ÉÉN MILJOEN NEDERLANDSE HUISHOUDENS IN DE KOU GELATEN

Transcriptie

1 ÉÉN MILJOEN NEDERLANDSE HUISHOUDENS IN DE KOU GELATEN Met het oog op de aankomende verkiezingen, heeft Sia Partners een studie uitgevoerd naar een significant probleem in Nederland: Energiearmoede. Deze studie geeft een inschatting van het aantal huishoudens dat door energiearmoede getroffen wordt en beschrijft het verschil met reguliere armoede. Tevens worden een aantal suggesties gedaan om energiearmoede te bestrijden. Aantal huishoudens in energiearmoede bereikt grens van één miljoen Zoek op internet naar energiearmoede in Nederland en de kans is groot dat het aantal van huishoudens naar voren komt. Waar komt dan opeens de één miljoen vandaan? In Nederland wordt energiearmoede vaak één op één aan armoede gekoppeld en daarmee aan een belangrijke indicator van armoede: de lage-inkomensgrens. Dit zou betekenen dat energiearmoede alleen huishoudens treft die onder een bepaalde inkomensgrens vallen en niet de huishoudens die boven deze inkomensgrens zitten. Een aanzienlijk deel van de huishoudens dat aan energiearmoede lijdt zit echter boven de lageinkomensgrens, die gehanteerd wordt voor het risico op armoede. In België wordt de totale energiearmoede aan de hand van een drietal indicatoren (Figuur 1) berekend: gemeten -, verborgen- en subjectieve energiearmoede 1. Het aantal van huishoudens, waarover zoals gezegd vaak in Nederland wordt gesproken, heeft uitsluitend betrekking op de categorie gemeten energiearmoede (gea). Daarmee wordt voorbij gegaan aan huishoudens die in één van de twee andere categorieën vallen en ook in energiearmoede leven. Naar schatting gaat het hierbij in totaal om nog eens huishoudens 2. Rekening houdend met overlap tussen de indicatoren, komt het totaal aantal huishoudens dat in Nederland in energiearmoede leeft daarmee op meer dan één miljoen uit. Geen 100% overlap tussen energiearmoede en armoede Vaak wordt gedacht dat met het bestrijden van armoede ook het probleem van energiearmoede wordt aangepakt. Ondanks dat er een verband bestaat tussen energiearmoede en het risico op armoede, zijn er duidelijke verschillen. Om te bepalen of een huishouden in armoede leeft, wordt vaak uitsluitend gekeken naar het inkomen. Is het inkomen lager dan 60% van de mediaan van de inkomens van de bevolking, dan is er sprake van armoede 3. Voor energiearmoede geldt dat er, naast de hoogte van het inkomen, nog twee factoren van invloed zijn. Dit zijn de hoogte van de energierekening en slechte wooncondities. Deze drie factoren hoeven niet tegelijkertijd op te treden. Zo kan het zijn dat een huishouden een inkomen heeft dat boven de lage-inkomensgrens ligt, maar onder slechte wooncondities leeft.

2 FIGUUR 1 INDICATOREN VAN ENERGIEARMOEDE FIGUUR 2 VERHOUDING TUSSEN ENERGIEARMOEDE EN RISICO OP ARMOEDE Sia Partners ENERGIEARMOEDE IN NEDERLAND Maart

3 Verdere analyse laat zien dat, ondanks dat er een overlap is, de concepten van armoede en energiearmoede verschillende delen van de bevolking raken. Figuur 2 laat zien dat 47% van de huishoudens die in energiearmoede leven, niet aan de criteria voldoen die wordt gehanteerd voor het monitoren van het risico op armoede 4. Daarmee kan worden gesteld dat om energiearmoede doeltreffend te kunnen bestrijden een aanpak dient te worden gekozen die verder reikt dan het bestrijden van armoede alleen. Gebeurt dit niet dan kan dit betekenen dat ruim energiearme huishoudens niet worden geholpen. Geen aandacht voor energiearmoede bij politiek Den Haag De laatste twee jaar lijkt er op lokaal niveau toenemende aandacht voor het onderwerp energiearmoede te zijn en zien we met enige regelmaat nieuwe initiatieven ontstaan om het probleem te bestrijden (zie Figuur 3). Wat hierbij dient te worden opgemerkt, is dat naast deze initiatieven, veel initiatieven zijn opgestart om energie efficiëntie te bewerkstelligen of de energietransitie te stimuleren. Energiearmoede is dan in sommige gevallen een bijvangst, maar staat niet centraal. Daarmee is het aantal initiatieven met als primaire doelstelling het bestrijden van energiearmoede, alsmede het aantal huishoudens dat wordt bereikt, tot op heden beperkt. Het probleem bestrijden waar het zich voordoet, is belangrijk en noodzakelijk. Temeer omdat er tot op heden bij het kabinet beperkt aandacht voor dit onderwerp lijkt te zijn. Zo komt, gemeten vanaf 1995, het woord energiearmoede in slechts 24 parlementaire documenten voor, tegenover keer het woord energietransitie en ruim maal het woord energiebesparing 5. Onlangs nog gaf het kabinet aan geen voorstander te zijn van het voorstel van de Europese Commissie om energiearmoede permanent te monitoren en er tweejaarlijks over te rapporteren 6. Een analyse van de verkiezingsprogramma s van 13 partijen laat zien dat de term energiearmoede in geen enkel verkiezingsprogramma voorkomt, terwijl de termen energietransitie en energiebesparing respectievelijk 38 en 48 keer staan opgenomen 7. Dit betekent weinig goeds voor de één miljoen huishoudens. Gegeven de omvang van het probleem en het feit dat het om een Nederland breed probleem gaat, is de vraag of lokale initiatieven in combinatie met generiek sociaal beleid en specifiek afsluitbeleid voldoende zijn om energiearmoede te bestrijden. FIGUUR 3 VOORBEELDEN VAN INITIATIEVEN OM ENERGIEARMOEDE TE BESTRIJDEN Social housing subsidy Motie Amsterdam Utrecht Energielegioen Legend Breda Public Private Public/Private Tilburg National initiatives Energy saving Energy poverty Energieflex Dalfsen Apeldoorn Energiebank Coalitieakkoord Nijmegen Eind 2015 is de Stichting Energiebank Nederland gestart De Energiebank helpt huishoudens om hun energierekening blijvend te verlagen. Met behulp van energiecoaches doorlopen huishoudens een traject van energiebewustwording, waarin zij gestimuleerd en geholpen worden om energie te besparen. Daarnaast ontvangen huishoudens een pakket met energiebesparende producten. Tot slot geeft de Energiebank een direct steuntje in de rug via een korting op de energierekening. Dit alles met als doel om met korte termijn hulp een langdurig effect te bereiken. Sia Partners ENERGIEARMOEDE IN NEDERLAND Maart

4 Wat te doen met één miljoen huishoudens? Dat de winter op zijn retour is en dat het in Nederland economisch beter gaat, is prettig maar gaat de energiearmoede onder één miljoen huishoudens niet oplossen. Wat dan wel? De situatie van huishoudens die te kampen hebben met energiearmoede is divers. Dit maakt het bestrijden van het probleem complex, maar laten we dan tenminste met elkaar een goed begin maken. Mede op basis van ervaringen uit andere landen, zou dit begin er als volgt uit kunnen zien: Versterk succesvolle lokale initiatieven en zorg voor het olievlek effect; Deel kennis tussen partijen die energiearmoede bestrijden. Dit draagt bij aan een verhoogde efficiency van het bestrijden van het probleem; Maak werk van een nationale energiearmoedemonitor. Een beter inzicht in de omvang en ontwikkeling van energiearmoede maakt het mogelijk om beter en gerichter te werk te gaan; Ten slotte is gerichte steun vanuit het kabinet cruciaal. Hierin zijn verschillende vormen denkbaar. Om te beginnen zou het helpen als ingezien wordt dat generiek sociaal beleid niet afdoende is in de bestrijding van energiearmoede. Verder zou het volgende kabinet de positie ten opzichte van het bestrijden van energiearmoede kunnen heroverwegen. De lente en zomer lenen zich er uitstekend voor om bovenstaande punten in de steigers te zetten en daarmee te zorgen dat, voordat de winter van zijn intrede doet, het aantal huishoudens in energiearmoede transparant is, gemonitord en eenduidiger bestreden kan worden. In het verlengde van het energieakkoord zou er wellicht gewerkt kunnen worden aan een energiearmoede-akkoord. Referenties 1. Huybrechs F. & Meyer S. (2011), Energiearmoede in België, OASeS-UA/CEESE-ULB, 200 p. + bijlagen 2. Analyse Sia Partners 3. Definitie Eurostat. In Nederland wordt bij het bepalen van het armoedecijfer door o.a. het CBS een afwijkende definitie gehanteerd en naar meer factoren gekeken. Voor dit artikel is uitgegaan van de Europese definitie 4. Analyse Sia Partners, op basis van Eurostat en Koning Boudewijnstichting (2016), Barometer Energiearmoede ( ). Dit vanwege het ontbreken van data voor Nederland Verordeningen en richtlijn marktontwerp elektriciteitsmarkt, Vergaderjaar Kamerstuk nr Analyse Sia Partners van de verkiezingsprogramma s van 13 politieke partijen Sia Partners ENERGIEARMOEDE IN NEDERLAND Maart

5 CONTACT AND AUTHORS DIMAR ANNEN Associate Partner dimar.annen@sia-partners.com ALEXANDRE VIVIERS Senior Consultant alexandre.viviers@sia-partners.com DIEDERIK KUIPERS Consultant diederik.kuipers@sia-partners.com ABOUT SIA PARTNERS Founded in 1999, Sia Partners is an independent global management consulting firm with over 850 consultants and an annual turnover of USD 150 million. The Group has 20 offices in 15 countries, including the U.S., its second biggest market. Sia Partners is renowned for its expertise in the Energy, Banking, Insurance, Telecommunications and Transportation sectors. The Energy practice comprises consultants dedicated to the sector and its challenges. Our teams work locally with Governments, regulators, nonprofit organizations and energy actors in order to fight energy poverty, all around the world. Abu Dhabi PO Box West Tower #605 Abu Dhabi Mall - UAE Amsterdam Barbara Strozzilaan HN Amsterdam - Netherlands Brussels Av Henri Jasparlaan, Brussels - Belgium Casablanca 14, avenue Mers Sultan Casablanca - Morocco Charlotte 401 N. Tryon Street 10th Floor Charlotte, NC USA Doha PO Box Doha Tornado Tower #2238 West Bay - Qatar Dubai PO Box Shatha Tower office #2115 Dubai Media City Dubai - UAE Hong Kong 23/F, The Southland Building, 48 Connaught Road Central Central - Hong Kong Houston 800 Town and Country Blvd, Suite 300 Houston, TX USA London 2nd Floor, 4 Eastcheap London EC3M 1AE - UK Luxembourg 7 rue Robert Stumper L-2557 Luxembourg Lyon 3 rue du Président Carnot Lyon - France Milan Via Gioberti Milano - Italy Montreal 2000 McGill College, Suite 600 Montreal QC H3A 3H3 Canada New York 40 Rector St, Suite 1111 New York, NY USA Paris 12 rue Magellan Paris - France Riyadh PO Box Shatha Tower office #2115 Dubai Media City Dubai - UAE Rome Via Quattro Fontane Roma - Italy Singapore 137 Market Street #10-02 Grace Global Raffles Singapore Tokyo Level 20 Marunouchi Trust Tower-Main Marunouchi, Chiyoda-ku Tokyo Japan For more information, visit: Follow us on LinkedIn and Sia Partners ENERGIEARMOEDE IN NEDERLAND Maart