LEVEN. In deze VESTA eerst de onderdeel IV. Daar weten we het meeste van af. (De overige delen zijn zeer speculatief en daarom zeer intrigerend!
|
|
- Gijs Maes
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 LEVEN Al in mijn schooltijd was ik, naast een fanatiek hemelvorser met mijn 6 cm telescoopje, gefascineerd door drie 'wereld' problemen: I De tijd. Is deze ooit begonnen, zal hij ooit eindigen? II De ruimte. Heeft deze een grens of strekt hij zich eindeloos uit? Beide moeilijk voorstelbaar. III Het leven. Hoe is uit dode materie het eerste leven ontstaan. Bestaat er buiten de aarde leven? Wat betreft de vragen I en II, dit probleem is in de VESTA nr's 28 t/m 37 behandeld. Uit de 'Oerknaltheorie' - op enkeling na zoals Arp, zie VESTA 74 pg 7- door elke astronoom als juist bevonden, leerden we: Het heelal is onbegrensd maar niet oneindig: De ruimte dijt nog steeds uit. En met het begin van het heelal begon zowel tijd als ruimte. Zonder ruimte dus geen tijd. Uit de algemene relativiteitstheorie van Einstein volgde een gekromde ruimte (zie VESTA nr 56). Dacht men in 1989 nog dat deze uitdijing I. kon overgaan in inkrimping of II. eindeloos bleef uitdijen (VESTA 37 pg 7), nu weten we al meer: De uitdijing -en daarmee de tijd- gaat eindeloos door (VESTA 74 pg 9). Maar nu probleem III. Wat betreft het item 'Leven', dit is tot nu in VESTA amper aan de orde gekomen. Waarom wel, het is toch geen astronomisch onderwerp? Toch wel. De laatste decennia is dit een der grootste -kosmologische- problemen: Bestaat er leven buiten de aarde? In ons zonnestelsel of misschien wel daar buiten? We maken de volgende indeling: I Is er -intelligent- leven in het heelal? II Is er in ons zonnestelsel leven (geweest)? III Hoe is het eerste leven op aarde ontstaan? IV Hoe heeft het leven op aarde zich ontwikkeld? V Wat zijn de invloeden van buitenaf (inslagen, straling) op de evolutie van het aardse leven geweest? VI Wat zijn de toekomstverwachtingen voor ons aardse leven. VII Is er sprake van een schepping geweest -volgens de aanhangers van I(ntelligent) D(esign) wel! In deze VESTA eerst de onderdeel IV. Daar weten we het meeste van af. (De overige delen zijn zeer speculatief en daarom zeer intrigerend!)
2 DE EVOLUTIE VAN HET LEVEN OP AARDE. Alhoewel menigeen tegenwoordig geen Christen meer is, laat staan een uitgebreide Bijbelkennis heeft, kent bijna een ieder toch wel het eerste vers uit het eerste hoofdstuk uit het eerste Bijbelboek Genesis: "In den beginne schiep God hemel en aarde. De aarde was nu woest en ledig" Tot halverwege de 19e eeuw geloofde (bijna) iedereen nog dat alle planten en dieren -en de mens!-door God geschapen werden en gedurende de tijd vanaf de schepping dezen onveranderlijk waren. Het was Charles Darwin die in 1859 zijn beroemde werk "On the origin of species by means of natural selection" schreef. Maar in die tijd was de invloed van de 'Kerk' nog erg groot. Twijfel aan de Bijbel was een doodzonde. Denk aan Galileo die zijn bewering "De aarde draait om de zon" met een banvloek moest bekopen. Pas een halve eeuw geleden gaf de Roomse kerk toe dat Galileo ten onrechte veroordeeld was! Giordano Bruno eindigde in 1600 in Rome op de brandstapel, hoewel zijn voorspraak van het stelsel van Copernicus slechts één van de diverse 'misdaden' was, die hij in de ogen van de inquisitie bedreven had. En zelfs nu zijn er lieden -en onderwijsinstellingen- die Darwins theorie in twijfel trekken. `We weten van vroeger leven veel af door bestudering van gefossiliseerde planten en dieren (door paleontologen) die we in bepaalde aardlagen vinden, stammend uit een bepaalde - geologische- periode. Daar het VESTAblad i.h.a. vooral typisch astronomische onderwerpen (of wat daarmee samenhangt) bevat zal de evolutie (van plant en dier op aarde) slechts summier behandeld worden. We kunnen deze evolutie in twee hoofdtijdperken verdelen. I De kennis tot 1954 ging niet verder terug dan tot 570 miljoen jaar geleden. Hieronder een overzicht van de geologische tijdperken (+ tijdschaal in miljoenen jaren) Kenozoicum / Mesozoicum / Paleozoicom 570 Kwartair/ me ns Tertiair / Krijt / Jura/ Trias /Perm /Carboon/Devoon/ Siluur/ Ordovicium/ Cambrium zoo gdieren rep tie len (d inosaurië rs!) Het zuurstofgehalte in de atmosfeer was gelijk aan het huidige. We spreken van een 'Cambrische explosie' omdat 570 miljoen jaar terug er een stortvloed van -meercellige- diersoorten ontstonden. 410 miljoen jaar terug ontstond het eerste landleven, dacht men. In '93 werd dat bijgesteld tot 1,2 miljard jaar, in 2000 staat dat op 2,6 miljard jaar. 250 miljoen jaar terug kwamen de reptielen en -in mindere mate- de zoogdieren ten tonele. 65 miljoen jaar terug -overgang tertiair-krijt- vond de beruchte massale uitsterving plaats door de -wat later bleek- inslag van een 10 km grote meteoriet, waarbij o.a. de dinosauriërs uitstierven. En ja... luister en huiver... aan deze inslag hebben wij ons bestaan te danken! Door het wegvallen van de overheersing van de reptielen kregen de -kleinere- zoogdieren (waarvan wij als mens er ook een van zijn) een kans zich verder te ontwikkelen.
3 II Naar de laatste inzichten gaan we ervan uit dat 4,57 miljard jaar geleden de aarde -en daarmee het gehele zonnestelsel- is ontstaan. Het geologisch tijdperk vanaf het begin tot 570 miljoen jaar terug noemt men het Precambrium. 4,57 5,0 2,5 1,6 0,9 0,57 0 Hadeïucum vroeg midden laat Phanerozoïcum Archaïcum Proterozoïcum (Gr.phaneros=zichtbaar, zoos=levenleven Prokaryoten Eukaryoten Aanvankelijk moesten de paleontologen zich 'behelpen' met de traditionele fossielen: zichtbare restanten van planten en dieren die een skelet of hard omhulsel hadden. Een mijlpaal was in 1954 toen in 2 miljard jaar oude afzettingen micro-organismen werden ontdekt van organische/biogene herkomst. Een 2e mijlpaal was in 1970 de komst van de moleculaire paleontologie. Hierbij gebruikt men chemische -zelfs onder een microscoop niet zichtbare- chemische overblijfselen van organismen, chemische (micro)fossielen genoemd. De eerste levensvormen waren (tot aan het Cambrium toe bijna) allen eencellig. Eerst waren er de prokaryoten (bakteriën en blauwwieren, zonder celkern). Daarna ontstonden de (grotere) eukaryoten met een celkern, waarin het DNA lag opgeborgen. Deze eukaryoten (waaruit thans alle cellen bestaan) zijn veel geavanceerder dan de (zeer) primitieve prokaryoten. De evolutie van deze eukaryoten verliep in 3 stappen. I. De vorming uit prokaryoten II. De vorming van aeroob (zuurstofademd) leven doordat ze celorgaantjes kregen voor ademhaling (mitochondrien) en (alleen in planten) fotosynthetische plasticiden, waarmee dus zuurstof gevormd kon worden. Dit is de z.g. endosymbiontsynthese, ongeveer 2,5 miljard jaar terug. III. Een soort Big Bang, 1 miljard jaar terug. Compleet nieuwe typen met stekels en uitstulpingen w.o rode, groene en chromophytalgen verschijnen Waarom heeft de vorming van meercellig leven zoo'n 3 miljard op zich doen wachten? De klimatologische omstandigheden op aarde waren aanvankelijk vergelijkbaar met die van Venus en Mars: een atmosfeer, voornamelijk bestaande uit kooldioxyde en waterdamp. Ook was methaan, ammoniak en waterstof aanwezig van vulkanische oorsprong. Maar geen zuurstof!. Deze werd pas later 'aangemaakt' door fotosynthese waarbij, onder invloed van zonlicht kooldioxyde en waterdamp omgezet worden in koolhydraten en zuurstof. Het eerste aarzelend begin van simpele meercelligen (sponzen) was 750 miljoen jaar terug. Pas na 4 miljard jaar (dus 570 miljoen jaar geleden) was voldoende zuurstof in de atmosfeer voor een uitbundig meercellig leven, hetgeen tot de reeds eerder genoemde 'Cambrische explosie' leidde. Wanneer ontstond het eerste leven, wanneer kwamen de eerste dieren, wanneer ontstond het eerste leven op land? Data moesten -door nieuwere vondsten- steeds bijgesteld worden. Over het ontstaan van het eerste leven volgt nu een aardige anecdote, die illustreert dat wetenschappers ook maar mensen zijn met al hun (on)hebbelijkheden: Tot 30 april 1993 werd de ouderdom van het eerste leven op 2,5 miljard jaar geschat. Op die dag verscheen er een publicatie in Science van Schopf, die in oud gesteente (in West- Australië) van 3,47 miljard jaar oud, staafvormige micro-organismen had ontdekt van, zo dacht hij gefossiliseerde blauwalgen: zo schoof de grens alweer 1 miljard jaar terug die dan ook in de handboeken werd vermeld. In 2002 deed Brasier experimenten met een klassieke 'chemischer tuin'. Hierbij ontstonden groeisels die als twee druppels water leken op de vondst van Schopf! En zo werd Schopf's
4 bewering hardgrondig onderuitgehaald op een conferentie van 300 astrobiologen. De heren gingen nog net niet handgemeen! Zo zie je maar weer hoe voorzichtig je tewerk moet gaan. Elke microfossiele vondst van organisch materiaal moet duidelijk van biogene oorsprong zijn. Vrij algemeen wordt nu het eerste 'leven' gesteld op 3,8 a 4 miljard jaar geleden, dus toen de aarde nog maar 5 a 700 miljoen jaar oud was. Het ontstaan van de eerste dieren werd aanvankelijk gesteld op 6 a 700 miljoen jaar terug. later bijgesteld op 1,2 miljard jaar. Vondsten uit '96 stellen dit nu op 1,8 miljard jaar. Het eerste 'landleven', aanvankelijk op 500 miljoen jaar oud gesteld, werd in '93 op 1,2 miljard jaar bepaald. Vondsten in 2000 gedaan wezen op een ouderdom van 2,6 miljard jaar. We zullen hier niet dieper op ingaan, 'VESTA' is tenslotte geen blad voor de evolutiebiologen, maar interessant blijft het wel! Wij kunnen hier nog wel even ingaan op de vraag waarom er 'pas' 500 miljoen jaar na het ontstaan van de aarde leven ontstond. Nu, deze vraag is wel eenvoudig te beantwoorden: Om de simpele reden dat die eerste 500 miljoen jaar (het Hadeïcum genoemd naar de Griekse god van de onderwereld Hades) de aarde dermate heet was (tot 1000 K) vanwege de warmteontwikkeling door de inslagen van de talloze meteorieten en het radioactief verval, ook van elementen die nu niet meer op aarde voorkomen. De aarde was een vloeibare kolkende massa in die tijd alhoewel uit onderzoek aan (minuscule) zircoonkristalletjes zou blijken dat na 100 miljoen jaar er al sprake was van een aardkorst, die later, onder invloed van het meteorietenbombardement weer verdween. Een bijzondere inslag willen we hier niet nalaten te vermelden. Het was een brokstuk ter grootte van de planeet Mars(!) waardoor een deel van de aarde de ruimte werd ingeslingerd: dit aardse deel kennen we als onze maan! Hoe oud kan een levend organisme worden? Dit zou een aardig (meerkeuze)vraagje voor een kwis kunnen zijn met als mogelijkheden: a) 250 jaar, b) jaar, c) 2,5 miljoen jaar d) 250 miljoen jaar Wat denkt U? Maak eerst een keuze. Het antwoord vindt U aan het eind van dit artikel. Als er een onderdeel van de 'weten'schap is waarover geleerden het met elkaar oneens zijn dan is dat misschien wel de evolutiebiologie. Alhoewel de evolutieleer van Darwin door elke (zinnige) evolutiebioloog geaccepteerd is, moeten uit (zeer) oude vondsten van (micro)fossielen conclusies getrokken worden die niet altijd 'spijkerhard' te bewijzen zijn. Hieronder vier voorbeelden: 1) Over het ontstaan van nieuwe soorten zijn er twee modellen: a) die van de geleidelijke verandering b) de theorie van het zg ' punctuated equilibrium' of wel een kwestie van 'hollen of stilstaan', (opgesteld door Gould in 1972): korte periodes van snelle evolutie (punctuations) worden afgewisseld door lange periodes van stabiliteit en onveranderlijkheid (equilibria).. 2) Zo ook de rol van het toeval in de evolutie. Gould is van mening dat toeval wel een rol speelt (zou de evolutie opnieuw plaats vinden, de soorten zouden geheel anders zijn) Morris is het daar absoluut mee oneens. 3) Wat betreft het aantal soorten, dit is uiteraard vooral zoals bekend, sinds 570 miljoen jaar geleden explosief toegenomen. Momenteel zijn ruim 1,5 miljoen bekend, maar het werkelijk totale aantal is volgens sommigen 10 en volgens anderen 100 miljoen! Steeds nog worden er nieuwe levensvormen, zoals in tropisch oerwoud en in diepe oceaanbodem, ontdekt. Er ontstaan, maar ook verdwijnen er soorten.
5 Bekend zijn 5 periodes van massaal uitsterven: 410, 370, 250, 230 en 65 miljoen jaar geleden, de laatste overbekend, zoals nu algemeen wordt aangenomen, door de inslag van een meteoriet van ± 10 km groot. 4) Tot slot iets over de Gaia hypothese, opgesteld in 1972 door Lovelock. Hierin wordt de constantheid van het aardse klimaat toegeschreven aan een mondiaal teruggekoppeld regelsysteem dat functioneert via de broeikasgassen in de atmosfeer, voornamelijk kooldioxide. Bij dalende temperatuur nemen de verweringsprocessen en de biologische activiteit af waardoor er minder kooldioxide verwijderd wordt. De toename van de kooldioxide door ontgassing blijft gelijk, zodat het kooldioxidegehalte en daarbij de temperatuur weer zullen toenemen. Bij stijging van de temperatuur gebeurt het omgekeerde: afvoer kooldioxide neemt toe, kooldioxide gehalte daalt, temperatuur daalt. Ook hier weer, zoals bij de rol van het toeval, tegenstanders die erop wijzen dat 2 miljard jaar geleden door fotosynthese van anaërobe levensvormen zuurstof werd gevormd waardoor deze levensvormen zichzelf vergiftigden. We laten, alhoewel natuurlijk razend interessant, de evolutie van het aardse leven verder voor wat het is. In het volgend VESTA nummer gaan we ons met de volgende kwesties/ vragen bezighouden: 1) Wat is de rol geweest van inslagen van grote boliden, zoals komeetfragmenten en meteorieten? Hoe groot is de kans dat dat nog eens gebeurt en kunnen we ons hier tegen wapenen? 2) Hoe is eerste aardse leven ontstaan? Op aarde zelf of misschien vanuit de ruimte? In dat laatste geval wordt het probleem slechts verschoven. 3) Is er in ons zonnestelsel leven (geweest)? 4) Is er intelligent leven buiten ons zonnestelsel? 5) Wat is de toekomst voor ons wat betreft het leven, zowel op korte als langere termijn? 6) Is het leven 'bij toeval' ontstaan of is er sprake (geweest) van een 'schepper' (bv God genoemd)? Deze kwestie staat bekend onder 'Intelligent Design'. Vooral de laatste 5 vragen zijn -zeer- speculatief. Verwacht niet er een klip en klaar antwoord op te krijgen! O ja, U krijgt nog het antwoord op de vraag hoe oud 'leven' kan worden. Stond in de vorige eeuw het record op 50 miljoen(!) jaar, in 2000 is in een insluitsel van een kwart miljard jaar oud zoutkristal een bacterie ontdekt die nog steeds bleek te leven! Het goede antwoord is dus d. Heiloo november 2006 Jaap Kuyt
Geschiedenis van de aarde
Geschiedenis van de aarde Vragen bij de oefen- en zelftoetsmodule behorende bij hoofdstuk 25 van 'Biology', Campbell, 8e druk en de colleges 'Dynamische aarde'. november 2009 Inleiding Je moet weten: hoe
Nadere informatieTIJDLIJN. Een reis door de geschiedenis
De OERKNAL! Wetenschappers denken dat zo n 13,7 miljard aardse jaren geleden alles in het heelal samengeperst was tot een gloeiend heet punt. Tijdens een enorme oerexplosie ontstonden uit dat punt materie
Nadere informatieEVOLUTIE VAN OERSOEP TOT OERMENS. College 2 Ontwikkeling van het leven in de zee
EVOLUTIE VAN OERSOEP TOT OERMENS College 2 Ontwikkeling van het leven in de zee PROGRAMMA 1. Aarde en Kosmos, van Big Bang tot Oersoep 2. Ontwikkeling van het leven in zee 3. Verovering van het land 4.
Nadere informatieOnze bijzondere planeet De aarde is een bijzondere planeet. Er zijn in het heelal veel meer planeten. Leven op onze planeet is mogelijk door de zon.
Project Dieren C- verrijking week 1 Info plus Algemeen Tijdbalk Het is heel moeilijk om je voor te stellen hoe lang geleden de aarde is ontstaan. Hoe lang duurde het voordat het eerste leven ontstond?
Nadere informatieEVOLUTIE VAN OERSOEP TOT OERMENS. College 1 Introductie evolutie Aarde en kosmos, Big Bang en Oersoep
EVOLUTIE VAN OERSOEP TOT OERMENS College 1 Introductie evolutie Aarde en kosmos, Big Bang en Oersoep EVOLUTIE, VAN OERSOEP TOT OERMENS Uw docent Kees Boele PROGRAMMA 1. Aarde en Kosmos, van Big Bang tot
Nadere informatieDetermineren van gesteente
Aarde Paragraaf 1 en atlasvaardigheden Determineren van gesteente Als je een gesteente bestudeert en daarna vaststelt wat de naam van het gesteente is, dan ben je aan het determineren. Je kunt gesteenten
Nadere informatieSamenvatting Levensbeschouwing LV \'Over wondere feiten\' Hoofdstuk 1
Samenvatting Levensbeschouwing LV \'Over wondere feiten\' Hoofdstuk 1 Samenvatting door L. 887 woorden 16 juli 2013 7,1 10 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Samenvatting LV Over wondere feiten Hoofdstuk
Nadere informatieOpdracht 1 De Tijdlijn
590 miljoen Opdracht 1 De Tijdlijn Kleurpotloden Door het werk van geologen is veel duidelijk geworden over planten en dieren die vroeger leefden. Om het overzichtelijk te maken werden ze ingedeeld in
Nadere informatie27.1. Op zoek naar het begin
27.1. Op zoek naar het begin Op grond van de huidige wetenschappelijke kennis wordt aangenomen dat de aarde ongeveer 4,5 miljard jaar geleden is ontstaan, en dat het allereerste leven zich vermoedelijk
Nadere informatieinfprg03dt practicumopdracht 4
infprg03dt practicumopdracht 4 W. Oele 31 augustus 2008 1 Evolutie Het volgende citaat komt letterlijk van Wikipedia: Met evolutietheorie (soms ook wel evolutieleer genoemd) wordt de wetenschappelijke
Nadere informatieWerkbladen In NEMO. Zoeken naar leven. Naam. School. groep 7-8. Klas
Zoeken naar leven groep 7-8 Naam School Werkbladen In NEMO Klas Zoeken naar leven Wat is leven, wat is dood en wat is levenloos? Jij leeft, een plant leeft en een hond ook. Een steen leeft niet. Maar leeft
Nadere informatieDe Grootheid van God. en De relatie van een christen t.o.v. de (natuur)wetenschap. Henk Geuverink 2 september 2018 Enschede
De Grootheid van God en De relatie van een christen t.o.v. de (natuur)wetenschap Henk Geuverink 2 september 2018 Enschede Lied 407 Opwekking O Heer mijn God, wanneer ik in verwondering de wereld zie Die
Nadere informatieAntwoorden door een scholier 1825 woorden 28 februari keer beoordeeld
Antwoorden door een scholier 1825 woorden 28 februari 2005 6 511 keer beoordeeld Vak Biologie Biologie Thema 5 Opdracht 1 1. Het uiterlijk is een fenotype van een organisme. 2. Alle erfelijke informatie
Nadere informatieDE APPEL VALT NIET VER VAN DE BOOM
BIG BANG EVOLUTIE ERFELIJKHEID DE APPEL VALT NIET VER VAN DE BOOM Erfelijkheid en evolutie DE APPEL VALT NIET VER VAN DE BOOM Doelstellingen Algemeen. Wetenschappelijk onderbouwde argumenten voor biologische
Nadere informatieKoolstof wordt teruggevonden in alle levende materie en in sedimenten, gesteenten, de oceanen en de lucht die we inademen.
Koolstofcyclus Samenvatting Koolstof wordt teruggevonden in alle levende materie en in sedimenten, gesteenten, de oceanen en de lucht die we inademen. Er is een uitwisseling van koolstof tussen oceanen,
Nadere informatieWerkstuk Nederlands Ontstaan van leven in het heelal en de aarde
Werkstuk Nederlands Ontstaan van leven in het heelal en de aarde Werkstuk door een scholier 2441 woorden 4 april 2008 5,9 74 keer beoordeeld Vak Nederlands Ontstaan van leven in het heelal en de aarde
Nadere informatieDinosauriërs. Inhoudsopgave. 1. Inleiding. 2. Wat is een dinosauriër?
Dinosauriërs Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Wat is een dinosauriër? 3. Wanneer leefden de dinosauriërs? 4. Waar leefden dinosauriërs? 5. Hoe leefden de dinosauriërs? 6. Waarom waren de dinosauriërs zo groot?
Nadere informatieInfo plus Algemeen. Project Dieren F- verrijking week 1
Project Dieren F- verrijking week 1 Info plus Algemeen Tijdbalk Het is heel moeilijk om je voor te stellen hoe lang geleden de aarde is ontstaan. Hoe lang duurde het voordat het eerste leven ontstond?
Nadere informatieProfielwerkstuk Geschiedenis Evolutie
Profielwerkstuk Geschiedenis Evolutie Profielwerkstuk door een scholier 3285 woorden 6 februari 2006 5,8 95 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inleiding In de Bijbel wordt beschreven dat de aarde, mensen,
Nadere informatieHOE MAAK JE EEN BEWOONBARE PLANEET? Wat is nodig voor life as we know it?
HOE MAAK JE EEN BEWOONBARE PLANEET? Wat is nodig voor life as we know it? Leidse Winterlezing 050217 Dr. Bernd Andeweg Aardwetenschappen VU Amsterdam Bernd.andeweg@vu.nl IETS SPECIAALS LEVEN Op Mars niet!
Nadere informatiePreek van ds. Kraan op 14 juli 2019 in Garijp hield over schepping en evolutie.
Preek van ds. Kraan op 14 juli 2019 in Garijp hield over schepping en evolutie. Genesis 1 is geen geschiedenisverhaal. Op school hebben wij vroeger een aantal dingen verkeerd geleerd. Wij hebben in de
Nadere informatieDe Evolutietheorie Door: Gijs Steur (Jur was ziek) Klas: B2a Docent: ERH Datum: 11 06 2014 1
De Evolutietheorie Door: Gijs Steur (Jur was ziek) Klas: B2a Docent: ERH Datum: 11 06 2014 1 Inhoudsopgave Hoofdstuk Blz. 1. Inleiding. 3 2. Uitleg evolutietheorie. 4/5 3. Betoog ontstaan leven op aarde.
Nadere informatieVolgens de meeste wetenschappers vond 13,7 miljard jaar geleden de big bang plaats en ontstond het universum.
Samenvatting door een scholier 1753 woorden 22 september 2017 5,7 3 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand AK SAMENVATTING. filmpjes om te kijken en leren, Cosmos a Spacetime Odyssey: Season
Nadere informatieEvolutie: De ontwikkeling van het leven op aarde waarbij soorten ontstaan, veranderen en/of verdwijnen.
Evolutie: De ontwikkeling van het leven op aarde waarbij soorten ontstaan, veranderen en/of verdwijnen. Evolutietheorie: Vanaf de 18 de eeuw. Het is niet te bewijzen, maar er zijn genoeg argumenten die
Nadere informatieOns zonnestelsel bestaat uit de zon, een ster met 8 planeten die daarom heen draaien.
Samenvatting door E. 1376 woorden 3 april 2015 7,3 25 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Ak samenvatting H2 2 Ons zonnestelsel bestaat uit de zon, een ster met 8 planeten die daarom
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2 en 3 (Actieve aarde)
Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2 en 3 (Actieve aarde) Samenvatting door een scholier 1641 woorden 7 december 2004 6 29 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Aardrijkskunde Actieve aarde Hoofdstuk 2
Nadere informatieWoord vooraf Schepping Inleidende vragen Genesis Wereldbeelden Na Darwin...31
Inhoud Woord vooraf... 7 Schepping... 11 1. Inleidende vragen...13 2. Genesis...17 3. Wereldbeelden... 23 4. Na Darwin...31 Wetenschap...39 5. Nieuwsgierigheid........................................ 41
Nadere informatieIn het begin. Schepping versus Evolutie voor groep 7. Inhoud. 1. Wat is waar? 2. Het verschil tussen een feit en een gedachte
In het begin Schepping versus Evolutie voor groep 7 Inhoud 1. Wat is waar? 2. Het verschil tussen een feit en een gedachte 3. Wat gebeurde er in het verleden? 4. Waar komt het leven vandaan? 5. Hoe oud?
Nadere informatieSterrenstof. OnzeWereld, Ons Heelal
Sterrenstof OnzeWereld, Ons Heelal Mesopotamie: bestudering van de bewegingen aan het firmament vooral voor astrologie. Veel van de kennis, ook over bedekkingen (waaronder maans- en zonsverduisteringen)
Nadere informatieLeven in ons Zonnestelsel?
Leven in ons Zonnestelsel? GVWS, t Vinkhuys Vrijdag 20 oktober 2017 Jan de Boer Inhoud Iets over de chemische samenstelling van leven Intelligent buitenaards leven zoeken of het kleine? Bewoonbare zone
Nadere informatieZoeken naar leven. Jouw werkbladen. In NEMO. Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Mijn naam:
Zoeken naar leven Jouw werkbladen In NEMO Mijn naam: Mijn school: Ik zit in groep: Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Zoeken naar leven Groep 7-8 Leerlingen In NEMO versie 10-2013 1 Zoeken naar leven Wat
Nadere informatieWerkstuk Natuurkunde Negen planeten
Werkstuk Natuurkunde Negen planeten Werkstuk door een scholier 1608 woorden 3 januari 2005 5,7 93 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Planeten Ontstaan van het zonnestelsel Vlak na een explosie, de Big Bang
Nadere informatieSamenvatting ANW Hoofdstuk 6: het heelal
Samenvatting ANW Hoofdstuk 6: het heelal Samenvatting door A. 929 woorden 29 juni 2014 0 keer beoordeeld Vak ANW P1 Breedtegraad: s Nachts: hoek van poolster met horizon Overdag: hoogste hoek van de zon
Nadere informatieDarwin en de evolutieleer
Darwin en de evolutieleer Joost Raeymaekers science4fun - 16 oktober 2009 Wie was Charles Darwin? - Een echte Engelsman uit de vorige eeuw (geboren in 1809) - Wetenschapper - Studeerde biologie, de leer
Nadere informatieProgramma. Weten en Geloven. grote getallen. Weten en Geloven. 20.00 Opening Een goed idee. 20.05 Inleiding over Big Bang, evolutie, ID
Weten en Geloven Programma 20.00 Opening Een goed idee 20.05 Inleiding over Big Bang, evolutie, ID Schepping, Evolutie en Intelligent Design 20.30 Vragen 20.45 Koffie 21.00 Schepping en ID in de Bijbel
Nadere informatieDE GESCHIEDENIS VAN DE AARDE
DE GESCHIEDENIS VAN DE AARDE Het ontstaan en de evolutie > 4.6 miljard jaar geleden - 240.000 jaar geleden Voorafgaand aan de eigenlijke Vaderlandse geschiedenis, die in het volgende hoofdstuk begint bij
Nadere informatieSamenvatting door D woorden 28 november keer beoordeeld. Aardrijkskunde
Samenvatting door D. 1387 woorden 28 november 2016 0 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Kosmografie Onderzoeken van heelal basis wetenschap = fysica Hoofdstuk 1: Structuur van het heelal 1.1 Samenstelling
Nadere informatie2 Soorten micro-organismen Bacteriën Gisten Schimmels Virussen Samenvatting 40
Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 De geschiedenis van de microbiologie 9 1.1 De vroegste historie 9 1.2 Louis Pasteur 12 1.3 Ziekte: door micro-organismen of een straf van God? 14 1.4 De bestrijding van
Nadere informatieExamentrainer. Vragen. Een erfelijke ziekte
Examentrainer Vragen Een erfelijke ziekte FH is een erfelijke ziekte die het gevolg is van een mutatie in een bepaald gen. FH-patiënten hebben te veel cholesterol in hun bloed. Cholesterol zet zich vast
Nadere informatiewat is dat eigenlijk? Denk mee over acht grote vragen
Geloven, wat is dat eigenlijk? Denk mee over acht grote vragen pagina 10 Hoe is de wereld ontstaan? pagina 26 Waarom bestaat de mens? pagina 42 Wat is geloven? pagina 58 Wie is God? pagina 74 Waarom heeft
Nadere informatieZoeken naar leven. Jouw werkbladen. In NEMO. Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Mijn naam:
Zoeken naar leven Jouw werkbladen In NEMO Mijn naam: Mijn school: Ik zit in groep: Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Zoeken naar leven Groep 7-8 Leerlingen In NEMO versie 01-09-2015 1 Zoeken naar leven
Nadere informatie1. Fossielen, dood of levend?
1. Fossielen, dood of levend? Op veel plaatsen op aarde kun je fossielen vinden. Deze oeroude overblijfselen van organismen vertellen een deel van het levensverhaal van de aarde. Soms worden er planten
Nadere informatieZoeken naar leven. Jouw werkbladen. In NEMO. Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Mijn naam:
Zoeken naar leven Jouw werkbladen In NEMO Mijn naam: Mijn school: Ik zit in groep: Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Zoeken naar leven Groep 7-8 Leerlingen In NEMO versie 11-2014 1 Zoeken naar leven Wat
Nadere informatieDINOSAURIËRS. Marthe Terny
DINOSAURIËRS Marthe Terny 1. INLEIDING Ik hou mijn spreekbeurt over dinosauriërs, omdat ik dit een erg leuk en interessant onderwerp vind. We weten al veel over de dinosauriërs, maar nog niet alles. Ik
Nadere informatie12/2/16. Inleiding Astrofysica College november Ignas Snellen. Kosmologie. Studie van de globale structuur van het heelal
Inleiding Astrofysica College 10 28 november 2016 15.45 17.30 Ignas Snellen Kosmologie Studie van de globale structuur van het heelal 1 12/2/16 Afstanden tot sterrenstelsels Sommige sterren kunnen als
Nadere informatieHOE MAAK JE EEN BEWOONBARE PLANEET? Wat is nodig voor life as we know it?
HOE MAAK JE EEN BEWOONBARE PLANEET? Wat is nodig voor life as we know it? KNAG Onderwijsdag 071114 Dr. Bernd Andeweg Aardwetenschappen VU Amsterdam Bernd.andeweg@vu.nl IETS SPECIAALS LEVEN Op Mars niet!
Nadere informatieGalerij van de Evolutie
Galerij van de Evolutie Werkblad Niveau 3 RODE DRAAD 1) De galerij van de evolutie leidt je in 6 hoofdstukken van het prille leven tot de huidige tijd. Uiteraard beperkt evolutie zich niet tot deze 6 periodes
Nadere informatieSkeletpuzzel. Activiteit in de klas Docentblad
Skeletpuzzel Activiteit in de klas Docentblad Doelgroep: voortgezet onderwijs Duur activiteit: 45 minuten Doelen: De leerlingen redeneren en leggen hun argumentatie uit aan anderen; De leerlingen ervaren
Nadere informatieInhoudsopgave. Geagonia. Inleiding. Vragen die mensen zich al eeuwenlang stellen.
1 Inhoudsopgave Geagonia.. Vragen die mensen zich al eeuwenlang stellen. 1. Elementaire deeltjes. De allerkleinste bouwstenen van onszelf, van onze wereld en van het heelal. 1 Quarks, het skelet van de
Nadere informatieEvolutie. Basisstof 4 thema 5
Evolutie Basisstof 4 thema 5 Wat is evolutie? Planten en dieren zijn in de loop van een hele lange tijd stapje voor stapje ontstaan door het proces dat we evolutie noemen. Een zwaar bestaan eerste verschijnsel:
Nadere informatieWELKOM. KOO Wat? Waarom? Hoe? Ouders?
WELKOM KOO Wat? Waarom? Hoe? Ouders? GESCHIEDENIS KOO 21 e Eeuw Wij leven en leren in de 21 e eeuw! Dat heeft alles te maken met de doelen die we willen bereiken: -Mensen die keuzes kunnen maken. -Mensen
Nadere informatieDe dwaas zegt in zijn hart: Er is geen God
De dwaas zegt in zijn hart: Er is geen God Psalm 14:1 M. Dubbelman Er was ooit een schitterende stad. Om bij die stad te komen, moest je een grote brug over. Een eerste groep mensen liep zorgeloos en blij
Nadere informatieTweede Bijeenkomst: Zoektocht naar het Verborgen Hemelbeeld. Rond de Waterput donderdag 31 oktober 2013 Allan R. de Monchy
Tweede Bijeenkomst: Zoektocht naar het Verborgen Hemelbeeld Rond de Waterput donderdag 31 oktober 2013 Allan R. de Monchy Twee bijeenkomsten: Donderdag 17 oktober 2013: Historische ontwikkelingen van Astrologie.
Nadere informatieEindexamen aardrijkskunde vwo I
Actieve aarde Opgave 7 De veranderingen van het Ertsgebergte in de loop van de geologische geschiedenis Gebruik bron 18 van het bronnenboekje. Tijdens fase 2 (zie bron 18) voldeed het gebied in de driehoek
Nadere informatieGalileo Galileï
Galileo Galileï 1564-1642 Waarom het conflict rond Galio Galileï geen conflict is tussen geloof en wetenschap of godsdienst en wetenschap! Geen conflict tussen geloof en wetenschap! 1. Galileo beschouwde
Nadere informatieSamenvatting Biologie Thema 1 inleiding in de
Samenvatting Biologie Thema 1 inleiding in de biologie Samenvatting door E. 1726 woorden 5 november 2013 7,7 20 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie hoofdstuk 1, wat is biologie?
Nadere informatie1. Fossielen, dood of levend?
1. Fossielen, dood of levend? Op veel plaatsen op aarde kun je fossielen vinden. Deze oeroude overblijfselen van organismen vertellen een deel van het levensverhaal van de aarde. Soms worden er planten
Nadere informatieMicropaleontologie. Hoe leuk is dat!? Shirley van Heck
Micropaleontologie Hoe leuk is dat!? Shirley van Heck Wat is micropaleontologie? De studie van hele kleine fossielen (microfossielen), die met de microscoop bekeken worden. waarom microfossielen? Komen
Nadere informatieDe meest revolutionaire momenten belicht, de momenten waarin iets gebeurde waardoor nieuwe dingen ontstonden.
De acht drempels van David Christian. De meest revolutionaire momenten belicht, de momenten waarin iets gebeurde waardoor nieuwe dingen ontstonden. De Big Bang. De sterren lichten op. Nieuwe chemische
Nadere informatieEn toen kwam Darwin. On the origin of species. 1. Het ontstaan van het leven. Fossielen. 2. Getuigen van deevolutietheorie
On the origin of species En toen kwam Darwin 1. Het ontstaan van het leven 2. Getuigen van deevolutietheorie Verklaring voor het ontstaan van leven komt voor in alle culturen. Creationisme Nemen de bijbel
Nadere informatiePositie wedergeboren christen Ef.2:5 levend gemaakt met Christus,..geplaatst in de hemelse gewesten.
Schepping en Evolutie in de Kerk Bedreiging? of Uitdaging? Positie wedergeboren christen Vanuit welke overtuiging Hoe andersdenkenden benaderen Geloof en wetenschap Modellen en werkelijkheid Conclusies
Nadere informatieMitose is een ander woord voor gewone celdeling. Door gewone celdeling blijft het aantal chromosomen in lichaamscellen gelijk (46 chromosomen).
Samenvatting door M. 1493 woorden 28 februari 2014 5 5 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Genotype en fenotype Veel eigenschappen zijne erfelijk. Je hebt deze eigenschappen geërfd van
Nadere informatieIn het begin schiep God de hemel en de aarde. ( Gen 1 : 1 )
[uitzending 5] In de vorige uitzending hebben we gezien dat het Bijbelboek Genesis één van de twee belangrijkste sleutelboeken van de Bijbel is. Dit boek - waarmee het Oude Testament begint - en het Evangelie
Nadere informatieDE BASIS. wetenschappen en techniek voor de basisschool STEPHAN BOULEZ + KRIS HULSEN + FILIP MENNES BEA MERCKX + KATRIJN POOLS. Acco Leuven / Den Haag
DE BASIS wetenschappen en techniek voor de basisschool STEPHAN BOULEZ + KRIS HULSEN + FILIP MENNES BEA MERCKX + KATRIJN POOLS Acco Leuven / Den Haag Inhoud Voorwoord 13 Deel 1 Aardrijkskunde 15 1.1 De
Nadere informatie7.4. Boekverslag door Amany 2168 woorden 1 februari keer beoordeeld. Aardrijkskunde. Paragraaf 2: Planeet Aarde
Boekverslag door Amany 2168 woorden 1 februari 2016 7.4 44 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Paragraaf 2: Planeet Aarde Het heelal bestaat uit ontelbare sterren, waarvan er eentje onze
Nadere informatieWetenschap. 1. Experimentele natuurwetenschappen
Wetenschap 1. Experimentele natuurwetenschappen!2 Wetenschap 1. Experimentele natuurwetenschappen! 2. Theoretische wetenschappen!3 Wetenschap 1. Experimentele natuurwetenschappen! 2. Theoretische wetenschappen!
Nadere informatieT2b L1 De ruimte of het heelal Katern 1
Het heelal of de kosmos is de ruimte waarin de zon, de maan en de sterren zich bevinden. Het heelal bestaat uit een oneindig aantal hemellichamen waarvan er steeds nieuwe ontdekt worden. De hemellichamen
Nadere informatiePlaneten. Zweven in vaste banen om een ster heen. In ons zonnestelsel zweven acht planeten rond de zon. Maar wat maakt een planeet nou een planeet?
Planeten Zweven in vaste banen om een ster heen In ons zonnestelsel zweven acht planeten rond de zon. Maar wat maakt een planeet nou een planeet? Een planeet: zweeft in een baan rond een ster; is zwaar
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Archaea en hyperthermofielen De levende organismen op onze aarde kunnen verdeeld worden in twee groepen, de prokaryoten en de eukaryoten. Eukaryote cellen hebben een celkern, een
Nadere informatieHand-out Microbiologie
Hand-out Microbiologie COO-module bij hoofdstuk 25, 26, 27, 28 en 31 uit Biology van Campbell. NB In de module krijg je een random selectie van 18 van deze vragen. Hieronder staan dus meer vragen dan je
Nadere informatieINHOUD Inleiding Onze gedachten bepalen wat we zien!... pag. 2 Wie God?... pag. 3 Er zijn soorten wetenschap... pag. 4 Wat gaat vanzelf?... pag.
INHOUD Inleiding 1. Onze gedachten bepalen wat we zien!... pag. 2 2. Wie is God?... pag. 3 3. Er zijn soorten wetenschap... pag. 4 4. Wat gaat vanzelf?... pag. 6 5. Een paar feiten a.fossielen.. pag. 7
Nadere informatieDe opkomst en val van dominante groupen reflecteren op continentale drift, massale uitsterven en de mogelijkheid van aanpassen.
De opkomst en val van dominante groupen reflecteren op continentale drift, massale uitsterven en de mogelijkheid van aanpassen. Vanaf het begin heeft het leven op aarde de opkomst en ondergang van groepen
Nadere informatieinhoud Inleiding Wat is een fossiel? Hoe ontstaan fossielen? Paleontologie Beroemde fossielen Pluskaarten Bronnen Colofon en voorwaarden
Fossielen inhoud 1. 2. 3. 4. 5. Inleiding Wat is een fossiel? Hoe ontstaan fossielen? Paleontologie Beroemde fossielen Filmpje Pluskaarten Bronnen Colofon en voorwaarden 3 4 5 9 11 15 16 18 19 Inleiding
Nadere informatieEindexamen aardrijkskunde vwo 2008-II
Actieve aarde Opgave 7 Opheffing van gesteenten en ertsen in het Scandinavisch Hoogland Gebruik de bronnen 10 en 11 van het bronnenboekje. In de derde afbeelding (afbeelding C) van bron 10 zijn de cijfers
Nadere informatieSteeds gaat het om variabele aspecten van de levende natuur. Bij de term biodiversiteit wordt echter gewoonlijk
2 HOOFDSTUK 2 DE NATUURLIJKE HISTORIE VAN BIODIVERSITEIT Edi Gittenberger Met de populaire term biodiversiteit wordt verwezen naar de enorme vormenrijkdom die het leven kenmerkt, van genen en eiwitmoleculen
Nadere informatieInhoud. Inleiding blz. 3. Wat is een fossiel? blz. 4. Hoe fossielen ontstaan blz. 5. Fossielen van zacht weefsel blz. 6. Zeedieren blz.
Door: Oscar Zuethoff Groep 6b - Meneer Jos & Ingrid Februari 2008 Inhoud Inleiding blz. 3 Wat is een fossiel? blz. 4 Hoe fossielen ontstaan blz. 5 Fossielen van zacht weefsel blz. 6 Zeedieren blz. 7 De
Nadere informatieHad Darwijn toch gelijk? - Wetenschappelijke kritiek op Darwins evolutietheorie!
Had Darwijn toch gelijk? - Wetenschappelijke kritiek op Darwins evolutietheorie! Deze open vraag staat met grote letters op de voorkant van het Novembernummer van National Geographic. Wie meent dat dit
Nadere informatieWetenschap hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 15 December 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/61310 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken
Nadere informatieBottenbeest. Activiteit in de klas Docentblad
Bottenbeest Activiteit in de klas Docentblad Doelgroep: basisonderwijs groep 5 t/m 8 Duur: ongeveer 1 uur Doelen: De leerlingen leren redeneren en hun argumentatie uit te leggen aan anderen; De leerlingen
Nadere informatieExamentrainer. Vragen. Broeikasgassen meten in wijn. 1 Uitgeverij Malmberg. Lees de volgende tekst.
Examentrainer Vragen Broeikasgassen meten in wijn Lees de volgende tekst. Sterk toegenomen verbranding van organische stoffen leidt tot een verhoging van de concentratie CO 2 in de atmosfeer. Er is op
Nadere informatieGemeente van onze Here Jezus Christus,
VRAAG: vindt u het moeilijk om te aanvaarden dat de aarde geschapen is door God? En als u dat gelooft, wat betekent dat dan voor u? Gemeente van onze Here Jezus Christus, Het is nu 2,5 jaar geleden, dat
Nadere informatie5.6. Boekverslag door K woorden 22 december keer beoordeeld
Boekverslag door K. 1768 woorden 22 december 2011 5.6 56 keer beoordeeld Vak NLT 1. De straal van de aarde is 637800000 cm. Als deze afneemt tot 0.5 cm, dan is deze in verhouding 0.5/637800000 keer de
Nadere informatieEindexamen biologie vmbo gl/tl II
REPTIELEN INFORMATIE 1 VERSCHILLENDE GROEPEN In de afbeelding hieronder staan vier soorten reptielen afgebeeld. Elke soort behoort tot een bepaalde groep van de reptielen: dier 1 behoort tot de krokodillen,
Nadere informatieLes Koolstofkringloop en broeikaseffect
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Basisles Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Les Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Zonlicht dat de aarde bereikt, zorgt ervoor dat het aardoppervlak warm
Nadere informatieIn den beginne... Op deze foto zie je de planeet Saturnus met zijn karakteristieke ringen.
In den beginne... Zo begint menig religieus boek waarin het ontstaan van het leven op aarde wordt beschreven. Zo verhaalt de bijbel dat God de aarde schiep in zes dagen, waarna Hij op de zevende dag vrijaf
Nadere informatieEvolutie. schepping. belangrijk! Wat geloof jij?
Evolutie schepping belangrijk! Van levensbelang van levensbelang Wat geloof jij? 1 1. Onze gedachten bepalen wat we zien. Zal een kleuter van vier jaar een boek zonder plaatjes mooi vinden? Nee, uiteraard
Nadere informatie15-12-2015 ONS VERANDERENDE WERELDBEELD
15-12-2015 ONS VERANDERENDE WERELDBEELD 1 15-12-2015 ONS VERANDERENDE WERELDBEELD 2 MENSEN WILLEN STRUCTUREN ZIEN 15-12-2015 ONS VERANDERENDE WERELDBEELD 3 DE MENS BEGON TE BESCHRIJVEN WAT HIJ AAN DE HEMEL
Nadere informatie*Een Heterotroof wil zeggen dat ze Organische stoffen nodig hebben om te kunnen leven. Deze nemen ze op uit de omgeving.
Samenvatting door een scholier 1724 woorden 26 maart 2012 6,4 51 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie Thema 5 Ordening en Evolutie. Basisstof 1 Ordening in vier rijken: Een halve
Nadere informatieRuud Visser Postdoc, Sterrewacht Leiden
Ruud Visser Postdoc, Sterrewacht Leiden 19 november 2010 INDELING Introductie Kringloop van elementen Chemische processen Hoe zou leven ontstaan kunnen zijn? Hoe detecteren we moleculen? INDELING Introductie
Nadere informatieWEST-VLAAMSE ARCHEOKRANT
V.O.B.o.W. nr. 77 februari 2013 België-Belgique P.B. 8800 Roeselare 1 BC 6675 P 409155 WEST-VLAAMSE ARCHEOKRANT West-Vlaamse Archeokrant: Driemaandelijks tijdschrift, jaargang 21, afgiftekantoor Roeselare,
Nadere informatieOntdek de planeten van ons zonnestelsel. In 90 minuten door het helal. Tijdens een wandeling tussen Ehrenfriedensdorf en Drebach
Ontdek de planeten van ons zonnestelsel In 90 minuten door het helal Tijdens een wandeling tussen Ehrenfriedensdorf en Drebach Zonnestelsel Sonnensystem Het zonnestelsel bestaat uit de Zon en de hemellichamen
Nadere informatieErfelijkheid en ordening. havo/vwo 3-4
Erfelijkheid en ordening havo/vwo 3-4 Microben waren er al vroeg bij. Ze waren de eerste en, bijna vier miljard jaar lang, de enige bewoners op aarde. Uit de eencellige micro-organismen evolueerden op
Nadere informatieHet boek van de evolutie
Het boek van de evolutie Het boek van de evolutie OVER ZEESCHORPIOENEN, DINOSAURIËRS EN SABELTANDTIJGERS Met illustraties van KATIE SCOTT Geschreven door FIONA MUNRO en RUTH SYMONS 6 Inleiding Het eerste
Nadere informatieVoorbeelden organel: celkern, vacuole, mitochondriën en endoplasmatisch rediculum.
Samenvatting door S. 1531 woorden 1 mei 2015 6.3 25 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Paragraaf 1. De levende natuur wordt ingedeeld in 3 domeinen: Bacteriën Archea Eukaryoten Bacteriën
Nadere informatie7,9. Draait de aarde of draait de hemel? Wat was de hypothese van Copernicus? Samenvatting door een scholier 2085 woorden 6 juni 2002
Samenvatting door een scholier 2085 woorden 6 juni 2002 7,9 64 keer beoordeeld Vak Methode ANW Solar 10.1 Alles draait om de aarde.. Draait de aarde of draait de hemel? Elke 24 uur draait de aarde eenmaal
Nadere informatie11/19/2012. Systeem Aarde-6:het Mesozoicum. Perm/Trias Paleozoicum-Mesozoicum)massa extinctie Pangea
Systeem Aarde-6:het Mesozoicum Perm/Trias Paleozoicum-Mesozoicum)massa extinctie Pangea Atmosfeer: hoge CO 2 waarden Klimaatsverandering (landklimaat) Hydrosfeer: warme oceanen, anoxia Lithosfeer: hoge
Nadere informatieProf.dr. A. Achterberg, IMAPP
Prof.dr. A. Achterberg, IMAPP Hoorcollege: Woensdag 10:45-12:30 in HG00.308 Data: 13 april t/m 15 juni; niet op 27 april & 4 mei Werkcollege: Vrijdag, 15:45-17:30, in HG 03.053 Data: t/m 17 juni; niet
Nadere informatieDANSEN. V: Geeft u ons eens een paar verbazingwekkende feiten over het heelal die een katholiek begrip van het geloof kunnen verrijken.
DANSEN MET DE STERREN Een interview met astronoom George Coyne sj Als priester en astronoom beweegt George Coyne sj zich zowel in de wereld van het geloof als in die van de wetenschap. En dat het inderdaad
Nadere informatieSecularisering en verzuiling. p
Secularisering en verzuiling p. 108-117 Wereldjongerendagen Krakau, Polen, 2016. Speelt de Kerk een belangrijke rol in jouw leven? Instap/Actualiteit paus krijgt lachers op zijn hand in Philadelphia pausbezoek
Nadere informatieSamenvatting ANW Hoofdstuk 4
Samenvatting ANW Hoofdstuk 4 Samenvatting door een scholier 2038 woorden 20 januari 2005 5,5 30 keer beoordeeld Vak ANW 4.1 In 1910 kwam Alfred Wegener, Duitse geoloog en meteoroloog, op het idee dat de
Nadere informatie