arbeidsmarktinstroom vanuit het middelbaar beroepsonderwijs beschreven. Voor de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt vormt deze groep dan ook de kern van het ECABO-domein. De aanbodkant van de arbeidsmarkt voor ECABO-beroepen is echter breder dan alleen de instroom vanuit het mbo. Feitelijk bestaat deze uit iedereen die zich aanbiedt op de arbeidsmarkt voor een baan in het ECABO-domein. Dit houdt in dat naast de mbo- Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 55 / 96

56 schoolverlaters, de totale aanbodzijde van het ECABO-domein uit de volgende groepen bestaat: mbo-schoolverlaters met een andere achtergrond dan ECABO-richtingen schoolverlaters vanuit andere opleidingsniveaus dan mbo baanwisselaars werklozen (ingeschreven als werkzoekend voor ECABO-beroepen) (her)intreders Wanneer een bedrijf een vacature heeft openstaan zou deze door aanbod uit deze groepen kunnen worden ingevuld. Het zijn dan ook de zogenaamde substitutiemogelijkheden voor werkgevers, ten opzichte van mbo-schoolverlaters. De substitutie kan langs twee assen gebeuren: mbo-schoolverlaters binnen het ECABOdomein kunnen concurrentie ondervinden van werkzoekenden die reeds werkervaring hebben, of van andere schoolverlaters, zonder een mbo-opleiding voor de desbetreffende kwalificatie. Om een idee te krijgen van zowel de voorkeuren van werkgevers als de keuzes die zij daadwerkelijk maken, is dit onderwerp in de ECABO-enquête van afgelopen jaar opgenomen. Onderzocht is de invulling van vacatures in het afgelopen half jaar: zijn deze ingevuld door schoolverlaters of andere werkzoekenden. Verder is aan werkgevers gevraagd of de aangenomen personen een (opleidings-) achtergrond voor de betreffende functie hadden. Figuur 5.16 Categorieën van waaruit vacatures afgelopen half jaar vervuld zijn, naar richting en mbo-niveau % 17% 13% 11% 90% 20% 18% 15% 18% 18% 14% 16% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 50% 10% 48% 12% 23% 28% 49% 13% 18% Bron: ECABO-enquête, Etil, % 15% 26% 40% 10% 39% 43% 13% 48% 47% 8% 12% 47% 47% 12% 11% 30% 25% 24% 28% 26% SEC FIN COM CMBV ICT JUR mboniv. 2 mboniv. 3 mboniv. 4 Schoolverlater specifiek Schoolverlater anders Overige werkzoekende specifiek Overige werkzoekende anders ECABO totaal Werkgevers geven duidelijk aan voornamelijk werkzoekenden te hebben aangenomen die reeds werkervaring hadden in de betreffende functie (figuur 5.16). Dit geldt voor alle richtingen, waarbij alleen in de ICT er bijna evenveel schoolverlaters als andere werkzoekenden zijn aangenomen. De vervulling van vacatures door schoolverlaters neemt iets toe voor functies op hogere mbo-niveaus. Aan de werkgevers is ook gevraagd welke groep hun voorkeur heeft bij de vervulling van vacatures in het komende half jaar (figuur 5.17). 25 Vanwege ruimtegebrek zijn de categorieën onder de figuur verkort weergegeven. Bij schoolverlaters wordt er echter onderscheid gemaakt in het wel of niet hebben van de specifieke opleiding, die in de vacature is gevraagd. Bij overige werkzoekenden wordt onderscheid gemaakt in het wel of niet beschikken over specifieke werkervaring. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 56 / 96

57 Figuur 5.17 Voorkeuren werkgevers voor de vervulling van vacatures in het komende half jaar, naar richting en mbo-niveau % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 47% 3% 25% 9% 16% 32% 5% 34% 3% 27% 54% 1% 20% 7% 18% 47% 42% 1% 1% 17% 23% 7% 8% 28% 26% 52% 4% 20% 9% 15% SEC FIN COM CMBV ICT mboniveau 2 43% 44% 46% 3% 2% 3% 23% 27% 24% 11% 5% 8% 20% 22% 19% mboniveau 3 mboniveau 4 ECABO totaal Schoolverlater specifiek Overig werkzoekende specifiek Geen voorkeur Schoolverlater specifiek/anders Overig werkzoekende wel/niet specifiek Bron: ECABO-enquête, Etil, Uit de resultaten blijkt dat bijna de helft van de werkgevers vooraf geen bijzondere voorkeur heeft voor een bepaalde groep. Kennelijk willen zij voor de meeste van hun vacatures alle opties openhouden, om op basis van de sollicitanten die zich aandienen de meest geschikte kandidaat te kiezen. Over het totale ECABO-domein bezien genieten de schoolverlaters even vaak de specifieke voorkeur als overige werkzoekenden (beide 27%). Wel is er bij overige werkzoekenden een duidelijkere voorkeur voor mensen met specifieke werkervaring. Schoolverlaters in het ECABO-domein ondervinden dus concurrentie van zowel andere schoolverlaters als andere werkzoekenden. Met name werkzoekenden met specifieke werkervaring lijken (op alle mbo-niveaus) vaak goede papieren in handen te hebben Niet-werkend werkzoekenden Van de overige werkzoekenden spelen de niet-werkende werkzoekenden de belangrijkste rol bij de uitbreiding van het aanbod op de arbeidsmarkt. De baanwisselaars zorgen immers voor nieuwe vacatures en het overig aanbod is een relatief kleine groep. Van baanwisselaars is het op voorhand niet te zeggen wie welke functie in het ECABO-domein ambieert, aangezien deze groep zich meestal niet inschrijft als werkzoekend. Van de (her)intreders is ook niet op voorhand te zeggen welk werk zij willen gaan doen. Om het belangrijkste deel van het overige aanbod in beeld te brengen, volgt hier een overzicht van de niet-werkende werkzoekenden (NWW) die in september 2010 bij het UWV WERKbedrijf stonden ingeschreven voor beroepen binnen het ECABO-domein (tabel 5.9). Het betreft alleen de werkzoekenden die korter dan een half jaar staan ingeschreven. Deze groep heeft een relatief kleine afstand tot de arbeidsmarkt en vormt zodoende directe concurrentie voor schoolverlaters. 26 Vanwege ruimtegebrek zijn de categorieën onder de figuur verkort weergegeven. Er is aan werkgevers gevraagd of ze voorkeur hebben voor een schoolverlater met een specifieke opleiding, voorkeur voor schoolverlater met deze of andere opleiding, voorkeur voor overige werkzoekenden met specifieke werkervaring of voorkeur voor overige werkzoekenden met of zonder specifieke werkervaring. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 57 / 96

58 Tabel 5.9 Niet-werkende werkzoekenden (<6 maanden) ingeschreven bij het UWV WERKbedrijf voor ECABO-beroepen, september 2010 ECABO-richting Noord Oost M-west N-west Z-west Z-oost Totaal SEC FIN COM BV ICT JUR Totaal Bron: UWV WERKbedrijf, bewerking Etil. Het grootste aantal kortdurend niet-werkende werkzoekenden stond in september 2010 ingeschreven in de richting Secretariële beroepen ( ingeschreven NWW), gevolgd door Financiële beroepen (ongeveer 8.190) en Commercieel (ongeveer 3.560). Een kleiner aantal werklozen stond ingeschreven in de richtingen ICT (1.520), Juridisch (ongeveer 1.370) en Bank- en verzekeringswezen (1.300). Regionaal gezien zijn de meeste werkzoekenden in Middenwest geregistreerd (6.220), gevolgd door Zuidwest (ongeveer 5.000) en Oost (4.600). Ten opzichte van september 2009 is het aantal ingeschreven niet-werkende werkzoekenden in de richtingen Secretariële beroepen en Financiële beroepen relatief sterk gestegen. In de richting Commercieel is het aantal daarentegen sterk gedaald. De aantallen in de richtingen Bank- en verzekeringswezen, ICT en Juridisch zijn redelijk stabiel gebleven. Wanneer de relatieve verdeling van niet-werkende werkzoekenden naar richting per district wordt bekeken, is te zien dat er geen grote verschillen (figuur 5.18). Het overgrote deel werklozen staat steeds geregistreerd in de richtingen Secretariële beroepen en Financiële beroepen. Figuur 5.18 Relatieve verdeling van bij het UWV WERKbedrijf ingeschreven niet-werkende werkzoekenden voor ECABO-beroepen, naar richting en UWV-district, september % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Noord Oost Middenwest Noordwest Zuidwest Zuidoost Bron: UWV WERKbedrijf, bewerking Etil. SEC FIN COM BV ICT JUR Wanneer het aantal werklozen wordt afgezet tegen het aantal schoolverlaters voor de verschillende richtingen binnen het ECABO-domein dan blijkt dat er veel meer werkzoekenden zijn ingeschreven dan dat er schoolverlaters zijn voor secretariële, financieel administratieve, en commerciële beroepen. Dat geldt ook voor de richting Bank- en verzekeringswezen. De Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 58 / 96

59 concurrentie op de arbeidsmarkt is voor schoolverlaters in deze richtingen dus het grootst. In de richting ICT zijn er juist meer schoolverlaters dan werklozen. In de richting Juridisch is het aantal niet-werkende werkzoekenden niet veel groter dan het aantal schoolverlaters. 5.4 ARBEIDSMARKTPERSPECTIEVEN Door de uitkomsten van de prognoses aan de vraag- en aanbodkant met elkaar te combineren kunnen we een beeld geven van de arbeidsmarktperspectieven. Zoals aangegeven kunnen deze vanuit de optiek van schoolverlaters en vanuit de optiek van werkgevers worden bekeken. Het doel van beide perspectieven is om de bij onderwijs en arbeidsmarkt betrokken partijen binnen het ECABO-domein beter inzicht te bieden in de huidige en toekomstige ontwikkelingen in de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt, verbijzonderd naar regio en kwalificatie. Met dit inzicht kunnen betrokkenen betere beslissingen nemen, zodat discrepanties tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt verminderen. Relevante partijen in dit verband zijn onder andere (organisaties van) werkgevers en onderwijsinstellingen, instanties als het UWV WERKbedrijf of de afdeling Sociale Zaken van gemeenten, intermediairs, en overheid Perspectief schoolverlaters Met behulp van het perspectief schoolverlaters wordt inzicht gegeven in de toekomstige ontwikkeling van de arbeidsmarktpositie van schoolverlaters, het gemak waarmee een schoolverlater een baan kan vinden in het verlengde van zijn opleiding. Naarmate de indicator hoger is, zijn er meer kansen voor een schoolverlater om een baan te vinden. Het arbeidsmarktperspectief voor de schoolverlater is daardoor beter. De methodiek voor het bepalen van de arbeidsmarktperspectieven zoals die door Etil is toegepast, gaat uit van de relatie tussen het aantal vacatures geschikt voor schoolverlaters dat gedurende een jaar ontstaat en de arbeidsmarktinstroom van schoolverlaters 27. Het totale aantal ontstane vacatures in een jaar is ongeveer vier keer zo groot als het totale aantal openstaande vacatures op enig moment. Er zijn daardoor aanzienlijk meer ontstane vacatures geschikt voor schoolverlaters dan er schoolverlaters zijn die op de arbeidsmarkt zullen instromen. In tabel 5.10 is een schematisch overzicht weergegeven van de arbeidsmarktperspectieven van schoolverlaters naar ECABO-kwalificatie voor de periode tot eind Als gevolg van de economische crisis is er momenteel sprake van een ruime arbeidsmarkt voor werkgevers. Het is echter de verwachting dat het aantal vacatures gedurende de periode weer gaat toenemen, hetgeen een krappere arbeidsmarkt tot gevolg heeft. Voor werkgevers is het perspectief van schoolverlaters ook relevant, omdat het een indicatie geeft van de op de middellange termijn verwachte knelpunten in de personeelsvoorziening. Bij goede perspectieven van schoolverlaters zullen werkgevers meer moeite hebben hun gewenste personeelssamenstelling te realiseren. 27 Zie bijlage 1 Onderzoeksmethodiek. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 59 / 96

60 Tabel 5.10 Kans op werk naar kwalificatie, landelijk en naar district 28 Crebo-nr Kwalificatie NL Noord Oost Secretariële beroepen Midden west Directiesecretaresse/managementassistent (4) =/- =/- =/- = = =/- = Secretaresse (3) =/+ = =/+ + + =/+ = Telefonist/receptionist (2) Secretarieel medewerker (2) =/- = =/- - = - = Arbeidsmarktgekwalificeerd assistent (1) Financiële beroepen Assistent accountant (4) =/+ =/ = =/ Bedrijfsadministrateur (4) = =/- = =/+ =/+ = = Salarisadministrateur (4) Financieel administratief medewerker (3) = =/+ =/+ =/- = =/- = Bedrijfsadministratief medewerker (2) = = = = = =/- =/+ Commercieel Assistent communicatiemedewerker (4) = = = = =/+ =/+ = Marketing medewerker (4) =/+ =/+ =/+ = =/+ =/ Medewerker evenementenorganisatie (4) = = = = = = = Contactcenter teamleider (4) Junior accountmanager (4) Commercieel medewerker binnendienst (3) Contactcenter medewerker (3) Bank- en verzekeringswezen ICT Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (4) =/+ =/+ =/+ + + = = Applicatie ontwikkelaar (4) Netwerkbeheerder (4) =/ ICT-beheerder (4) = = =/- = =/+ = = Particulier digitaal onderzoeker (4) =/- =/- =/- =/- =/- =/- =/ Medewerker beheer ICT (3) Medewerker ICT (2) Juridisch Medewerker - personeel en arbeid (4) =/+ =/+ =/+ =/+ =/+ =/+ =/ Medewerker - sociale zekerheid (4) =/- =/- =/- =/- =/- =/- =/ Juridisch medewerker - zakelijke dienstverlening (4) = = =/+ = =/+ = = Juridisch medewerker - openbaar bestuur (4) = = =/+ = = = = Informatiedienstverlening Bibliotheekmedewerker (4) = = = = = = = Informatieverzorger (4) = = = = = = = Orde en veiligheid Coördinator beveiliging (3) =/- - =/- = = =/- =/ Handhaver toezicht en veiligheid (3) = = = = = = = Aankomend onderofficier (3) = = = = = = = Beveiliger (2) = =/+ = =/+ =/+ = = Medewerker vrede en veiligheid (2) = = = = = = = Medewerker toezicht en veiligheid (2) = =/- = = = =/- =/ Assistent toezicht en veiligheid (1) Noord west Zuid west Zuid oost Legenda De tekens zijn indicatief voor de kans dat alle werkzoekende gediplomeerden een passende arbeidsplaats vinden in het verlengde van de betreffende opleiding, gedurende de periode Kans op werk: + : goed =/+ : ruim voldoende = : voldoende (evenwicht tussen vraag en aanbod) =/- : matig - : gering 28 Voor de indeling van districten en arbeidsmarktregio s, zie bijlage 3. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 60 / 96

61 Perspectieven per kwalificatierichting Hieronder wordt per ECABO-richting nader ingegaan op de arbeidsmarktperspectieven voor de afzonderlijke ECABO-kwalificaties. Secretariële beroepen Binnen de richting Secretariële beroepen variëren de perspectieven van matig tot ruim voldoende. Het landelijke perspectief voor de Telefonist/ receptionist (2) is het best. Belangrijke oorzaak van dit goede perspectief is dat er slechts weinig leerlingen deze opleiding volgen, hetgeen een relatief kleine arbeidsmarktinstroom tot gevolg heeft. De Secretarieel medewerker (2) daarentegen kent in Nederland een matig perspectief, met in Middenwest en Zuidwest zelfs een gering perspectief. De landelijke perspectieven voor Directiesecretaresse/managementassistent (4) zijn ook matig. Dit is opmerkelijk, aangezien we bij de overige kwalificatierichtingen juist bij mbo-niveau 4 relatief vaak het perspectief goed of ruim voldoende tegenkomen. Het matige perspectief voor deze kwalificatie wil niet zeggen dat er geen vraag naar is. De arbeidsmarktinstroom van schoolverlaters is binnen deze kwalificatie echter relatief groot, waardoor werkgevers relatief eenvoudig in hun personeelsbehoefte kunnen voorzien. Het matige arbeidsmarktperspectief voor deze kwalificatie kan tot gevolg hebben, dat gediplomeerde schoolverlaters gaan solliciteren op vacatures bestemd voor een lager mbo-niveau, bijvoorbeeld voor Secretaresse (mboniveau 3). Financiële beroepen Binnen de richting Financiële beroepen kent de Salarisadministrateur (4) het beste perspectief, gevolgd door het perspectief ruim voldoende voor de Assistent accountant (4). De overige kwalificaties binnen deze richting kennen een landelijk arbeidsmarktperspectief dat voldoende is. Bij de Bedrijfsadministrateur (4) zijn er wel meer positieve uitschieters (Middenwest en Noordwest) dan negatieve uitschieters (Noord). Commercieel Voor bijna de gehele richting Commercieel (vijf van de zeven kwalificaties) geldt, dat door de grote vraag naar deze functies en de relatief kleine instroom van schoolverlaters, de perspectieven over het algemeen goed tot ruim voldoende zijn. Echter, voor de Assistent communicatiemedewerker (4) en Medewerker evenementenorganisatie (4) worden landelijk slechts voldoende perspectieven verwacht. Dit komt deels doordat het relatief populaire opleidingen zijn, waardoor ten opzichte van de overige kwalificaties binnen de richting Commercieel de verhouding tussen vraag en aanbod minder gunstig is. Bank- en verzekeringswezen Op het zuiden van het land na zijn de perspectieven voor schoolverlaters vanuit de opleiding Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (4) ruim voldoende tot goed. In Zuidwest en Zuidoost zijn de vooruitzichten echter voldoende. Het landelijke perspectief is ruim voldoende. ICT Voor twee van de zes kwalificaties binnen de richting ICT zijn de perspectieven voor schoolverlaters in alle districten de komende vijf jaar gering: Medewerker ICT (2) en Medewerker beheer ICT (3). Voor de Particulier digitaal onderzoeker (4) worden er matige perspectieven verwacht. Tegenover deze kwalificaties met geringe perspectieven staan de kwalificaties Applicatieontwikkelaar (4) en Netwerkbeheerder (4), met landelijk goede arbeidsmarktperspectieven. Het perspectief voor de ICT-beheerder (4) is voldoende. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 61 / 96

62 Juridisch Er is een grote variatie tussen de perspectieven voor de vier kwalificaties (alle op mbo-niveau 4) binnen de richting Juridisch, variërend van matig tot ruim voldoende. Voor de Medewerker - personeel en arbeid was in het afgelopen jaar al ruim voldoende arbeidsmarktperspectief voor schoolverlaters en dit zal in de komende periode ook zo blijven. Daarentegen zullen de kansen voor schoolverlaters vanuit de opleiding Medewerker - sociale zekerheid matig blijven. De perspectieven voor de Juridisch medewerker - openbaar bestuur en Juridisch medewerker - zakelijke dienstverlening zijn voldoende. De beschikbare kwantitatieve informatie met betrekking tot de ECABO-richtingen Informatiedienstverlening en Orde en veiligheid is beperkt. De uiteindelijke perspectieven in het overzicht zijn daarom gebaseerd op kwalitatieve informatie van de sectorspecialisten van ECABO. Informatiedienstverlening Voor de kwalificaties binnen de richting Informatiedienstverlening wordt uitgegeaan van een evenwichtsituatie. Zowel het aantal vacatures als de arbeidsmarktinstroom is relatief beperkt. Orde en veiligheid Binnen de kwalificatierichting Orde en veiligheid zijn de perspectieven voor de meeste kwalificaties voldoende. Voor Beveiliger (2) zijn ze het gunstigst, voor Assistent toezicht en veiligheid (2) en Coördinator beveiliging (3) het minst gunstig. Perspectieven ten opzichte van vorig jaar De indicator om de perspectieven van schoolverlaters in beeld te brengen is ten opzichte van voorgaande jaar gewijzigd. Het doel van de aanpassing is om de perspectieven nog beter te kunnen bepalen. Door de gewijzigde opzet van de indicator is het lastig om de arbeidsmarktperspectieven van dit jaar te vergelijken met de arbeidsmarktperspectieven van het voorgaande jaar. Eventuele verschillen tussen de arbeidsmarktperspectieven kunnen namelijk niet alleen toegeschreven worden aan veranderingen in de arbeidsmarktomstandigheden die dit jaar hebben plaatsgevonden, maar kunnen ook het gevolg zijn van de gewijzigde methodiek Perspectief werkgevers Het is nagenoeg onmogelijk om de exacte omvang van de aanbodzijde van de arbeidsmarkt in kaart te brengen, omdat deze niet transparant genoeg is. Het is daarom dan ook lastig exact te bepalen in hoeverre bedrijven in de toekomst hun vacatures zullen kunnen invullen. Om toch inzicht te kunnen geven in de arbeidsmarktsituatie vanuit het perspectief van de werkgevers is een indicator ontwikkeld waarmee de arbeidsmarktkrapte gemeten kan worden. De arbeidsmarktkrapte indicator geeft de mate aan waarin de openstaande vacatures in september 2010 kunnen worden opgevuld met het op dat moment beschikbare aanbod, te weten de som van de arbeidsmarktinstroom van schoolverlaters en de kortdurig niet-werkende werkzoekenden. Er zijn enkele verschillen in de berekening tussen het werkgeversperspectief en het perspectief voor schoolverlaters. In tegenstelling tot het arbeidsmarktperspectief voor schoolverlaters (middellange termijn) staat bij het werkgeversperspectief de huidige arbeidsmarktsituatie centraal. Daarnaast worden voor het werkgeversperspectief alle vacatures meegenomen, terwijl bij het schoolverlatersperspectief alleen de ontstane vacatures meegenomen worden waarvoor schoolverlaters in aanmerking komen. Tot slot worden bij het werkgeversperspectief alle niet-werkende werkzoekenden meegenomen, terwijl bij het schoolverlatersperspectief alleen die niet-werkende werkzoekenden worden meegenomen die als concurrent gezien kunnen Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 62 / 96

63 worden voor de schoolverlaters. Vanwege de bovenstaande verschillen in berekening is het perspectief voor werkgevers geen spiegelbeeld van het perspectief voor schoolverlaters. In tabel 5.11 is de krapte op de arbeidsmarkt weergegeven. Op basis van het algemene beeld kan geconcludeerd worden dat werkgevers slechts op twee kwalificaties na geconfronteerd worden met een zeer ruime arbeidsmarkt. Dit wordt vooral veroorzaakt door de gevolgen van de economische crisis. Hierdoor is het aantal vacatures relatief laag, terwijl het aantal nietwerkende werkzoekenden opgelopen is. Het beeld van een (zeer) ruime arbeidsmarkt dat op basis van de indicator werkgeversperspectief naar voren komt, wordt bevestigd door de krapte-indicator van het UWV WERKbedrijf. Tabel 5.11 Werkgeversperspectief arbeidsmarkt, september 2010 Crebo-nr Kwalificatie NL Noord Oost Secretarieel Midden west Directiesecretaresse/management assistent (4) Secretaresse (3) Telefonist/receptionist (2) Secretarieel medewerker (2) Arbeidsmarktgekwalificeerd assistent (1) Financiële beroepen Assistent accountant (4) Bedrijfsadministrateur (4) Salarisadministrateur (4) X X X X X X X Financieel administratief medewerker (3) Bedrijfsadministratief medewerker (2) Commercieel Assistent communicatiemedewerker (4) Marketing medewerker (4) = Medewerker evenementenorganisatie (4) X X X X X X X Contactcenter teamleider (4) X X X X X X X Junior accountmanager (4) X X X X X X X Commercieel medewerker binnendienst (3) =/+ = =/+ = = =/+ =/ Contactcenter medewerker (3) =/+ =/+ + + Bank- en verzekeringswezen ICT Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (4) Applicatie ontwikkelaar (4) = = = = = =/- = Netwerkbeheerder (4) ICT-beheerder (4) Particulier digitaal onderzoeker (4) X X X X X X X Medewerker beheer ICT (3) Medewerker ICT (2) Juridisch Medewerker - personeel en arbeid (4) Medewerker - sociale zekerheid (4) Juridisch medewerker - zakelijke dienstverlening (4) Juridisch medewerker - openbaar bestuur (4) Bron: Arbeidsmarkt ECABO-domein , Etil. Noord west Zuid west Zuid oost Legenda De tekens zijn indicatief voor de kans dat werkgevers in hun gewenste personeelssamenstelling kunnen voorzien (september 2010). Arbeidsmarktkrapte-indicator: + : zeer ruim =/+ : ruim = : gemiddeld =/- : krap - : zeer krap x: Onvoldoende gegevens beschikbaar om conclusies aan te verbinden. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 63 / 96

64 Hieronder wordt per richting kort ingegaan op het werkgeversperspectief naar kwalificatie. Secretariële beroepen De arbeidsmarkt voor secretariële kwalificaties is in alle districten zeer ruim. De arbeidsmarkt voor Telefonisten/receptionisten en Secretaresses wordt voornamelijk gevoed door kortdurig werklozen, terwijl de arbeidsmarkt voor Secretarieel medewerkers wordt gevoed door zowel schoolverlaters als NWW ers. Financiële beroepen Net als vorig jaar is in september 2010 voor geen enkele kwalificatie binnen de richting Financiële beroepen sprake van krapte op de arbeidsmarkt. Commercieel Het werkgeversperspectief voor de kwalificatie Commercieel medewerker binnendienst is gemiddeld genomen ruim. Met als uitzondering de districten Noord, Middenwest en Noordwest, waar het perspectief gemiddeld is. Ten opzichte van de overige kwalificaties is dit relatief krap. Zo wordt er voor Contactcenter medewerker, Marketingmedewerker en Assistent communicatie een zeer ruime arbeidsmarkt verwacht. De ruime arbeidsmarkt voor de kwalificatie Commercieel medewerker binnendienst komt vooral door de relatief grote vraag naar deze kwalificatie. Voor de drie relatief nieuwe commerciële kwalificaties (Contactcenter teamleider, Medewerker evenementenorganisatie en Junior accountmanager) zijn er nog niet voldoende gegevens beschikbaar om betrouwbare conclusies aan te verbinden. Bank- en verzekeringswezen Voor de kwalificatie Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen is in het hele land sprake van een zeer ruime arbeidsmarkt. ICT Binnen de richting ICT is voor vrijwel alle kwalificaties sprake van een zeer ruime arbeidsmarkt. De kwalificatie Applicatieontwikkelaar is hierop echter een uitzondering, en kent een gemiddeld werkgeversperspectief. Juridisch Voor alle kwalificaties binnen de richting Juridisch is sprake van een zeer ruime arbeidsmarkt. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 64 / 96

65 6 Perspectieven BPV In dit hoofdstuk staan de perspectieven voor beroepspraktijkvorming (BPV) centraal. Deze worden bepaald door de verwachte mate waarin met het reguliere aanbod van stageplaatsen door erkende leerbedrijven kan worden voorzien in de vraag vanuit het beroepsonderwijs. 6.1 CONFRONTATIE VRAAG EN AANBOD ECABO brengt op twee manieren de stagemarkt in beeld, namelijk door het gebruik van een berekeningsmodel en op basis van een jaarlijkse inventarisatie onder de eigen buitendienstadviseurs. In het berekeningsmodel wordt de actuele stand van zaken op de stagemarkt op het niveau van kwalificatierichting en kwalificatie berekend, door het geregistreerde aanbod aan leerplaatsen binnen erkende leerbedrijven van ECABO af te zetten tegen de vraag vanuit ROC s. De resultaten worden in zogenaamde Confrontatietabellen weergegeven. De berekening gebeurt op basis van een aantal aannames, bijvoorbeeld dat er op jaarbasis één leerplaats nodig is voor twee BOL-leerlingen en één per BBL-leerling. Het berekende verhoudingsgetal aanbod gedeeld door vraag is indicatief; er wordt van uitgegaan, dat aanbod en vraag gelijkmatig over het jaar zijn verdeeld. Op basis van het berekeningsmodel is in het volgende geografische overzicht per arbeidsmarktregio de verhouding aangegeven tussen het aantal beschikbare leerplaatsen en het (minimum) aantal benodigde leerplaatsen voor het hele ECABO-domein (figuur 6.1). Figuur 6.1 Verhouding aanbod en vraag leerplaatsen ECABO-domein Bron: ECABO, januari 2011 Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 65 / 96

66 In het geval dat de verhouding aanbod/vraag kleiner is dan 1, is de vraag naar leerplaatsen groter dan het aanbod. Hoe hoger het verhoudingsgetal boven de 1 ligt, hoe ruimer het aantal potentiële leerplaatsen per stagiair. Zoals aangegeven, betreft het hier standcijfers vanuit het berekeningsmodel. Het zijn geen stroomcijfers vanuit de werkelijke behoefte op basis van de planning van stageperioden in het jaar en omvang van de groepen stagiairs. Om te zorgen voor voldoende aanbod, zal daarom met een marge rekening gehouden moeten worden, om pieken in de vraag te kunnen opvangen. Als we aannemen, dat het (berekende) aanbod op enig moment in totaal minimaal zo groot moet zijn als de (berekende) vraag, om in de behoefte van het onderwijs te kunnen voorzien, geeft een verhoudingsgetal tussen 0 en 1 (grijs) in dat geval dus aan, dat er (mogelijk) een tekort bestaat. In dergelijke gevallen kan er extra actie nodig zal zijn, om alle leerlingen een leerplaats te kunnen bieden. De categorie tussen 1 en 1,5 (lichtblauw) geeft aan, dat er normaalgesproken voldoende leerplaatsen beschikbaar zouden moeten zijn. De categorie met een verhoudingsgetal van 1,5 en hoger (donkerblauw) geeft aan, dat er naar verwachting in ruime mate leerplaatsen beschikbaar zullen zijn. Uit het kaartje blijkt, dat de verhouding tussen het geregistreerde aanbod van stageplaatsen door leerbedrijven en de verwachte vraag naar stageplaatsen vanuit het onderwijs over het algemeen ruim voldoende is. Alleen in de regio Zaanstreek/Waterland is het verhoudingsgetal kleiner dan 1. Naar regio en naar ECABO-richting en - kwalificatie zijn er wel verschillen. Zo is bijvoorbeeld de verhouding bij de economisch-administratieve richtingen over het algemeen gunstig, met name bij Informatiedienstverlening, Secretariële beroepen, Commercieel, en Financiële beroepen (figuur 6.2). Daarentegen geven de verhoudingen voor de richtingen ICT, Juridisch en Orde en veiligheid aan, dat er (regionaal) met mogelijke knelpunten rekening gehouden moet worden. Figuur 6.2 Gemiddeld aantal leerplaatsen naar richting 0,00 2,00 4,00 6,00 8,00 10,00 SECRETARIEEL FINANCIËLE BEROEPEN COMMERCIEEL ICT JURIDISCH INFORMATIEDIENSTVERLENING ORDE EN VEILIGHEID BANK-EN VERZEKERINGSWEZEN TOTAAL Bron: ECABO, januari 2011 gemiddeld aantal leerplaatsen per richting januari 2011 Binnen de kwalificatierichtingen komen we op kwalificatieniveau ook verschillen tegen. Zo zijn er voor deelnemers aan de ICT niveau 4 - opleidingen Netwerkbeheerder, Applicatieontwikkelaar, en ICT-beheerder ruim voldoende leerplaatsen beschikbaar, terwijl dit niet geldt voor de ICT niveau 2 en -3 opleidingen en voor de niveau 4-opleiding Particulier digitaal onderzoeker. Bij Juridisch is er op richtingsniveau geen tekort aan leerplaatsen, maar op kwalificatieniveau zien we dat er met name voor de Juridisch medewerker - sociale zekerheid een groot tekort aan leerplaatsen wordt berekend, terwijl er een overschot is voor de Juridisch medewerker - personeel en arbeid. Binnen de richting Commercieel wordt alleen voor de Junior accountmanager een tekort berekend. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 66 / 96

67 6.2 CONCLUSIE Tabel 6.1 geeft de verwachte landelijke en regionale verhouding weer tussen aanbod van en vraag naar leerplaatsen voor de kwalificaties van ECABO in schooljaar De BPVperspectieven zijn gebaseerd op de inventarisatie in het najaar van 2010 onder de buitendienstadviseurs van ECABO. Zij hebben een inschatting gemaakt van de kans op stage voor de actuele kwalificaties van ECABO, op het niveau van de 30 arbeidsmarktregio s. Deze inschatting is mede gebaseerd op de cijfers uit de eerder genoemde Confrontatietabellen. De BPV-perspectieven geven de verwachte kans op een stageplaats aan. Een is gelijk-teken geeft aan, dat vraag en aanbod naar verwachting in evenwicht zullen zijn. Een min-teken geeft aan, dat de verwachte vraag groter zal zijn dan het aanbod. Dit betekent niet dat de leerling geen leerplaats tijdens de opleiding zal hebben, maar is wel een signaal dat met het reguliere aanbod naar verwachting niet in de vraag kan worden voorzien. Dit betekent dat de betrokken partijen tijdig extra actie zullen moeten ondernemen om alle leerlingen van een passende leerplaats te kunnen voorzien. Perspectieven landelijk Op landelijk niveau zijn de vooruitzichten op een stageplaats voor het grootste deel van de ECABO-kwalificaties voldoende tot ruim voldoende. Alleen voor de Particulier digitaal onderzoeker (niveau 4) en de Medewerker ICT (niveau 2) zijn de vooruitzichten ongunstig. Voor deze kwalificaties zijn er meer leerlingen dan er stagemogelijkheden zijn. Binnen de economisch-administratieve kwalificatierichtingen blijft een aantal opleidingen qua perspectief achter bij de rest, namelijk Arbeidsmarktgekwalificeerd assistent (niveau 1), Bedrijfsadministratief medewerker (niveau 2) en de niveau 4 opleidingen Juridisch medewerker - openbaar bestuur en Medewerker - sociale zekerheid. De vraag vanuit het onderwijs naar stageplaatsen is voor deze opleidingen groter dan het aanbod. Voor de relatief nieuwe opleiding Contactcenter teamleider (niveau 4) zijn er naar verwachting nog niet voldoende stageplekken beschikbaar. Binnen de richting Orde en veiligheid zijn de perspectieven op een stageplaats matig voor de Assistent toezicht en veiligheid (niveau 1). Op landelijk niveau zijn de perspectieven voor de Coördinator beveiliging (niveau 3) op basis van het gemiddelde over 30 arbeidsmarktregio s net voldoende. Ten opzichte van de prognose van vorig jaar zien we geen grote verschillen. Er is over het algemeen wel een lichte verbetering waarneembaar. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 67 / 96

68 Tabel 6.1 Kans op stage naar kwalificatie, landelijk en naar district Crebo-nr Kwalificatie NL Noord Oost Secretariële beroepen Midden west Directiesecretaresse/managementassistent (4) + =/+ + + =/ Secretaresse (3) =/+ =/+ =/+ =/+ =/+ = =/ Telefonist/receptionist (2) = =/- =/- = = = = Secretarieel medewerker (2) = =/- =/- = = =/- = Arbeidsmarktgekwalificeerd assistent (1) =/- =/- = - =/- - =/- Financiële beroepen Assistent accountant (4) = - =/- + =/+ = =/ Bedrijfsadministrateur (4) = = =/- =/+ = = =/ Salarisadministrateur (4) = = =/- + + = = Financieel administratief medewerker (3) = = = = = - =/ Bedrijfsadministratief medewerker (2) =/- - - =/- =/- =/- =/- Commercieel Assistent communicatiemedewerker (4) = =/- =/- = = = = Marketing medewerker (4) = =/- = = = = =/ Medewerker evenementenorganisatie (4) =/- =/- =/- =/- - = = Contactcenter teamleider (4) =/- = =/- = - =/ Junior accountmanager (4) = =/- =/- = = =/+ = Commercieel medewerker binnendienst (3) =/+ = =/+ =/+ =/+ =/+ = Contactcenter medewerker (3) =/+ = = + + =/- =/+ Bank- en verzekeringswezen ICT Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (4) = =/+ = = = =/- = Applicatie ontwikkelaar (4) =/+ =/+ + + =/+ = =/ Netwerkbeheerder (4) =/+ = + =/+ =/+ = = ICT-beheerder (4) =/+ = =/+ =/+ =/+ = = Particulier digitaal onderzoeker (4) Medewerker beheer ICT (3) = = =/+ = = =/- =/ Medewerker ICT (2) =/- Juridisch Medewerker - personeel en arbeid (4) =/+ = =/+ =/+ + = =/ Medewerker - sociale zekerheid (4) =/- =/ =/- = Juridisch medewerker - zakelijke dienstverlening (4) = - =/- = = =/+ = Juridisch medewerker - openbaar bestuur (4) =/- =/- =/- - =/- =/- = Informatiedienstverlening Bibliotheekmedewerker (4) = = = =/+ =/+ X = Informatieverzorger (4) = =/+ = = = =/- X Orde en veiligheid Coördinator beveiliging (3) = = =/- =/- =/- =/- =/ Handhaver toezicht en veiligheid (3) = =/+ = = = =/+ X Aankomend onderofficier (3) = = = = = = = Beveiliger (2) = = = = =/- = = Medewerker vrede en veiligheid (2) = = = = = = = Medewerker toezicht en veiligheid (2) = =/+ =/+ =/- = = = Assistent toezicht en veiligheid (1) =/- X = =/- - - =/- Noord west Zuid west Zuid oost Legenda De tekens zijn indicatief voor de verwachte mate waarin in schooljaar met het reguliere aanbod van leerplaatsen bij erkende leerbedrijven naar verwachting in de vraag vanuit het onderwijs kan worden voorzien. Kans op stage: + : goed =/+ : ruim voldoende = : voldoende (evenwicht tussen vraag en aanbod) =/- : matig - : gering (dreigend tekort) x : niet van toepassing Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 68 / 96

69 Perspectieven regionaal De verwachte regionale kansen op een stageplaats wijken op een beperkt aantal punten sterk 29 af van het landelijke beeld. In het Noorden wijken de perspectieven voor de Juridisch medewerker - zakelijke dienstverlening (niveau 4) in negatieve zin af. Het beeld in het Middenwesten is voor de niveau 4 opleidingen Assistent accountant en Salarisadministrateur gunstiger. Voor de laatstgenoemde opleiding geldt dat ook in het Noordwesten. In het Zuidwesten is sprake van ongunstigere vooruitzichten voor de Contactcenter medewerker (niveau 3) en in het Zuidoosten geldt dat voor de Applicatieontwikkelaar (niveau 4). Voor de Coördinator beveiliging (niveau 3) geldt op basis van het gemiddelde van de onderliggende regio s een matig perspectief in vijf van de zes districten. De regionale perspectieven verschillen niet sterk met die van vorig jaar. Alleen voor de Medewerker vrede en veiligheid (niveau 2) zijn ze in vijf van de zes districten naar voldoende bijgesteld, omdat Defensie het aanbod afstemt op de vraag, zodat er per definitie sprake is van een evenwichtssituatie. 29 Positieve of negatieve afwijking van meer dan een categorie, bv. + t.o.v. = of =/- t.o.v. =/+ Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 69 / 96

70 Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 70 / 96

71 7 Conclusies en aanbevelingen We besluiten met een samenvatting van de belangrijkste ontwikkelingen op de arbeids- en onderwijsmarkt en de daaruit voortvloeiende arbeidsmarkt- en BPV-perspectieven voor de afzonderlijke ECABO-kwalificaties. Zo wordt duidelijk in welke mate vraag naar en aanbod van arbeid en leerplaatsen op elkaar zijn afgestemd. We sluiten dit hoofdstuk af met enkele aanbevelingen voor onderwijsinstellingen en werkgevers. 7.1 CONCLUSIES Arbeidsmarkt In de jaren 2011 en 2012 zal ondanks een werkgelegenheidsafname (van respectievelijk 0,35 en 0,15%) het eerste herstel na de crisis zichtbaar zijn. Op middellange termijn ( ) wordt een beperkte groei van de werkgelegenheid verwacht, vanwege de dempende werking van de kabinetsbezuinigingen. In 2015 wordt slechts een groei van 0,9% verwacht. Het totale ECABO-domein (jaarlijks gemiddeld 0,2%) kent ten opzichte van Nederland (0,3%) een minder positieve werkgelegenheidsontwikkeling gedurende de periode In drie van de zes ECABO-richtingen zal de werkgelegenheid afnemen, namelijk Juridisch (jaarlijks gemiddeld -0,3%), Bank- en verzekeringswezen (-0,2%) en ICT (-0,1%). Daarentegen zal de werkgelegenheid in de richting Secretariële beroepen (0,4%), Financiële beroepen (0,3%) en Commercieel (0,3%) nog groeien. In 2010 zijn er binnen het ECABO-domein ongeveer vacatures ontstaan, waarmee het ECABO-domein circa 24,6% vormt van het totale aantal (ontstane) vacatures binnen Nederland ( ). Het merendeel van de vacatures binnen het ECABO-domein is op mboniveau: vacatures (56%), terwijl er vacatures op hbo-niveau zijn (44%). Ongeveer de helft van de mbo-vacatures is geschikt voor schoolverlaters. Naar verwachting zal het aantal nieuwe mbo-vacatures voor ECABO-functies blijven stijgen naar in Binnen het ECABO-domein heeft de richting Commercieel het grootste aantal mbo-vacatures (37.400), gevolgd door Financiële beroepen (22.500), en Secretariële beroepen (20.800) Onderwijs Het aantal leerlingen dat in schooljaar staat ingeschreven voor een ECABOgerelateerde mbo-opleiding is bijna , een kleine afname ten opzichte van het jaar ervoor. De richting ICT is de grootste, gevolgd door Financiële beroepen, Commercieel, en Secretariële beroepen. Ten opzichte van het jaar ervoor waren er in % meer gediplomeerden in ECABO-richtingen, namelijk ruim De grootste groep hierbinnen vormt Financiële beroepen, gevolgd door ICT. Vanuit hun mbo-opleiding in het ECABO-domein gaan de meeste mbo-verlaters aan het werk (45%), een andere grote groep doet een vervolgopleiding (34%), anderen combineren werk en opleiding (11%) of zijn werkloos (8%). Het aandeel mbo-verlaters dat doorstudeert of werk en opleiding combineert, is voor ECABO-richtingen hoger en het aandeel dat gaat werken lager dan gemiddeld binnen het mbo. Het aandeel mbo-verlaters dat direct na de opleiding gaat werken is relatief groot in de richting Secretariële beroepen. Ook gaan leerlingen vanuit de laagste drie mbo-niveaus significant vaker werken dan leerlingen met een opleiding op het hoogste mbo-niveau, die vaker doorstuderen. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 71 / 96

72 7.1.3 Beroepspraktijkvorming Op peildatum januari 2011 bevat het bedrijvenregister van ECABO bijna erkende leerbedrijven met een erkenning voor gemiddeld bijna twee kwalificatierichtingen. Veruit de meeste leerbedrijven behoren tot de bedrijfssector zakelijke dienstverlening (28%), gevolgd door handel en reparatie (13%) en vervoer en communicatie (9%). Binnen de richtingen Secretariële beroepen, Financiële beroepen en Commercieel vinden we veruit de meeste erkende leerbedrijven, terwijl het aantal met een erkenning binnen Orde en veiligheid het kleinst is. Bij deze laatste kwalificatierichting is het gemiddeld aantal leerplaatsen met ruim zeven per leerbedrijf echter het grootst. In de ECABO-enquête onder leerbedrijven in november 2010 zijn onder andere ook enkele vragen gesteld over het verwachte aanbod van leerplaatsen binnen het ECABO-domein. Op de vraag of er in plaats voor stagiairs is, antwoordde bijna tweederde van de leerbedrijven bevestigend. Vorig jaar was dat iets hoger. De meeste bedrijven geven daarbij de voorkeur aan een BOL-stagiair. In totaal worden er voor schooljaar circa leerplaatsen verwacht, vooral voor de richtingen Secretariële beroepen, ICT en Commercieel Confrontatie vraag en aanbod Vanuit theoretisch oogpunt is er sprake van evenwicht op de arbeidsmarkt als vraag naar en aanbod van arbeid zowel in kwalitatieve als kwantitatieve zin goed op elkaar zijn afgestemd. Voor de stagemarkt geldt dit voor vraag naar en aanbod van leerplaatsen. Als er sprake zou zijn van een evenwichtssituatie betekent dat goede arbeidsmarkt- en stageperspectieven voor de leerling en geen knelpunten in de personeelsvoorziening voor werkgevers. In de praktijk blijken vraag en aanbod echter vaak niet in evenwicht te zijn. Vanuit de optiek van schoolverlaters is er sprake van ongunstigere arbeidsmarktperspectieven wanneer de vraag naar gediplomeerden vanuit een bepaalde opleiding geringer is dan het aanbod. En er is sprake van ongunstigere stageperspectieven wanneer de vraag naar leerplaatsen groter is dan het (reguliere) aanbod van leerplaatsen bij erkende leerbedrijven. Vanuit de optiek van werkgevers gaat het erom, in hoeverre ze kunnen voorzien in hun personeelsbehoefte. Hoe groter de discrepantie tussen vraag en aanbod is, hoe groter de potentiële knelpunten en hoe ongunstiger de perspectieven. Perspectieven schoolverlaters en werkgevers Voor werkgevers is er op twee kwalificaties na sprake van een zeer ruime arbeidsmarkt op meetmoment september De arbeidsmarkt is ruim voor de Commercieel medewerker binnendienst (3) en gemiddeld voor de Applicatieontwikkelaar (4). Voor schoolverlaters zijn de arbeidsmarktperspectieven tot en met 2015 goed voor de volgende kwalificaties: Telefonist/receptionist (2) Salarisadministrateur (4) Contactcenter teamleider (4) Junior accountmanager (4) Commercieel medewerker binnendienst (3) Contactcenter medewerker (3) Applicatieontwikkelaar (4) Netwerkbeheerder (4) Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 72 / 96

73 De perspectieven zijn ruim voldoende voor: Secretaresse (3) Assistent accountant (4) Marketing medewerker (4) Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (4) Juridisch medewerker - personeel en arbeid (4) Daarentegen zijn perspectieven matig voor de volgende kwalificaties: Directiesecretaresse/Managementassistent (4) Secretarieel medewerker (2) Particulier digitaal onderzoeker (4) Medewerker - sociale zekerheid (4) Coördinator beveiliging (3) De minst gunstige arbeidsmarktperspectieven voor schoolverlaters zijn er voor: Arbeidsmarktgekwalificeerd assistent (1) Medewerker beheer ICT (3) Medewerker ICT (2) Assistent toezicht en veiligheid (1) Perspectieven arbeidsmarkt en beroepspraktijkvorming In tabel 7.2 worden de arbeidsmarktperspectieven (vertikaal) en BPV-perspectieven (horizontaal) met elkaar geconfronteerd, waardoor een beeld ontstaat van de uitgangspositie voor leerlingen qua kans op een arbeidsplaats en stageplaats. Tabel 7.2 Confrontatie arbeidsmarkt- en BPV-perspectieven ECABO, landelijk =/- Arbeidsmarkt + =/+ = - Bron: Etil, ECABO + =/+ = =/- - COM niveau 3 M dw bd SEC niveau 2 Tel/Rec COM niveau 4 CCTL COM niveau 3 CCmdw FIN niveau 4 SA ICT niveau 4 AO ICT niveau 4 NB SEC niveau 3 JUR PA COM niveau 4 jram FIN niveau 4 AsAcc COM niveau 4 M M CM BV ICT niveau 4 ICT Beh FIN niveau 3 FIN niveau 2 FIN niveau 4 BA COM niveau 4 AsCommdw JUR OB JUR ZD IDV Bibliotheek IDV InfVerz BPV O&V niveau 3 Handh TV O&V niveau 3 AOO O&V niveau 2 Beveiliger O&V niveau 2 M dw V&V O&V niveau 2 M dw T&V COM niveau 4 M dwevorg SEC niveau 4 SEC niveau 2 Secmdw JUR SZ ICT niveau 4 PDO O&V niveau 3 Coordbev ICT niveau 3 AKA ICT niveau 2 O&V niveau 1 As T&V Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 73 / 96

74 We zien met betrekking tot het landelijke beeld, dat voor de meeste kwalificaties het arbeidsmarktperspectief en het BPV-perspectief in algemene zin voldoende tot goed te noemen is. Dit zijn de kwalificaties in het groene gebied. Voor een aantal kwalificaties gaan gunstige arbeidsmarktperspectieven samen met wat minder gunstige BPV-perspectieven (het gele gebied rechtsboven). Het betreft de kwalificaties Contactcenter teamleider (niveau 4), Bedrijfsadministratief medewerker (2), Medewerker Evenementenorganisatie (4), en Juridisch medewerker - openbaar bestuur (4). Voor een aantal andere kwalificaties gaan gunstige BPV-perspectieven samen met een minder gunstig arbeidsmarktperspectief (het gele en oranje gebied linksonder). Dit betreft de kwalificaties Directiesecretaresse/managementassistent (4), Secretarieel medewerker (2), Coördinator beveiliging (3), en Medewerker beheer ICT (3). Voor de kwalificatie Medewerker - sociale zekerheid (4) zijn zowel de vooruitzichten op een baan als op een stageplaats matig. De minst gunstige arbeidsmarkt- en BPV-perspectieven treffen we aan bij de kwalificaties in het rode gebied: Medewerker ICT (2), Particulier digitaal onderzoeker (ICT niveau 4), Arbeidsmarktgekwalificeerd assistent (1) en Assistent toezicht en veiligheid (1). De regionale arbeidsmarktperspectieven wijken niet sterk af ten opzichte van het landelijke beeld. Voor de regionale stageperspectieven geldt een sterke afwijking op een beperkt aantal punten. In het Noorden wijken de perspectieven voor de Juridisch medewerker - zakelijke dienstverlening (niveau 4) in negatieve zin af van het beeld in Nederland. Het beeld in het Middenwesten is voor de niveau 4 op-leidingen Assistent accountant en Salarisadministrateur gunstiger. Voor de laatstgenoemde opleiding geldt dat ook in het Noordwesten. In het Zuidwesten is sprake van ongunstigere vooruitzichten voor de Contactcenter medewerker (niveau 3) en in het Zuidoosten geldt dat voor de Applicatieontwikkelaar (niveau 4). Met betrekking tot beroepspraktijkvorming is het van belang meer leerplaatsen ingevuld te krijgen voor de kwalificaties waar knelpunten worden voorzien, door het beschikbare aanbod aan stageplaatsen beter te benutten en door bij de organisatie en planning van de stageperiodes zo goed mogelijk aan te sluiten bij de wensen en mogelijkheden van de leerbedrijven. Als er meer opleidingsinstellingen in dezelfde regio opereren is onderlinge afstemming belangrijk, om de beschikbare stagecapaciteit optimaal te gebruiken. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 74 / 96

75 7.2 AANBEVELINGEN We gaan achtereenvolgens in op de aanbevelingen voor onderwijsinstellingen en voor werkgevers. Aanbevelingen voor onderwijsinstellingen ECABO doet er alles aan om ervoor te zorgen dat het bedrijfsleven over genoeg goed opgeleide medewerkers beschikt. Het gaat daarbij zowel om een kwalitatieve als een kwantitatieve match. Onderwijsinstellingen hebben tegenwoordig een zorgplicht: voor de opleidingen die zij aanbieden, moeten genoeg (leer-)werkplekken beschikbaar zijn. Omdat de baankansen het beste zijn voor de opleidingen op de hogere mbo-niveaus, is het zinvol dat leerlingen doorleren. Geef eerlijke voorlichting Goede studie- en beroepenvoorlichting aan jongeren, die overwegen een (andere) mboopleiding te volgen, is cruciaal. Onderwijsinstellingen dienen leerlingen te adviseren en te begeleiden in hun keuze voor een geschikte (vervolg)studie. Geef daarbij niet alleen informatie over de inhoud van een opleiding of beroep, maar schets ook de stage- en baankansen voor de leerling. Per regio kunnen de accenten in de voorlichting verschillen, afhankelijk van de regionale perspectieven. Het is zinvol om wervingscampagnes te richten op een brede doelgroep, bijvoorbeeld ook op ouderen, herintreders en werklozen. Stimuleer doorleren Door de huidige economische situatie kiezen mbo ers al vaker voor doorleren op een hoger niveau. Dat is verstandig, want gediplomeerden die verder leren verbeteren hun startpositie op de arbeidsmarkt. Het is dus zinvol om dit te stimuleren, bijvoorbeeld door de combinatie werken en leren (duale trajecten) aan te bieden. Stimuleer werkervaring Steeds vaker geven werkgevers de voorkeur aan een medewerker met werkervaring. Juist door stage-, werkervaringsplaatsen en leerbanen krijgen (aanstaande) schoolverlaters ook de nodige werk- en vakinhoudelijke ervaring. Dit verbetert hun positie ten opzichte van de meer ervaren werkzoekenden. Houd rekening met de stagemarkt Met betrekking tot beroepspraktijkvorming is het van belang meer leerplaatsen ingevuld te krijgen voor de kwalificaties waar knelpunten worden voorzien, door het beschikbare aanbod aan stageplaatsen beter te benutten en door bij de organisatie en planning van de stageperiodes zo goed mogelijk aan te sluiten bij de wensen en mogelijkheden van de leerbedrijven. Als er meer opleidingsinstellingen in dezelfde regio opereren is onderlinge afstemming belangrijk, om de beschikbare stagecapaciteit optimaal te gebruiken. Bij een betere afstemming tussen de vraag en het aanbod op de stagemarkt nemen de regionale tekorten of overschotten aan stageplaatsen af (de zogenoemde mismatch ). Onderwijsinstellingen moeten hiervoor kritisch bezien of de regionale arbeids- en stagemarkt de grote groepen leerlingen en schoolverlaters wel kan opnemen. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 75 / 96

76 Aanbevelingen voor werkgevers Investeer in huidige werknemers Omdat ervaren krachten straks met pensioen gaan is het goed nu al te investeren in medewerkers die de vrijkomende arbeidsplaatsen op moeten vullen. Dit betekent investeren in (aanvullende) scholing van personeel. Wellicht kunnen ook herintreders of mensen die elders hun baan zijn kwijtgeraakt bij- of omgeschoold worden, wanneer er weinig aanbod is op de arbeidsmarkt. Het is daarvoor van belang op de hoogte te zijn van de inhoud van de opleidingen en de waarde van diploma s. Investeer nú al in toekomstige werknemers Bied stages aan. Door praktijkleerplaatsen aan te bieden, komen werkgevers in contact met potentiële arbeidskrachten. Hierdoor doen leerlingen al werkervaring op, waar de werkgever van profiteert. Werk mee aan goed onderwijs. Help het onderwijs door ECABO te vertellen wat werknemers (starters) moeten kennen en kunnen, over welke vaardigheden zij moeten beschikken en welke taken zij moeten uitvoeren. Voor een goede match op de arbeidsmarkt is immers niet alleen een kwantitatieve maar zeker ook een kwalitatieve afstemming van belang. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 76 / 96

77 Bronvermelding CBS - DUO/CFI - Centrale Financiën Instellingen - Deelnemers en gediplomeerden MBO en VO tot en met schooljaar 2010/2011, Zoetermeer. Colo - Visiedocument informatie arbeidsmarkt en beroepsonderwijs, Zoetermeer, Uitvoeringsdocument arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie, Zoetermeer, Richtlijnen Arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie, ECABO - Arbeidsmarktmonitor ECABO Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs Register erkende leerbedrijven, januari Leerplaatsenbank januari E,til - Arbeidsmarkt ECABO-domein , Maastricht, maart Arbeidsmarkt ECABO-domein , Maastricht, mei Rijnland advies - Onderzoek arbeidsmarkt in de particuliere beveiliging ECABO, Wehl, juli ROA - Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt - De Arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2014, Maastricht, november AIS-systeem tot 2014, Maastricht, december Toppen Onderzoek & Beleid - Gediplomeerden van het MBO van opleidingen ECABO schooljaar , Utrecht, november UWV WERKbedrijf - Arbeidsmarktprognose , Amsterdam juni Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 77 / 96

78 Bijlage 1 Onderzoeksmethodiek Ontwikkelingen arbeidsmarktmodel en verfijning onderzoeksresultaten ECABO is in 2007 samen met Etil en Research voor Beleid een traject gestart om samen de ontwikkelingen aan de vraag- en aanbodzijde van de arbeidsmarkt voor het ECABO-domein in beeld te brengen. De resultaten worden op een zeer laag detailniveau gepresenteerd. Etil heeft hiervoor een model opgezet waarmee het mogelijk is om - op basis van het combineren van gegevens - een zo goed mogelijk beeld te geven van de arbeidsmarkt voor ECABOberoepen. Doordat Etil dit onderzoek nu voor het vierde jaar op rij uitvoert, groeit de hoeveelheid gegevens waarop de resultaten gebaseerd kunnen worden. De resultaten uit de nieuwe Arbeidsmarktmonitor van ECABO, de jaarlijkse enquête onder leerbedrijven, zijn gebruikt. Hieraan hebben in november bedrijven deelgenomen. Verder zijn er nieuwe en betere vacaturegegevens van Jobfeed, wordt meer rekening gehouden met interne doorstroom binnen het mbo en substitutie tussen schoolverlaters en overig aanbod op de arbeidsmarkt. Door het gebruik van nieuwe gegevens kunnen er verschillen in de uitkomsten optreden ten opzichte van het voorgaande jaar. Door de nieuwe informatie in het model te combineren met de eerder verkregen onderzoeksresultaten over het niveau en samenstelling van de vraag binnen het ECABO-domein naar richting, kwalificatie, regio en sector wordt echter een plausibeler beeld verkregen. Methodiek werkgelegenheid Huidige structuur werkgelegenheid Voor het in beeld brengen van het aantal arbeidsplaatsen naar ECABO-richting en sector wordt aangesloten bij de werkgelegenheidsgegevens uit de Enquête Beroeps- Bevolking (EBB). Binnen het model is een koppeling gemaakt tussen de ECABOrichtingen en de bijbehorende beroepsgroepen. De werkgelegenheid binnen de EBB wordt uitgedrukt in werkzame personen. Binnen het arbeidsmarktmodel van ECABO wordt daarentegen uitgegaan van aantal arbeidsplaatsen, waarvoor gebruik wordt gemaakt van de gegevens van het LISA. Binnen het model is een correctiemechanisme opgenomen om de EBB-gegevens uit te drukken in aantal arbeidsplaatsen. Over het aantal arbeidsplaatsen naar kwalificatie zijn onvoldoende betrouwbare gegevens beschikbaar. Binnen het model wordt het aantal arbeidsplaatsen naar kwalificatie en regio daarom geraamd. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van de vacaturegegevens naar kwalificatie en sector en de sectorale vacaturegraden naar ECABO-richting. Werkgelegenheidsprognose Voor het in beeld brengen van de verwachte werkgelegenheidsontwikkeling binnen het ECABO-domein worden de gegevens over de werkgelegenheidsstructuur binnen het ECABOdomein gecombineerd met Etil s landelijke werkgelegenheidsprognose van het totale aantal arbeidsplaatsen naar regio en sector voor de periode Hiervoor wordt de verwachte werkgelegenheidsontwikkeling naar regio en sector gerelateerd aan de sectorstructuur van de afzonderlijke ECABO-richtingen en -kwalificaties naar regio. Etil veronderstelt hierbij, dat de ECABO-richtingen gekenmerkt worden door een relatief positieve werkgelegenheidsontwikkeling als de bedrijfssectoren waarin deze richting sterk vertegenwoordigd zijn een relatief positieve werkgelegenheidsontwikkeling kennen. Bij het prognosticeren van de totale werkgelegenheid naar regio en sector wordt naast de inzichten van Etil ook gebruik gemaakt van de verwachtingen van het CPB, UWV en het EIM. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 78 / 96

79 Methodiek ontstane vacatures Huidige structuur vacatures Voor het aantal vacatures op mbo- en hbo-niveau naar ECABO-richting en sector wordt aangesloten bij de vacaturegegevens van Jobfeed. De gegevens van Jobfeed hebben echter betrekking op een deel van de totale vacaturemarkt, zodat deze gegevens opgehoogd dienen te worden. Deze ophoging vindt plaats op basis van de door het EIM ontwikkelde ophogingsfactoren naar ECABO-richting en sector. Voor het in beeld brengen van de vacaturegegevens op mbo-niveau naar kwalificatie wordt aangesloten bij de resultaten van de ECABO-enquête. Om te corrigeren voor eventuele uitschieters worden de enquêteresultaten vergeleken met de gegevens van de voorgaande jaren en de geregistreerde vacaturegegevens op het niveau van de kwalificaties binnen Jobfeed. Vacatures geschikt voor schoolverlaters: de basis om het aantal vacatures geschikt voor schoolverlaters in beeld te brengen wordt gevormd door de enquêteresultaten over de relatie vacature geschikt/niet-geschikt voor schoolverlaters. Verder wordt hierbij ook gebruik gemaakt van gegevens van het CBS en het UWV WERKbedrijf. Vacatureprognose Voor het in beeld brengen van de verwachte vacatureontwikkeling binnen het ECABO-domein worden de vacaturegegevens over het ECABO-domein gecombineerd met Etil s landelijke prognose van het totale aantal ontstane vacatures naar regio en sector voor de periode Door de verwachte vacatureontwikkeling naar regio en sector te relateren aan de sectorstructuur van de afzonderlijke ECABO-richtingen en -kwalificaties naar regio wordt een prognose verkregen van de vacatureontwikkeling binnen het ECABO-domein. Etil veronderstelt hierbij dat de ECABO-richtingen gekenmerkt worden door een relatief positieve vacatureontwikkeling als de bedrijfssectoren waarin deze richting sterk vertegenwoordigd zijn een relatief positieve vacatureontwikkeling kennen. Bij het prognosticeren van de totale vacatureontwikkeling naar regio en sector wordt naast de inzichten van Etil ook gebruik gemaakt van de verwachtingen van het CPB, UWV en het EIM. Methodiek arbeidsmarktinstroom van schoolverlaters Huidige arbeidsmarktinstroom Voor het in beeld brengen van de huidige arbeidsmarktinstroom worden de gegevens van DUO-CFI over het aantal gediplomeerden en de interne doorstroom binnen het mbo gekoppeld aan de gegevens van Toppen over de bestemmingen van mbo-schoolverlaters. Verwachte arbeidsmarktinstroom Om de verwachte arbeidsmarktinstroom van schoolverlaters gedurende de periode te bepalen heeft Etil een rekenmodel ontwikkeld. Naast de eerder genoemde bronnen wordt binnen dit rekenmodel verder gebruik gemaakt van het aantal deelnemers (DUO-CFI), de referentieramingen van het ministerie van OC&W, de verwachte demografische ontwikkelingen (CBS) en de verwachte instroom van schoolverlaters naar opleidingstype (ROA). Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 79 / 96

80 Methodiek arbeidsmarktperspectieven Hieronder wordt de gevolgde methodiek voor de berekening van het arbeidsmarktperspectief voor schoolverlaters en voor werkgevers kort toegelicht. Voor schoolverlaters (kans op werk) Het verwachte aantal ontstane vacatures geschikt voor schoolverlaters wordt afgezet tegen de verwachte instroom vanuit het onderwijs. De berekende perspectieven geven de perspectieven weer over de periode De relatief grote waardes van vacatures per schoolverlater zijn een direct gevolg van het feit dat er in principe circa zes ontstane vacatures per jaar voor iedere schoolverlater zijn. Met behulp van de ECABO-enquête is dit jaar beter inzicht verkregen in het substitutie-effect en de concurrentie met overige aanbodcategorieën en is ervoor gekozen de indicator anders te formuleren dan in de voorgaande onderzoeken het geval is geweest, door rekening te houden met: aandeel vacatures niet geschikt voor schoolverlaters waarvoor werkgevers aangeven geen voorkeur te hebben voor schoolverlaters of overige aanbodcategorieën aandeel van kortdurig niet-werkende werkzoekenden dat als concurrent voor schoolverlaters gezien kan worden. Indicator arbeidsmarktperspectief schoolverlaters Waarde Symbool Typering >= 7 + Goed 5,5-7 =/+ Ruim voldoende 4-5,5 = Voldoende 3-4 =/- Matig < 3 - Gering Voor werkgevers (arbeidsmarktkrapte indicator) De openstaande vacatures in september 2010 worden afgezet tegen de som van de instroom vanuit het onderwijs en kortdurig niet-werkend werkzoekenden. Door het aanbod te delen door het aantal vacatures zijn waarden berekend die indicatief zijn voor de krapte op de arbeidsmarkt. Mogelijke effecten van substitutie worden hierin niet meegenomen, het betreft uitsluitend een vergelijking tussen vraag en aanbod binnen een bepaalde kwalificatie. Wanneer de waarde dichter bij 1 ligt, zullen werkgevers minder moeite hebben de gewenste personeelssamenstelling te realiseren. Indicator werkgeversperspectief Waarde Symbool Typering >= 1,0 + Zeer ruim 0,8-1,0 =/+ Ruim 0,6-0,8 = Gemiddeld 0,4-0,6 =/- Krap < 0,4 - Zeer krap Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 80 / 96

81 Bijlage 2 Indeling bedrijfssectoren Tabel B2.1 Indeling bedrijfssectoren Sectornr. Omschrijving sector SBI 2008 Sectie SBI 2008 Afdeling 1. Landbouw en visserij A Industrie en nutsbedrijven B, C, D en E Bouw F Handel en reparatie G Horeca I Vervoer en communicatie 30 H en J en Financiële dienstverlening 31 K Zakelijke dienstverlening L, M en N Overheid O Onderwijs P Zorg en welzijn Q Cultuur en overige dienstverlening R en S Bron: CBS - Statline 30 Dit is een samentrekking van vervoer en opslag en informatie en communicatie. 31 Deze bedrijfssector wordt ook wel financiële diensten of bank- en verzekeringswezen genoemd. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 81 / 96

82 Bijlage 3 Regio-indeling Tabel B3.1 Regioverbanden ECABO - UWV 32 ECABO-regio UWV-district Noord Noordoost Oost Middenwest Noordwest Noordwest Zuidwest Zuid Zuidoost Nummer Arbeidsmarktregio 1 Groningen 2 Friesland 3 Drenthe 4 IJsselvechtstreek 5 Twente 6 Stedendriehoek 7 Achterhoek 8 Midden-Gelderland 9 Zuid-Gelderland 10 Rivierenland 11 Oost-Utrecht 12 Midden-Utrecht 13 Gooi- en Vechtstreek 14 Flevoland 19 Holland Rijnland 20 Midden-Holland 21 Haaglanden 15 Noord-Kennemerland en West-Friesland 16 Zuid-Kennemerland 17 Zaanstreek/Waterland 18 Groot Amsterdam 22 Drechtsteden 23 Rijnmond 24 Zeeland 25 West-Brabant 26 Midden-Brabant 27 Noordoost-Brabant 28 Zuidoost-Brabant 29 Noord- en Midden-Limburg 30 Zuid-Limburg Bron: ECABO 32 Bij enkele arbeidsmarktregio s is sprake van overlap: ze zijn o.b.v. aandeel in postcodes gekoppeld aan een district. Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 82 / 96

83 In het onderstaande kaartje van Nederland zijn de zes UWV-districten weergegeven met de onderliggende 30 arbeidsmarktgebieden. Figuur B3.1 UWV-districten en arbeidsmarktgebieden Bron: ECABO Monitor arbeidsmarkt en beroepsonderwijs 83 / 96