Best practice voldoen aan de afnameverplichting

Transcriptie

1 Best practice voldoen aan de afnameverplichting Maart 2010

2

3 Inhoudsopgave 1 Aanleiding Huidige kaders Best practice afnameverplichting Borgen voldoen aan afnameverplichting Tactische niveau Operationele niveau Procesbeschrijvingen Organisatie Bijlage 1: Werkproces Opstellen afvalwaterprognose PAGINA 3/16

4 PAGINA 4/16

5 1 Aanleiding Met de bedrijfvergelijking zuiveringsbeheer vergelijken de waterschappen in Nederland de bedrijfsvoering met elkaar. De bedrijfvergelijking heeft een tweeledig doel. Het ene doel is om het zuiveringsbeheer meer transparant te maken voor de omgeving. Het andere doel is dat we van elkaar leren en daarmee het gehele zuiveringsbeheer in Nederland naar een hoger plan tillen. Dit lerende effect van de bedrijfsvergelijking kan verder geoptimaliseerd worden. De vereniging van zuiveringsbeheerders heeft eind 2007 de handschoen opgepakt en een aantal thema s gekozen waarin de vereniging de verbetering wil faciliteren. Een van deze thema s is het voldoen aan de afnameverplichting. Voldoen aan afnameverplichting procent 100% 96% 92% 88% Gemiddelde alle w aterschappen Minimum alle w aterschappen Maximum alle w aterschappen 84% 80% Op basis van de bovenstaande grafiek lijkt de conclusie gerechtvaardigd dat de waterschappen het erg goed doen met betrekking tot de afnameverplichting. Desondanks was er twijfel of de waterschappen een gedeeld beeld hadden over wanneer een organisatie nu wel of niet voldoet aan de afnameverplichting. Om hier duidelijkheid in te krijgen zijn alle waterschappen geïnterviewd. Uit deze interviews kwam een zeer gevarieerd beeld naar voren over de wijze waarop waterschappen het voldoen aan de afnameverplichting interpreteren. Er worden veel verschillende instrumenten gebruikt om afspraken over de afnameverplichting met gemeenten vast te leggen. Ook de frequentie waarmee dit gebeurt loopt uiteen. Daarnaast zijn er veel verschillen in de wijze waarop en de mate waarin deze afspraken gemonitoord worden. Zonder een kwalificatie uit te spreken over wat nu de juiste wijze is, is door de vereniging van zuiveringsbeheerders de behoefte aan een best practice uitgesproken. Daarnaast bleek uit de interviews dat slechts een beperkt aantal waterschappen de afnameverplichting procesmatig geborgd hadden. Dit heeft geleid tot de vraag om bouwstenen voor een goede procesmatige borging van de afnameverplichting. PAGINA 5/16

6 Om tot een best practice te komen is een projectgroep geformeerd met daarin waterschapsmedewerkers van meerdere waterschappen. Naam Jelke Bosma Esther Both-Pols Roel Bronda Levien van Dixhoorn Oscar Helsen Richard Koopman Rinus van der Molen Willem de Mooij Hans Schepman Organisatie Wetterskip Fryslan Waterschap Hollandse Delta Hoogheemraadschap Stichtse Rijnlanden Waterschap Brabantse Delta Hoogheemraadschap van Delfland Waterschap Regge en Dinkel Waterschap Vallei en Eem Hoogheemraadschap van Rijnland Waterschap Groot Salland Het voorliggende resultaat is binnen deze organisaties met meerdere disciplines teruggekoppeld. Daarnaast is feedback gevraagd van twee gemeenten om tot een optimaal resultaat te komen. PAGINA 6/16

7 2 Huidige kaders Gemeenten hebben op grond van artikel Wm een zorgplicht ten aanzien van de inzameling en het transport van stedelijk afvalwater. Onder stedelijk afvalwater wordt afvalwater verstaan dat bestaat uit huishoudelijk afvalwater of een mengsel daarvan met bedrijfsafvalwater, afvloeiend hemelwater, grondwater of ander afvalwater. In de praktijk wordt hier invulling aan gegeven door de aanleg en beheer van een openbaar vuilwaterriool. Deze zorgplicht dient mede ter implementatie van de EU-richtlijn stedelijk afvalwater en sluit aan bij de zorgplicht van de Waterschappen voor het zuiveren van stedelijk afvalwater. De zorgplicht van de waterschappen is vastgelegd in artikel 3.4, eerste lid van de Waterwet: Zuivering van stedelijk afvalwater, gebracht in een openbaar vuilwaterriool geschiedt in een daartoe bestemde inrichting onder de zorg van een waterschap. Een zodanige inrichting kan worden geëxploiteerd door het waterschap zelf dan wel door een rechtspersoon die door het bestuur van het waterschap met die zuiveringstaak is belast. De inhoud van dit artikel is bijna geheel hetzelfde als artikel 15a van de Wvo. Het gaat om de zuivering van stedelijk afvalwater dat via de gemeentelijke riolering wordt aangevoerd. Uit het bovenstaande volgt dat de zorg voor het afvalwater ergens in het afvalwatersysteem overgaat van gemeente naar waterschap. Het punt waarop dit gebeurd noemen we het overnamepunt. De afnameverplichting is de afspraak tussen gemeente en waterschap over de hoeveelheid afvalwater die op het overnamepunt wordt overgedragen. De bedrijfsvergelijking zuiveringsbeheer geeft aan dat aan de afnameverplichting wordt voldaan als de beschikbare capaciteit (m3/uur) op het overnamepunt is afgestemd op de met de gemeente overeengekomen verplichting voor afname van afvalwater (m3/uur). Het in de bedrijfsvergelijking gehanteerde (berekende) kengetal (uitgedrukt in %) geeft aan in hoeverre de zuiveringsbeheerders voldoende capaciteit beschikbaar hebben om aan de afnameverplichting te voldoen. Voor de precieze definitie van het begrip afnameverplichting en de berekeningswijze wordt verwezen naar de bedrijfsvergelijking zuiveringsbeheer. Een doelmatig beheer van de afvalwaterketen vereist een integrale aanpak van de totale afvalwaterketen. Daarom is in artikel 3.8 van de Waterwet bepaald dat "Waterschappen en gemeenten zorgdragen voor de met het oog op een doelmatig en samenhangend waterbeheer benodigde afstemming van taken en bevoegdheden waaronder het zelfstandig beheer van inname, inzameling en zuivering van afvalwater". Deze wettelijke verplichting biedt het kader voor bestuurlijke samenwerkingsafspraken. PAGINA 7/16

8 Ook het bestuursakkoord waterketen 2007 stelt dat gemeenten en waterschappen de afvalwaterketen (moeten gaan) beheren als ware er sprake van één systeem en één verantwoordelijke partij. Hiertoe dient een permanente samenwerking tussen deze twee partijen gerealiseerd te worden, op de schaal van een afvalwaterzuiveringsinstallatie en de aangesloten riolering. PAGINA 8/16

9 3 Best practice afnameverplichting De best practice afnameverplichting heeft als doelstelling procesmatig te borgen dat de zuiveringsbeheerder voldoende water uit de riolering afneemt om de gemeentelijk riolering goed te laten functioneren. De hoeveelheid water die afgenomen moet worden, wordt in afspraken met de gemeente vastgelegd. Voor het voldoen aan de afnameverplichting is het onvoldoende om uit te gaan van de geïnstalleerde pompcapaciteit, maar is de werkelijke pompcapaciteit bepalend. Deze capaciteit van de pompen neemt, bijvoorbeeld door slijtage, na verloop van tijd af. Daarnaast is het van belang dat deze werkelijke pompcapaciteit ook voortdurend beschikbaar is, de pompen moeten werken. Met name door storingen kan de beschikbaarheid beperkt worden. Door goed onderhoudsmanagement en/of door te kiezen voor reserve capaciteit bij het ontwerp kan de beschikbaarheid positief beïnvloed worden. De afspraak die met een gemeente is gemaakt over de af te nemen hoeveelheid afvalwater dient als uitgangspunt voor de afnameverplichting. De best practice afnameverplichting helpt de zuiveringsbeheerder in de bedrijfsvoering te borgen dat te allen tijde aan de afspraak met de rioolbeheerder over de afnameverplichting wordt voldaan. PAGINA 9/16

10 4 Borgen voldoen aan afnameverplichting De best practice afnameverplichting kent zowel activiteiten op tactisch als op operationeel niveau. De activiteiten op tactisch niveau zijn gericht op het proactief sturen op ontwikkelingen die op de middellange termijn plaats vinden. Hierbij kan gedacht worden aan ruimtelijke ontwikkelingen, afkoppelplannen en dergelijke. Deze activiteiten op tactisch niveau moeten er toe bijdragen dat gewenste uitbreidingen tijdig gesignaleerd, ingepland en uitgevoerd worden zodat de afnamecapaciteit tijdig meegroeit met de afnameverplichting. De activiteiten op operationeel niveau zijn erop gericht om te voldoen aan de huidige afspraken over de afnameverplichting. 4.1 Tactische niveau Om de afvalwaterketen te beheren als ware het één systeem is het van belang dat ontwikkelingen in het rioleringssysteem en ontwikkelingen op de zuiveringsinstallaties zo goed mogelijk gesynchroniseerd worden. Dit geldt uiteraard ook voor die aspecten, die van belang zijn voor de afnameverplichting. In eerste instantie is het van belang dat de huidige afnameverplichting per overnamepunt en per rwzi wordt bepaald. De huidige afnameverplichting is vaak niet eenduidig vastgelegd. Vervolgens wordt een prognose opgesteld van ontwikkelingen die de komende jaren verwacht worden. Voor het opstellen van de prognose kan gebruikt gemaakt worden van het Stowa rapport Leidraad voor de bepaling van de ontwerpcapaciteit van Rwzi. Hierbij wordt een scope gehanteerd van 5 en 15 jaar. Op basis van deze prognoses ontstaat het beeld hoe de hoeveelheid af te nemen water zich in de tijd ontwikkelt. Deze ontwikkelingen worden getoetst aan de huidige situatie. Hiermee wordt duidelijk tot welk moment met de bestaande installaties aan de afnameverplichting kan worden voldaan en op welk moment aanpassingen (investeringen) in de installaties noodzakelijk worden. Door te werken met een scope van 5 en 15 jaar ontstaat ruimte om samen met de gemeente te zoeken naar optimalisaties in het gehele systeem, waardoor voor de maatschappij gunstige scenario s ontwikkeld kunnen worden. Het uiteindelijke resultaat kan in investeringsplanningen verwerkt worden, waardoor de benodigde maatregelen tijdig uitgevoerd kunnen worden. Jaarlijks worden zowel de actuele afspraken over de afnameverplichting als prognoses samen met de gemeente geëvalueerd in het licht van de meest recente kennis en ontwikkelingen. Op basis van deze evaluatie kunnen zowel de actuele afspraken als de prognoses bijgesteld worden, waarmee de afstemming tussen de rioolbeheerder en de zuiveringsbeheerder, ook in het kader van de planvorming, optimaal is ingevuld. PAGINA 10/16

11 4.2 Operationele niveau De operationele sturing op de afnameverplichting kent 4 componenten. Naast de eerder genoemde inhoudelijke afspraken over de afnameverplichting ( m3/uur en beschikbaarheid) worden procesafspraken gemaakt met de rioolbeheerder. Vervolgens wordt gemonitoord of aan afspraken met betrekking tot de afnameverplichting wordt voldaan. De resultaten van het monitoren worden gerapporteerd aan de rioolbeheerder. Deze rapportage is input voor de jaarlijkse evaluatie van de afspraken. Hieronder zullen deze 4 componenten besproken worden Afspraken en overleg over afnameverplichting Het is duidelijk dat er afspraken met gemeenten nodig zijn om wederzijds vast te kunnen stellen of zuiveringsbeheerders aan de afnameverplichting voldoen. In deze paragraaf wordt meer in detail ingegaan op inhoud en wijze waarover afspraken gemaakt kunnen worden. - Hoeveelheid water De zuiveringsbeheerder neemt meestal op meerdere overnamepunten water over van de rioolbeheerder. Deze punten, die in overleg met de gemeenten zijn vastgesteld, zijn vaak de ontvangstkelder van het rioolgemaal, een persleiding of het ontvangstwerk van een rioolwaterzuiveringsinstallatie. Voor elk overnamepunt wordt bepaald hoeveel water afgenomen moet worden om het aangesloten rioleringssysteem goed te laten functioneren. Per overnamepunt wordt deze hoeveelheid water, in m3/uur, in een afspraak vastgelegd. - Beschikbaarheid Om te voldoen aan de afnameverplichting moet de geïnstalleerde pompcapaciteit ook beschikbaar zijn. Kort gezegd; de pompen moeten werken. Uitgangspunt voor de best practice afnameverplichting is 100 % beschikbaarheid. Dit uitgangspunt kan in afspraken met de rioolbeheerder worden vastgelegd. Eventueel kunnen in een eerste ronde afspraken gemaakt worden over wijze van monitoren. Indien blijkt dat de beschikbaarheid minder is dan 100%, dan kunnen met de gemeente ontwikkelafspraken gemaakt worden over het tempo waarin en de mate waarin het resultaat uit de nulmeting verbeterd gaat worden. - Overige afspraken Naast de afspraken over de feitelijke afnameverplichtingen is het aan te bevelen om afspraken te maken over de wijze waarop het voldoen aan de afnameverplichting gemonitoord wordt, de wijze waarop rapportage van de resultaten plaats vindt en de evaluatie van de gemaakte afspraken. De strekking van deze afspraken wordt duidelijk in de paragrafen t/m 4.2.4, waarin deze onderwerpen worden besproken. Tot slot zijn afspraken nodig waarin wordt vastgelegd in welke storingssituaties de gemeente direct geïnformeerd moet worden PAGINA 11/16

12 en wat beide partijen in dergelijke situaties van elkaar kunnen verwachten. - Instrument voor afspraken Op dit moment gebruiken de zuiveringsbeheerders meerdere instrumenten om afspraken over de afnameverplichting vast te leggen. Zowel het Gemeentelijk rioleringsplan (GRP), het basis rioleringsplan(brp), de aansluitvergunning, een afvalwaterakkoord, een Basis zuiveringsplan (BZP) en brieven worden genoemd als mogelijkheden. Het verdient de voorkeur om afspraken over de afnameverplichting onderdeel te laten zijn van een afvalwaterakkoord. Een dergelijk akkoord is bij uitstek geschikt om wederzijdse verwachtingen en verplichtingen vast te leggen. Indien zich gedurende de looptijd van het afvalwaterakkoord (beperkte) wijzigingen voordoen in de situatie, kunnen benodigde aanpassingen in de afspraken in een formele brief wederzijds worden bevestigd. Instrumenten als het (vernieuwde) GRP en het (vernieuwde) BRP worden minder geschikt geacht om afspraken in het kader van de afnameverplichting vast te leggen, omdat dit gemeentelijke plannen zijn, waarin geen verplichtingen voor de zuiveringsbeheerder zijn opgenomen. Daarnaast is de zuiveringsbeheerder soms slechts indirect betrokken bij de totstandkoming van deze gemeentelijke documenten. De aansluitvergunning is bedoeld om rechten en plichten voor de gemeente vast te leggen, maar met de inwerkingtreding van de Waterwet ligt het in de lijn der verwachting dat de aansluitvergunning in onbruik raakt. Bovendien past het juridisch niet om verplichtingen voor de zuiveringsbeheerder in een aansluitvergunning te verankeren Monitoren afspraken De zuiveringsbeheerder stelt periodiek vast of hij aan de afspraken voor afname van afvalwater uit de riolering voldoet. Dit betekent dat per overnamepunt, door middel van debietmeting, wordt vastgesteld of de benodigde pompcapaciteit geleverd wordt. In de praktijk wordt de werkelijke pompcapaciteit na verloop van tijd geleidelijk minder. De debietmeting dient in principe continu plaats te vinden. Het gemeten debiet bij hoog niveau in de ontvangstput is dan een maat voor de werkelijke pompcapaciteit. Bij overnamepunten waar (nog) geen sprake is van een continue debietmeting dient de werkelijke pompcapaciteit tenminste 1 keer per jaar door middel van een handmatige meting te worden vastgesteld. De capaciteitsmeting moet uitgevoerd worden in een representatieve bedrijfssituatie. Dit betekent bijvoorbeeld dat rekening gehouden wordt met samenloop van meerdere transportsystemen. Omdat de debietmeting op vele manieren kan plaatsvinden, is de wijze van debietmeting bij voorkeur vastgelegd in een meetprotocol. In het kader van onderhoudsmanagement is in de eindrapportage Storingsregistratie en storingsanalyse aangegeven wat de PAGINA 12/16

13 analysebehoefte is buiten het onderhoudsmanagement. De beschikbaarheid van een installatie wordt daar ondermeer benoemd als één van de items waar behoefte aan is en waarvoor een éénduidige storingsregistratie een goede input kan leveren. De definitie van beschikbaarheid is in de rapportage ook uitgewerkt. De "best practice afnameverplichting" conformeert aan deze definitie van "de beschikbaarheid" Rapporteren over realisatie afspraken De resultaten van het monitoren worden op transparante wijze gecommuniceerd met de gemeenten. In deze rapportage wordt aangegeven op welke punten wel en op welke punten eventueel niet aan de afnameverplichting is voldaan. Daar waar niet is voldaan wordt verklaard waarom niet is voldaan en welke maatregelen zijn of worden getroffen om wél aan de afnameverplichting te voldoen. In de rapportage is ook een overzicht van de storingen opgenomen, die zich in de voorgaande periode hebben voorgedaan. Het detailniveau van de rapportage dient in overleg met de rioolbeheerder te worden vastgeteld. Het overzicht geeft inzicht in de mate waarin de zuiveringsbeheerder het voldoen aan de afnameverplichting beheerst. De frequentie van rapportage is in lijn met de minimale monitoringsfrequentie tenminste 1 keer per jaar. De rapportage kan daarbij dienen als katalysator in de verdere ontwikkeling van de samenwerking in de waterketen Evaluatie van afspraken De jaarlijkse rapportage van de zuiveringsbeheerder is input voor de evaluatie van de gemaakte afspraken. De evaluatie van de operationele afspraken vindt jaarlijks, in samenwerking met de rioolbeheerder, plaats. Deze evaluatie kan samenlopen met de jaarlijkse cyclus op tactisch niveau. Indien blijkt dat niet aan de gemaakte afspraken wordt voldaan wordt in gezamenlijk overleg bepaald op welke wijze dit in de toekomst verbeterd kan worden. Hierbij kan kritisch gekeken worden naar de kwaliteit van de gemaakte afspraak. Is die goed geweest, dan kan een ontwikkeltraject afgesproken worden waarin bepaald wordt op welke wijze en binnen welk tijdsbestek wel aan de afnameverplichting voldaan wordt. Het wederzijdse verwachtingspatroon is daarmee weer transparant vastgesteld. De herijkte afspraken kunnen door middel van een formele brief naar elkaar toe worden bevestigd. PAGINA 13/16

14 5 Procesbeschrijvingen De hiervoor beschreven werkwijzen (tactisch en operationeel) zullen in procesbeschrijvingen uitgewerkt moeten gaan worden. Elke organisatie heeft hiervoor zijn eigen systematiek. Desondanks zijn twee bijlagen aan deze notitie toegevoegd waarin zowel het tactische en het operationele deel schematisch in een blokschema is uitgewerkt. Deze blokschema s kunnen als voorbeeld dienen voor het uitwerken van het proces binnen de eigen systematiek. 6 Organisatie Het borgen dat we als zuiveringsbeheerder voldoen aan de afnameverplichting moet in nauwe samenwerking met de rioolbeheerder en in nauwe samenhang met ontwikkelingen in rioleringssystemen vormgegeven worden. Hierdoor kan dit proces als katalysator dienen voor het beheren van de afvalwaterketen als ware het één systeem. Bij meerdere zuiveringsbeheerders zijn goede ervaringen opgedaan met het instellen van afvalwaterteams. Deze teams werken op de schaalgrootte van een afvalwatersysteem (rioolwaterzuivering met de daarop aangesloten riolering). In een afvalwaterteam zitten vertegenwoordigers van de zuiveringsbeheerder en van de betreffende rioolbeheerder(s), zowel op tactisch als op operationeel niveau. Met een dergelijk team wordt een optimale omgeving gecreëerd om, uiteraard naast allerlei andere afstemmingszaken, op een goede wijze invulling te geven aan het hiervoor beschreven proces. PAGINA 14/16

15 Bijlage 1: Werkproces Opstellen afvalwaterprognose Best practice Bepalen afnameverplichting en borgen toekomstige afnameverplichting 16 maart 2010 Start (jaarlijks) Omschrijving Afvalwater akkoord 0.Jaarlijks cyclus: Aan het begin van het jaar wordt er een team samengesteld en verantwoordelijke aangewezen voor het aanleveren van de juiste gegevens. Basis riolerings plannen 1. Huidige afnameverplichting 1. Huidige afnameverplichting. De huidige afnameverplichting wordt vastgesteld aan de hand het actuele huishoudelijke en industriële afval- en regenwateraanbod. Dit gebeurd op basis van goedgekeurde en uitgevoerde BRP's en afkoppelplannen in samenspraak met de gemeenten. Afkoppel plannen Gemeentelijk gegevens -nieuwbouwlocaties - migratiegegevens - BRP's en GRP's Geprognoticeerde inwonershoeveelheden (Provincie en CBS) 2. Opstellen prognose (5-15 jaar) Afvalwaterprognose (toekomstige afnameverplichting) 2. Opstellen prognose. Met behulp van gegevens van de gemeenten, industrie en provincie die van invloed zijn op het toekomstige afvalwateraanbod wordt een afvalwaterprognose gemaakt. Hierin wordt ook het huidige en toekomstige beleid meegenomen (b.v. aansluiting glastuinbouw). Er wordt in periodes van 5 en 15 jaar vooruit geblikt met een globale doorkijk naar 30 jaar. Structuurvisie plannen (div. org.) Beleid Theoretische en gemeten maximale capaciteiten awzi en gemalen 3. Toetsen prognose Knelpuntennotitie 3. Toetsen Prognose. Er wordt getoetst of de huidige gemalen en AWZI's hydraulisch aan de toekomstige afnameverplichting kunnen voldoen. De gemalen en AWZI die in de toekomst mogelijk niet voldoen komen in een knelpuntennotitie te staan. 4. Optimalisatie kansen verkennen afvalwaterakkoord 4.Optimalisatiekansen verkennen. De knelpuntennotitie is een aanleiding om samen met gemeenten een studie uit te voeren naar optimalisatiemogelijkheden (OAS). De huidige en toekomstige afnameverplichting kan worden vastgelegd in een afvalwaterakkoord. 5.Investerings portefeuille aanpassen 5. Investeringsportefeuille aanpassen. De uitkomsten uit de OASen en de knelpuntennotitie kunnen aanleiding geven tot het wijzigen van de investeringsportefeuille. einde PAGINA 15/16

16 Best Practice Voldoen aan de afnameverplichting dinsdag 16 maart 2010 Omschrijving Afvalwaterakkoord start 1.Afspraak afnameverplichting: - m3/uur - beschikbaarheid - overig 2.Monitoren 3.Voldaan aan afnameverplichting? nee 4. verklaren oplossingen actieprogramma Ja 1.. Per overnamepunt wordt de hoeveelheid afvalwater, in m3/uur, in een afspraak vastgelegd. De best practice afnameverplichting is 100 % beschikbaarheid. Afspraken over de afnameverplichting bij voorkeur vastleggen in een afvalwaterakkoord. 2. Met behulp van een geijkte debietmeter wordt de afnameverplichting bij het overnamepunt gemonitoord. De capaciteitsmeting wordt uitgevoerd in een representatieve bedrijfssituatie. Voor het monitoren van de beschikbaarheid is in het kader van onderhoudsmanagement in de 'eindrapportage Storingsregistratie en storingsanalyse' aangegeven wat de analysebehoefte is buiten het onderhoudsmanagement. Voor de beschikbaarheid zijn in dit rapport richtlijnen opgenomen. 3. De monitorgegevens worden naast de afspraken gelegd en er wordt bepaald of er wel of niet aan afnameverplichting is voldaan. 4/5. In een rapportage wordt aangegeven op welke punten wel en op welke punten eventueel niet aan de afnameverplichting is voldaan. Daar waar niet is voldaan wordt verklaard waarom niet is voldaan, en welke maatregelen zijn of worden getroffen om wél aan de afnameverplichting te voldoen. Storingen worden ook opgenomen in de rapportage. De frequentie van rapportage is in lijn met de minimale monitoringsfrequentie tenminste 1 keer per jaar. 6. De jaarlijkse rapportage van de zuiveringsbeheerder is input voor de evaluatie van de gemaakte afspraken. De evaluatie van de operationele afspraken vindt jaarlijks op basis van de rapportage plaats. Deze evaluatie kan samenlopen met de jaarlijkse cyclus op tactisch niveau 5. Rapporteren - zuiveringsbeheer - gemeente(n) 6. Evalueren Einde PAGINA 16/16