Hertalen als werkvorm voor onderwijs in historische letterkunde:

Transcriptie

1 Hertalen als werkvorm voor onderwijs in historische letterkunde: De formule van het Gijsbrechtproject voor vwo 5 Marijn van Dijk Promovenda Universiteit Leiden hertalenalswerkvorm@gmail.com

2 Opbouw presentatie: Achtergrond bij het initiatief tot hertalen als werkvorm: Praktijkobservaties en onderzoek in relatie met Doelstellingen onderwijs historische letterkunde Pilotproject Gijsbrecht van Aemstel voor vwo 5 De formule van het Gijsbrechtproject Experiment met hertalen van komedies Vragen, opmerkingen, discussie

3 Een gedachtenexperiment: Stel je voor dat je voor een toets van alles hebt moeten leren over de historische situatie waarin Rembrandt leefde en ook het één en ander over zijn persoonlijke leven. Daarbij heb je een aantal titels van belangrijke schilderijen van Rembrandt geleerd met een korte beschrijving van wat er op die schilderijen te zien is. Ook leerde je een overzicht van zijn belangrijkste stijlkenmerken. Maar de schilderijen zelf heb je nooit gezien, niet eens op een afbeelding, laat staan in het echt. Wat voor band heb je dan met die kunstwerken opgebouwd? Wat hebben schilderijen die je nooit gezien hebt jou te zeggen? Wat voor waarde hecht je aan die kunstwerken?

4 Centraal probleem: De afwezigheid van de historische literaire tekst zelf binnen onderwijs in historische Nederlandse letterkunde. Gevolgen voor overdracht literair erfgoed.

5 Praktijkobservaties: Literatuurgeschiedenis: marginaal aandacht voor literaire teksten zelf tekstfragmenten letterlijk in de marge, worden makkelijk overgeslagen Historische titels voor de lijst: uitsluitend gelezen in hertaling editie in twee kolommen: kolom met oude tekst niet aan bod Weinig aandacht voor literatuur uit de gouden eeuw

6 Praktijkonderzoek Peiling naar de praktijk van het onderwijs in historische Nederlandse letterkunde tot 1700 in de tweede fase van het vwo. Vragenlijst afgenomen bij: - tien docenten Nederlands - werkzaam in de tweede fase van het vwo - op tien verschillende scholen door het hele land

7 Conclusies: Alle historische titels voor de lijst worden in hertaling gelezen. Bij een editie in twee kolommen leest 90% van de respondenten met de klas 0-10% van de linkerkolom. Alleen enkele korte teksten (Egidius, Heer Halewijn, Wilhelmus) worden in onbewerkte vorm gelezen. Gemiddeld komen er in de lessen ruim twee keer zoveel titels middeleeuwen (5,3) als titels gouden eeuw (2,6) aan bod.

8 Doelstelling onderwijs in historische letterkunde Hubert Slings: Hoofddoelstelling: Historische bewustwording Subdoelen: - cultuuroverdracht - literaire of esthetische vorming - individuele ontplooiing - wereldoriëntatie Bron: Slings, H. (2007). Het waarom en hoe van historisch literatuuronderwijs. In Goosen, H. (Red.), Forum of arena: opvattingen over literatuuronderwijs. Een stand van zaken in 2007, VON-Cahier 1.

9 Doelstelling onderwijs in historische letterkunde Marijn van Dijk: Hoofddoelstelling: Overdracht literair erfgoed Subdoelen: - historische bewustwording - literaire vorming - esthetische vorming - talige bewustwording - intellectuele ontplooiing - individuele ontplooiing - anders

10 Authentieke ervaring van cultureel erfgoed

11 Elizabeth Kleinveld en E. Paul Julian vertaalden Rembrandts Joodse Bruid naar de moderne beeldtaal van de fotografie.

12 Probleem: Bij het lezen van onbewerkte historische literatuur komt de tekst bij de leerling helemaal niet binnen. Oplossing in de huidige onderwijspraktijk: Aanpassing van het object van onderwijs: hertaling lezen in plaats van oude tekst Alternatieve oplossing: Aanpassing van de werkvorm: hertalen als werkvorm in plaats van lezen - historisch literair object zelf staat centraal - hertalen is een actievere werkvorm dan lezen

13 Pilotproject Gijsbrecht van Aemstel voor vwo 5 Uitgevoerd met klas 5VB van het Fons Vitae Lyceum Amsterdam

14 Opzet pilotproject Gijsbrecht van Aemstel voor vwo 5: Selectie negen fragmenten uit Vondels Gijsbrecht: van gelijke omvang (ongeveer 70 versregels) met in zichzelf een zekere coherentie bij elkaar bieden de fragmenten een representatieve indruk van de Gijsbrecht als geheel Klas wordt verdeeld in groepjes en ieder groepje krijgt een eigen fragment Opdracht: Eigen fragment hertalen Hertaling presenteren in de vorm van een filmpje Eindproducten: Schooluitgave in twee kolommen van de Gijsbrecht Gijsbrechtfilm

15 Projectmateriaal Leerling: Projectbundel Stappenplan met tips voor het maken van een hertaling inclusief voorbeeldhertaling Docent: Docentenhandleiding Compilatie hertalingen Formulieren voor evaluatie en beoordeling

16 Projectbundel Doel: Leerlingen alle hulpmiddelen in handen geven voor het uitvoeren van de opdracht, zonder de historische tekst zelf te bewerken. Inhoud: Volledige tekst van Vondels Gijsbrecht van Aemstel editie Mieke B. Smits-Veldt, beschikbaar via DBNL geselecteerde fragmenten zijn in de tekst gemarkeerd en voorzien van woordverklaringen (uit editie en door mijzelf) Inleiding met: Informatie over de cultuur-historische context Informatie over de vorm van een klassieke tragedie Inhoudelijk overzicht Gijsbrecht: samenvatting per scène Wie is wie? van alle personages Praktische informatie Doelen Gijsbrechtproject Indeling groepjes en fragmenten Planning van de lessen

17 Opbouw lessenserie Gijsbrechtproject: Les 1: Proloog - Introductie van het Gijsbrechtproject - Klassikaal lezen fragment proloog - Oefenen met hertalen eerste regels proloog Les 2: Eerste Bedrijf - Bespreken eerste oefening hertalingen - Stappenplan voor hertalen - Klassikaal lezen fragment Eerste Bedrijf Les 3: Tweede Bedrijf - Klassikaal lezen fragment Tweede Bedrijf - In groepjes plan van aanpak maken voor hertaling - In groepjes werken aan hertaling Les 4: Derde Bedrijf - Klassikaal lezen fragmenten Derde Bedrijf - In groepjes werken aan hertaling Les 5: Vierde Bedrijf - Klassikaal lezen fragmenten Vierde Bedrijf - Afronden en inleveren eerste versie hertalingen - In groepjes plan van aanpak maken voor filmpjes Les 6: Vijfde Bedrijf - Nagekeken eerste versie hertalingen met opmerkingen terug - Klassikaal lezen fragmenten Vijfde Bedrijf - In groepjes hertaalde fragment verbeteren Les 7: Slot - Inleveren verbeterde hertaling - Klassikaal lezen slot - Klassikaal opnemen proloog en slot Les 8 Eindpresentatie - Presentatie filmpjes

18 Trailer Gijsbrechtfilm

19 Leerdoelen Docentenhandleiding Verantwoording opbouw en opzet Beoordeling Lesplanning Leermiddelen Literatuurverwijzingen Evaluatie

20 Didactische verantwoording Visie Monique Volman, hoogleraar onderwijskunde UvA: Succesvol onderwijs is actief, authentiek en sociaal. Actief Actieve werkvorm van hertalen staat centraal Dubbele vertaalslag: van tekst naar tekst en van tekst naar multimedia Volman: Leerlingen bouwen [ ] pas kennis op wanneer ze de leerstof tot iets persoonlijks kunnen transformeren. Het je eigen maken van kennis betekent hier niet alleen uit je hoofd leren, begrijpen of kunnen toepassen, maar er zelf iets mee doen. (Oratie VU 2006, p. 15) Authentiek Authentiek object Echte eindproducten Serieuze uitdaging voor de leerling Sociaal Groepswerk Collectieve eindproducten

21 Evaluatie Algemeen oordeel positief Waardering voor hertalen als werkvorm: origineel historisch talig artistiek Werkvorm stelde leerlingen in staat de tekst te begrijpen. Ervaring met vertalen bij klassieke talen heeft geen aanwijsbare invloed.

22 Fragmenten mondelinge evaluatie Gijsbrechtproject

23 De formule van het Gijsbrechtproject Inzetbaar voor andere titels uit de historische Nederlandse letterkunde. Bij uitstek geschikt voor titels uit de vroegmoderne periode. Toepassing op teksten uit de gouden eeuw compenseert overwegende aandacht voor literatuur uit de middeleeuwen. Belangrijke aanvulling op de praktijk van lezen in hertaling: Directe kennismaking met de oude tekst is essentieel voor de overdracht van literair erfgoed aan een nieuwe generatie.

24 Voorbeeld toepassing formule op literatuur uit de 19 e eeuw: Hildebrand Camera Obscura De familie Stastok Lessenserie van Maartje Steuten Contact: m.steuten@vanmaerlantlyceum.nl Bewerkte hertaling: bewerken van de verhaallijn tot een hedendaags scenario waarin zowel aspecten van de inhoud als de taal worden aangepast aan het heden en de belevingswereld van de leerlingen. Koppeling aspect context aan fragment: Bijvoorbeeld het studentenleven in de negentiende eeuw, economie en armoede, mode, omgangsvormen tussen man en vrouw en de rol van de natuur.

25 De formule van het Gijsbrechtproject Toepassen: Literair werk kiezen Denken vanuit de tekst: wat vraagt de tekst van de formule? Fragmenten selecteren Woordverklaringen aanvullen voor doelgroep Inleiding schrijven Wie is wie personages Samenvatting per scene Bovenstaande ingrediënten bundelen in projectbundel Relevante illustraties toevoegen Docentenhandleiding schrijven Evaluatiemateriaal ontwerpen

26 Sfeer van de Gijsbrecht in schilderkunst

27 Sfeer van de komedie in schilderkunst Nicolaes Moeyaert Mooy-aal en haar aanbidders Uit Bredero s Moortje: Kackerlack, Moy-aal, Ritsert en Roemert.

28 Experiment met hertalen van komedie Keuze uit drie fragmenten: Bredero Spaanschen Brabander: Robbeknol speelt het spel van Jerolimo mee Hooft en Coster Warenar Een mis verstane bekentenis Huygens Trijntje Cornelis: Mesthoopscene Vragen n.a.v. uw ervaring met het hertalen: Leent deze tekst zich voor een hertaalproject met scholieren? Wat vraagt deze tekst van de formule van het Gijsbrechtproject?

29 Komedie hertalen Volkstaal, dialect Platte taal, vloeken Scabreuze onderwerpen Snelle dialogen Humor Jan Steen De wijn is een spotter

30 Vragen, opmerkingen, discussie Interesse? Neem contact op: Hartelijk dank voor uw aandacht en participatie.