Op weg naar een strategische bereikbaarheids-agenda Bereikbaarheid en (inter-) nationale concurrentiekracht

Transcriptie

1 2016 Op weg naar een strategische bereikbaarheids-agenda Bereikbaarheid en (inter-) nationale concurrentiekracht Gemeente Enschede Oktober 2016

2 Inhoudsopgave Inleiding... 2 Samenvatting... 3 Welke bereikbaarheid en voor wie... 5 Huidig bereikbaarheidsprofiel, catchment area... 6 Huidige sociaal economische situatie... 7 Ontwikkelrichtingen en inzet lobby... 9 Strategische Keuzes Planning Bijlage 1 SWOT analyse van Twente

3 Inleiding Naar aanleiding van de concernopdracht versterken vestigingsklimaat wordt een integrale strategische visie bereikbaarheid van Enschede opgesteld. In het coalitie akkoord is op (inter-) nationaal niveau ingezet op verbetering van de bereikbaarheid per spoor, een goede verbinding met de Randstad per trein en een oplossing voor de problematiek van het goederenvervoer over bestaand spoor in Twente, wat aandacht vraagt in onze lobby. Aldus het coalitie akkoord. Dit memo geeft van deze visie een outline en een plan van aanpak. Het sluit daarmee aan op thema 5 (bereikbaarheid) van doelstelling A: Economische groei in Enschede en Twente, van de zomernota 2016, actiepunt 13: Een lobby op betere (inter)nationale verbindingen (onder andere via onderzoeksprojecten van de Euregio). We kijken, hoe we nu voor bedrijven en werknemers bereikbaar zijn en op welke wijze onze ambities met het vestigingsklimaat vertalen naar strategische lange termijn keuzes voor bereikbaarheid. Welke initiatieven zijn er al en op welke daarvan komt onze focus te liggen. Deze strategische bereikbaarheidsagenda wordt vertaald in een uitvoerings- en lobbyagenda. Een goede afstemming en samenwerking met de regio Twente via de bestuurlijk dossierhouder Infrastructuur, de Provincie Overijssel, de Euregio, MONT en de Twente Board is daarbij vanzelfsprekend. Het is de uitdaging te kiezen op welke dossiers we als Enschede, met zoveel als mogelijk belanghebbende partijen extra inzetten op de lobby voor de realisering van onze ambities. Volgens planning ligt het concept van de strategische bereikbaarheidsagenda medio 2017 op tafel. Figuur 1.Van regionaal naar internationaal. 2

4 Samenvatting Om Enschede nu en in de toekomst een aantrekkelijk vestigingsklimaat te kunnen laten bieden en dè plek te laten zijn om te wonen en te werken, zijn goede nationale en internationale verbindingen en realisering van kortere reistijden van belang. In de Mobiliteitsvisie is al eerder stilgestaan bij de aantrekkelijkheid van Enschede en het catchment-area van de stad. Voor de arbeidsmarkt is reistijd een bepalende factor. Gemiddeld genomen wordt uitgegaan van een maximale reistijd van één uur. Daarbuiten neemt het woon/werkverkeer sterk af. Enschede scoort wat dat betreft niet goed. Je komt vanuit Enschede met een uur reistijd niet ver genoeg. Dit belemmert de doorgroei van de economie en het beperkt de mobiliteit op een te kleine regionale arbeidsmarkt. De grensligging van Enschede is daarbij ook nog een beperkende factor. Er is te weinig grensoverschrijdend woon/werkverkeer. Een ander kenmerk van de Enschedese arbeidsmarkt is dat hoger opgeleiden vaak MBO banen bezetten. Ten gevolge daarvan kunnen MBO-ers dan geen baan vinden. Uit onderzoek blijkt dat hoger opgeleiden bereid zijn om langer te reizen voor woon/werk verkeer. De stelling is dan ook dat wanneer je reistijden verkort de hoger opgeleiden verder weg wel werk op eigen opleidingsniveau kunnen krijgen, waardoor de MBO banen vrij komen voor de MBO-ers. Kortom de arbeidsmarkt wordt groter en er is letterlijk en figuurlijk meer mobiliteit. Onze ambitie op economische ontwikkeling en werkgelegenheid is, om op landelijk niveau te komen. Het huidige te kleine catchment-area is daardoor een te grote beperking om deze ambities te realiseren. Daarbij kijken we ook naar de vraag hoe stedelijke agglomeraties zich hebben gevormd, zich ontwikkelen en welke positie Twente daarbij inneemt. Prof. Tordoir van de universiteit van Amsterdam is één van de eersten die onderzoek heeft gedaan naar de ontwikkeling van stedelijke metropolen en de invloed daarvan op de economische ontwikkeling. Zijn eerste conclusies laten zien dat Twente een daily urban system is en onvoldoende verbindingen heeft naar andere stedelijke regio s, zoals de Randstad dat is, die verbindingen heeft met Eindhoven. Er zijn hier geen autonome ontwikkelingen die ervoor zorgen dat Twente groeit naar een stedelijke metropoolregio met verbindingen naar Zwolle, of Arnhem/Eindhoven of Münster/Dortmund/FMO en de Randstad. In opdracht van de provincies Overijssel en Gelderland wordt onderzoek gedaan naar het economisch potentieel, trends en ontwikkelingen. Het onderzoek Kracht van Oost Nederland zal naar verwachting voor het einde van dit jaar worden opgeleverd, wetenschappers als Atzema, Tordoir, Van Oort en Hospers zijn betrokken. Het biedt ons de mogelijkheid te komen tot een keuze om aansluiting te zoeken bij die complementaire stedelijke agglomeratie(s) die voor Enschede/Twente de meeste kansen biedt op economische ontwikkeling. Onze inzet zal zich daarna richten op het verkorten van de reistijd met die stedelijke agglomeratie/metropool. Om daarmee het economisch potentieel van Twente met die metropool te verbinden. Dit laat onverlet onze steun aan andere initiatieven op dit gebied. 3

5 Wij zoeken actief samenwerking met onze onderwijspartners (Saxion en Universiteit van Twente) om hen uit te dagen onderzoek te doen en start-ups te stimuleren op het gebied van innovatieve vervoerssystemen. Bereikbaarheid is dus een belangrijke randvoorwaarde voor economische groei en werkgelegenheid. Het ligt daarom voor de hand om bereikbaarheid te zien als een instrument voor economische groei. Het gaat daarbij niet alleen om de capaciteit van het wegennet of van het spoor. Ten opzichte van de rest van Nederland zijn er wat dat betreft ook minder problemen. Maar zelfs als de A1 geen congestie heeft en de treinen richting Zwolle, Nijmegen, de Randstad en Duitsland volgens dienstregeling rijden, dan nog is de reistijd te lang. En blijft Enschede in een geïsoleerde positie. Het blijft een belemmering voor economische groei. Figuur 2. In naastliggende stedelijke agglomeraties zijn de meeste banen. Opgave is dan, het substantieel verhogen van de snelheid van reizen, zodat andere stedelijke netwerken binnen maximaal een uur reizen bereikbaar zijn. Het inzetten van het verkorten van reistijden in alle windrichtingen is ten gevolge van de zeer hoge investeringen onrealistisch. Daarom kiezen we ervoor om in eerste instantie de bereikbaarheid naar één of maximaal twee richtingen te verbeteren. Dit laat onverlet onze steun voor andere initiatieven en lobby trajecten die er al zijn. Doel is om focus aan te brengen op die initiatieven die het meest economisch renderen. Dit leidt tot de vraag welke metropool in welke van de vier windrichtingen voor Enschede/Twente de meeste kansen biedt op economische groei. Dat betekent overigens niet dat we dan niets meer doen om de bereikbaarheid naar de andere drie richtingen te verbeteren. De huidige activiteiten op die dossiers kunnen gewoon doorgaan in het tempo zoals dat nu gebeurt. De vraag die daarbij opkomt, is hoe we als Enschede extra gas kunnen geven. En met welke partners/stakeholders we dat gaan doen. De huidige verdeling van taken op het gebied van bereikbaarheid zijn gewijzigd. De afdeling van de regio Twente die zich met verbetering van bereikbaarheid bezig hield is begin 2016 overgeheveld naar de provincie Overijssel. De regio heeft daarna op het dossier van bereikbaarheid een bestuurlijk dossierhouder aangewezen. 4

6 Welke bereikbaarheid en voor wie Bereikbaarheid kent verschillende schaalniveaus en doelgroepen. (Inter-)Nationaal Verbinding andere stedelijke netwerken Reisafstand groot Ambitie reistijd max. 1 uur voor werknemers Nationale overheid, provincie, stedelijke netwerken, NS/Prorail, Duitse overheid (Düsseldorf/ Berlijn) bepalen. Termijn jaar Regionaal Verbindingen tussen belangrijke kerngebieden in de stad Reisafstand relatief beperkt Gemengd verkeer/diverse vervoerwijzen Gemeente in samenwerking met regio/provincie aan zet Termijn: 5-10 jaar Stedelijk Verbindingen tussen huis en station/snelweg. Verkeer in de stad zelf. Reisafstand beperkt Fiets als belangrijkste vervoerwijze: snel, leefbaarheid, veiligheid Gemeente in control! Termijn: 1-5 jaar Voor de inwoners in de stad is vanuit leefbaarheid, veiligheid maar ook de bereikbaarheid van voorzieningen een sterke nadruk op de fiets. Hieraan wordt op basis van de huidige mobiliteitsvisie al hard aan gewerkt. De gemeente is hier in control. Voor de verbindingen tussen de belangrijkste kerngebieden in Twente speelt vanwege de beperkte afstanden de fiets, maar ook de HOV-banen, de treinverbindingen en de belangrijkste invalswegen een rol. De gemeente is aan zet, maar werkt samen met de Provincie Overijssel en de Regio Twente. Voor de bereikbaarheid van de stad, landelijk en internationaal gaat het over grotere afstanden. Het verkorten van de reistijd is hier urgent. De gemeente is hier echter geheel afhankelijk van andere partijen. Er zijn grote investeringen nodig. Vanwege deze afhankelijkheid, de zeer hoge kosten en de lange doorlooptijden is het dit een kwestie van lange adem en het voeren van een effectieve lobby. 5

7 Huidig bereikbaarheidsprofiel, catchment area Hoe ver komen we nu binnen een uur? In onderstaande plaatjes wordt onderscheid gemaakt tussen de modaliteiten auto en trein. De weergegeven reistijden houden nog geen rekening met files of treinvertragingen! Voor treinreizen is met reistijd nog geen rekening gehouden met voor- en natransport (naar en van station naar bestemming). Uit deze plaatjes blijkt dat behalve Twente zelf, de omliggende stedelijke netwerken in de spits voor woon-werk reizen niet binnen een uur te bereiken zijn. Alleen de Stedendriehoek, en eigenlijk alleen Deventer, zijn nog nipt hieraan toe rekenen. 6

8 Huidige sociaal economische situatie Het is niet de bedoeling in dit kader een uitgebreide beschrijving te geven van de sociaal economische situatie van Enschede. Wel van belang is de vraag te beantwoorden welke stedelijke agglomeratie voor de Enschedese economie en arbeidsmarkt de beste kansen op extra groei levert. De onderzoeken van Tordoir hebben aangetoond dat de kracht van Twente als stedelijke agglomeratie zwak is en nauwelijks verbindingen heeft met andere metropolen. Er zijn daarbij geen autonome ontwikkelingen te bespeuren die alsnog leiden tot de ontwikkeling van een sterke metropool. En ook zijn er geen autonome ontwikkelingen te bespeuren waarbij Twente op eigen kracht aansluiting vindt bij een andere metropool. Inzetten op ontwikkeling van Twente als zelfstandige metropool zoals de Randstad en de regio Eindhoven dat al zijn, is niet realistisch. Second best is dan om aansluiting te zoeken bij die metropool die voor Enschede/Twente economisch de meeste kansen biedt. Een betere bereikbaarheid van dat gebied levert dan voor ons de beste kansen. Echter, het ontbreekt ons aan inzicht welke stedelijke metropool ons dan de meeste kansen biedt. Is dat (Noord) Zwolle? Of is het (Zuid) Eindhoven/Arnhem-Nijmegen, of is het (West) de randstad, of is het (Oost) Duitsland met Münster/Ruhrgebied? Figuur 3. Er zijn geen samenhangende grensoverschrijdende regio s.. Ondanks het feit dat er al veel onderzoeken beschikbaar zijn op dit gebied wordt in nog geen enkel onderzoek deze vraag beantwoord. Het onderzoek van de provincie Overijssel: Kracht van Oost Nederland lijkt een groot deel van deze vragen te beantwoorden. Dit onderzoek komt eind dit jaar beschikbaar. 7

9 Welke stedelijke agglomeratie richting Oost, West, Noord òf Zuid geeft voor Enschede/Twente de meeste kansen op economische ontwikkeling? De centrale economische doelstelling is: Economische ontwikkeling en werkgelegenheid op landelijk niveau. De volgende vraag is dan: Geven we als Enschede extra prioriteit op het verkorten van de reistijd met die agglomeratie/metropool die de meeste kansen biedt op economische groei en werkgelegenheid? Figuur 4. Regionale bereikbaarheid. 8

10 Ontwikkelrichtingen en inzet lobby Figuur 5. Bij welke stedelijke metropool zoeken we aansluiting? Vraag: Kiezen we voor de ambitie bereikbaarheid met Zwolle, Arnhem, Münster (FMO) binnen een half uur en de Randstad (Amsterdam/Schiphol) binnen anderhalf uur? 9

11 10

12 11

13 12

14 13

15 14

16 Strategische Keuzes 15

17 16

18 Planning Voorstel Vaststellen plan van aanpak Plan van aanpak 1. Inhoud. a. Economische onderbouwing i. Analyse onderzoek Kracht van Oost Nederland ii. Voorlopige strategische keuzes bepalen iii. Onderzoeksopdracht bepaling investeringsopgaven iv. Aanvullende onderzoeksopdracht op onderzoek Kracht van Oost Nederland v. Bepalen strategische lobby Agenda, aansluiting lobby agenda Regio Twente en input leveren voor Agenda van Twente vi. Presentatie daarvan voor College en Raad en interactief in randprogramma stedelijke commissie vii. Definitieve strategische keuze maken voor aansluiting bij welke stedelijke metropool viii. Oriëntatie op die metropool Met welke netwerken gaan we een verbinding aan b. Verkeerskundige analyse i. Opfrissing analyses mobiliteitsvisie ii. Inzicht reisafstanden en reistijden in NL en Duitsland iii. Mogelijke oplossingsrichtingen voor lucht, weg, spoor 1. Hogere snelheid, elektrificeren, geen loc-wissel, enz. 2. Minder haltes 3. Andere tracés 4. Verbreding wegen c. Investeringsopgave i. Wat kosten mogelijke oplossingsrichtingen ii. Wat zijn mogelijke financieringsbronnen iii. Wie gaan over deze financieringsbronnen d. Ontwikkelen van een samenhangende strategie en sturingsfilosofie e. Bepalen nieuwe uitvoerings- en lobby agenda 2. Belangen en samenwerking. a. Stakeholders analyse maken. Welke ambtelijke en bestuurlijke Personen en fora zijn er en welke lobbystrategie past daarbij. b. In de tussentijd invloed momenten blijven scannen, zoals: i. Verdeling extra MIRT gelden in Den Haag. ii. Verdeling BWVP gelden in Berlijn. iii. Aanloop 2 de kamer verkiezingen 2017 iv. Zelf acties initiëren/resp. aansluiten op die van anderen. c. Afstemmen met Regio Twente + regio Achterhoek+ bestuurlijk 17

19 dossierhouder Infrastructuur en Provincie Overijssel. d. Vergelijk nieuwe Enschedese prioriteiten met die van Regio Twente, Provincie (+ Landsdeel Oost), Euregio en MONT. e. Agenderen bij deze organisaties en bedrijfsleven om daarna gezamenlijk een krachtiger geluid te laten horen dan tot nu toe. (Bereikbaarheidsconvenant Twente/Enschede) 3. Vaststelling strategische bereikbaarheidsagenda (medio 2017) 4. Uitvoeringsagenda. Begroting 1 Beschikbaar is een bedrag van ,= 2 Aanvullend onderzoek Welke stedelijke agglomeratie levert economisch het meeste voordeel op? Onderzoek investeringskosten varianten Welke investeringen zijn gemoeid met het verbeteren van de verbindingen (weg en spoor) in alle windrichtingen? Stakeholders analyse Communicatie en PR plan We hebben een professionele presentatie met daarbij behorende middelen voor partners en politiek. Lobby strategie Opstellen Strategische bereikbaarheidsagenda Uitvoeringsagenda Diversen Totaal Genoemde bedragen zijn indicatief. Er liggen nog geen concrete offertes aan ten grondslag. 2 Eindproduct mobiliteit. Project IN onderz beleid infra bereikb Aanvullend op Tordoir onderzoek: Kracht van Oost Nederland. 18

20 Bijlage 1 SWOT analyse van Twente 19

21 Gegevens komen uit: 20

22 21