Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Zorgplicht bij financiële dienstverlening Nr. 3 1 Samenstelling: Leden: Van der Vlies (SGP), Giskes (D66), Crone (PvdA), De Grave (VVD), Hofstra (VVD), De Haan (CDA), Atsma (CDA), Bussemaker (PvdA), Vendrik (GroenLinks), Halsema (GroenLinks), Kant (SP), Blok (VVD), Ten Hoopen (CDA), ondervoorzitter, Smits (PvdA), De Pater-van der Meer (CDA), Van As (LPF), Rambocus (CDA), Tichelaar (PvdA), voorzitter, Gerkens (SP), Van Vroonhoven-Kok (CDA), Varela (LPF), De Nerée tot Babberich (CDA), Fierens (PvdA), Aptroot (VVD), Blom (PvdA), Heemskerk (PvdA) en Dezentjé Hamming- Bluemink (VVD). Plv. leden: Rouvoet (ChristenUnie), Bakker (D66), Koenders (PvdA), Van Beek (VVD), Balemans (VVD), Kortenhorst (CDA), Mosterd (CDA), Van Nieuwenhoven (PvdA), Duyvendak (GroenLinks), Van Gent (GroenLinks), De Ruiter (SP), Snijder-Hazelhoff (VVD), Schreijer- Pierik (CDA), Dijsselbloem (PvdA), Ferrier (CDA), Eerdmans (LPF), Noorman-den Uyl (PvdA), Van Bommel (SP), Jan de Vries (CDA), Hermans (LPF), Mastwijk (CDA), Samsom (PvdA), Luchtenveld (VVD), Smeets (PvdA), Douma (PvdA) en De Vries (VVD). VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG Vastgesteld 30 juni 2003 De vaste commissie voor Financiën 1 heeft op 18 juni 2003 overleg gevoerd met minister Zalm van Financiën over: vragen van het lid Kant (SP) aan de minister van Financiën over het beleggingsproduct Sprintplan (Aanhangsel der Handelingen II, vergaderjaar , nr. 1437); vragen van het lid De Haan (CDA) aan de minister van Financiën over Legio Lease (Aanhangsel der Handelingen II, vergaderjaar , nr. 1171); vragen van het lid Kant (SP) aan de minister van Financiën over de informatie inzake het beleggingsproduct Sprintplan (Aanhangsel der Handelingen II, vergaderjaar , nr. 1170); vragen van het lid Kant (SP) aan de minister van Financiën over Legio Lease (Aanhangsel der Handelingen II, vergaderjaar , nr. 963); vragen van de leden Crone en Heemskerk (beiden PvdA) aan de minister van Financiën over Legio Lease (Idem, idem, nr. 960); vragen van het lid Wijn (CDA) aan de minister van Financiën over Legio Lease (Idem, vergaderjaar , nr. 1504); vragen van het lid Marijnissen (SP) aan de minister van Financiën over Legio Lease (Idem, vergaderjaar , nr. 1083); standpunt van de minister van Financiën inzake zorgplicht bij financiële dienstverlening (brief van de minister van Financiën d.d. 16 juni 2003, nr. 1). Van dit overleg brengt de commissie bijgaand beknopt verslag uit. Vragen en opmerkingen uit de commissie Mevrouw Kant (SP), die voor aanvang van het debat de minister van Financiën een koffertje met handtekeningen van gedupeerden overhandigt, vindt dat het debat eigenlijk gaat over een gebrek aan consumentenbescherming. Een product waarvan de Autoriteit Financiële Markten (AFM) nog in 2001 aangaf dat het niets oplevert, had niet mogen worden aangeboden. De politiek heeft in zijn algemeenheid gefaald, en draagt dus medeverantwoordelijkheid. Daarnaast ligt er de vraag of de aanbieders KST tkkst ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 2003 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 3 1

2 van aandelenleaseproducten de regels niet hebben overtreden. Het onderzoek van de AFM is nog steeds niet afgerond; zij dringt aan op spoed. Zolang het onderzoek niet is afgerond, weten betrokkenen immers niet waar zij aan toe zijn. Mevrouw Kant vraagt of kan worden overgegaan tot meer openbaarheid bij het toezicht. Mevrouw Kant benadrukt dat de resultaten van het onderzoek van de AFM nog geen oplossing bieden voor de tienduizenden gedupeerden die zijn misleid. Zij kan zich voorstellen dat betrokkenen het schikkingsvoorstel van Dexia als volstrekt onrechtvaardig beschouwen. Hoewel de mensen zelf verantwoordelijk zijn, wil dat nog niet zeggen dat het bedrijf dat de mensen heeft misleid geen verantwoordelijkheid draagt. Mevrouw Kant vindt dat er zo snel mogelijk een rechtvaardige schikking moet komen. Daarbij mag de minister niet werkloos aan de kant blijven staan, gelet op de omvang van dit sociale probleem, gelet op het feit dat er een product is aangeboden waarbij de overheid niet heeft ingegrepen en gelet op het feit dat er onvoldoende controle is geweest op de naleving van de regels. De vorm van de schikking kan haar niet veel schelen, als de minister maar het initiatief neemt om het probleem op te lossen. Zij zegt niet bij voorbaat dat de overheid hiervoor geld beschikbaar moet stellen. Ten slotte merkt mevrouw Kant op, de nieuwe wetgeving op dit terrein een enorme verbetering te achten. Zij dringt aan op spoed bij de totstandkoming ervan. Mevrouw Van Loon-Koomen (CDA) merkt op dat, ondanks haar betrokkenheid bij de gedupeerden, de politiek hier volledig buiten staat, zonder overigens te zeggen dat het toezicht perfect is geweest. De AFM heeft overigens diverse keren gewaarschuwd tegen aandelenleaseconstructies. Achter de schermen is hard gewerkt aan een oplossing. Zij roept het Dutch Securities Institute (DSI) en de AFM op om snelheid te betrachten. Ziet de minister mogelijkheden om iets te doen? Mevrouw Van Loon is blij met de brief van de minister, waarin uitvoerig wordt ingegaan op de zorgplicht en de invulling daarvan in de nieuwe wetgeving op dat punt. Wat is de visie van de minister op de eigen verantwoordelijkheid van de consument? Er moet een goede balans zijn tussen de omvang van het toezichtsorgaan en het nut ervan voor consumenten. Zij vindt dat de overheid een taak heeft qua voorlichting en vraagt of de minister van Financiën, samen met zijn collega s van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, een grote voorlichtingscampagne wil opzetten. De heer Heemskerk (PvdA), dol op rekenen, beklemtoont dat dit debat vooral gaat over heel veel menselijk leed. Het gaat om de vraag wat er is misgegaan. Hoe gaan de betrokken instellingen om met de verdeling van de geleden schade, en hoe komen we uit de impasse? De heer Heemskerk vraagt wanneer het onderzoek van de AFM, dat hij met veel vertrouwen tegemoet ziet maar dat erg lang op zich laat wachten, gereed is. Hij is benieuwd naar de boetes die de AFM gaat opleggen en naar de consequenties die de minister uit het onderzoek trekt, om soortgelijke toestanden voortaan te voorkomen. Hij vindt dat de politiek wel wat kan doen. Het gaat om contracten bij de grootste aanbieder van leasecontracten, met een schuld van bijna 300 mln euro. Er zijn nog contracten met een schuld van 1,3 mld euro en mensen die wel hebben gereageerd op het aanbod van Dexia hebben nog een schuld van 1 mld euro. De totale schuld bij Dexia bedraagt 2,6 mld euro, met contractanten. De heer Heemskerk meent dat de regeling van Dexia nog niet zo slecht is. Omdat de standpunten zich verharden, stelt hij een commissie van wijze mannen/vrouwen voor. Deze commissie moet onafhankelijke voorlichting geven en moet goed kijken naar de verdeling van opbrengsten, kosten en risico s. Voor hem staat vast dat aanbieders en tussenpersonen miljoenen euro s hebben binnengehaald, zonder zelf al te veel risico te lopen. Een deel van dat geld zou Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 3 2

3 moeten worden gebruikt voor compensatie van de geleden schade voor de meest schrijnende gevallen. De overheid hoeft daarbij geen financiële rol te spelen. Een goed werkende commissie van wijzen voorkomt jarenlange juridisering. Mevrouw Giskes (D66) kan zich goed voorstellen dat mensen in de tijd waarin de bomen tot in de hemel leken te groeien, aandelenleaseproducten hebben aangeschaft. Dat neemt eenieders eigen verantwoordelijkheid overigens niet weg. Het is niet zo dat de productaanbieder niet heeft geleverd wat is beloofd; het was wel heel onduidelijk wat er eigenlijk werd beloofd en vooral welke risico s er werden gelopen. Er is ook geen sprake van één product: sommige producten werden «rustig» aan de man gebracht, anderen waren schandalig. Niet alles mag derhalve op één hoop worden gegooid. Zij heeft zich al jaren beijverd voor een duidelijk inzicht in de producten. De financiële bijsluiter die is geïntroduceerd is voor betrokkenen mosterd na de maaltijd, want zij hebben in het algemeen voor die tijd al iets gekocht. Voor haar is de belangrijkste vraag, hoe het staat met het toezicht. Had de Stichting Toezicht effectenverkeer (STE) meer moeten doen? De minister heeft de verantwoordelijkheid om zijn toezichthouders tot snelheid te manen. De daaruit voortvloeiende informatie moet beschikbaar worden gesteld aan de betrokkenen. Ook zij is voorstander van een commissie van wijze mensen, die moet gaan beoordelen om welke problemen het gaat, wat de schrijnende gevallen zijn, welke gevallen daarvan zijn terug te verwijzen naar de instanties die het product leverden en in hoeverre sancties kunnen worden opgelegd. Eventuele boetes zouden ten nutte van benadeelden moeten worden aangewend. Mevrouw Giskes heeft de indruk dat de markt geschrokken is van wat er is gebeurd. Zij kan zich voorstellen dat producten met dit soort «levensingrijpende» gevolgen beperkt worden tot bijvoorbeeld drie varianten. De heer Blok (VVD) onderstreept dat dit maatschappelijk probleem is ontstaan in een tijd waarin de bomen tot in de hemel leken te groeien. Dat gezegd hebbend, vindt hij de rol van de politiek een overzichtelijke. De politiek mag wat dat betreft geen valse hoop wekken. Het overleg wordt volgens de heer Blok in ieder geval al beperkt door het feit dat de zaak onder de rechter is. Hij kan dus geen uitspraak doen over de vraag, of in individuele gevallen onjuist is gehandeld. Hij is zeer benieuwd naar de uitkomsten van het onderzoek van de AFM, en hoopt dat deze zo ver mogelijk zal gaan in het betrachten van openheid. De rekening mag niet worden neergelegd bij miljoenen belastingbetalers die niet voor aandelenlease hebben gekozen. De heer Blok is niet gekant tegen een bemiddelingspoging. Wel moet worden bedacht dat partijen zelf bemiddeling moeten willen. Als dat het geval is, vindt hij dat fantastisch. Wat de toekomstige wetgeving betreft, wacht hij het onderzoek van de AFM af. De heer Van As (LPF) benadrukt dat sprake is van een maatschappelijk probleem dat er niet om liegt, waardoor duizenden mensen gedupeerd zijn geraakt. Hij doet een klemmend beroep op minister Zalm om «alles uit de kast te halen». Daarbij zou vooral moeten worden gestreefd naar het bereiken van een status quo, bijvoorbeeld via een commissie van wijze mannen. De heer Vendrik (GroenLinks) vindt een vergelijking tussen de gedupeerden en normale beleggers niet terecht. Betrokkenen zijn namelijk op grove wijze misleid. De uitspraak van de minister dat er niet zal worden gecompenseerd, vindt hij voorbarig. Het onderhavige onderwerp valt volgens hem namelijk meer thuis in de categorie «vogelpest» dan onder het normale risico van beleggende burgers. Hij sluit zich aan bij het idee van een commissie van wijze mannen. Die commissie zou zich moeten Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 3 3

4 buigen over de vraag, of in dit geval een verantwoordelijkheid van de overheid valt te duiden. Vóór de zorgplicht zou sprake moeten zijn van adequate informatieverstrekking. Hoe is dat de afgelopen jaren geregeld? Wat had de overheid daarin moeten en kunnen doen? De verantwoordelijkheid van de overheid moet worden benoemd. Als de AFM pas per 1 januari 2004 zeggenschap heeft over reclameuitingen, moet die datum dan worden afgewacht? De heer Vendrik vindt dat in dat geval de Reclamecodecommissie moet worden gevraagd een uitspraak te doen. Hij sluit zich wat dat betreft aan bij het initiatief van mevrouw Kant. Ziet de minister een rol weggelegd en, zo ja, welke? De uitspraak van de rechter kan nog zeven à tien jaar duren. De heer Vendrik vindt dat dat betekent dat de rechtspraak niet functioneert, en vraagt de minister van Financiën, dit punt op te nemen met zijn collega van Justitie. In het Europees Verdrag voor de rechten van de mens staat dat burgers recht hebben op een tijdige uitspraak. De geheimhouding inzake het rapport van de AFM begrijpt hij niet helemaal. De duizenden gedupeerden zouden zich gewoon op de hoogte moeten kunnen stellen van de relevante passages uit het rapport. Het maatschappelijk belang van het rapport is daarvoor groot genoeg. Het antwoord van de minister De minister onderstreept dat het hierbij gaat om een maatschappelijk probleem, waar de politiek zich terecht over uitspreekt. Zorgplicht houdt in dat ook daadwerkelijk goede voorlichting wordt gegeven. Gebeurt dat niet, dan is de kans groot dat men aansprakelijk wordt gesteld. De AFM heeft al in 2001 gewaarschuwd tegen het beleggen in leaseproducten, en een onderzoek ingesteld naar reclame-uitingen. Vanaf september 2001 moet bij reclame-uitingen de waarschuwing worden toegevoegd: «U belegt deels met geleend geld. Dit betekent dat u het risico loopt dat u uw inleg verliest of zelfs een schuld overhoudt». De AFM komt naar verwachting in september met een rapport. Vervolgens zal de minister binnen de grenzen van de Europese wetgeving erop aandringen dat zoveel mogelijk informatie in geobjectiveerde vorm beschikbaar komt. De AFM staat niet onder curatele van het ministerie van Financiën wat het naar buiten brengen van informatie betreft. Wel is ook de AFM gehouden de wet te volgen. Een eventuele boete en/of dwangsom sluit de minister niet uit. De minister meent dat een efficiënte manier om gedupeerden te helpen, de mogelijkheid van arbitrage door het DSI is, welk instituut een onafhankelijke geschillenbeslechting kent. Het DSI toetst onder andere op de zorgplicht. Hij stelt voor, daarmee eens te gaan overleggen. Momenteel probeert het DSI van alle binnengekomen zaken een soort typering te maken. Over een aantal prototypes wil men in september een uitspraak doen. Die uitspraak zou een soort sjabloon kunnen zijn voor alle andere in een bepaalde categorie thuishorende gevallen. Dat betekent dat een snelle, efficiënte procedure in gang wordt gezet. Hoewel er altijd personen overblijven die niet onder een bepaalde typering vallen, wordt de massa daarmee wel behoorlijk uitgedund. De uitspraken van het DSI kunnen vervolgens weer worden omgezet in afspraken met de betrokken productverkopers, zodat men niet meer naar het DSI hoeft te gaan voor geschillenbeslechting. De minister zegt ondersteuning vanuit het ministerie toe, om te voorkomen dat het DSI vastloopt. De geleden verliezen kunnen weleens veel groter zijn dan de opbrengsten van de aanbieders. Adequaat toezicht betekent overigens niet dat er geen dingen gebeuren die in strijd zijn met wat de toezichthouder vindt. Waar het om gaat, is dat recht wordt gedaan en dat de toezichthouder optreedt als de wet wordt overtreden. De minister ziet in zijn voorstel grote voordelen ten opzichte van een commissie van wijze mannen. Het voorstel kan namelijk het risico van een ellenlange rechtsgang verkleinen. Een rechtsgang van zeven à tien jaar geldt overigens alleen als men tot en met de Hoge Raad gaat. Het Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 3 4

5 kan dus sneller. In het voorstel van de minister is de medewerking van de aanbieders van de producten vereist. De minister zegt toe, zo snel mogelijk na het overleg met het DSI en nog voor het zomerreces met een nader voorstel te komen, waarin de door hem beschreven variant zal worden uitgewerkt. Er zal worden geprobeerd te bewerkstelligen dat de aanbieders van producten zich in afwachting van de verdere ontwikkelingen enigszins inhouden. Nadere gedachtewisseling Mevrouw Kant (SP) vindt dat de minister van Financiën los van de uitkomst van het overleg met het DSI een belangrijke stap heeft genomen: hij neemt na al die jaren zijn verantwoordelijkheid om zich met deze zaak te gaan bemoeien. Zij heeft begrepen dat de minister ook zal nadenken over een commissie van wijzen. Verder is erg belangrijk dat de minister in de tussentijd pogingen doet om te bereiken dat betrokkenen met rust worden gelaten. De variant van een wat bredere commissie heeft haar voorkeur. Mevrouw Van Loon-Koomen (CDA) is blij met de toezeggingen van de minister. Zij verwijst naar haar voorstel, gedaan in eerste termijn, voor een brede voorlichtingsactie. De heer Heemskerk (PvdA) dankt de minister voor diens creativiteit. De compensatie kan nooit minder zijn dan wat nu wordt geboden. Hij is blij met de toezegging van de minister om het DSI te ondersteunen. In het oordeel van de verantwoordelijkheid van de overheid is volgens hem de vaste commissie voor Financiën aan zet. Mevrouw Giskes (D66) vraagt hoe reactief/proactief het toezicht moet zijn. Zij uit waardering voor het creatieve meedenken van de minister. De heer Blok (VVD) heeft waarderende woorden over voor de creativiteit van de minister. Hoe zit het met de nu nog lopende rechtszaken? Kunnen die worden behandeld door het DSI? De heer Van As (LPF) dankt de minister voor diens positieve intentie om naar een oplossing te zoeken, en wacht de toegezegde brief af. De heer Vendrik (GroenLinks) waardeert de wijze waarop de minister zoekt; hij zoekt graag mee. De AMF mag pas per 1 april 2004 iets doen aan reclame-uitingen voor consumentenkrediet. Kan de minister voor die tijd daar nog iets aan doen, en daar nog eens naar kijken, eventueel samen met zijn collega van Justitie? De minister benadrukt dat de minister van Justitie gaat over het functioneren van de rechtbanken. Wel zegt hij toe zijn collega te zullen «opjutten». In de toegezegde brief zullen de voors en tegens van de DSI-route en de route via de commissie van wijzen worden genoemd. Er mag echter niet al te veel hoop worden gewekt. Een verbod op producten is geen reële optie; wel wordt tegenwoordig een bijsluiter meegeleverd, zodat men weet waar men instapt. Vervolgens geldt de eigen verantwoordelijkheid van eenieder. De minister zegt niet toe iets te zullen gaan doen aan de reclame-uitingen voor financiële producten, zoals van Frisia. Hoewel erg vervelend, zijn deze uitingen namelijk niet per definitie misleidend, behalve misschien over de te betalen rente. Dat mensen onnodig leningen aangaan, is hun eigen verantwoordelijkheid. De minister wacht wat dat betreft af, hoe de Reclamecodecommissie reageert op de klacht van mevrouw Kant. In de nieuwe wet op de financiële dienstverlening zal de bevoegdheid van de AFM ten aanzien van het toezicht op consumenten- Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 3 5

6 krediet goed worden geregeld. De eventueel aan de aanbieders van aandelenleaseproducten op te leggen boetes zijn bestuurlijke boetes, die los staan van wat er vervolgens met de gedupeerden moet gebeuren. Een eventueel opgelegde boete moet worden gezien als negatieve reclame voor de betrokken financiële instellingen. Het DSI behandelt geen individuele gevallen als deze nog onder de rechter zijn. Mensen die al een procedure zijn begonnen, kunnen deze staken en aansluiten bij de voorgestelde regeling. De minister toont zich wat terughoudend over de voorgestelde interdepartementale voorlichtingscampagne, waarom mevrouw Van Loon vroeg. Hij zal dit idee meenemen, om er rustig over na te denken. De voorzitter van de vaste commissie voor Financiën, Tichelaar De griffier van de vaste commissie voor Financiën, Berck Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 3 6