Vroege interventie voor kinderen met gedragsproblemen Prof. Dr. Caroline Braet

Transcriptie

1 Vroege interventie voor kinderen met gedragsproblemen Prof. Dr. Caroline Braet I. CONCEPTUALISERING II. NORMALE ONTWIKKELING VAN AGRESSIE? III. LONGITUDINAAL ONDERZOEK IV. RISICOFACTOREN V. VROEGE INTERVENTIE? VI. CONCLUSIE EN TOEKOMSTPERSPECTIEF

2 Gedragsproblemen: Voornaamste reden van aanmelding in GGZ Probleem zowel voor jongere als voor omgeving Kost voor de maatschappij! Voorbeelden - diefstallen - vandalisme - wreedheden aan dieren - anderen aanvallen - ruziestoken

3 Definitie agressie: Gedrag dat bedoeld is om een ander te schaden en deze ander ook werkelijk schaadt, waarbij deze ander de schade wil vermijden Implicaties: Niet louter vijandigheid Geen onopzettelijke schade >< Regelovertredend gedrag Alle gedrag dat in strijd is met op dat moment voor de betreffende persoon geldende regels Formele regels en gedragscodes/verwachtingen Ouderlijke regels >< Wettelijke regels >< Schoolreglement

4 Stoornissen? CONDUCT-DISORDER (CD) OPPOSITIONAL DEFIANT DISORDER (ODD) 2 vormen ODD: dwarsheid, liegen, vaak driftig, ruzies maken, enz Vroegere aanvang CD: vernielingen aanbrengen, agressie, stelen enz. Meer storend, meer contexten & pervasiever, Rechten van de ander worden geschonden Verschillen in SOORT PROBLEMEN, ERNST, AANVANGSLEEFTIJD en het AANTAL SYMPTOMEN l

5 NORMALE ONTWIKKELING VAN AGRESSIE? % Voorbeeld van onderzoek Observatie van agressief gedrag door Tremblay & LeMarquand, (2001) Girls Boys AGE (years)

6 Aggression NORMALE ONTWIKKELING VAN AGRESSIE? Chronic Hi Desist Mod Desist Low Age Voorbeeld van FU-onderzoek : Observatie van Stabiliteit van agressief gedrag door Nagin & Tremblay (1999)

7 MEER LONGITUDINAAL ONDERZOEK? De studies van ROBINS Antisociale kinderen... Antisociale volwassen? (50%) Antisociale volwassenen...antisociaal kind? (JA) Eén bepaald type van deviant gedrag: één keer dief altijd dief?? Niveau van deviant gedrag

8 Fase 3

9 Longitudinaal onderzoek : Predictieve waarde van vroege screening? Lochman & CPPRG (1995) Hoe hoger sensitiviteit, hoe minder vals negatieven Hoe hoger specificiteit, hoe minder vals positieven Sensitivity Specificity False Positive False Negative 1 st Grade Externalizing % 21% 4 th -5 th Grade Externalizing % 6%

10 I. CONCEPTUALISERING II. NORMALE ONTWIKKELING VAN AGRESSIE? III. LONGITUDINAAL ONDERZOEK IV. RISICOFACTOREN V. VROEGE INTERVENTIE? VI. CONCLUSIE EN TOEKOMSTPERSPECTIEF

11 Risicofactoren op niveau kind? Temperament: Infants with difficult temperament at 6 months, involving fussiness, difficultness, unadaptability, resistance to control, and latency to calming, tend to have higher maternal-rated conduct problems by age 8 years (Bates et al, 1991) Irritable babies have more cortisol reactivity (Keenan, 2002) MAAR Difficult temperament infants may be most at risk for conduct problems when they experience maladaptive parenting, indicating another form of diathesis-stress (Coon et al, 1992)

12 Risicofactoren op interpersoonlijk niveau? Proximale Gezinsfactoren: OPVOEDING Inconsistent optreden Hard straffen Gebrek aan warmte, sensitiviteit en monitoring Belang van vertrouwensband: Motiveert tot aanleren sociaal vaardig gedrag bij kind Internaliseren van regels Monitoring: rol van openhartig vertellen door kind Distale gezinsfactoren: conflicten tussen ouders, echtscheiding, inkomen, opleidingsniveau, psychosociale problemen, delinquentie, sociaal netwerk, tienermoederschap; bloostelling aan alcohol, drugs en lood tijdens zwangerschap

13 Kind: Mag ik een snoepje? Moeder antwoordt : Neen

14 Kind blijft zeuren Moeder twijfelt : zegt nee, nee

15 Na lang gezeur Moeder antwoordt: vooruit ééntje

16 Risicofactoren op hogere orde niveau? Bredere sociale omgeving Lage SES Onveilige of arme buurt Hoge mobiliteit en anonimiteit Kleine huisvesting Wapenbezit in gezin Blootstelling aan geweld Opm.: Geweld op televisie voornamelijk invloed als problemen reeds aanwezig, dan voorkeur en hogere gevoeligheid Kwaliteit van kinderopvang School, leerklimaat en sociaal klimaat

17 Vroege interventie? Ouders: DOEL: afname dwingende interacties HOE? - Observatie van je kind - Positieve betrokkenheid - Correcte omgang met discipline en sancties - Leren gebruiken van Problem-solving & humor - Cognitieve aspecten: mythen bespreken School: - Samenstelling klasgroepen heterogeen: = minder deviancytraining

18 Individuele behandeling: - Training in sociale vaardigheden - Leren woede te controleren - Ps-strategieën (sociaal-cognitief) - Cognitieve interventies, sociale informatieverwerking - Geen medicatie

19 Voorbeeld: Intervention for Aggressive Children and their Parents: The Coping Power Program John E. Lochman, PhD The University of Alabama Box , Department of Psychology, The University of Alabama Tuscaloosa, AL ;

20 Goal Sheet For: Joan Barth Week of: 6 / 4/ 01/ Monday Tuesday Y N John Lochman Wednesday Y N. Thursday Y N John Lochman Friday Y N John Lochman Y N John Lochman Met Goals 1-2 Days = 1 point 3-4 Days = 2 points 5 Days = 3 points Goal: I will keep my hands to myself during lunch time. I, Joan Barth, have chosen the above goal and am responsible for doing my best to meet this goal and having my teacher sign this sheet daily.

21 Anger Management Training: Stay calm. Just relax. As long as I keep my cool, I m in control. What she says doesn t matter. I ll grow up, not blow up. It s too bad he has to act like this. I don t need to prove myself to any one

22 Effectieve programma s: ecologische programma s Andere voorbeelden: Multisysteemtherapie (Henggeler), LIFT (Patterson), FAST Track (Lochman e.a.), PARTNERS (Webster-Stratton), Minder Boos en Opstandig (Vande Wiele & Matthijs), Triple P ( Sanders) Samen sterker Terug Op Pad, Ugent wim de mey

23 Evidence based werken: STOP4-7 als concrete casus.

24 wim de mey

25 Het STOP4-7 programma Samen sterker Terug Op Pad Een vroeg interventie- of preventieprogramma: kindtraining oudertraining en huisbezoeken leerkrachttraining en schoolbezoeken (coaching van leerkrachten) wim de mey

26 Doelgroep kinderen tussen vier en zeven jaar oud; een klinische score op de Gedragsvragenlijst voor kinderen, versie ouders (CBCL) of versie leerkracht (TRF), externaliseren ADHD of een lichte vorm van ASS: geen tegenindicatie wim de mey

27 Werkzaam Aantonen 4 Doeltreffend Tonen 3 Veelbelovend Onderbouwen 2 Potentieel Beschrijven 1 Effect onbekend Aanmodderen 0

28 STOP4-7: de maat genomen Beschrijven? Inhoud (doelgroep, interventies, uitkomsten) Context (personeel, materieel, organisatie) Onderbouwen? Theorie Tonen? Voor- en nametingen, doelevaluatie, klanttevredenheid Aantonen? RCT of vergelijkbaar design wim de mey

29 Het STOP programma Een totaalconcept: ouder én kind én school Groepsprogramma met individuele aanvulling op maat Laagdrempelig: gratis, deels aan huis, vervoer en kinderopvang kunnen geregeld worden wim de mey

30 Oudertraining Opvoedingsvaardigheden: tien bijeenkomsten/twee uur per bijeenkomst observeren en opvolgen van gedrag positieve bekrachtiging: geven van complimenten in functie van versterken van zelfvertrouwen structuur bieden: duidelijkheid en voorspelbaarheid wim de mey

31 Inhoud oudertraining (vervolg) Positieve bekrachtiging: werken met een token economy Negeren Gebruik van time-out Straffen Probleemoplossing Controleren van eigen negatieve gevoelens Luisteren naar en praten met kinderen Stimuleren van schoolwerk wim de mey

32 Kindtraining maximum tien kinderen tien weken, een volle dag per week een zeer gestructureerd dagverloop veel complimenten voor kleine prestaties vaardigheden die kinderen nodig hebben in sociale contacten en bij schoolwerk (o.a. probleemoplossingsvaardigheden) wim de mey

33 Kindtraining: vaardigheden Gehoorzamen Omgaan met gevoelens Probleemoplossing Zelfcontrole Delen van materiaal Op de beurt wachten Luisteren Samenwerken en -spelen wim de mey

34 wim de mey

35 Probleemoplossing Stap 1: Stop! Ik heb een probleem. Stap 2: Ik zoek verschillende oplossingen. Stap 3: Ik kies één oplossing. Stap 4: Ik voer de oplossing uit. Stap 5: Is mijn probleem opgelost? wim de mey

36 wim de mey

37 wim de mey

38 wim de mey

39 wim de mey

40 wim de mey

41 Zelfcontrole Woorden voor boosheid Boosheidsthermometer Waar voel ik boosheid in mijn lichaam? Schildpadtechniek Relaxatie wim de mey

42 wim de mey

43 Begeleidershouding Minstens zo belangrijk als de inhoud van de training. Erg gericht op bekrachtiging: veel complimenten. Belang van duidelijkheid en voorspelbaarheid: stevige structuur en weinig, maar consequent gehanteerde regels wim de mey

44 Leerkrachttraining Drie of vier sessies (drie uur) theoretische introductie een stimulerend basisklimaat: structuur én aanmoediging positieve bekrachtiging: werken met een token economy gebruik van negeren, time-out en straffen (disciplineren) het kindprogramma stimuleren van contact ouder-leerkracht (communicatie) wim de mey

45 Ontwikkeling van STOP4-7 Gegroeid vanuit de ervaringen met een dagelijkse praktijk, vanuit onvrede en onmacht. Deelname aan een onderzoeksproject aan de UGent, deel verzamelen kennis rond ontwikkeling antisociaal gedrag en effectieve vroege interventies of preventie. wim de mey stop

46 Ontwikkeling STOP4-7 Gebaseerd op wetenschappelijke inzichten over de beïnvloedbare factoren in de ontwikkeling van antisociaal gedrag Gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek naar effectieve interventies Gebaseerd op onderzoeks- en klinisch werk van het Oregon Social Learning Center (Gerald Patterson) wim de mey

47 Onderzoek naar deze interventie? Intake Voor- metingen Interventie 10 weken Nameting Nazorg zes maanden Follow up meting

48 Significante veranderingen Minder gedragsproblemen bij het kind zowel thuis (CBCL) als op school (TRF) Meer positief ouderlijk gedrag, minder inconsequent (en hard disciplineren) (SOG) Meer voldoening (en competenter) (PSOC) Betere probleemoplossingvaardigheden (Wally)

49 Effectiveness: resultaten (N= 201) Premeting Gem. T-score (sd) Postmeting Gem. T-score (sd) Significantieni veau Meetinstrument Effectgrootte CBCL externaliseren (8.68) (10.84) TRF externaliseren (9.68) (9.35) SOG positief (5.61) (3.64) SOG inconsequent (2.57) (2.09)

50 Studie STOP: interactie-effect pre test * post test experimentele controle

51 Studie: resultaten in Vlaanderen (N = 184) en Nederland (N = 68) * * Vlaanderen Nederland controlegroep pre post

52 Klinische significantie Nederland: 22,6% niet klinisch; 3,7% subklinisch (26,3%) Vlaanderen: 42,9% niet klinisch; 9,5% subklinisch wim de mey stop

53 Percent Tevredenheid ouders ontevreden redelijk tevreden zeer tevreden TEVREDEN

54 Doet het programma recht aan ouders als ouders? 1. Bereikbaarheid: problemen met bekendheid en profiel van het STOP4-7 programma als drempel. 2. Beschikbaarheid: ook bij de begeleiders terechtkunnen voor andere problemen. Weinig afhakers = veel zorg voor ouders? 3. Betaalbaarheid: gratis, maar: zich vrij moeten maken, privacy opgeven en zich uiten als een ouder van een gedragsmoeilijk kind is duur. 4. Bruikbaarheid: het werkt, maar soms net niet voor het eigen kind. 5. Begrijpbaarheid: het is een behoorlijk transparant programma, maar begrijpen ouders wel de gevolgen van deelname?

55 Implicaties voor verder onderzoek en voor onze praktijk Meer onderzoek naar wat werkt voor wie. Welke zijn de werkende ingrediënten die zeker deel moeten uitmaken van het programma, en wat is facultatief? Aanhouden en versterken van de winst over langere termijn (huisbezoeken, telefonische contacten, vervolghulpverlening) wim de mey stop