Hey jij daar! We wensen je heel veel succes vandaag en op je examen straks! Namens het team van de Nationale Examentraining,

Transcriptie

1 Trainingsboek Nederlands VMBO 2016

2 Hey jij daar! Welkom op de examentraining Nederlands VMBO! Het woord examentraining zegt het al: trainen voor je examen. Tijdens deze training behandelen we de examenstof in blokken en oefenen we ermee. Daarnaast besteden we ook veel aandacht aan de vaardigheden voor je examen; je leert handigheidjes, krijgt uitleg over de meest voorkomende vragen en leert uit welke onderdelen een goed antwoord bestaat. Verder gaan we in op hoe je de stof het beste kunt aanpakken, hoe je verder komt als je het even niet meer weet en vooral ook hoe je zorgt dat je overzicht houdt. Naast de grote hoeveelheid informatie die je krijgt, ga je zelf ook aan de slag met examenvragen. Tijdens het oefenen hiervan zijn er genoeg trainers beschikbaar om je verder te helpen, zodat je leert werken met de goede strategie om je examen aan te pakken. Hierbij is de manier van werken belangrijk, maar je kunt natuurlijk altijd inhoudelijke vragen stellen; ook over de onderdelen die niet klassikaal behandeld worden. Voor iedere vraag zijn er uiteraard uitwerkingen beschikbaar, maar gebruik deze informatie naar eigen inzicht. Vergeet niet dat je op je examen ook geen uitwerkingen krijgt. Sommige vragen worden klassikaal besproken, andere vragen moet je zelf nakijken. Mocht je nog meer willen oefenen na deze examentraining, neem dan een kijkje op Daar vind je oude examens en ons lesmateriaal van vorig jaar. Na de tips volgen het programma voor vandaag en de bijbehorende opgaven. We verwachten niet dat je alle opgaven binnen de tijd af krijgt, maar probeer steeds zo ver mogelijk te komen. Als je niet verder komt, vraag dan om hulp! We willen je graag leren hoe je er wél uit kunt komen. En onthoud goed, nu hard werken scheelt je straks misschien een heel jaar hard werken We wensen je heel veel succes vandaag en op je examen straks! Namens het team van de Nationale Examentraining, Eefke Meijer Hoofdcoördinator Nationale Examentraining Nederlands VMBO

3 Tips en trics bij het voorbereiden en tijdens je examens Examens voorbereiden Tip 1: Heb vertrouwen in jezelf Laat je niet gek maken door uitspraken als Nu komt het er op aan. Het examen is een afsluiting van je hele schoolperiode. Je hebt er dus jaren naartoe gewerkt en hebt in die tijd veel kennis en kunde opgedaan om examen te kunnen doen. In al die jaren ben je nooit wakker geworden om vervolgens te ontdekken dat al je kennis was verdwenen. De beste garantie voor succes is voorbereiden, en dat is nu net wat je al die jaren op school hebt gedaan. Heb vooral vertrouwen in jezelf! Tip 2: Bereid je goed voor Om jezelf goed voor te bereiden op je eindexamen maak je een planning, leer je de stof en oefen je met vragen. Hoe pak je dit nou het beste aan? Begin allereerst met het maken van een overzicht van alle stof en een planning. Je kunt bijvoorbeeld een schema maken met daarin alle hoofdstukken die je moet leren en welke onderwerpen daarbij horen. Daarbij schrijf je wanneer je welk onderdeel gaat leren. Als je aan de slag gaat met leren, zorg dat je op tijd begint en plan dan niet teveel studieuren achter elkaar. Pauzes zijn noodzakelijk, maar zorg ervoor dat ze kort blijven, anders moet je iedere keer opnieuw opstarten. Wissel verschillende vakken af en wissel het leren af met oefenen. Op die manier kun je je beter concentreren en leer je effectiever. Wat je concentratie (en je planning) ook ten goede komt, is leren op vaste tijdstippen. Tip 3: Leer alsof je examens zit te maken Oefenen voor je examen bestaat natuurlijk ook uit het voorbereiden op de situatie zelf. Dit betekent dat je je leeromgeving zoveel mogelijk moet laten lijken op je examensituatie. Zorg dus voor zo min mogelijk afleiding (lees: leg je telefoon weg) en maak je tafel zo leeg mogelijk. Maak ook een keer een proefexamen met een timer of eierwekker erbij, zodat je weet hoe het is om voor langere tijd een examen te maken en zodat je weet hoe je je tijd het beste in kunt delen. Tip 4: Herhaal de geleerde stof Belangrijk is om alle leerstof te herhalen! Wat heb je de vorige dagen ook alweer geleerd? Door te herhalen blijft de stof langer in je hoofd (lange termijn geheugen) en verklein je de kans dat je het weer vergeet. Zorg dat je de dag vóór het examen geen nieuwe stof meer hoeft te leren en dat je alles nog even doorneemt en herhaalt. Tip 5: Leer op verschillende manieren (lezen, schrijven, luisteren, zien en uitspreken) Alleen maar lezen in je boek verandert al snel in staren in je boek zonder dat je nog wat opneemt. Wissel het lezen van de stof in je boek dus af met het schrijven van een samenvatting. Let op dat je in een samenvatting alleen belangrijke punten overneemt, zodat het ook echt een samenvatting wordt. Kijk ook eens op Youtube, daar zijn talloze filmpjes te zien waarin de stof duidelijk wordt uitgelegd. Maak daar gebruik van, want op die manier komt de stof nog beter binnen omdat je er naar hebt kunnen luisteren. Met mindmaps zorg je er voor dat je de stof voor je kunt zien en kunt overzien. Het werkt tot slot heel goed om de stof aan iemand uit te leggen die de stof minder goed beheerst dan jij. Door uit te spreken Nationale Examentraining Nederlands VMBO

4 waar de stof over gaat merk je vanzelf waar je nog even in moet duiken en welke onderdelen je prima beheerst. Mindmap: Goed voor jezelf zorgen! Tip 1: Zorg voor voldoende beweging Eigenlijk is leren net als topsport: het vergt een goede voorbereiding, planning, rust, oefenen en concentratie. Om een goede prestatie te leveren, is het belangrijk dat je je fit voelt. Sporten en bewegen tussen het leren door en aan het einde van de dag is daarom aan te raden. Het doorbreekt de sleur van het leren, brengt zuurtstof naar de hersenen, zorgt voor ontspanning en dat je je weer opgeladen voelt om verder te gaan met leren. Tip 2: Zorg voor een goede balans tussen spanning en ontspanning Om een goede prestatie te leveren is er een goede balans nodig tussen spanning en ontspanning. Spanning zorgt ervoor dat je alert bent en ontspanning zorgt ervoor dat je je aandacht erbij kan houden. Teveel spanning is niet goed en teveel ontspanning ook niet. Als je merkt dat je té ontspannen bent en dat daardoor je concentratie en motivatie weg zijn, probeer dan voor jezelf doelen te stellen. Slagen met een 8 gemiddeld bijvoorbeeld, dan komt die gezonde spanning vanzelf. Als je té gespannen bent, probeer dan eens of mindfulness iets is voor jou of ga lekker sporten. Nationale Examentraining Nederlands VMBO

5 Tip 3: Zorg voor voldoende slaap Een nachtje doorblokken is geen slim idee. Je hebt namelijk slaap nodig om goed te kunnen functioneren en concentreren. Bovendien, tijdens je slaap wordt alle geleerde informatie van die dag vastgelegd in je geheugen. Langdurig onthouden lukt dus beter als je na het leren gaat slapen, in plaats van eindeloos door te blijven leren. Tip 4: Zorg dat je goed eet en drinkt Het onderzoek naar het verband tussen voeding en geheugen staat weliswaar nog in de kinderschoenen, toch weten we al een aantal handige dingen daarover. En waarom zou je daar geen gebruik van maken? Zo is het inmiddels duidelijk dat je hersenen veel energie nodig hebben in periodes van examens, dus ontbijt elke dag goed. Let dan wel op wat je eet, want brood, fruit en pinda s leveren meer langdurige energie dan koekjes en snoep. Koffie en thee bevatten cafeïne, wat kan zorgen voor een betere concentratie. Drink er echter niet teveel van; het kan je onrustig maken. En dan het examen zelf De dag is eindelijk gekomen. Je bent er klaar voor en de examens worden uitgedeeld. Je mag beginnen! Tip 1: Blijf rustig en denk aan de strategieën die je hebt geleerd Wat doe je tijdens het examen? - Lees rustig alle vragen - Blijf niet te lang hangen bij een vraag waar je het antwoord niet op weet - Schrijf zoveel mogelijk op maar. voorkom wel dat je onzinverhalen gaat schrijven. Dat kost uiteindelijk meer tijd dan dat het je aan punten gaat opleveren. - Noem precies het aantal antwoorden, de redenen, de argumenten, de voorbeelden die worden gevraagd. Schrijf je er meer, dan worden die niet meegerekend en dat is natuurlijk zonde van de tijd. - Vul bij meerkeuzevragen maar één antwoord in. Verander je je antwoord, geef dit dan duidelijk aan. - Ga je niet haasten, ook al voel je tijdsdruk. Tussendoor even een mini-pauze nemen is alleen maar goed voor je concentratie. - Let niet op wat klasgenoten doen. Sommige van hen zullen al snel klaar zijn, maar trek je daar niets van aan en ga rustig verder. - Heb je tijd over? Controleer dan of je volledig antwoord hebt gegeven op álle vragen. Hoe saai het ook is, het is belangrijk, je kunt immers gemakkelijk per ongeluk een (onderdeel van een) vraag overslaan. - Tot slot: bedenk van tevoren of je thuis je antwoorden van het zojuist gemaakte examen wilt nakijken. Hoe reageer je als blijkt dat je veel fouten hebt? Heeft dit negatieve of juist positieve invloed op het leerwerk voor de examens die nog komen gaan? Tip 2: Los een eventuele black-out op met afleiding Mocht je toch een black-out krijgen, bedenk dan dat je kennis echt niet verdwenen is. Krampachtig blijven nadenken versterkt de black-out alleen maar verder. Het beste is om even iets anders te gaan doen. Ga even naar de WC of leg gewoon even je pen neer. Als je Nationale Examentraining Nederlands VMBO

6 goed bent voorbereid, zit de kennis in je hoofd en komt het vanzelf weer boven. En mocht het bij die ene vraag toch niet lukken, bedenk dan dat je niet alle vragen goed hoeft te hebben om toch gewoon je examen te halen. Nationale Examentraining Nederlands VMBO

7 Hoe pak je open vragen en meerkeuzevragen aan? Een examen bestaat vaak uit een mix van open en meerkeuzevragen. Je hebt verschillende strategieën om tot het juiste antwoord te komen. Bij meerkeuzevragen gaat het erom dat je de juiste uitspraak of bewering kiest, bij meerkeuzevragen is het belangrijk dat je antwoord geeft op de vraag, dat je volledig bent of dat je de juiste berekening toepast. Meerkeuzevragen Veel leerlingen vinden meerkeuzevragen lastig. Er staan namelijk vaak meerdere antwoordmogelijkheden die op elkaar lijken. Hoe pak je zo n vraag nou het handigste aan? Tip 1: Omcirkel en streep de foute antwoorden weg Lees de vraag goed en omcirkel eventueel de belangrijkste kernwoorden uit de vraag. Vervolgens kun je het beste eerst nagaan welk antwoord je zelf zou geven. Daarna vergelijk je dat met alle antwoordmogelijkheden die er staan. Vaak kun je dan al de twee meest foute antwoord wegstrepen. Er blijven dan nog twee antwoorden over. Lees de vraag nogmaals en bekijk welk antwoord van de twee overgebleven antwoorden het meest volledig is. Tip 2: Blijf bij je gevoel Het komt je vast bekend voor: je krijgt een toets terug, waarbij je ziet dat je het goede antwoord toch nog op het laatst hebt veranderd in een antwoord dat fout blijkt te zijn. Daarom: je eerste ingeving blijkt meestal te kloppen. Verander je antwoord alleen als het een extreem wilde gok was, als je nieuwe inzichten hebt gekregen of als je de vraag per ongeluk verkeerd hebt gelezen. Tip 3: Gok als je het antwoord niet weet Het kan natuurlijk gebeuren dat je het antwoord echt niet weet op de vraag. Gok in dat geval het antwoord, wie weet gok je goed. Je hebt immers een kans van 1 op 4 en misschien zelfs groter als je een fout antwoord hebt weg kunnen strepen. Als je moet gokken, kun je dat slim doen : - Streep foute antwoorden eerst weg - Let op woorden als altijd, nooit of in geen enkel geval. Vaak zijn die fout. - Laat je niet leiden door de langste zin of het meest ingewikkelde antwoorden. - Heb je bij je vorige vragen al drie keer A geantwoord, trek je daar niets van aan. Een vierde keer A kan ook gewoon. - Bekijk welke antwoorden sterk op elkaar lijken, vaak is een van die twee antwoorden juist. Open vragen Tip 1: Wees volledig Het komt vaak voor dat vragen niet volledig worden beantwoord en dat je daardoor niet alle punten voor die vraag krijgt. Kijk daarom goed wat er precies gevraagd wordt. Let op woorden als: leg uit, verklaar, waarom etc. Als er gevraagd wordt naar twee redenen, let er dan op dat je ook echt twee redenen geeft. Als je er meer geeft, tellen die niet mee. Nadat Nationale Examentraining Nederlands VMBO

8 je het antwoord hebt opgeschreven, lees de vraag dan nog even door en kijk of je volledig bent geweest. Tip 2: Haal informatie uit de bronnen Vaak krijg je bij een vraag een bron erbij. Dit kan een kaart, afbeelding, grafiek, tabel of afbeelding zijn. Het goed bestuderen van de bron kan je al een eind op weg helpen in het beantwoorden van de vraag. Wat zie ik eigenlijk? Wat is de titel? Wat geeft de bron weer? Is er een legenda? Wat staat er op de x-as en y-as? Welke eenheden zijn er gebruikt? Wie is de maker? Staat er een jaartal bij? Tip 3: Schrijf tussenstappen op Je krijgt niet alleen punten voor het juiste antwoord, ook de tussenberekeningen leveren punten op. Het is jammer om die punten te verliezen, terwijl je wel weet hoe het moet. Tip 4: Schrijf nuttige informatie op Weet je het antwoord op de vraag niet, maar weet je wel iets nuttigs te melden over de vraag? Schrijf maar op! Vaak krijg je hier ook punten voor. Zorg er wel voor dat het relevant blijft en dat je geen onzin op gaat schrijven. Tip 5: Zorg dat je alles nog even controleert Je hebt de laatste vraag gemaakt en het liefst wil je zo snel mogelijk naar huis. Blijf toch nog even zitten en controleer je toets nog even. Heb je niet per ongeluk een vraag overgeslagen? Heb je antwoord gegeven op de vraag? Zijn je antwoorden leesbaar? Ben je nog iets vergeten? Nationale Examentraining Nederlands VMBO

9 Programma Blok 1 Blok 2 Blok 3 Blok 4 Blok 5 Blok 6 Blok 7 De tekst en de auteur Indeling van de tekst Functies en tekstrelaties Leesstrategieën Samenvatten Schrijven Oefenen Nationale Examentraining Nederlands VMBO

10 Welkom op de examentraining Nederlands VMBO Wat gaan we doen? Introductie en voorstelronde Theorieblok 1 De tekst en de auteur Theorieblok 2 Indeling van de tekst Koffiepauze Theorieblok 3 Functies en tekstrelaties Theorieblok 4 Leesstrategieën Lunchpauze Theorieblok 5 Samenvatten Middagsnack Theorieblok 6 Schrijven Avondeten Oefenen Afsluiting De tekst en de auteur Teksten in het eindexamen Tekstsoorten Auteur en schrijfdoel De vragen uit het eindexamen hebben betrekking op een viertal teksten; drie artikelen en één advertentie. Bij de advertentie en bij twee van de artikelen moet je vragen beantwoorden. Van het derde artikel moet je een samenvattingmaken. Alle teksten zijn eerder gepubliceerd in kranten of tijdschriften. Het zijn teksten over onderwerpen van maatschappelijke en beroepsmatige aard. Nationale Examentraining Nederlands VMBO

11 De tekst en de auteur Teksten in het eindexamen Tekstsoorten Auteur en schrijfdoel We onderscheiden drie soorten teksten: informatieve teksten instructieve teksten betogende teksten De tekst en de auteur Teksten in het eindexamen Tekstsoorten Auteur en schrijfdoel De auteur schrijft niet zomaar ; hij wil met zijn tekst effect bereiken. Een tekst heeft dus een bepaald doel. De doelen die jij moet kunnen onderscheiden zijn: o informeren o overtuigen o een mening geven o tot handelen aanzetten (of: activeren) o amuseren o gevoelens oproepen/uitdrukken Over het algemeen schrijft de auteur zijn tekst voor een bepaald publiek. Zijn tekst is bedoeld voor een specifieke groep mensen. Dat is de doelgroep. Het schrijfdoelen de doelgroep hebben natuurlijk met elkaar te maken. De tekst en de auteur Teksten in het eindexamen Tekstsoorten Auteur en schrijfdoel Oefenopgave: lees tekst 1 uit je boekje. Vraag 1 Wat is het voornaamste doel van deze advertentie? De lezers ertoe aansporen om A. bij de overheid te gaan werken B. een mening over privacy te ontwikkelen C. niet in onveilige situaties terecht te komen D. privacy te verdedigen tegen anderen Vraag 2 Voor wie is deze advertentie vooral bedoeld? A. Beveiligingsdeskundigen B. mensen die werk zoeken C. Mannen D. politieagenten Nationale Examentraining Nederlands VMBO

12 Indeling van de tekst Beeld, opmaak en indeling Onderwerp en hoofdgedachte Deelonderwerpen Teksten Een tekst vormt een samenhangend geheel. De onderdelen van een tekst houden verband met elkaar. Die verbanden worden ook wel tekstrelaties genoemd. Tekstrelaties zijn op verschillende niveaus aanwezig: op het niveau van letters, woorden, zinnen, alinea s, paragrafen, hoofdstukken, boeken Indeling van de tekst Beeld, opmaak en indeling Onderwerp en hoofdgedachte Deelonderwerpen Onderdelen die de het beeld en de opmaak van de tekst bepalen: De titel o maakt duidelijk waar de tekst over gaat (wat het onderwerp is) o trekt de aandacht. Tussenkopjes o Geven aan waar een nieuw tekstgedeelte begint; ze kondigen een nieuw deelonderwerp aan. Illustraties kunnen bedoeld zijn om o je te helpen begrijpen wat in de tekst wordt bedoeld. o de aandacht te trekken (bijvoorbeeld in een advertentie). o extra informatie te geven. Lettertypes o kunnen variëren (groot, klein, dik- of schuingedrukt), daardoor kun je de titel en de tussenkopjes snel herkennen. Tekst- en alinea-indeling Indeling van de tekst Beeld, opmaak en indeling Onderwerp en hoofdgedachte Deelonderwerpen Oefenopgave: bekijk tekst 1 uit je boekje. Vraag 3 Waarvoor dient de foto van de doucheruimte bij de kleedkamer? De foto dient als A. afbeelding van het werk dat in de tekst wordt aangeboden. B. bewijs dat de overheid zich meer met veiligheid moet bezighouden. C. uitleg bij een moeilijk woord uit de tekst. D. voorbeeld van de onderwerpen die je bij het Rijk tegenkomt. Vraag 4 Hoe is in deze advertentie de verhouding tussen foto en tekst? A. De foto ondersteunt de tekst. B. De foto voegt een nieuw inhoudselement toe aan de tekst. C. De tekst is pas begrijpelijk door de foto. D. De tekst verwijst naar de foto om een verkeerde uitleg uit te sluiten. Nationale Examentraining Nederlands VMBO

13 Indeling van de tekst Beeld, opmaak en indeling Onderwerp en hoofdgedachte Deelonderwerpen Indeling van een tekst: Inleiding o De schrijver trekt de aandacht van de lezer, waardoor die nieuwsgierig wordt naar de rest van de tekst. o Bijvoorbeeld met een anekdote of een voorbeeld. Maar hij kan ook een centrale vraag stellen of een deskundige aan het woord te laten. o In de inleiding wordt duidelijk wat het onderwerp van de tekst is. Kern o Het gedeelte van de tekst waar het eigenlijk om gaat. o Bestaat uit meerdere alinea s waarin verschillende deelonderwerpen worden besproken. Slot: o In het slot wordt de tekst afgerond. o De belangrijkste informatie uit de tekst wordt herhaald en/of er wordt een conclusie getrokken. o Soms staat er in het slot ook een aanbeveling. Indeling van de tekst Beeld, opmaak en indeling Onderwerp en hoofdgedachte Deelonderwerpen Alinea s Alinea s zijn typografisch herkenbaar: ze beginnen altijd op een nieuwe regel; in de examenteksten zijn de alinea s genummerd. Alinea s vormen inhoudelijk een eenheid. Ze bestaan uit zinnen die sterk onderling verband houden. Alinea s hebben een eigen (deel)onderwerp en een eigen hoofdgedachte, daarom worden ze ook wel de kleinste hoeveelheid tekst genoemd. De zin die de hoofdgedachte van een alinea bevat, wordt de kernzin genoemd. Indeling van de tekst Beeld, opmaak en indeling Onderwerp en hoofdgedachte Deelonderwerpen Hoofdonderwerp Het hoofdonderwerp van een tekst geeft in één of enkele woorden aan waar de tekst over gaat. Het onderwerp van een tekst is niet hetzelfde als de inhoud van een tekst. Twee teksten met hetzelfde onderwerp kunnen qua inhoud heel verschillend zijn. Het hoofdonderwerp van de tekst wordt meestal duidelijk in de eerste twee alinea s. Het hoofdonderwerp van een tekst vind je door globaal te lezen. Nationale Examentraining Nederlands VMBO

14 Indeling van de tekst Beeld, opmaak en indeling Onderwerp en hoofdgedachte Deelonderwerpen Hoofdgedachte Wat een schrijver precies over het onderwerp vertelt, noemen we de hoofdgedachte van een tekst. hoofdgedachte = onderwerp + wat er over dat onderwerp gezegd wordt. Vaak wordt er gevraagd naar de hoofdgedachte van een alinea. Soms wordt er in plaats van naar de hoofdgedachte, gevraagd naar de hoofdvraag, de overkoepelende vraag, of de centrale vraag. Indeling van de tekst Beeld, opmaak en indeling Onderwerp en hoofdgedachte Deelonderwerpen Tekstgedeelten en deelonderwerpen De kern van de tekst kun je verder onderverdelen in tekstgedeelten. Een tekstgedeelte bestaat uit één of meer alinea s. Elk tekstgedeelte behandelt een eigen deelonderwerp van de tekst. Voor het beantwoorden van kopjesvragen moet je bedenken wat het deelonderwerp van het tekstgedeelte is. Soms wordt er gevraagd naar de hoofdgedachte van een tekstgedeelte. Indeling van de tekst Beeld, opmaak en indeling Onderwerp en hoofdgedachte Deelonderwerpen Oefenopgave: bekijk tekst 2 uit je boekje. Vraag 5 Welk kopje geeft het beste de inhoud van alinea 3 weer? A. Montignacs bekende dieet B. Montignacs beperkte succes C. Montignacs nieuwste boek D. Montignacs omstreden theorie Vraag 6 Welk kopje geeft het beste de inhoud van het tekstgedeelte alinea 4 t/m 7 weer? A. De bijdrage van de voedselindustrie B. Erfelijkheid of gebrek aan beweging C. Gevolgen van een verkeerde opvoeding D. Oorzaken van overgewicht Nationale Examentraining Nederlands VMBO

15 Functies en tekstrelaties Functies van alinea s Tekstrelaties Signaalwoorden Functies van tekstgedeelten Alle elementen in een tekst staan daar met een bedoeling, ze hebben dus een bepaalde functie ze staan er niet voor niks! Ieder woord heeft een functie binnen een zin, iedere zin heeft een functie binnen een alinea en iedere alinea heeft een functie binnen de tekst. Functies en tekstrelaties Functies van alinea s Tekstrelaties Signaalwoorden Functies van alinea s Alinea s zijn vormen de grootste bouwstenen van een tekst een alinea heeft als geheel dan ook een functie binnen die tekst. De eerste alinea kan bijvoorbeeld de aanleiding voor het schrijven van de tekst beschrijven, of er wordt een probleemstelling geformuleerd, of er wordt een vraag gesteld. De laatste alinea heeft vaak als functie: een conclusie trekken, of een aanbeveling doen, of een samenvattinggeven. Functies en tekstrelaties Functies van alinea s Tekstrelaties Signaalwoorden Oefenopgave: bekijk tekst 3 uit je boekje. Vraag 7 De eerste alinea van een tekst kan onder meer de volgende functies hebben: 1. het stellen van de centrale vraag 2. het introduceren van een deskundige 3. het vooraf geven van een korte samenvatting 4. het beschrijven van een onderzoeksgebied Welke twee functies heeft de eerste alinea van deze tekst? A. 1 en 2 B. 1 en 3 C. 2 en 3 D. 3 en 4 Nationale Examentraining Nederlands VMBO

16 Functies en tekstrelaties Functies van alinea s Tekstrelaties Signaalwoorden Tekstrelaties zijn bepalend voor de opbouw van de tekst en de samenhang. De volgende tekstrelaties moet je kunnen herkennen: o oorzaak gevolg o doel middel o algemene uitspraak voorbeeld o vergelijking o tegenstelling o opsomming o voorwaarde o argumenten conclusie o samenvatting o verklaring Functies en tekstrelaties Functies van alinea s Tekstrelaties Signaalwoorden Tekstrelaties zijn vaak (maar niet altijd) te herkennen aan signaalwoorden. Signaalwoorden zijn woorden in de tekst je kunt ze dus onderstrepen, omcirkelen of markeren. Signaalwoorden zijn een belangrijk hulpmiddel om tekstrelaties te herkennen en inzicht te krijgen in de opbouw van de tekst. Signaalwoorden kunnen uit meer dan één woord bestaan. Functies en tekstrelaties Functies van alinea s Tekstrelaties Signaalwoorden Functie/verband Signaalwoorden en -zinnen ook, verder, dan, vervolgens, ten eerste ten tweede ten slotte, opsomming bovendien, niet alleen, behalve, daarbij maar, echter, daarentegen, doch, enerzijds anderzijds, daar staat tegenstelling tegenover, in tegenstelling tot in vergelijking met, vergeleken met, zoals, net als, evenals, vergelijking eveneens, hetzelfde, soortgelijke, analoog aan, ook doordat, waardoor, hierdoor, daardoor, zodat, te danken aan, te oorzaak gevolg wijten aan, het gevolg van, ten gevolge van, de oorzaak hiervan is, brengt met zich mee omdat, want, daarom, aangezien, vanwege, derhalve, namelijk, verklaring immers waarmee, daarmee, met dat doel, het doel is, door middel van, doel middel om, om te, met behulp van,door te, opdat, daartoe, teneinde Nationale Examentraining Nederlands VMBO

17 Functies en tekstrelaties Functies van alinea s Tekstrelaties Signaalwoorden Functie/verband Signaalwoorden en -zinnen voorwaarde als, indien, mits, tenzij, stel dat voorbeeld samenvattend conclusie bijvoorbeeld, als voorbeeld, zo, zoals, neem nou, ter illustratie, ter verduidelijking samengevat, kortom, kort gezegd dus, aldus, hieruit volgt, concluderend Functies en tekstrelaties Functies van alinea s Tekstrelaties Signaalwoorden Oefenopgave Lees tekst 4 en markeer de signaalwoorden. Geef van de gemarkeerde signaalwoorden aan op welk verband ze duiden. Functies en tekstrelaties Functies van alinea s Tekstrelaties Signaalwoorden Oefenopgave: bekijk tekst 3 uit je boekje. Vraag 8 Wat is het verband tussen alinea 3 en 4? A. In alinea 4 staat een argument voor de inhoud van alinea 3. B. In alinea 4 staat een gevolg van de inhoud van alinea 3. C. In alinea 4 wordt een bewijs gegeven voor de inhoud van alinea 3. D. In alinea 4 wordt iets aan de inhoud van alinea 3 toegevoegd. Vraag 9 Wat is het verband tussen alinea 5 en 6? A. Alinea 6 versterkt de inhoud van alinea 5. B. Alinea 6 vormt een tegenstelling met de inhoud van alinea 5. C. In alinea 6 staat een conclusie uit de inhoud van alinea 5. D. In alinea 6 staat het gevolg van de inhoud van alinea 5. Nationale Examentraining Nederlands VMBO

18 Leesstrategieën Leesstrategieën Globaal lezen Analyserend lezen Zoekend lezen De drie leesstrategieën die je tijdens je examen gebruikt: globaal (of oriënterend) lezen analyserend (of intensief) lezen zoekend lezen. Leesstrategieën Leesstrategieën Globaal lezen Analyserend lezen Zoekend lezen Doel: De hoofdlijn van de tekst vaststellen. Je kijkt met wat voor soort tekst je te maken hebt en waar de tekst over gaat. Leesstrategieën Leesstrategieën Globaal lezen Analyserend lezen Zoekend lezen 1. Lees de titel! 2. Bestudeer de bron 3. Lees de inleiding en het slot door De inleiding van een tekst omvat de eerste of de eerste twee alinea s. Uit de inleiding blijkt vaak het onderwerp van de tekst. Soms wordt er een hoofdvraag of een probleemstelling geformuleerd. Het slot omvat meestal de laatste, of de laatste twee alinea s. In het slot geeft de schrijver meestal een conclusie of een oplossing voor een probleem. soms geeft hij een samenvatting. 4. Lees nog een keer de titel Nationale Examentraining Nederlands VMBO

19 Leesstrategieën Leesstrategieën Globaal lezen Analyserend lezen Zoekend lezen Doel: Behalve over de inhoud probeer je ook iets te weten te komen over de opbouw van de tekst. Lees de tekst alinea-voor-alinea. Stop na elke alinea even met lezen! Maak met pen, potlood en markeerstift de structuuren de essentiële inhoudelijke elementen zichtbaar. Leesstrategieën Leesstrategieën Globaal lezen Analyserend lezen Zoekend lezen 1. Lees de alinea. 2. Omcirkeltijdens het lezen de signaalwoorden en signaalzinnen. Bedenk ook waarom je die signaalwoorden onderstreept. Welk verband ben je op het spoor? 3. Markeer de kernzin. Kernzin: de hoofdmededeling van de alinea. Vaak de eerste of de laatste zin. Soms staat de hoofdmededeling verspreid over twee zinnen markeer in dat geval beide zinnen. Soms kom je een alinea tegen zonder kernzin. Vraag je af hoe dat kan! 4. Onderstreep andere belangrijke informatie. Leesstrategieën Leesstrategieën Globaal lezen Analyserend lezen Zoekend lezen Oefenopgave Lees tekst 5 en markeer in elke alinea de kernzin. Nationale Examentraining Nederlands VMBO

20 Leesstrategieën Leesstrategieën Globaal lezen Analyserend lezen Zoekend lezen Doel: Het vinden van specifieke informatie in de tekst. Je zoekt gericht. Gebruik je tijdens het maken van de vragen waarbij naar specifieke informatie uit de tekst gevraagd wordt. Let op synoniemen. Wordt er bijvoorbeeld gevraagd naar een gevolg? Let dan bij het lezen van de tekst op synoniemen van gevolg, bijvoorbeeld consequentie, effect, of nasleep. Leesstrategieën Leesstrategieën Globaal lezen Analyserend lezen Zoekend lezen Oefenopgave: bekijk tekst 3 uit je boekje. Vraag 10 In 0,25 seconde bepalen we of we iemand aardig, eerlijk, saai of arrogant vinden. (alinea 1) Dit is erfelijk gedrag. o Citeer de zin uit alinea 2 waarin de oorzaak van dit gedrag het duidelijkst wordt genoemd. Vraag 11 o Welke elementen bepalen volgens alinea 3 zoal de eerste indruk die we van iemand hebben? Samenvatten De samenvattingsopdracht Plan van aanpak Voorbeeld Een goede samenvatting geeft kernachtig de inhoud van de tekst weer. bevat alleen die informatie die in de opdracht wordt gevraagd. bevat geen voorbeelden. bevat geen herhalingen. vormt een samenhangend geheel. De verbanden uit de tekst moeten in je samenvatting duidelijk worden. Gebruik hiervoor signaalwoorden! is een lopend verhaal. Maak dus volzinnen. Géén afkortingen of telegramstijl gebruiken. is begrijpelijk voor iemand die de oorspronkelijke tekst niet kent. Nationale Examentraining Nederlands VMBO

21 Samenvatten De samenvattingsopdracht Plan van aanpak Voorbeeld Algemene tips samenvatten Schrijf zoveel mogelijk letterlijk over uit de tekst. Gebruik woorden die in de tekst ook gebruikt worden. Je mag hele zinnen of zinsgedeelten letterlijk overschrijven. Draai niet om de boodschap heen, wees to-the-point. Maak je zinnen niet te lang. Zet je tekst ruim op. Schrijf niet te klein en gebruik witregels tussen de alinea s Controleer behalve op spelling en grammatica ook op volledigheid, interpunctie en congruentie. Let ook op je hoofdlettergebruik! Samenvatten De samenvattingsopdracht Plan van aanpak Voorbeeld Plan van aanpak: 1. Lees de opdracht en nummer (als dat nog niet gebeurd is) de gevraagde aandachtspunten. 2. Lees de tekst intensief en markeer de tekstgedeelten die antwoord geven op de gevraagde aandachtspunten. Omcirkel ook de signaalwoorden. 3. Schrijf de onderstreepte gedeelten uit in goede zinnen. Neem kernwoorden uit de aandachtspunten over en gebruik signaalwoorden om er een samenhangend geheel van te maken. 4. Controleer je samenvatting op formulering (gebruik géén telegramstijl), samenhang (gebruik signaalwoorden!), spelling, interpunctie en woordkeus. 5. Tel het aantal woorden. 6. Schrijf je samenvatting in het net. Zorg voor een goede alineaverdeling. 7. Vermeld boven je samenvatting de titel en de naam van de auteur. Noteer onder je samenvatting het aantal woorden dat je hebt gebruikt. Samenvatten De samenvattingsopdracht Plan van aanpak Voorbeeld Oefenopgave Vat de tekst Een verzorgingshuis voor het kind (tekst 5) samen in maximaal 130 woorden. Besteed daarbij alleen aandacht aan de volgende punten: 1. de twee kenmerken van de brede school 2. de oorzaak van het grote aantal brede scholen in Zweden 3. drie verschillende redenen voor het opzetten van brede scholen in Nederland 4. twee moeilijkheden, voor de schoolorganisatie en de oudere kinderen 5. de belangrijkste oorzaak waardoor in Zweden de toekomst van de brede school er goed uitziet 6. de kritiek die in Zweden vanuit het onderwijs wordt geuit. Nationale Examentraining Nederlands VMBO

22 Samenvatten De samenvattingsopdracht Plan van aanpak Voorbeeld 1. Lees de opdracht en nummer de gevraagde aandachtspunten. Vat de tekst Een verzorgingshuis voor het kind samen in maximaal 130 woorden. Besteed daarbij alleen aandacht aan de volgende punten: 1. de twee kenmerken van de brede school 2. de oorzaak van het grote aantal brede scholen in Zweden 3. drie verschillende redenen voor het opzetten van brede scholen in Nederland 4. twee moeilijkheden, voor de schoolorganisatie en de oudere kinderen 5. de belangrijkste oorzaak waardoor in Zweden de toekomst van de brede school er goed uitziet 6. de kritiek die in Zweden vanuit het onderwijs wordt geuit. Samenvatten De samenvattingsopdracht Plan van aanpak Voorbeeld 2. Lees de tekst intensief en markeer de tekstgedeelten die antwoord geven op de gevraagde aandachtspunten. Omcirkel ook de signaalwoorden. 1. meer opvoedingstaken naar zich toe. De brede school, waar kinderen van pakweg acht uur s ochtends tot zes uur s avonds worden beziggehouden. 2. Sinds ze in 1985 werden verplicht voor- en naschoolse opvang te regelen voor alle leerlingen tot tien jaar. (Of: want alle ouders, ook alleenstaande, werken fulltime. ) 3. waar de naschoolse activiteiten een bijdrage moeten leveren aan het wegwerken van onderwijsachterstanden. Een gemeentebestuur zet liever een groot gebouw neer dat dag en nacht open is en voor allerlei doelen kan worden gebruikt dan een gewoon schoolgebouw dat na schooltijd vaak leeg staat. Samenvatten De samenvattingsopdracht Plan van aanpak Voorbeeld Schoolbesturen zien de verlengde schooldag bovendien als een middel om tweeverdienende ouders aan zich te binden. 4. Maar een kwetsbaar punt in de opzet van de brede school is de samenwerking tussen alle voorzieningen die er samenkomen. Naarmate de kinderen ouder worden, is het lastiger om hun een interessante verlengde schooldag te bieden. 5. Wij Zweden willen een comfortabel leven leiden en dat gaat makkelijker met twee inkomens. 6. Maar steeds meer schooldirecteuren vragen zich af of ze niet té veel op de stoel van de ouders zijn gaan zitten. (Of: Maar ik vind het tijd dat óók ouders weer hun verantwoordelijkheid nemen. ) Nationale Examentraining Nederlands VMBO

23 Samenvatten De samenvattingsopdracht Plan van aanpak Voorbeeld 3. Schrijf de onderstreepte gedeelten uit in goede zinnen. Neem kernwoorden uit de aandachtspunten over en gebruik signaalwoorden om er een samenhangend geheel van te maken. Een brede school trekt meer opvoedingstaken naar zich toe en houdt kinderen van pakweg acht uur s ochtends tot zes uur s avonds bezig. In Zweden zijn veel brede scholen, doordat scholen in 1985 werden verplicht voor- en naschoolse opvang te regelen voor leerlingen. De naschoolse activiteiten moeten in Nederland een bijdrage leveren aan het wegwerken van onderwijsachterstanden. Ook wil een gemeentebestuur liever een gebouw neerzetten dat voor allerlei doelen kan worden gebruikt. Tenslotte zien de schoolbesturen de verlengde schooldag als een middel om tweeverdienende ouders aan zich te binden. Een moeilijkheid is de samenwerking tussen alle voorzieningen die in de brede school samenkomen. Ook is het lastig om oudere kinderen een interessante verlengde schooldag te bieden. In Zweden ziet de toekomst van de brede school er goed uit, want men wil twee inkomens. Maar scholen nemen teveel verantwoordelijkheid van de ouders over. Samenvatten De samenvattingsopdracht Plan van aanpak Voorbeeld 4. Controleer je samenvatting op formulering, samenhang, spelling, interpunctie en woordkeus. Een brede school trekt meer opvoedingstaken naar zich toe en houdt kinderen van pakweg acht uur s ochtends tot zes uur s avonds bezig. In Zweden zijn veel brede scholen, doordat scholen in 1985 werden verplicht voor- en naschoolse opvang te regelen voor leerlingen. De naschoolse activiteiten moeten in Nederland een bijdrage leveren aan het wegwerken van onderwijsachterstanden. Ook wil een gemeentebestuur liever een gebouw neerzetten dat voor allerlei doelen kan worden gebruikt. Tenslotte zien de schoolbesturen de verlengde schooldag als een middel om tweeverdienende ouders aan zich te binden. Een moeilijkheid is de samenwerking tussen alle voorzieningen die in de brede school samenkomen. Ook is het lastig om oudere kinderen een interessante verlengde schooldag te bieden. In Zweden ziet de toekomst van de brede school er goed uit, want men wil twee inkomens. Maar scholen nemen teveel verantwoordelijkheid van de ouders over. Samenvatten De samenvattingsopdracht Plan van aanpak Voorbeeld 5. Tel het aantal woorden. Een brede school trekt meer opvoedingstaken naar zich toe en houdt kinderen van pakweg acht uur s ochtends tot zes uur s avonds bezig. In Zweden zijn veel brede scholen, doordat scholen in 1985 werden verplicht voor- en naschoolse opvang te regelen voor leerlingen. De naschoolse activiteiten moeten in Nederland een bijdrage leveren aan het wegwerken van onderwijsachterstanden. Ook wil een gemeentebestuur liever een gebouw neerzetten dat voor allerlei doelen kan worden gebruikt. Tenslotte zien de schoolbesturen de verlengde schooldag als een middel om tweeverdienende ouders aan zich te binden. Een moeilijkheid is de samenwerking tussen alle voorzieningen die in de brede school samenkomen. Ook is het lastig om oudere kinderen een interessante verlengde schooldag te bieden. In Zweden ziet de toekomst van de brede school er goed uit, want men wil twee inkomens. Maar scholen nemen teveel verantwoordelijkheid van de ouders over. 143 woorden Het maximum toegestane aantal woorden is % = 143 Nationale Examentraining Nederlands VMBO

24 Samenvatten De samenvattingsopdracht Plan van aanpak Voorbeeld 6. Schrijf je samenvatting in het net. Zorg voor een goede alinea-indeling. Een brede school trekt meer opvoedingstaken naar zich toe en houdt kinderen van pakweg acht uur s ochtends tot zes uur s avonds bezig. In Zweden zijn veel brede scholen, doordat scholen in 1985 werden verplicht voor- en naschoolse opvang te regelen voor leerlingen. De naschoolse activiteiten moeten in Nederland een bijdrage leveren aan het wegwerken van onderwijsachterstanden. Ook wil een gemeentebestuur liever een gebouw neerzetten dat voor allerlei doelen kan worden gebruikt. Tenslotte zien de schoolbesturen de verlengde schooldag als een middel om tweeverdienende ouders aan zich te binden. Een moeilijkheid is de samenwerking tussen alle voorzieningen die in de brede school samenkomen. Ook is het lastig om oudere kinderen een interessante verlengde schooldag te bieden. In Zweden ziet de toekomst van de brede school er goed uit, want men wil twee inkomens. Maar scholen nemen teveel verantwoordelijkheid van de ouders over. Samenvatten De samenvattingsopdracht Plan van aanpak Voorbeeld 7. Vermeld boven je samenvatting de titel en de naam van de auteur. Noteer onder je samenvatting het aantal woorden dat je hebt gebruikt. Een verzorgingshuis voor het kind Margreet Vermeulen Een brede school trekt meer opvoedingstaken naar zich toe en houdt kinderen van pakweg acht uur s ochtends tot zes uur s avonds bezig. In Zweden zijn veel brede scholen, doordat scholen in 1985 werden verplicht voor- en naschoolse opvang te regelen voor leerlingen. De naschoolse activiteiten moeten in Nederland een bijdrage leveren aan het wegwerken van onderwijsachterstanden. Ook wil een gemeentebestuur liever een gebouw neerzetten dat voor allerlei doelen kan worden gebruikt. Tenslotte zien de schoolbesturen de verlengde schooldag als een middel om tweeverdienende ouders aan zich te binden. Een moeilijkheid is de samenwerking tussen alle voorzieningen die in de brede school samenkomen. Ook is het lastig om oudere kinderen een interessante verlengde schooldag te bieden. In Zweden ziet de toekomst van de brede school er goed uit, want men wil twee inkomens. Maar scholen nemen teveel verantwoordelijkheid van de ouders over. (143 woorden) Schrijven De schrijfopdracht Artikel Zakelijke brief Plan van aanpak: 1. Lees de opdracht. Als de onderdelen bij de opdracht niet genummerd zijn, nummer ze dan zelf (net zoals bij de samenvatting). Zo weet je zeker dat je geen enkel onderdeel vergeet. 2. Lees het verhaaltje bij de opdracht. Probeer zoveel mogelijk antwoorden op de gevraagde punten te vinden. Markeer alles wat je in je brief of artikel moet opnemen. Meestal kan je bijna alle informatie uit het verhaaltje halen. Soms moet je zelfs iets verzinnen. Nationale Examentraining Nederlands VMBO

25 Schrijven De schrijfopdracht Artikel Zakelijke brief 3. Schrijf de informatie op in een logische volgorde. Een zakelijke brief begint met de adresgegevens, de datum en de aanhef. Een artikel begint met de titel en de inleiding. 4. Controleer je brief of artikel op spelfouten en grammatica. Schrijf het daarna over in het net. Het aantal woorden maakt bij deze opdracht niet uit. Schrijven De schrijfopdracht Artikel Zakelijke brief Opzet artikel Net zoals de artikelen die je moet lezen bij het eindexamen, moet je eigen artikel ook een goede opbouw hebben. De titel is kort en bondig. laat meteen zien wat het onderwerp van je artikel is (dus waar je artikel over gaat. is prikkelend (nodigt uit tot lezen). eindigt nooit op een punt! In de inleiding introduceer je jezelf en het onderwerp van het artikel. wie ben ik en waarom schrijf ik dit artikel? Schrijven De schrijfopdracht Artikel Zakelijke brief In de kern werk je één voor één de deelonderwerpen uit. Voor elke deelonderwerp schrijf je een aparte alinea. Tussen de alinea s gebruik je witregels. Gebruik signaalwoorden om de verbanden tussen de alinea s aan te geven. Controleer goed of je alle deelonderwerpen uit de opdracht in de kern verwerkt hebt. In het slot van je artikel zet je nog een keer je belangrijkste punt, bijvoorbeeld met een aanbeveling. Onder het artikel schrijf je je naam en soms (als dat in de opdracht gevraagd wordt) je leeftijd, school of klas. Een artikel is géén brief, dus je eindigt niet met Met vriendelijke groet. Nationale Examentraining Nederlands VMBO

26 Schrijven De schrijfopdracht Artikel Zakelijke brief Opzet zakelijke brief 1. Adresgegevens van de afzender 2. Plaats, datum 3. Adresgegevens van de ontvanger (4. Eventueel: betreft/onderwerp) 5. Aanhef, 6. Inhoudelijk gedeelte inleiding kern slot 7. Afsluiting, 8. Handtekening (9. Regel waarin je eventuele bijlagens noemt) Misschien heb je op school een iets andere indeling geleerd. Die mag je ook aanhouden. Schrijven De schrijfopdracht Artikel Zakelijke brief Opzet zakelijke brief Gebruik witregels tussen de verschillende onderdelen van de brief. Verdeel het inhoudelijke gedeelte van je brief in alinea s. Bedenk steeds goed voor wie je de brief schrijft. Examens En nu OEFENEN! Nationale Examentraining Nederlands VMBO

27 Examens En nu OEFENEN! Een examen Nederlands maak je nooit zonder: Pen of potlood Markeerstiften Woordenboek Evaluatie Laat ons weten wat je van de training vond: Enthousiast na deze training? Kijk op voor al je andere vakken Nationale Examentraining Nederlands VMBO

28 Tekst 1: de tekst en de auteur Afkomstig uit het examen Nederlands 2006-I Nationale Examentraining Nederlands VMBO

29 Tekst 2: de tekst en de auteur/indeling van de tekst Montignac tegen jeugdvet (fragment) (3) Met zijn nieuwste boek Voorkomen en bestrijden van zwaarlijvigheid bij kinderen, dat afgelopen vrijdag in Frankrijk verscheen, mengt Montignac zich in de actuele discussie over het groeiende leger van dikzakjes. Van de Franse tienjarigen kampt nu al 12,7 procent met overgewicht, bij de zesjarigen ligt dat zelfs op 14 procent. De Franse jeugd doet zo mee met de Europese trend die aangeeft dat binnen tien jaar één op de vier kinderen aan zwaarlijvigheid lijdt, als er niets aan gedaan wordt. (4) In zijn nieuwe boek doet Montignac een scherpe aanval op de voedseldeskundigen en de voedingsindustrie die producten op de markt brengt, die voor een deel de vervetting van de jeugd veroorzaken. Deze producten scoren veel te hoog op de door Montignac toegepaste glycemische index. Die bepaalt in welke mate de suikerspiegel na het nuttigen van een maaltijd verhoogd blijft. Hoe hoger de bloedsuikerspiegel, des te meer insulineproductie en als gevolg daarvan des te meer vet, luidt de analyse van Montignac. Hij vermoedt dat er sprake is van een stilzwijgende samenzwering : de multinationals betalen voedingsdeskundigen om die gezondheidsadviezen te geven, die passen bij de marketing van hun producten. (5) Behalve slechte voeding worden ook gebrek aan beweging en erfelijke bepaaldheid wel genoemd als verklarende factoren voor zwaarlijvigheid. Montignac heeft met beide niet veel op. Zijn vader bijvoorbeeld woog 120 kilo en zelf was hij ook dik, maar aan dat erfelijke lot wist hij met goede voeding te ontkomen. Kinderen van drie tot vijf jaar bewegen altijd veel. Toch zie je op die leeftijd grote verschillen in dikte. Die kun je alleen verklaren, als je naar hun voedingspatronen kijkt. (6) De industrie en de voedingsdeskundigen mogen dan de grootste boosdoeners zijn, Montignac laat ook de rol van de moeders niet onbesproken. Vroeger letten zij op het eten van hun kinderen, maar nu zijn ze vanwege hun werk veel afwezig. Gebrek aan aandacht kan een kind tot extra eten aanzetten, meent hij. Ook is er in zijn ogen een cultuur van toegeeflijkheid ontstaan. Omdat moeders hun kinderen te weinig zien, zijn ze eerder geneigd de kinderen hun zin te geven. (7) Dat moeders werken, is een gegeven, geeft Montignac toe. Daarom richt ik mijn kritiek vooral op de voedingsdeskundigen. Zij gaan door met het verspreiden van de boodschap dat het goed komt wanneer de jeugd minder eet, meer beweegt en minder voor de tv hangt. Maar zo eenvoudig is het niet. Fragment uit het examen Nederlands 2006-I Nationale Examentraining Nederlands VMBO

30 Tekst 3: functies en tekstrelaties Eerste indruk: kwestie van houding (fragment) (1) In 0,25 seconde bepalen we of we iemand aardig, eerlijk, saai of arrogant vinden. En de persoon in kwestie moet van goeden huize komen, willen we onze mening nog bijstellen. Psychologe Kirsten Ruys ontdekte dat ons gevoel voor iemand vooral bepaald wordt door zijn of haar houding. (2) Ons brein werkt soms zeer snel en zeer grof. In zegge en schrijve een kwart seconde bepalen we of we iemand die we voor het eerst ontmoeten, aardig, arrogant, betrouwbaar, intelligent, autoritair, saai of gevoelig vinden. Die vaardigheid hebben we van onze prehistorische voorouders geërfd. Het zijn automatische processen in ons brein die onze gevoelens sturen. We letten daarbij vooral op de negatieve aspecten. In een wereld van eten of gegeten worden, was het letterlijk van levensbelang om in een fractie van een seconde te bepalen of een ontmoeting gevaar inhield of niet. Beter een paar keer te vaak weggerend, dan één keer te lang gebleven. (3) Gezichtsuitdrukking en lichaamshouding beïnvloeden in belangrijke mate de eerste indruk die we van iemand hebben. Lachende mensen worden sneller sympathiek gevonden en mensen die fysiek zelfverzekerd aanwezig zijn, komen gemiddeld vlotter en aantrekkelijker over dan mensen met een schuwe houding. Ook hier gaan we van de veronderstelling uit: Je krijgt wat je ziet. De toon waarop een vreemde iets zegt, speelt maar voor dertig procent een rol en wát hij of zij zegt, is hooguit voor tien procent belangrijk. Met andere woorden: al is je openingszin bij een eerste ontmoeting nog zo afgezaagd ( Ken ik jou niet ergens van? ), als je die zin op een sympathieke toon, met een zelfverzekerde houding en vooral lachend uitspreekt, heb je meestal al een prima eerste indruk gemaakt. (4) De ene gulle lach is echter de andere niet, ontdekte Kirsten Ruys bij haar onderzoek aan de Universiteit van Amsterdam. Ons gevoel voor een nieuwkomer wordt immers mede bepaald door de omgeving waarin wij hem of haar plaatsen. Ieder mens plaatst andere mensen bij een eerste kennismaking onbewust en razendsnel in een hokje. Past de nieuwkomer bij jouw-soort-mensen of niet? De mens zoekt van nature naar veiligheid en die vindt hij naar verwachting het best bij soortgenoten. De glimlach van een skinhead mag nog zo sympathiek zijn, als je zelf meer een jasje-dasje-type bent, dan zul je eerder sympathie voelen bij de glimlach van iemand in nette kleding. Met andere woorden: de situatie van de ontmoeting is volgens Ruys zeker net zo belangrijk als de feitelijke uitstraling van de persoon in kwestie. (5) En er is meer. Bij eerste ontmoetingen blijken ook herkenningen en de mening van derden een rol te spelen. Een nieuwkomer kan nog zo aardig zijn, maar als hij of zij je doet denken aan de akeligste leraar uit je jeugd, dan zal het gevoel bij voorbaat negatief zijn. Of wanneer je vrienden al weken roepen dat de nieuwe trainer van de voetbalclub een sukkel is, dan ontstaat er bij jezelf een vooringenomenheid waar de trainer niet tegen op kan boksen. Nationale Examentraining Nederlands VMBO

31 (6) Die vooringenomenheid is trouwens niet uitzonderlijk bij eerste indrukken. Als het erom gaat een nieuwkomer in te delen bij goed of fout, maken we onbewust gebruik van stereotypen, vooroordelen en desnoods volkswijsheden. Dit hokjesdenken is hardnekkiger dan we zelf willen toegeven. Uit onderzoek blijkt dat zelfs mensen die fel tegen discriminatie zijn, in hun onderbewustzijn toch vaak racistisch reageren. Bij testen worden woorden met een negatieve lading, zoals ziek, haat, lelijk, met veel meer gemak gekoppeld aan namen die niet uit de eigen taal of groep komen, terwijl positieve woorden, zoals geluk, liefde, gezond, aan namen worden gekoppeld die wel in de eigen taal of groep voorkomen. Fragment uit het examen Nederlands 2006-I Tekst 4: signaalwoorden Lees de onderstaande tekst en markeer de signaalwoorden. Geef daarna van de gemarkeerde signaalwoorden aan op welk verband ze duiden. Hollandse volkszangers bijna niet meer gedraaid op de radio Uit cijfers die donderdag op het evenement Buma NL gepresenteerd worden, blijkt dat het volkse 'Hollandse repertoire' bijzonder weinig gedraaid wordt op de Nederlandse radiostations. Niet alleen de landelijke, maar ook de vijf grootste regionale radiostations laten volkszangers als Frans Bauer, Jannes en Django Wagner steeds vaker links liggen. Dat zegt Frank Janssen, hoofd communicatie van Buma/Stemra tegen NU.nl. Tijdens de vijfde editie van Buma NL in Den Bosch wil hij dit ter discussie stellen. Janssen maakt een onderscheid tussen het enerzijds populaire Nederlandse lied, uiteenlopend van Nick & Simon tot De Dijk, en anderzijds 'Hollands repertoire', zoals Frans Bauer of Django Wagner. "Marco Borsato krijgt aanzienlijke airplay, maar onze cijfers tonen aan dat het Hollandse repertoire behoorlijk weinig wordt gedraaid." Uit een meting van Buma/Stemra blijkt dat zelfs liedjes van goed verkopende en bekende namen uit het genre bijna nooit op de radio voorbij komen. "Veel van deze artiesten hebben hun populariteit namelijk al bewezen, zegt Jansen. Dat vindt echter weerslag in de media." Bron: NU.nl [7 september 2014] Nationale Examentraining Nederlands VMBO

32 Tekst 5: leesstrategieën/samenvatten Een verzorgingshuis voor het kind (1) Ach, alweer de gymkleertjes vergeten? Dat regelen wij voortaan wel. Is uw kind thuis zo lastig? Wij sturen hem naar de schoolpsycholoog. De Zweedse schooldirectrice Barbro Ridman zucht. We zijn in Zweden te ver doorgeschoten. Ouders zijn gaan denken dat de school verantwoordelijk is voor de opvoeding van hun kind. (2) Ook in Nederland trekken scholen welbewust steeds meer opvoedingstaken naar zich toe. De brede school waar kinderen van pakweg acht uur 's ochtends tot zes uur s avonds worden beziggehouden is zelfs hét nieuwe succesmodel in het Nederlandse onderwijs. De afgelopen jaren zijn 500 brede scholen uit de grond gestampt. Naar verwachting is in 2010 één op de tien basisscholen een brede school. (3) Zweden is een belangrijke inspiratiebron. De basisscholen zijn er per definitie brede scholen sinds ze in 1985 werden verplicht voor- en naschoolse opvang te regelen voor alle leerlingen tot tien jaar. Het systeem is er inmiddels niet meer weg te denken, want alle ouders, ook alleenstaande, werken fulltime. Maar Zweden leert ook dat de brede school nadelen heeft en bepaald geen oplossing biedt voor alle problemen. Aan de kwaliteit van de naschoolse opvang kan het haast niet liggen. Die is op Zweedse scholen in deskundige handen van vrijetijdsopvoeders. Zoals de docenten verantwoordelijk zijn voor het onderwijs, zo zien de vrijetijdsopvoeders toe op de vorming van de persoonlijkheid van het kind. Want de oorspronkelijke bedoeling achter de brede basisschool is natuurlijk wel dat het kind er beter van wordt. (4) De eerste generatie Nederlandse brede basisscholen staat in wijken waar de naschoolse activiteiten een bijdrage moeten leveren aan het wegwerken van onderwijsachterstanden. De gunstige effecten van de verlengde schooldag op de leerprestaties lijken boven elke twijfel verheven. (5) Overal in Nederland wint de brede school terrein. Een gemeentebestuur zet liever een groot gebouw neer dat dag en nacht open is en voor allerlei doelen kan worden gebruikt dan een gewoon schoolgebouw dat na schooltijd vaak leeg staat. De basisschool wordt steeds meer gezien als hét bindmiddel en trefpunt in een wijk en moet dus ruimte bieden aan en openstaan voor andere activiteiten. Schoolbesturen zien de verlengde schooldag bovendien als hét middel om tweeverdienende ouders aan zich te binden. Een school die niet inspeelt op de maatschappelijke trend dat ouders steeds minder tijd in de opvoeding van hun kinderen (kunnen) steken, is een dief van zijn eigen portemonnee. In Zweden noemen de scholieren de school huset, oftewel huis. Veel Zweedse basisscholen lijken op een gezinsvervangend tehuis. Het interieur heeft vrolijke gordijnen en makkelijke zithoeken. De kinderen lopen er op sloffen of sokken. Elke school heeft een keuken en een kok. Bijna alle scholen hebben een sociaal werker in dienst en een eigen (deeltijd)psycholoog. De schoolzuster fungeert als praatpaal voor kinderen met problemen en zij houdt de lichamelijke ontwikkeling van de kinderen in de gaten. Aan alles lijkt gedacht. Nationale Examentraining Nederlands VMBO

33 (6) Maar een kwetsbaar punt in de opzet van de brede school is de samenwerking tussen alle voorzieningen die er samenkomen. Er bestaat de neiging problemen door te schuiven in plaats van ze op te lossen, erkent Margarethe Herthelius, directrice van basisschool de Trollenburcht. Want wat gebeurt er als een kind altijd vies op school komt? De leerkracht stuurt de leerling naar de sociaalwerker en daarmee is voor hem de kous af. Ook in Nederland is de onderlinge samenwerking op brede scholen vaak een heikel punt. Soms komt de samenwerking zelfs nauwelijks van de grond. (7) Naarmate de kinderen ouder worden, is het lastiger om hun een interessante verlengde schooldag aan te bieden. Dat blijkt wel in Zweden. De kinderen tot tien jaar blijven massaal na schooltijd op school (90 procent). Van de kinderen boven de tien gaat nog maar 35 à 40 procent naar de naschoolse opvang. Het merendeel van de tieners is dus vanaf twee à drie uur s middags op zichzelf aangewezen. (8) Dat betekent overigens niet dat de brede school in Zweden ter discussie staat. Wij Zweden willen een comfortabel leven leiden en dat gaat makkelijker met twee inkomens. Dat draaien we nooit meer terug. En voor de jongere kinderen zijn de naschoolse activiteiten een welkome aanvulling op het schoolleven. We spelen ijshockey met hen en voetbal. We gaan het bos in. Er zijn zoveel ouders die nooit met hun kinderen de natuur in gaan, verklaart Herthelius. (9) Maar steeds meer schooldirecteuren in Zweden vragen zich af of ze niet té veel op de stoel van de ouders zijn gaan zitten. Het houdt gewoon niet op, aldus Ridman. De vraag is nu of we in de vakanties opengaan. En s avonds. Maar ik vind het tijd dat óók ouders weer hun verantwoordelijkheid nemen. Er zijn ouders die weigeren met hun kind naar de psycholoog te gaan, want dat kan de school wel regelen. Tekst uit het examen Nederlands 2006-I Samenvattingsopdracht Vat de tekst Een verzorgingshuis voor het kind samen in maximaal 130 woorden. Besteed daarbij alleen aandacht aan de volgende punten: 1. de twee kenmerken van de brede school 2. de oorzaak van het grote aantal brede scholen in Zweden 3. drie verschillende redenen voor het opzetten van brede scholen in Nederland 4. twee moeilijkheden, voor de schoolorganisatie en de oudere kinderen 5. de belangrijkste oorzaak waardoor in Zweden de toekomst van de brede school er goed uitziet 6. de kritiek die in Zweden vanuit het onderwijs wordt geuit. Nationale Examentraining Nederlands VMBO

34 Bijlage VMBO-GL en TL 2015 tijdvak 1 Nederlands CSE GL en TL Tekstboekje GT-0011-a-15-1-b

35 Tekst 1 Na het graaien komt het delen (1) In haar keuken snijdt Jettie Jas een gehaktbrood aan. Ze is een echte hobbykok en ze houdt van delen. Twee keer per week biedt ze maaltijden aan op de website thuisafgehaald.nl. Sinds deze website in maart van start ging, hebben zich ruim duizend thuiskoks aangemeld en meer dan zes keer zoveel afhalers. Op de site verkopen thuiskoks maaltijden tegen kostprijs aan mensen uit de buurt. Voor het gehaktbrood komen vandaag zes afhalers. Meestal lopen ze gewoon achterom, zo gezellig, zegt Jettie. (2) Twee jaar geleden constateerde ICT er Martin Hietkamp uit Stadskanaal bij een verhuizing dat zijn zolder volgepakt was met overbodige spullen: boeken die gelezen waren en apparaten die hoogstens twee keer per jaar uit het stof werden gehaald. De ontdekking dat zijn collega s dezelfde boeken en apparaten bezaten, maakte die constatering nog pijnlijker. Toen begon hij spullendelen.nl. (3) Verandert de crisis onze manier van leven? Heeft de ideologie van het hebben-hebben-hebben en het ik-ik-ik zijn beste tijd gehad? Maar wat als straks de beurskoersen en lonen weer stijgen? Verdwijnt de beweging dan weer geleidelijk? Of is dit het begin van een maatschappelijke en economische omwenteling? Het is nog moeilijk te bepalen, maar er zijn wel opvallend veel initiatieven opgekomen die mensen aanmoedigen dingen met elkaar te delen. Het tijdperk van het doorgeslagen individualisme lijkt te wankelen. Het wantrouwen in instituties en overheden zet mensen ertoe aan betrouwbare en kleinschalige oplossingen te vinden met als motto doe-het-samen. (4) Vroeger waren uitdrukkingen als op de kleintjes letten, consuminderen, ruilen en lenen het domein van onbelangrijke figuren. Hun boodschap ging verloren in de groeiende consumptiemaatschappij. Nu worden ze weer gehoord en gezien, geholpen door internet en de sociale media. (5) Ook elders wordt nu de economie van het gezamenlijk delen gepropageerd: eten, auto s, een abonnement op de krant. Alles kan worden gedeeld. Precies het idee dat ik met spullendelen.nl voor ogen had, zegt Martin Hietkamp. Dat zijn idee in een trend paste, ontdekte hij pas toen zijn website al een jaar in de lucht was. (6) Voor het grote publiek werd deze beweging het afgelopen jaar pas zichtbaar, zegt Hilde Roothart, onderzoeker bij trendwatchbureau Trendslator. Wij zagen dit fenomeen al in 2009, toen de gevolgen van de eerste economische crisis duidelijk werden. Roothart interpreteert het als reactie op de graaicultuur. De economie was voor veel mensen een ver-van-hun-bedshow, zegt Roothart. Maar toen de crisis dichterbij kwam via omvallende banken en te hoge hypotheken, zijn mensen zich gaan realiseren dat ze zelf deel uitmaken van dat economische systeem GT-0011-a-15-1-b 2 / 9 lees verder

36 (7) Die constatering, stelt Roothart, is de sleutel naar verandering. Mensen die zich realiseren dat ze ergens aan meedoen, beseffen ook dat ze invloed hebben, dat ze verandering teweeg kunnen brengen. Het zijn vooral hoger opgeleiden die de crisis aangrijpen als mogelijkheid voor verandering. Lager opgeleiden zien de crisis vooral als bedreiging. Hoger opgeleiden zien de crisis in eerste instantie ook als bedreiging, maar zij beseffen dat deze ook nieuwe mogelijkheden biedt. Het gebeurt nu op steeds grotere schaal, dat mensen het heft in eigen handen nemen. (8) Dit zogeheten Caring Capitalism, samen winst maken voor de maatschappij, in al zijn verschijningsvormen, is een trend. En zodra een trend als zodanig is vastgesteld, is de interesse van de commercie gewekt. Trendwatchers van bedrijven geven hun ogen en oren de kost in schijnbaar onbelangrijke subculturen om die trends vervolgens zelf op de markt te brengen. (9) Het dringt langzaam maar zeker tot het bedrijfsleven door, merkt Hilde Roothart. Bedrijven zien in dat ze mee moeten in deze ontwikkeling, om te voorkomen dat ze klanten verliezen. Ze zien in dat die klanten niet meer als klant willen worden gezien, maar als burger die het zelf wel oplost. Om die doe-het-zelvers tegemoet te komen, moeten bedrijven hun strijdplan herzien, vernieuwen en inspelen op die trend. (10) Betekent ingelijfd worden in een commercieel plan het einde van goedbedoelde sociale initiatieven? Juist niet, zegt politicoloog en publicist Pieter Hilhorst. Het is een misvatting dat het beste met de wereld voorhebben en commercie elkaar bijten. Volgens Hilhorst gaat het hier niet om een hype-achtige reactie op de crisis, maar om een trend die de samenleving op de lange termijn kan veranderen. (11) Om die verandering tot bloei te laten komen, moet deze volgens Hilhorst nog breder worden gedragen. Dit soort initiatieven is op lange termijn alleen succesvol, als deze initiatieven de massa in beweging weten te brengen. Daar kan juist het bedrijfsleven voor zorgen, dat beschikt over de middelen om dingen groot te maken. En als het bedrijfsleven over de streep is, hoopt hij dat ook de overheid volgt, want die lijkt tot nog toe blind voor deze trend, tot grote verbazing van Hilhorst. (12) Maar de meeste pioniers van de veranderende samenleving zijn niet zo bezig met idealistische vergezichten. Hobbykok Jettie Jas: Ik blijf koken zolang ik het leuk vind en zolang de kinderen op school zitten en ik verder fulltime moeder ben. Naar een artikel van Sterre Lindhout, de Volkskrant, 14 juli 2012 GT-0011-a-15-1-b 3 / 9 lees verder

37 Tekst 2 Big brother? Big data! (1) Soms weten bedrijven meer over ons dan onze eigen familie. The New York Times berichtte vorig jaar over een man die woedend aanklopte bij een Amerikaanse supermarkt, omdat die zijn tienerdochter kortingsbonnen voor babyspullen had gestuurd. De vestigingsmanager verontschuldigde zich voor deze vergissing. Maar toen de manager de vader een paar dagen later opbelde om nogmaals zijn excuses te maken, bleek dat niet nodig: de tienerdochter had bekend dat ze inderdaad zwanger was. Hoe de supermarkt dat wist? Het hoofdkantoor maakte gebruik van een computerprogramma dat aankopen van klanten analyseert om op grond daarvan voorspellingen te doen over hun aankopen in de toekomst. Volgens dat programma blijkt het inslaan van onder andere bodylotion en geurloze zeep, een goede voorspeller voor de aanschaf van luiers een paar maanden later. Handig om toekomstige ouders alvast wat aanbiedingen te sturen. (2) Dat klinkt een beetje eng. Zo ver is het in Nederland gelukkig nog niet. Maar volgens een expert als Kenneth Cukier, dataredacteur van The Economist en coauteur van het boek Big Data, ontkomen we er niet aan. In de toekomst zullen enorme bestanden met dit soort gegevens in het Engels big data een steeds grotere rol gaan spelen. Bedrijven en sociale media leggen zo veel mogelijk gedragsgegevens van hun gebruikers vast om daar geld aan te verdienen, bijvoorbeeld door gebruikersprofielen te verkopen aan adverteerders. (3) Bigdatabestanden zijn niet alleen handig voor commerciële bedrijven. Ook sociaalwetenschappelijke onderzoekers maken gretig gebruik van de groeiende berg elektronische gegevens uit media om conclusies te trekken over onze sociale relaties, stemmingen en gedragingen. Sommige onderzoekers zien zelfs een heel nieuwe tak van wetenschap ontstaan, de computational social sciences, waarbij sociaal wetenschappers en computerdeskundigen steeds meer gaan samenwerken. Al met al lijken we volgens deskundigen op de drempel van een heel nieuw tijdperk te staan. (4) Voor het wetenschappelijk onderzoek is dat in elk geval goed nieuws, zegt Michael Macy, sociaal wetenschapper aan de Cornell-universiteit en een van de grondleggers van de computational social sciences. Sociaalpsychologisch onderzoek werd tot nu toe vooral gedaan met een handjevol proefpersonen in een laboratorium, maar bigdatabestanden hebben het voordeel dat ze gebaseerd zijn op elektronische sporen die mensen achterlaten in hun echte leven, zoals in e- mails, bij mobiele-telefoongebruik, door zoekopdrachten op internet en op sociale media. Zo kun je als het ware meekijken over de schouder van de samenleving. En omdat het over enorme aantallen gaat, kunnen onderzoekers patronen aan het licht GT-0011-a-15-1-b 4 / 9 lees verder

38 brengen die je wel kunt zien op grote schaal, maar niet op kleine schaal. (5) Met behulp van bigdatabestanden kunnen onderzoekers interessante resultaten blootleggen op een manier die tot nu toe onmogelijk was. Zo analyseerde een internationaal onderzoeksteam begin vorig jaar het belgedrag van een paar miljoen klanten van een mobiele-telefoonprovider. Dit deden ze door gegevens over geslacht en leeftijd van de bellers te koppelen aan die van de mensen die ze het vaakst belden. Zo bleken onder twintigers en dertigers vrouwen vaker naar mannen te bellen dan andersom volgens onderzoekers een bevestiging van hun theorie dat jonge vrouwen meer investeren in partnerrelaties dan jonge mannen. In de toekomst gaat dat soort onderzoek waarschijnlijk nog een stapje verder: dan kunnen onderzoekers ook meteen uitzoeken of die gesprekken een beetje prettig verlopen. (6) Sommige theorieën uit de psychologie kunnen met behulp van dit soort nieuwe onderzoeksmethodes eindelijk worden bewezen of zo de prullenbak in. Zo was het idee altijd dat de manier waarop mensen nieuwe ideeën, meningen en technologieën van elkaar overnemen werkt als een soort besmetting: hoe meer mensen in je omgeving bijvoorbeeld Facebook gebruiken, hoe groter de kans dat je dat overneemt. Maar afgelopen jaar liet onderzoek onder Facebookgebruikers zien dat niet het totaal aantal mensen uit je omgeving dat Facebook gebruikt de doorslag geeft, maar het aantal verschillende groepen waar deze mensen bij horen. (7) Dat is allemaal heel mooi, maar mogen onderzoekers eigenlijk wel zomaar met al die gegevens aan de haal? Bij veel sociale media zijn er, net als op andere plaatsen waar we zonder daarbij stil te staan elektronische gegevens achterlaten, nog weinig regels om onze privacy te beschermen. Onderzoekers mogen al die data nu zomaar opvragen en analyseren zonder dat de gebruikers daar toestemming voor geven. En gebruikers zijn zich onvoldoende bewust van hun privacy, ontdekte Danah Boyd, mediaonderzoeker aan onder andere New York University. Zo bleek geen van de tieners die ze ondervroeg over hun Facebookgebruik te weten of hun gegevens alleen zichtbaar waren voor hun vrienden of voor iedereen. (8) Veel onderzoekers verwachten dat bigdata-analyse het onderzoek zoals we dat nu kennen met proefpersonen in een onderzoeksomgeving voor een groot deel gaat vervangen. Maar dat betekent niet dat onderzoek doen in de toekomst hetzelfde is als een analyseprogramma loslaten op een berg gegevens. Daaruit komt immers altijd wel iets rollen. We hebben nog steeds een theorie nodig om die resultaten in hun context te plaatsen en te interpreteren, zegt Mark Granovetter, sociaal wetenschapper aan de Stanford-universiteit, in een artikel in het befaamde wetenschappelijke tijdschrift Nature. Naar een artikel van Saskia Decorte, Psychologie Magazine, januari 2013 GT-0011-a-15-1-b 5 / 9 lees verder

39 Tekst 3 En..? Naar je zin gehad op de camping? Ieder jaar gaan wij Nederlanders massaal kamperen met onze eigen tent of caravan. Met het hele gezin van vroeg tot laat buiten leven, spelen en eten. En na die twee weken vakantie zijn we allemaal uitgerust weer terug op onze eigen luxe stek met wasmachine, tv en internet. Fijn om weer thuis te zijn, toch? Over de gehele wereld leven meer dan 100 miljoen mensen permanent buiten. De gelukkigen hebben een tentje, een zelf uit afval gebouwd krot of een kartonnen doos. De meesten hebben helemaal niets. HomePlan heeft voor meer dan 3000 gezinnen in de allerarmste gebieden inmiddels een schoon en veilig thuis gebouwd. Daarna bieden we in samenwerking met lokale partners de kinderen een weg naar school en hun ouders een weg naar een gezinsinkomen. Help ons verder te bouwen en sms HOME naar Daarmee doneert u eenmalig 3,00 en geeft u hun een huis, een thuis én een toekomst. Lekker. Wij zijn weer thuis! sms HOME naar Naar NRC Charity Awards, 2013 GT-0011-a-15-1-b 6 / 9 lees verder

40 Tekst 4 Vogelzang is net praten (1) Het is elk jaar hetzelfde verhaal. s Ochtends beginnen de koolmezen als eerste, met een serie trillers. Daarna volgen de merels met hun concert. Misschien is het op dat moment buiten nog berekoud, maar uit het gezang van de vogels blijkt dat de lente is begonnen. Ook om nog een andere reden zijn die geluiden om een uur of zes s ochtends zo hartverwarmend. Het is een soort praten, vertelde Erich Jarvis onlangs op een congres in de Amerikaanse stad Boston. En daarmee is het wezenlijk anders dan het blaffen van honden of het knorren van varkens. (2) De 47-jarige Jarvis is een opgewekte, Amerikaanse neurobioloog 1), opgegroeid in de New Yorkse wijk Harlem, die eerst van plan was om balletdanser te worden en uiteindelijk in de wetenschap terechtkwam. Jarvis bestudeert zingende vogels. Dat zijn drie groepen: zangvogels, kolibries en papegaaien. Niet alleen kunnen deze vogels zingen, maar ook zijn ze in staat om allerlei nieuwe deuntjes en klanken te leren. Bij dit leerproces lijken hun hersenen sprekend op onze hersenen, zo heeft Jarvis aangetoond. (3) Het menselijk spraakvermogen heeft tamelijk veel unieke kenmerken. Een daarvan is vocaal leren, het vermogen geluiden na te bootsen. Dat is iets anders dan auditief leren, het leren in te gaan op geluiden. Een hond kan bijvoorbeeld leren hoe hij moet reageren op het bevel zit. Dit vermogen om in te gaan op geluiden is niet uitzonderlijk. Tal van gewervelde dieren bezitten die eigenschap in meerdere of mindere mate. Maar vocaal leren is wat anders en wordt door veel minder dieren gedaan. Een papegaai bijvoorbeeld probeert geluiden die hij hoort na te bootsen. Hij hoort een mens zit zeggen en probeert dan die klank te imiteren. (4) De Canadees Steve Pinker, psycholoog, taalkundige en schrijver van goedverkochte boeken, die aan hetzelfde congres deelnam, zegt: Vocaal leren is uitzonderlijk. Je hoeft een kind niet te leren hoe het zijn mond en zijn tong moet bewegen om te praten, het leert woorden door te luisteren naar volwassenen. Deze prestatie wordt slechts door zes groepen van levende wezens vertoond: mensen, walvissen (en dolfijnen), vleermuizen en de drie genoemde vogelgroepen. (5) Pratende papegaaien bijvoorbeeld praten, volgens Erich Jarvis, ook werkelijk. Het zingen van vogels is naar zijn overtuiging geen instinct, maar net als bij mensen werkelijk leren. Hij laat tijdens een persconfe- GT-0011-a-15-1-b 7 / 9 lees verder