Marine biosfeer in de stress - en wat gebeurde er in het verleden?!
|
|
|
- Jan van den Berg
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Marine biosfeer in de stress - en wat gebeurde er in het verleden?!...en manieren voor wetenschap in de klas!!! Appy Sluijs!! Docent Mariene Wetenschappen / Biogeologie! Aardwetenschappen; Universiteit Utrecht!
2 Content! De Biologie in de Oceaan van de Toekomst! Hoge Temperatuur! Lage concentratie O 2! Hoge concentratie CO 2! De oceaan uit het verleden als imperfecte analoog voor de toekomst! Overkoepelend:! Natuurlijke integratie tussen natuurkunde, scheikunde en biologie op verschillende tijdschalen!
3 De wereld volgens het IPCC: Opwarming! Koolstofdioxide s2jging Door de mens Consequen2es voor oceaancircula2e Koolstofdioxide accumuleert in de Koolstofdioxide s2jging atmosfeer Veroorzaakt opwarming
4 Lot van menselijke CO2 uitstoot ( )! 1.4 Pg C/jaar! Atmosphere! 45%! Pg C/jaar! Land! 29%! Le Quéré et al. (2009)! Oceans! 26%!
5 High CO 2 World! Pre-industrial pco 2 ~ 280 ppmv! Actual (2012) pco 2 ~ 395 ppmv! No-ocean world pco 2 ~ 450 ppmv (about 1/3 of anthropogenic C in ocean)! Sabine and Tanhua, 2010!
6 Het lot van menselijke CO 2 in the Oceaan! Distributie reflecteert oceaan transport, consistent met theorie Utrecht University! C ant : estimated on the basis of the C* method of Gruber et al. (1996) Gruber et al. (2009)!
7 Wat gebeurt met CO 2 in zeewater?! CO 2 +H 2 O HCO H +! CO H + HCO 3 -! CO 2 + CO H 2 O 2HCO 3! Carbona'on: increase of dissolved inorganic carbon
8 Wat gebeurt met CO 2 in zeewater?! CO 2 +H 2 O HCO H +! CO H + HCO 3 -! CO 2 + CO H 2 O 2HCO 3! Carbona'on: increase of dissolved inorganic carbon Niet alle H + reageren door! Verzuring: Toename waterstof ionen
9 Oceaan-atmosfeer [CO 2 ] ph! Iceland Sea!
10 Wat zijn de gevolgen voor biologie?! Oceaan ph is goed gebufferd: typische waarde is 8.2 (licht basisch) maar zeer stabiel! Vraag: is instabiliteit schadelijk?! Voor welke soorten?! Gevolgen voor ecosystemen?! Tot voor kort: weinig bekend!
11 Biotic Response! Doney et al. 2009
12 Ocean Acidification is booming! ISI papers and citations on Ocean Acidification!
13 Utrecht University! Toenemende Dead zones in kustzeeën: zuurstofgebrek, hypoxia en anoxia! Diaz and Rosenberg, 2008!
14 Utrecht University! Gasuitwisseling atmosfeer - oceaan!
15 Gasoplosbaarheid en temperatuur! Sarmiento & Gruber
16 O 2 bron in de diepere oceaan: circulatie!
17 Opwarming: minder uitwisseling diepe - oppervlakteoceaan: circulatie!
18 Maar diepzee O 2 consumptie (respiratie) neemt toe!!! Utrecht University! Hogere CO 2! C:N ratio neemt toe! Meer C-fixatie per atoom N! In 2013 zinkt meer C naar diepzee dan in 1870!! In 2100:! Export increase by 30%! 116 Pg more C sequestered! Atmospheric CO 2 58 ppm lower!
19 400 m! Utrecht University!
20 Observed Decreases! The oxygen decrease in the 300- to 700-m layer is 0.09 to 0.34 μm per year.! Reduced oxygen levels may have dramatic consequences for ecosystems and coastal economies.! Stramma et al. 2008!
21 Low oxygen zones in the coastal and open ocean may meet! Utrecht University! Stramma et al. 2010!
22 Marine fauna O 2 ecologie! Levin et al. (2009)
23 Maximaal (seizoenaal) gebied van lage O 2 concentraties!! Oorzaak: kunstmest en riool nutrienten! veel primaire productie! veel zinkend organisch materiaal! Veel afbraak organisch materiaal consumeert O 2 in dieper water! Baltische Zee!
24 Utrecht University! Recente toename van laag-o2 wateren! 1932! ! 1996! Gotland! deep! Savchuk et al. 2008! Weinig bodemleven:! Gelamineerde, organisch-rijke sedimenten!! Jonsson et al. 1990! Gotland basin!
25 Wat zijn de gevolgen voor biologie?! O 2 is nodig voor alle meercelligen en bijna alle eencelligen! Specialisten gaan het goed doen maar verwachting is meer en grotere dead zones! Impact voor visserij! Biogeochemische feedbacks: effect op nutrientencyclus trend is moeilijk om te buigen!!
26 Oftewel! De Biologie in de Oceaan van de Toekomst! Hoge Temperatuur! Lage concentratie O 2! Hoge concentratie CO 2! De oceaan uit het verleden als imperfecte analoog voor de toekomst!
27 Oftewel! De Biologie in de Oceaan van de Toekomst! Hoge Temperatuur! Lage concentratie O 2! Hoge concentratie CO 2! De oceaan uit het verleden als imperfecte analoog voor de toekomst!
28 Utrecht University! Paleo-oceanografie Methode: bestuderen van sedimenten! ʻMountainʼ, Sigurdur Gudmundsson!
29 Oceanen uit het verleden als imperfecte analogen! Cons! - Tijdschalen nooit biologisch! - Fossiele archief incompleet! - Grip op evolutie beperkt!
30 Oceanen uit het verleden als imperfecte analogen! Cons! - Tijdschalen nooit biologisch! - Fossiele archief incompleet! - Grip op evolutie beperkt! Pros! - Het is al gebeurd!! - Tijdschalen nooit biologisch! - Identificeren van known unknowns (ecologie)! - Lange-termijn visie! - Mechanismen en tijdschalen van herstel!
31
32 Integrated Ocean Drilling Program! Photo, William Crawford / IODP
33 See also Ridgwell, 2005!
34 Utrecht University! De Held van het hitterecord; 55 M-jaar geleden! Dinoflagellaat Apectodinium augustum!
35 Dinoflagellaten Dinoflagellate!!
36 Dinoflagellate!
37
38 Heterotrophic Dinoflagellates By Howie Spero (UC Davis) and Jian Sheng (UM, Minnesota)
39 Dinoflagellate!
40 Planozygote! Hypnozygote! Most fossils! Modified after Evitt, 1985!
41 Excystment of Gonyaulax! After Dodge, 1985!
42 Utrecht University! Dinoflagellates in sediments!!! Palynological! Processing!!! Paleontology! Chu et al., 2008 J Paleolim.!
43
44 Utrecht University! Biogeografie dinoflagellaat Apectodinium voor hitterecord! Bujak & Brinkhuis 1998, Columb. Univ. Press; Crouch et al., 2001, Geology; Sluijs et al., 2007, Geol Soc.!
45 Sluijs et al. 2006, Nature!
46 Early Warning Signal! Sluijs et al Nature!
47 Fossiele Stuifmeelkorrels Arecipites microreticulatus: Arecaceae (palms) Sluijs et al Nature Geoscience!
48 Groot uitsterven van een groep zeebodem-eencelligen!!! Credits Rob Speijer; Leuven Univ.!
49 Zoogdier evolutie tijdens hitterecord! Utrecht University!
50 Hitterecord: Global Warming! +5! +7! +8! +5! +6! +5! +5! +6-8! +6-8!
51 Hitterecord 55 M-jaar geleden ~ jaar Verzuring CO CO 2 CO 2 CO 2 2 O 2 CH CH CO O 4 2 CH jaar
52 Hitterecord: Zuurstofgebrek (plaatje is ongepubliceerde data)! Sluijs et al. in prep!
53 Grote vragen voor het hitterecord:!! De Biologie onderging grote veranderingen!! maar!! Hoe sterk veranderde de biologie door! Hoge Temperatuur! Lage concentratie O 2! Hoge concentratie CO 2!!
54 Interdisciplinaire Onderwijsplugin (Bio, NLT, ANW, Aard, Na, Sk) over:!! -Broeikaseffect! - Tijdschalen! - Koolstofcyclus! - Paleo-ecologisch onderzoek!! Inclusief practica en docentenhandleiding -hulp!
55 www. De Jonge Akademie.nl Moendoes
56 De Jonge Akademie De Jonge Akademie is een dynamisch en innovatief platform van jonge topwetenschappers met visie op wetenschap en wetenschapsbeleid. onderdeel van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen 50 leden, 5 jaar lidmaatschap, 10 jaarlijks erin en eruit, voordracht door rectoren e.a. activiteiten en doelgroepen: interdisciplinariteit, wetenschapsbeleid, wetenschap en maatschappij
57 De Jonge Akademie! Wetenschapsspel Moendoes! Team wetenschappers (allerlei vakgebieden) zoekt naar woonbare planeet! Vindt planeet met intelligent leven: Moendoes! onderzoek: zwaartekracht? Seizoenen? Lokale dieren? Taal van bewoners? Wat zijn die gele driehoekjes?!
58 De Jonge Akademie! Wetenschapsspel Moendoes! Aspecten van het spel: wetenschap in actie! nieuwsgierigheid en creativiteit! logisch redeneren, experimenteel denken! belangen voor de samenleving! plezier, samenwerking en kennis/inzicht delen maar ook competitie!
59 De Utrecht Jonge Akademie! University!
60 De Jonge Akademie! Wetenschapsspel Moendoes! Spelverloop! In een lesuur te spelen! kaartjes met onderzoeksvragen, bronnen met informatie op drie niveau s! beantwoorde vragen publiceren, publicaties zijn nieuwe bronnen! meeste publicaties wint, punten delen bij samenwerking!
61 De Jonge Akademie!
62 De Jonge Akademie!
63 De Jonge Akademie!
64 Wetenschapsknooppunten! Missie: wetenschap en basisonderwijs verbinden!! Werken samen met! - Basisscholen! - Paboʼs! - Universiteitsmusea! - faculteiten om.! Resultaat:! - Stimulatie talentontwikkeling basisonderwijs! - wetenschappelijk onderzoek toegankelijker voor basisonderwijs! - wetenschapscommunicatie gericht op het basisonderwijs!
Prehistorische Klimaatveranderingen
Universiteit Utrecht Prehistorische Klimaatveranderingen De aarde als systeem en de broeikaswereld van het verleden Appy Sluijs Departement Aardwetenschappen, Faculteit Geowetenschappen, Universiteit Utrecht
Broeikasklimaten van het verre verleden als analoog voor de toekomst. Appy Sluijs
Broeikasklimaten van het verre verleden als analoog voor de toekomst Appy Sluijs Temperature Using the past to project the future Scenario voor toekomstige opwarming Time Deep Ocean Temp. Using the past
Effecten van toenemende warmte en CO 2 op het leven in zee
Effecten van toenemende warmte en CO 2 op het leven in zee Jack Middelburg Universiteit Utrecht Darwin Centrum voor Biogeologie Netherlands Earth System Science Centre 21 Oktober 2014 KNAW Oceaan in hoge
Koolstofcyclus in de zee. Stefan Schouten. NIOZ is part of the Netherlands Organisation for Scientific Research (NWO)
Koninklijk Royal Netherlands Nederlands Institute Instituut for voor Sea Research Zeeonderzoek Koolstofcyclus in de zee Stefan Schouten NIOZ is part of the Netherlands Organisation for Scientific Research
Prof. Gerbrand Komen. (ex-) Directeur Klimaatonderzoek KNMI. 12 Maart 2009 NNV Sectie Energie en Klimaat
Prof. Gerbrand Komen (ex-) Directeur Klimaatonderzoek KNMI 12 Maart 2009 NNV Sectie Energie en Klimaat Jaargemiddelde temperatuur (afwijking van 1951-1980) in Nederland (rode lijn) en wereldgemiddeld (blauwe
Tentamen Marine Sciences I
Tentamen Marine Sciences I 7 november 2013 NB1: Schrijf uw naam en studentnummer op ieder in te leveren blad NB2: Maak uw antwoorden compleet maar vooral ook zo kort/to the point mogelijk; gezwets levert
ph-dynamiek Noordzee
Royal Netherlands Institute for Sea Research ph-dynamiek Noordzee historische metingen, inzichten en perspectief dr. Steven van Heuven (NIOZ) prof.dr. Gert-Jan Reichart (NIOZ) met bijdragen van: prof.dr.
Oceaanverzuring. opdracht 1. opdracht 2. Iedereen kent inmiddels het begrip klimaatverandering. De aarde warmt op door onze CO 2
lespakket Scheikunde studie Aardwetenschappen Oceaanverzuring Iedereen kent inmiddels het begrip klimaatverandering. De aarde warmt op door onze CO uitstoot, al is de vraag nog steeds hoeveel warmer het
Waarom ik hier ben (of op zee)
Waarom ik hier ben (of op zee) Science Night 11-11-2016 Nikki Dijkstra AiO Mariene biogeochemie Aardwetenschappen Leraren (volgens Google) Wetenschappers (volgens Google) Heel veel boeken Onafhankelijke
Gashydraten: Energiebron van de toekomst of broeikasnachtmerrie? Marc De Batist Renard Centre of Marine Geology Universiteit Gent, België
Gashydraten: Energiebron van de toekomst of broeikasnachtmerrie? Marc De Batist Renard Centre of Marine Geology Universiteit Gent, België Inhoud Wat zijn gashydraten? Waar komen ze voor? Hoe kunnen we
Opname van CO 2 in zee en de veranderingen van de chemie van zeewater
Opname van CO 2 in zee en de veranderingen van de chemie van zeewater Rijksuniversiteit Groningen Hein de Baar met bijdragen van Steven van Heuven en vele anderen Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek
Ecosysteemdiensten. Blok 1 Mariene omgeving. Marieke Verweij (ProSea) Dag 1 de zee en mijn werk / 24 september Duurzaam werken op Zee
Ecosysteemdiensten Blok 1 Mariene omgeving Marieke Verweij (ProSea) Dag 1 de zee en mijn werk / Duurzaam werken op Zee NASA Duurzaam werken op zee 2 Maar al dat water is niet eindeloos veel We weten meer
Klimaatverandering. Urgentie in Slow Motion. Bart Verheggen ECN
Klimaatverandering Urgentie in Slow Motion Bart Verheggen ECN http://klimaatverandering.wordpress.com/ @Bverheggen http://ourchangingclimate.wordpress.com/ De wetenschappelijke positie is nauwelijks veranderd
Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering 8-10-2012. Klimaatverandering
Zonne-energie 2012: prijs 21 ct per kwh; 2020 prijs 12 ct kwh Groen rijden; energiehuizen, biologisch voedsel Stimular, de werkplaats voor Duurzaam Ondernemen Stichting Stimular www.stimular.nl 010 238
Koolstof wordt teruggevonden in alle levende materie en in sedimenten, gesteenten, de oceanen en de lucht die we inademen.
Koolstofcyclus Samenvatting Koolstof wordt teruggevonden in alle levende materie en in sedimenten, gesteenten, de oceanen en de lucht die we inademen. Er is een uitwisseling van koolstof tussen oceanen,
De wereld kan op lange termijn alleen biologisch gevoed worden
De wereld kan op lange termijn alleen biologisch gevoed worden Jan Willem Erisman 10 oktober 2016 Stikstof (nutriënten) hebben goede en Te weinig slechte kanten Te veel Voor 1 kg zuivere stikstof is 135
Centrale vraagstelling Hoe organiseer je een expeditie naar de Zuidpool om het hitterecord van 55 miljoen jaar geleden te kunnen onderzoeken?
Pagina 1: Opdracht: Op expeditie naar de Zuidpool Leerlingenblad Introductie Je kruipt in de huid van een paleoklimaatonderzoeker die geïnteresseerd is in de warme tijdsperiode van ongeveer 55 miljoen
Eindexamen biologie pilot havo 2011 - II
Onderzoek naar het klimaat met behulp van huidmondjes Op een school in Midden-Limburg wordt een vakkenintegratieproject georganiseerd met als thema: mogelijke oorzaken voor en gevolgen van het versterkt
Het veranderend klimaat
Het veranderend klimaat HOVO cursus 2009 College 2: Recente veranderingen in de atmosfeer Thomas Röckmann Institute for Marine and Atmospheric Research Utrecht (IMAU) Utrecht University Atmosfeer en klimaat
NRC Infographic, Prinsjesdag
Naar een volgende fase in het milieubeleid: Urgentie vanuit de wetenschap Let wel: Wetenschap gaat over het verleden en heden (begrijpen van processen), terwijl beleid de toekomst omvat (beïnvloeden van
Algemene inleiding en samenvatting
Algemene inleiding en samenvatting 213 De atmosferische CO 2 -concentraties die verwacht worden voor de komende eeuwen niet zo hoog zijn geweest sinds het vroege Paleogeen, een periode tussen ongeveer
Mariene virussen. Corina Brussaard NIOZ - Koninklijk Instituut voor Onderzoek der Zee & Universiteit van Amsterdam (UvA)
Mariene virussen Corina Brussaard NIOZ - Koninklijk Instituut voor Onderzoek der Zee & Universiteit van Amsterdam (UvA) Wat is een biologisch virus? 20-200 nm (miljoenste mm) diameter Bundeltje genetisch
De Jonge Akademie on Wheels is een project van De Jonge Akademie en wordt mogelijk gemaakt door
Spelmaterialen 140 kaartjes met onderzoeksvragen 140 kaartjes met antwoorden op onderzoeksvragen 30 bronnen, van grafiek tot huiselijk tafereel, van opgraving tot verslag publicatieblad blad voor onbeantwoorde
Interactions between Emiliania huxleyi and the dissolved inorganic carbon system Buitenhuis, Erik Theodoor
Interactions between Emiliania huxleyi and the dissolved inorganic carbon system Buitenhuis, Erik Theodoor IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish
CO 2 in zoet water. source. sink? Jolanda Verspagen a, Maria Meijer a, Arie Vonk a, Jef Huisman a Ko van Huissteden b, Joshua Dean b, Han Dolman b
CO 2 in zoet water source of sink? Jolanda Verspagen a, Maria Meijer a, Arie Vonk a, Jef Huisman a Ko van Huissteden b, Joshua Dean b, Han Dolman b a UvA Freshwater and Marine Ecology b VU - Earth Sciences
Recente variaties in de temperatuur van het oceaanwater. Henk Dijkstra Instituut voor Marien en Atmosferisch Onderzoek Universiteit Utrecht
Recente variaties in de temperatuur van het oceaanwater Henk Dijkstra Instituut voor Marien en Atmosferisch Onderzoek Universiteit Utrecht De Global Warming Hiatus Mondiaal gemiddelde oppervlakte temperatuur
NNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik
NNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik Het klimaat is een complex systeem waarin fysische, chemische en biologische processen op elkaar inwerken. Die complexiteit
Viral Lysis of Marine Microbes in Relation to Vertical Stratification K.D.A. Mojica
Viral Lysis of Marine Microbes in Relation to Vertical Stratification K.D.A. Mojica Mariene micro-organismen vertegenwoordigen het grootste reservoir van organische koolstof in de oceaan en hebben een
Opwarming aarde niet de schuld van het vee
focus juni 219 Opwarming aarde niet de schuld van het vee Europese landbouwhuisdieren hebben vrijwel geen aandeel in de opwarming van de aarde. Dat blijkt uit data van het Amerikaanse Carbon Dioxide Information
Het Klimaatdebat. 09/01/2013 Bart Strengers
Het Klimaatdebat 1 De Klimaatwetenschap Brede overeenstemming over grote lijn en dat is in toenemende mate al decennia lang het geval De aarde warmt op en dat komt grotendeels door de mens. Wetenschap
klimaatverandering en zeespiegelstijging Klimaatverandering en klimaatscenario s Achtergronden Prof Dr Bart van den Hurk
Achtergronden Klimaatverandering en klimaatscenario s Prof Dr Bart van den Hurk Watis 06 hetmondiale klimaatprobleem? Klimaatverandering is van alle tijden Natuurlijke invloeden: Interne schommelingen
De club van Rome had toch gelijk!
De club van Rome had toch gelijk! Bernard Dam MECS, Chemical Engineering, Faculty of Applied Science, Delft University of Technology 11 november 2009 Delft University of Technology Challenge the future
De PADVINDER STUDIEPADEN BACHELOR BIOLOGIE CELBIOLOGIE ECOLOGIE EN NATUURBEHEER EDUCATIE COMMUNICATIE MANAGEMENT ECM EVOLUTIE & BIODIVERSITEIT
De PADVINDER STUDIEPADEN BACHELOR BIOLOGIE CELBIOLOGIE CB 3 ECOLOGIE EN NATUURBEHEER EN 4 EDUCATIE COMMUNICATIE MANAGEMENT EVOLUTIE & BIODIVERSITEIT GEDRAGSBIOLOGIE ECM EB GB 5 6 7 MARIENE WETENSCHAPPEN
Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record. Publication date: 2010
Atmospheric oxygen and the global carbon cycle. Observations from the new F3 North Sea platform monitoring station and 6 additional locations in Europe and Siberia van der Laan-Luijkx, Ingrid Theodora
Realisatie eindtermen binnen de bachelor Biologie
Realisatie eindtermen binnen de bachelor Biologie Inleiding Sinds september 2010 heeft de examencommissie een belangrijke rol gekregen in het controleren van de kwaliteit van de opleiding. Zo moet de examencommissie
Kunnen we variaties in het klimaatsysteem begrijpen en voorzien?
Kunnen we variaties in het klimaatsysteem begrijpen en voorzien? Gerbrand Komen ex-knmi, IMAU 20 juni 2011 KNAW themabijeenkomst Wetenschappelijke modellen, wat kun je ermee? Met dank aan Wilco Hazeleger
Verzuring van de Noordzee: oorzaken, gevolgen, en perspectief
Faculteit Geowetenschappen Departement Aardwetenschappen Nationaal Programma Zee- en Kustonderzoek (ZKO) Verzuring van de Noordzee: oorzaken, gevolgen, en perspectief Mathilde Hagens (Universiteit Utrecht)
KNVWS Delft. Overzicht
Het klimaat in de afgelopen en komende 100 jaar KNVWS Delft 17 oktober 2017 Peter Siegmund KNMI Overzicht Het klimaat van de afgelopen 100 jaar: temperatuur, neerslag, diversen Het broeikaseffect Klimaatmodellen
Klimaat(les)marathon. Leren voor en over het klimaat
Klimaat(les)marathon Leren voor en over het klimaat DE ESSENTIE VAN KLIMAATVERANDERING CRASHCURSUS KLIMAATWETENSCHAP Prof. Dr. Wim Thiery INHOUD WAAROVER ZAL IK HET HEBBEN? - Wat is het klimaat? - Wat
Het klimaat verandert, wat nu?
Het klimaat verandert, wat nu? Lesley De Cruz, Rozemien De Troch Koninklijk Meteorologisch Instituut De Limburgse Klimaattop, 18 september 2017 De Cruz et al. (KMI) Klimaatverandering 20170918 1 / 23 1
Waterplanten en Waterkwaliteit
Waterplanten en Waterkwaliteit Leon van den Berg Moni Poelen Monique van Kempen Laury Loeffen Sarah Faye Harpenslager Jeroen Geurts Fons Smolders Leon Lamers Platform Ecologisch Herstel Meren Vrijdag 11
Klimaatverandering en de Wadden: bedreiging of een kans? Inauguratiesymposium Waddenacademie 1 en 2 december 2008 Leeuwarden
Klimaatverandering en de Wadden: bedreiging of een kans? Inauguratiesymposium Waddenacademie 1 en 2 december 2008 Leeuwarden Overstromingsgebied bij NAP -6.0 m Waddenzee Markermeer A7 A9 A6 Amsterdam A2
CO 2 Opvang en Opslag
pagina 1/11 Wetenschappelijke Feiten Bron: IPCC (2005) over CO 2 Opvang en Opslag Samenvatting en details: GreenFacts Context - Koolstofdioxide (CO 2 ) is een belangrijk broeikasgas, dat de globale opwarming
SAMENVATTING. F = k w (C zeewater - C lucht ) (1)
SAMENVATTING Menselijke activiteiten brengen een grote hoeveelheid kooldioxide (CO 2 ) in de atmosfeer. Het wordt nu algemeen erkend dat dit kan leiden tot opwarming van de aarde. Dit inzicht heeft geleid
11/19/2012. Systeem Aarde-6:het Mesozoicum. Perm/Trias Paleozoicum-Mesozoicum)massa extinctie Pangea
Systeem Aarde-6:het Mesozoicum Perm/Trias Paleozoicum-Mesozoicum)massa extinctie Pangea Atmosfeer: hoge CO 2 waarden Klimaatsverandering (landklimaat) Hydrosfeer: warme oceanen, anoxia Lithosfeer: hoge
Copernicus Institute of Sustainable Development. Koe en klimaat. Dr. Jerry van Dijk Dr. Karin Rebel. Copernicus Institute of Sustainable Development
Copernicus Institute of Sustainable Development Koe en klimaat Dr. Jerry van Dijk Dr. Karin Rebel Inhoud presentatie Hoe zat het ook al weer met klimaatverandering? Broeikasgasemissies in Nederland Klimaatbeleid
26 LRPLN 2012/10. Peter-Paul Verbeek
26 LRPLN 2012/10 Peter-Paul Verbeek INTERVIEW Auteur: René Leverink Fotograaf: Willem van Walderveen Jonge mensen enthousiast maken voor de wetenschap. Een van de oogmerken van De Jonge Akademie, een zelfstandig
AQUACULTUUR IN DE MEKONG DELTA
AQUACULTUUR IN DE MEKONG DELTA http://vietnam.panda.org/en/newsroom/?231250/concernsustainabilityelevatepangasiussupplychainvietnam Jolien Felis 3SA3 Aardrijkskunde-Biologie Actuele Topics in de aardrijkskunde
SonEnergie, 25 maart 2019 Jacques Hagoort
SonEnergie, 25 maart 2019 Jacques Hagoort Klimaat & Klimaatverandering Gevolgen klimaatverandering Opwarming van de Aarde Broeikaseffect Klimaatmodellen An Inconvenient Truth VN - Akkoord van Parijs Nederlands
Hoe ongeschikt is het om deze planet Aarde te noemen, terwijl het duidelijk Oceaan is. schrijver Arthur C. Clarke
Hoe ongeschikt is het om deze planet Aarde te noemen, terwijl het duidelijk Oceaan is. schrijver Arthur C. Clarke Hoe ongeschikt is het om deze planet Aarde te noemen, terwijl het duidelijk Oceaan is.
Uitdagingen voor de internationale en Nederlandse landbouw
Uitdagingen voor de internationale en Nederlandse landbouw Prof. Martin van Ittersum Groep Plantaardige Productiesystemen, Wageningen University Met dank aan Bert Rijk Toekomst: Mogelijkheden beschikbaarheid
Plastics: Mondiaal en lokaal probleem
Plastics: Mondiaal en lokaal probleem Lisbeth Van Cauwenberghe Prof. Dr. Colin Janssen Lisbeth.VanCauwenberghe@UGent.be Plastic, een succesverhaal! 1850 Celluloid 1970 1 st plastic bumpers 1939 Nylon 1907
Energiebalans aarde: systeemgrens
Energiebalans aarde: systeemgrens Aarde Atmosfeer Energiebalans Boekhouden: wat gaat er door de systeemgrens? Wat zijn de uitgaande stromen? Wat zijn de ingaande stromen? Is er accumulatie? De aarde: Energie-instroom
NOORDZEE SYMPOSIUM 2007
NOORDZEE SYMPOSIUM 2007 Wat leren de oceanen ons over klimaatsverandering? Dr Wouter Rommens UNESCO/IOC Project Office for IODE VLIZ Inhoud Inleiding: IOC, IODE, databeheer en klimaatverandering Veranderende
Tentamen/Exam Marine Sciences II : Oceans of the Future (2012)
Tentamen/Exam Marine Sciences II : Oceans of the Future (2012) Thursday February 2, 2012, BBL001 en BBL023; 1315-1600hrs NB1: schrijf Uw naam en studentnummer op ieder in te leveren blad NB1: write your
Inleiding tot de zuurstofcyclus
Inleiding tot de zuurstofcyclus Mieke Sterken (VLIZ) Inhoud Waarneming: zuurstofprofiel in de oceaan Verklaringen: Abiotisch: gaswisseling & mixing Abiotisch: temperatuur & druk Biotisch: oorsprong Biotisch:
De oorzaken en gevolgen van de opwarming van het klimaat
De oorzaken en gevolgen van de opwarming van het klimaat Belgische geografendagen Brussel, 14 november 2015 Philippe Huybrechts Earth System Sciences & Departement Geografie Vrije Universiteit Brussel
Tentamen Marine Sciences (2006)
Tentamen Marine Sciences (2006) Donderdag 2 februari 2006, 14.00-17.00hrs Went GROEN NB1: schrijf Uw naam en studentnummer op ieder in te leveren blad NB2: er zijn vijf vragen aub deze vragen indivudeel
Zonnestroom en windstroom Samen meer
Zonnestroom en windstroom Samen meer Van niche naar impact Wim Sinke -- Peter Eecen Perslunch ECN Amsterdam, CASA 400 2 juni 2015 www.ecn.nl Structuur Context klimaat + economie Uitzicht op 2050 Wind Technologie,
Faculteit Geowetenschappen. Oratie. HoeZee?! Appy Sluijs
Faculteit Geowetenschappen Oratie HoeZee?! Appy Sluijs HoeZee?! Inaugurele rede in verkorte vorm uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van hoogleraar in de Paleoceanografie aan de faculteit Geowetenschappen
Wind en regen in de toekomst - wat zeggen de KNMI'14 scenario's?
Wind en regen in de toekomst - wat zeggen de KNMI'14 scenario's? Andreas Sterl (KNMI) wind hurricanes (orkanen) regen zicht + mist weer van de toekomst Achtergrond: CO 2 en temperatuurstijging Stijging
NATUUR, LEVEN, TECHNOLOGIE HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0
NATUUR, LEVEN, TECHNOLOGIE HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor
Het Klimaatdebat. 09/01/2013 Bart Strengers
Het Klimaatdebat 1 De Klimaatwetenschap Brede overeenstemming over grote lijn en dat is in toenemende mate al decennia lang het geval De aarde warmt op en dat komt grotendeels door de mens. Wetenschap
Emissiebeheer. Meten en evalueren van klimaatimpact (LCA) Energiezuinige technologie. Klim-O-dag. Veerle Van linden Eenheid: T&V
Meten en evalueren van klimaatimpact (LCA) Energiezuinige technologie Emissiebeheer Klim-O-dag Veerle Van linden Eenheid: T&V Organisatie vanuit ELK - Expertisecentrum Landbouw en Klimaat 20-04-2017 Onderzoekers
Curaçao Carbon Footprint 2015
Willemstad, March 2017 Inhoudsopgave Inleiding 2 Methode 2 Dataverzameling 3 Uitstoot CO2 in 2010 3 Uitstoot CO2 in 2015 4 Vergelijking met andere landen 5 Central Bureau of Statistics Curaçao 1 Inleiding
Organische stof: stof tot nadenken
Wereld Bodemdag Organische stof: stof tot nadenken Steven Sleutel Universiteit Gent Vakgroep Bodembeheer Bodem organische stof (BOS) O,H C S P N Landbouwgrond organische koolstof (OC) voorraad 0-30cm Bron:
Even voorstellen. Auke Barnhoorn
Even voorstellen Auke Barnhoorn Universitair Docent in Petrofysica Department of Geoscience and Engineering Faculteit van Civiele Techniek en Geowetenschappen TU Delft 8 jaar in buitenland gewoond Nu 5
De meest revolutionaire momenten belicht, de momenten waarin iets gebeurde waardoor nieuwe dingen ontstonden.
De acht drempels van David Christian. De meest revolutionaire momenten belicht, de momenten waarin iets gebeurde waardoor nieuwe dingen ontstonden. De Big Bang. De sterren lichten op. Nieuwe chemische
Dynamics of Water Interacting with Biomolecules C.C.M. Groot
Dynamics of Water Interacting with Biomolecules C.C.M. Groot Samenvatting Leven speelt zich af in vloeibaar water. Het menselijk lichaam bestaat bijvoorbeeld voor gemiddeld 65% uit water, en de meeste
Examenprogramma natuur, leven en technologie vwo vanaf schooljaar 2014-2015
Examenprogramma NLT vwo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Exacte wetenschappen en technologie
Climate impact on fish productivity: key mechanisms in North Sea plaice
Climate impact on fish productivity: key mechanisms in North Sea plaice A.D. Rijnsdorp, R. van Hal, M. Hufnagl, R.D.M. Nash, A. Schroeder, L.R. Teal, I. Tulp, R. Witbaard, D. Beare, H.W. van der Veer Wageningen
Volgens de meeste wetenschappers vond 13,7 miljard jaar geleden de big bang plaats en ontstond het universum.
Samenvatting door een scholier 1753 woorden 22 september 2017 5,7 3 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand AK SAMENVATTING. filmpjes om te kijken en leren, Cosmos a Spacetime Odyssey: Season
PERMAFROST DOOI IN SIBERIË. Jorien E. Vonk Geowetenschappen, Universiteit Utrecht Arctisch Centrum, Rijksuniversiteit Groningen
PERMAFROST DOOI IN SIBERIË Jorien E. Vonk Geowetenschappen, Universiteit Utrecht Arctisch Centrum, Rijksuniversiteit Groningen Vandaag Permafrost Koolstof in permafrost Klimaatverandering in poolgebieden
Plastic in de oceaan, een publiek debat
Plastic in de oceaan, een publiek debat Waarom is plastic vervuiling een probleem? Ronny Blust Professor Milieufysiologie en Toxicologie Universiteit Antwerpen JPI Oceans- Ephemare project 1 Het probleem
Ecosysteem voedselrelaties
Ecosysteem ecologie Ecosysteem voedselrelaties Oceanen: voedselweb + energiestromen Ga naar Mypip.nl en open de oefening 3 voedselketen - voedselweb Doe de oefening en maak vervolgens de aangeleverde vragen.
Wadden in tijden van Klimaatverandering
Wadden in tijden van Klimaatverandering Lezingen Serie Waddenacademie 14 september 2015 Natuurcentrum Ameland Pier Vellinga Universiteit Wageningen, Voorzitter van het Nationaal Onderzoekprogramma Kennis
Natuurwetenschappelijke, wiskundige en technische vaardigheden (bètaprofielniveau)
BIJLAGE 1 Examenprogramma NLT havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Exacte wetenschappen
IPCC voorspelt klimaatverandering en verdere zeespiegelstijging. Hoe erg is dat? November 15, 2009 2. Het hangt er vanaf hoe het verder gaat
Agri Business club Westland, 19 november 2009 IPCC voorspelt klimaatverandering en verdere zeespiegelstijging. Hoe erg is dat? November 15, 2009 2 Het hangt er vanaf hoe het verder gaat November 15, 2009
Growth and Functioning of the Microbial Plankton Community: Effects of Temperature, Nutrients and Light V.S. Brauer
Growth and Functioning of the Microbial Plankton Community: Effects of Temperature, Nutrients and Light V.S. Brauer Samenvatting 140 Plankton vormt de basis van de voedselketens in meren, zeeën en oceanen.
Faculteit Geowetenschappen. Oratie. De Aarde is blauw. Gert-Jan Reichart
Faculteit Geowetenschappen Oratie De Aarde is blauw Gert-Jan Reichart De Aarde is blauw Inaugurele rede in verkorte vorm uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van hoogleraar in de Mariene Geologie
Algenbloeien in ondiepe kustsystemen: trends en risico s
VLIZ studiedag 24 mei 2011 Algenbloeien in ondiepe kustsystemen: trends en risico s Koen Sabbe Vakgroep Biologie Universiteit Gent Intro Wat zijn micro-algen, algenbloeien en plaagalgen? Wat is de huidige
De Aarde Zweet, Leuven 28 november IPCC voorspelt klimaatverandering en verdere zeespiegelstijging. Hoe erg is dat? December 1,
De Aarde Zweet, Leuven 28 november 2009 IPCC voorspelt klimaatverandering en verdere zeespiegelstijging. Hoe erg is dat? 2 Het hangt er vanaf hoe het verder gaat 1 1972 1976 4 2 Publieke opinie: De ijstijd
Is de draagkracht van de Oosterschelde voor schelpdieren bereikt?
Is de draagkracht van de Oosterschelde voor schelpdieren bereikt? Pauline Kamermans, Wouter van Broekhoven, Luca van Duren, Sven Ihnken, Henrice Jansen, Jacco Kromkamp, Sairah Malkin, Tim Schellekens,
DE GRENZEN VAN HET LAND
DE GRENZEN VAN HET LAND DR. WIETEKE (LOUISE) WILLEMEN ASSISTANT PROFESSOR IN GEO-INFORMATION FOR ECOSYSTEM SERVICES NASA http://richiecarmichael.github.io/sat/index.html Mijn route Geo-onderzoek voor
PACCO-PARAMETERS DO - DOSSOLVED OXYGEN EC- DE ELEKTRISCHE CONDUCTIVITEIT ORP- DE REDOXPOTENTIAAL T - DE TEMPERATUUR. PaccoParameters
PACCO-PARAMETERS PH DO - DOSSOLVED OXYGEN EC- DE ELEKTRISCHE CONDUCTIVITEIT ORP- DE REDOXPOTENTIAAL T - DE TEMPERATUUR PH De ph geeft de zuurtegraad van het water weer. Ze varieert doorgaans op een schaal
Sheet 2: Bekijk met de kinderen de tussenstand van Afval the Game op Instagram en/of Facebook. Hoe gaat het bij de kinderen met inzamelen?
Afval the Game Docentenhandleiding les 2 Duur Voor deze les hebt u ongeveer 80 minuten nodig. Leerdoelen De kinderen hebben in de vorige les geleerd dat het belangrijk is om plastic te scheiden, zodat
Eindexamen aardrijkskunde vwo I
Actieve aarde Opgave 7 De veranderingen van het Ertsgebergte in de loop van de geologische geschiedenis Gebruik bron 18 van het bronnenboekje. Tijdens fase 2 (zie bron 18) voldeed het gebied in de driehoek
11/8/2016. Academisch Schrijven in het curriculum. Opzet van deze bijeenkomst. Academisch schrijven. Toepassing in curriculum.
Academisch Schrijven in het curriculum Dr N. Saab, ICLON, Dr Ph. Dol, Academisch Talencentrum, Dr. J.A. Mol, Faculteit der Archeologie Opzet van deze bijeenkomst Interactief: 1. Wij geven enkele voorbeelden
Living Labs. dr.ir. Elke den Ouden. Kennisevent Renovatie Hoofdgebouw TU/e Eindhoven, 27 september 2016
Living Labs Kennisevent Renovatie Hoofdgebouw TU/e Eindhoven, 27 september 2016 dr.ir. Elke den Ouden expertise in smart lighting & smart cities @ TU/e Where innovation starts TU/e Living Labs Een Living
Nutriënten en organische stof stromen en voorraden op wereld en Europese schaal. Jan Peter Lesschen. Kimo van Dijk en Oene Oenema
Nutriënten en organische stof stromen en voorraden op wereld en Europese schaal Jan Peter Lesschen Kimo van Dijk en Oene Oenema Introductie Bodemvruchtbaarheid ongelijk verdeeld in de wereld Natuurlijke
Klimaatreddende bodem? Biochar, ondergrondse CO 2 -opslag
Klimaatreddende bodem? Biochar, ondergrondse CO 2 -opslag Rob van Haren (Kiemkracht) en Romke Postma (NMI) Bodembreed, Lunteren, 2 december 2008 Inhoud Het Biochar-concept Aandacht voor Biochar - internationaal
10 jaar Werkgroep Voetafdruk Nederland
10 jaar Werkgroep Voetafdruk Nederland Symposium Postfossiele toekomst 2 oktober 2018 One Planet gebouw Amersfoort Ecologica WVN Symposium Postfossiele toekomst Amersfoort, 2 oktober 2018 Hans Meek Menselijke
BETA VAKKEN Biologie, Natuurkunde, Natuur Leven en Technologie (NLT), Scheikunde en Wiskunde.
BETA VAKKEN Biologie, Natuurkunde, Natuur Leven en Technologie (NLT), Scheikunde en Wiskunde. Biologie In tegenstelling tot wat je gewend was uit de onderbouw is biologie in klas 4, 5 en 6 een stuk theoretischer.
Broeikasgassen, klimaat en meten: hoe, wat en waarom van ICOS-nl.
Broeikasgassen, klimaat en meten: hoe, wat en waarom van ICOS-nl. Bij de verbranding van fossiele brandstoffen komt het gas kooldioxide vrij. Sinds de industriële revolutie is daardoor de hoeveelheid kooldioxide
Biologische respons op klimaatsverandering
Biologische respons op klimaatsverandering - maakt evolutie een verschil? Luc De Meester Impact klimaatsverandering op organismen Soortniveau Fysiologie Seizoenaliteit Verspreiding Evolutie Gemeenschappen
Energie transitie. het grote plaatje. Prof.dr.ir. Vianney Koelman. Photo: Andrew Glaser
Energie transitie het grote plaatje Prof.dr.ir. Vianney Koelman Photo: Andrew Glaser Hoeveel kcal per persoon per dag moeten geproduceerd worden om onze samenleving draaiende te houden? a. 2 000 kcal b.
STUDIEPROGRAMMA S HOGER ONDERWIJS
STUDIEPROGRAMMA S VAN HET HOGER ONDERWIJS Je krijgt het studieprogramma van een opleiding (=studie) aan een universiteit en aan een hogeschool. In de tabellen zie je alle opleidingsonderdelen (= vakken,
Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Gelet op artikel 7 van het Eindexamenbesluit v.w.o.- h.a.v.o.- m.a.v.o.- v.b.o.
STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 9161 26 mei 2011 Regeling van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 27 april 2011, nr. VO/289008, houdende
Correlatie: Kerndoelen W T - Curriculum Noord-Amerika - Mad Science Nederland. Amerikaans Curriculum. Wetenschappelijk onderzoek doen
GROEP 1 + 2 onderzoek is een set van samenhangende processen gebruikt om vragen te stellen over de natuurlijke wereld en het onderzoeken naar verschijnselen. alle lessen aan techniek werken Sommige zaken
MARIENE DUURZAAMHEID IN EEN TIJD VAN VERANDERENDE OCEANEN EN ZEEËN
MARIENE DUURZAAMHEID IN EEN TIJD VAN VERANDERENDE OCEANEN EN ZEEËN EASAC, Samenvatting Inleiding Oceanen en zeeën zijn essentiële onderdelen van de biosfeer. Mariene duurzaamheid en de menselijke samenleving