Leidingen van Openbaar nut in particuliere grond in de praktijk

Transcriptie

1 Leidingen van Openbaar nut in particuliere grond in de praktijk Het is van alle tijden dat leidingleggers regelmatig een beroep (moeten) doen op particuliere grondeigenaren met het verzoek leidingen (van openbaar nut) in private eigendommen te leggen. Het betreft dan leidingen waarvoor indien nut en noodzaak vast staan een beroep op de Belemmeringenwet Privaatrecht open staat. Er kan dan een gedoogplicht worden opgelegd als de belangen van rechthebbenden redelijkerwijs onteigening niet vorderen en in het gebruik van de zaken niet meer belemmering wordt gebracht, dan redelijkerwijs voor de aanleg en de instandhouding van het werk nodig is. Daarbij moet sprake zijn van het voor grondeigenaar minst bezwarende tracé. Als niet is voldaan aan voornoemde criteria, is het opleggen van een gedoogplicht in beginsel niet mogelijk. Toch blijkt de praktijk weerbarstiger. Doorgaans worden modelovereenkomsten voorgelegd die veel meer belemmeringen bevatten dan voor de aanleg en instandhouding van het werk noodzakelijk zijn zonder de bereidheid voor de aanvaarding van die extra beperkingen te (willen) betalen. De vraag lijkt gerechtvaardigd of dit niet in strijd is met artikel 1 van de Belemmeringenwet Privaatrecht. In artikel 1 is namelijk bepaald dat een gedoogplicht alleen kan worden opgelegd indien, ik citeer: in het gebruik van de zaken niet meer belemmering wordt gebracht, dan redelijkerwijs voor den aanleg en de instandhouding van het werk noodig is Leidingleggers beweren vaak dat het opleggen van de door hen gewenste belemmeringen noodzakelijk of doelmatig zijn, omdat de door hun gewenste leidingen anders niet tegen de laagst mogelijke maatschappelijke kosten aangelegd kunnen worden. Het beroep op deze criteria is evenwel niet gestoeld op de wet, maar hooguit op een (eigen) interpretatie daarvan. Zo stelt TenneT bijvoorbeeld dat zij op grond van de Electriciteitswet 1998 verplicht is non discriminatoir te handelen. Feitelijk suggereert TenneT daarmee dat het wettelijk niet is (lees: zou zijn) toegestaan af te wijken van de modelovereenkomst. In sommige situaties blijkt TenneT toch forse afwijkingen overeen te komen. Zo sloot TenneT onlangs een overeenkomst af voor een beperkte duur van 50 jaar (zonder recht op verlenging) terwijl TenneT zich er eerder op beriep dat beperking van de duur onvoldoende waarborgen zou bieden voor de veiligheid en leveringszekerheid voor het transport van hoogspanning. Het begrip non discriminatoir blijkt dus een rekbaar begrip. Aangezien een opstalrecht, zeker ingeval van diep onder de grond gelegen kabels of leidingen, eerder is op te vatten als een voortdurende inbreuk op het eigendomsrecht dan als een inbreuk op het gebruiksrecht, is het voor discussie vatbaar dat TenneT (en andere leidingleggers) voor de vestiging van opstalrechten modelovereenkomsten aanbieden die (alleen) in samenspraak met de Land- en Tuinbouworganisatie (LTO) tot stand is gekomen. Het ware juister geweest als met een bij uitstek representatieve belangenorganisatie van grondeigenaren, zoals de Federatie Particulier Grondbezit, een akkoord zou zijn gesloten. Met FPG kon geen overeenstemming worden bereikt omdat FPG zich op het (terechte) standpunt stelde dat een leidinglegger die meer verlangd dan op grond van een opgelegde gedoogplicht verkregen zou worden, daarvoor redelijkerwijs ook (meer) dient te betalen. Bijvoorbeeld in de vorm van een (jaarlijkse) retributie voor het medegebruik van de betreffende grond.

2 TenneT en andere leidingleggers weigeren hieraan tot dusverre principieel medewerking te verlenen, enerzijds omdat zij de volledige schade vergoeden en anderzijds omdat zij stellen daartoe niet gehouden te zijn. Het blijft onduidelijk waarom TenneT dan wel afsluit- en meewerkvergoedingen betaald; immers zijn die volgens TenneT ook juridisch onverplicht. Het lijkt op willekeur en mede daarom overtuigt de motivering van TenneT niet. Zo zal doorgaans geen profijtelijke bestemmingswijziging meer tot stand komen (zoals woningbouw of bedrijventerrein) boven een zakelijk rechtstrook waarin leidingen gelegen zijn. Veelal blijkt dan discussie te ontstaan over de schade en of deze schade kan worden opgevat als een (rechtstreekse) schade als gevolg van de leiding. Het komt voor dat de plangrens het tracé van de leiding precies volgt. Zelfs in die situaties claimen leidingleggers dat er geen schade is, omdat er geen bestemmingsplan (boven de zakelijk rechtstrook) tot stand kwam. Dit ondanks het feit dat eenieder begrijpt dat de bestemming er niet kwam juist vanwege het gevestigde zakelijke recht. In praktijk blijkt het moeilijk met succes een beroep op planschade te kunnen doen, juist omdat de planvoorwaarden boven de zakelijk rechtstrook veelal ongewijzigd bleven. Een ander praktijkvoorbeeld betreft dat van een landgoed waardoorheen een drinkwatertransportleiding is gelegen. Voor deze leiding werd in het verleden een zakelijk recht van opstal gevestigd. Kort gesteld was hierin bepaald dat de landgoedeigenaar zich, ik citeer: zal onthouden van elke handeling, waardoor het watertransport kan worden belet of belemmerd danwel waardoor gevaar kan ontstaan voor personen of goederen en zal in het bijzonder op de belaste strook geen bouwwerken oprichten, goederen opslaan, gesloten wegdek aanbrengen, ontgrondingen verrichten, rioleringen danwel leidingen of kabels aanleggen, bomen of diepwortelende struiken planten danwel voorwerpen de grond indrijven, noch aan derden toestemming tot zulke handelingen verlenen zonder schriftelijke toestemming van de WMG, die nimmer op onredelijke gronden zal weigeren medewerking te verlenen En voorts dat, ik citeer wederom: Alle schade die rechtstreeks uit de aanleg of de aanwezigheid van de leiding voortvloeit zal door de WMG nu en in de toekomst aan de eigenaar worden vergoed. Schade welke niet is of wordt geleden door de eigenaar, doch door degene of degenen, die het recht van gebruik van deze grond heeft of hebben, zal de WMG rechtstreeks aan die gebruiker of gebruikers vergoeden (onderstreping dezerzijds aangebracht) Net als nu is het niet ondenkbaar dat de landgoedeigenaar bij de vestiging van het opstalrecht zal zijn overtuigt omdat het opstalrecht (ook voor eventuele toekomstige schade) voorzag in een ruimhartige schadebepaling. Immers duiden de verwijzingen alle en uit de aanleg of aanwezigheid en nu en in de toekomst erop te duiden dat partijen ten tijde van het afsluiten van het recht een ruimhartige (schade)bepaling voor ogen zal hebben gestaan.

3 In de jaren na vestiging nam het aantal recreanten op het landgoed sterk toe tot (geschat) meer dan bezoekers per jaar. Dat heeft geleid tot de wens op het landgoed langs de Linge een klein haventje aan te leggen. Overleg met de gemeente en het betrokken waterschap volgde en de benodigde (water)vergunning werd verkregen. Het drinkwaterbedrijf stelde medewerking vervolgens afhankelijk van de bereidheid van landgoedeigenaar om alle kosten benodigd voor het verleggen/aanpassen van de drinkwaterleiding, begroot op ca ,- euro, aan haar te vergoeden. De landgoedeigenaar verklaarde zich hiertoe bereid mits deze kosten als schade aangemerkt en dus verrekend zouden kunnen worden. Het drinkwaterleidingbedrijf weigerde dat omdat deze schade volgens haar niet kon worden opgevat als rechtstreekse schade zoals bedoeld in de overeenkomst. Het begrip rechtstreeks werd dus zeer eng uitgelegd. Volgens het waterleidingbedrijf zou hier alleen directe schade als gevolg van bijvoorbeeld een gesprongen waterleiding zijn bedoeld. Daarnaast zou volgens het drinkwaterleidingbedrijf de schade (ook) niet voor vergoeding in aanmerking komen omdat alleen schade voor vergoeding in aanmerking kwam die zou ontstaan, uitgaande van ongewijzigde voortzetting van de bestaande situatie ten tijde van de vestiging van het opstalrecht. Dit laatste standpunt is opmerkelijk omdat nergens uit de akte blijkt dat deze schadecomponent werd afgekocht. Het standpunt is feitelijk op te vatten als een (nieuwe en niet onderbouwde) opvatting van het drinkwaterleidingbedrijf. Uit bovenstaand praktijkvoorbeeld blijkt dat de landgoedeigenaar waarschijnlijk beter af zou zijn geweest met een opgelegde gedoogplicht. In ieder geval zou daarmee de discussie over de strekking van een ogenschijnlijk ruimhartige schadebepaling zijn vermeden en zou schade in beginsel volledig moeten worden vergoed. Omdat de betreffende landgoedeigenaar dit destijds niet tijdig heeft onderkent, is een (kostbare en tijdrovende) procedure tegen het drinkwaterleidingbedrijf nu noodzakelijk. Gedoogplichten worden doorgaans (te) makkelijk opgelegd. De formele procedure(s) die hieraan vooraf gaan, hebben kenmerken van een rituele dans. Zo werd in 2014 in de provincie Noord Brabant op verzoek van Enexis een gedoogplicht aan een grondeigenaar opgelegd ten behoeve van KPN zendmast. Uit het enkele feit dat de zendmast ten tijde van de oplegging van de gedoogplicht al meerdere jaren in gebruik was, kan worden afgeleid dat er kennelijk geen noodzaak (= vereiste) meer aanwezig was voor de aanleg van de leiding. Desondanks werd toch een noodzaak aanwezig geacht en een gedoogplicht opgelegd. In weer een ander praktijkvoorbeeld ten behoeve van een drinkwaterleiding van Brabant Water werd recent ook een gedoogplicht opgelegd. Bijzonder was in deze situatie dat de hoorzitting werd voorgezeten door de gedeputeerde van de provincie Noord Brabant terwijl deze provincie Noord Brabant houder (en dus belanghebbende!) is van 31.6 % van de aandelen van Brabant Water. De door de gedeputeerde voorgezeten adviescommissie zag hierin noch in het feit dat de vertegenwoordigers van Brabant Water tijdens de hoorzitting bevestigden dat het uitgebrachte aanbod enkele dagen voor de zitting was ingetrokken vanwege diverse onvolkomenheden geen aanleiding de Minister te adviseren af te zien van het opleggen van een gedoogplicht. Vanwege de hoge kosten in relatie tot het belang bleek (nog) geen van de betrokken grondeigenaren bereid door te procederen.

4 Daarmee wordt de broodnodige juridische discussie over de steeds vrijere interpretatie van leidingleggers, die in praktijk steeds sneller een beroep doen op de sterk verouderde Belemmeringenwet Privaatrecht, niet gevoerd. Dit terwijl deze wet al dateert uit Uit een tijd dus dat de elektrificatie in Nederland nog op gang moest komen en nog lang niet heel Nederland op stromend water was aangesloten. De elektrificatie is inmiddels op orde en vrijwel ieder huis is aangesloten op het drinkwaternet. In de laatste decennia is met name het sterk wisselende (buitenlandse) aanbod van duurzaam opgewekte energie sterk toegenomen. Aanleg van nieuwe hoogspanningslijnen is nu vooral nodig om de (internationale) transportcapaciteit te verhogen. Bovendien is nu sprake van een sterk geliberaliseerde energiemarkt waarin verschillende geprivatiseerde (nuts)bedrijven opereren. In de meeste gevallen maken deze bedrijven zoveel winst dat zij hun aandeelhouders regelmatig hoge dividenden kunnen uitkeren. In de hoge omzetten en winsten die worden gerealiseerd wordt rechtvaardiging gezien salarissen tot ver boven de WNT norm te bekostigen. Zo blijkt bijvoorbeeld uit het jaarverslag van TenneT dat haar omzet in 2014 van 2,2 naar 2,3 miljard euro en de winst over 2014 met 17 procent naar 418 miljoen euro steeg. Daarvan werd 116,5 mln. dividend uitgekeerd aan de Staat der Nederlanden, enig aandeelhouder. Op de overheid rust juist in dit soort situaties, waarin de overheid zelf belanghebbende partij is, een grote verantwoordelijkheid de rechtsverhouding tussen leidingleggers en grondeigenaren zorgvuldig te bewaken. Het lijkt erop dat de overheid zich onvoldoende bewust is van deze zware verantwoordelijkheid. Integendeel lijkt het er steeds meer op dat onze (belanghebbende) overheid instandhouding van torenhoge winst juist door de sterk verouderde Belemmeringenwet Privaatrecht niet te actualiseren wenst te faciliteren. Zonder aanpassing van deze wet blijft het (gratis) medegebruik van grond van grondeigenaren boven of in wier grond hoogspanningsleidingen hangen of kabels liggen immers het beste gewaarborgd! Illustratief is dat TenneT momenteel ook betrokken is bij de aanleg van internationale hoogspanningsleidingen, zoals bijvoorbeeld de 380 KV hoogspanningslijn Doentinchem Wesel). Aanleg van deze leiding is volgens TenneT nodig om de (in 1927 nog niet bestaande) internationale handel in energie in goede banen te kunnen leiden. In praktijk blijkt al jaren overcapaciteit te bestaan op deze zogeheten interconnectieverbindingen, die door TenneT wordt geveild. De hiermee gerealiseerde veilingopbrengsten worden in een aparte stichting Stichting Beheer Doelgelden Landelijk Hoogspanningsnet in depot gehouden en bleken per juli 2015 in enkele jaren tijd te zijn opgelopen tot maar liefst 788,7 mln. (bron: Energeia). De vraag dringt zich op of de wetgever in 1927 dit soort commerciële winstgevende bedrijvigheid voor ogen heeft gehad bij de totstandkoming van deze wet. Ik zou menen van niet. Daarbij komt dat steeds meer (lagere) overheden overgaan tot het heffen van precariobelasting voor precies diezelfde leidingen in situaties waarin deze niet in private grond maar in gemeentegrond zijn gelegen.

5 Gelukkig zien steeds meer mensen in dat het niet redelijk is overheden wel precariobelasting te laten heffen en dividend te laten ontvangen terwijl geen van de betrokken grondeigenaren op wiens eigendomsrecht zo n forse inbreuk wordt gemaakt iets ontvangen voor het medegebruik van hun gronden. Ten behoeve van alle inwoners wordt een groot deel van de lasten bij slechts een beperkt aantal grondeigenaren gelegd. Het zou daarom goed zijn als de overheid de sterk verouderde en niet meer bij de huidige maatschappelijke ontwikkelingen passende Belemmeringenwet Privaatrecht spoedig zou actualiseren. De ongelijke lastenverdeling zou kunnen worden opgelost door in de geactualiseerde wet (tenminste) een verplichting op te nemen (jaarlijks) een redelijke retributie te betalen voor het medegebruik van grond. Alleen op deze wijze kunnen de lasten van maatschappelijke voorzieningen ten behoeve van ons allemaal ook rechtvaardig worden omgeslagen en worden deze niet afgewenteld zoals nu op slechts een beperkt aantal grondeigenaren. Om dat te bereiken roep ik alle grondeigenaren op vanaf nu alle verzoeken van leidingleggers niet alleen zeer kritisch te beoordelen maar tevens centraal te melden bij de FPG met als doel onze krachten te bundelen! Hemmen, 22 december 2015 Frans van Lynden