Ervaringsdeskundigen in de. basisopleiding: Agogisch Werk

Transcriptie

1 Ervaringsdeskundigen in de basisopleiding: onderwijsvernieuwing in Sociaal- Agogisch Werk 620 studenten, in dialoog met 26 ervaringsdeskundigen en docenten, met als dubbel doel: de leefwereld van mensen met uitsluitingservaring beter te begrijpen én te oefenen met gespreksvoering in reële cliëntsituaties. Dat is in een notendop waar het project Samenwerking met ervaringsdeskundigen voor staat. Het kreeg vorm binnen de opleidingen Orthopedagogie en Sociaal Werk, in samenwerking met Bind-Kracht (een samenwerkingsverband van onderzoekers, trainers en coaches (mensen in armoede)) en won enkele weken geleden de Prijs Frank Swaelen 2015, een prijs voor 'excellent onderwijs' die KdG om de 2 jaar toekent aan een educatief innovatieproject binnen onze hogeschool. Hoe hebben de deelnemers van Bind-Kracht het voorbije jaar beleefd en hoe moet het nu verder?, hoofd van het Expertisecentrum Krachtgericht Werk op KdG en mede-bezieler van het project vertelt: Het beste wat je kan doen, is oefenen met de concrete realiteit. De botsing van leefwerelden voor een stukje op de hogeschool organiseren met als doel om elkaar beter te leren begrijpen. Daarin ligt een taak weggelegd voor het onderwijs van de toekomst. Hoe je dat aanpakt, lees je hieronder. Bijlage bij KdGazette jg.8 nr.19 d.d.30 juni /7

2 Groot was de vreugde toen jullie als winnaars van de Prijs Frank Swaelen uit de bus kwamen. Hoe belangrijk is de prijs voor jullie geweest? Het is voor alle medewerkers een grote erkenning geweest voor het werk dat we samen als ploeg hebben gedaan. Ook voor de mensen in armoede, onze ervaringsdeskundigen, is dit een erkenning. Ze voelen dat ze een plekje krijgen op de Karel de Grote-Hogeschool, dat ze als medewerkers een meerwaarde in het onderwijs betekenen. Kan je nog even vertellen hoe het project is ontstaan? Dat is van in het begin een samenwerkingsverband geweest. De grote trekker was Wim De Clerck, een ervaringsdeskundige die al lang met Bind-Kracht samenwerkte en vormingen gaf aan professionals in het werkveld. Hij droomde ervan om dat ook voor studenten te doen. Ook hier op de werkvloer kwamen al jarenlang prikkels in die richting. Docenten nodigden bv. een of meer ervaringsdeskundigen uit om in hun les te komen getuigen over hun ervaringen met hulpverlening, maar dat was zo vluchtig. Eén beklijvend moment en dat was het. En eigenlijk was Marnic Clarys, docent van Sociaal Werk, de grote trekker om bij het vak 'gespreksvoering' een ervaringsdeskundige te betrekken. An Van Herck heeft haar karretje daaraan gehangen en zo is er in Orthopedagogie een nieuw integraal vak gezinsgericht werken ontstaan dat volledig samen met ervaringsdeskundigen gegeven wordt. Met sterke ondersteuning van de 2 opleidingshoofden hebben we de handen in elkaar geslagen om een projectvoorstel uit te schrijven: Rudi Verhoeven van Sociaal Werk en Katrien Verlinden van Ortho. En zo zijn we kunnen starten. Hoe hebben jullie de stappen gezet naar de ervaringsdeskundigen? Dat deed Bind-Kracht: een samenwerkingsverband van onderzoekers, lectoren en mensen in armoede. Bind-Kracht doet onderzoek en vertaalt de onderzoeksresultaten naar vormingen voor professionals. We bestaan volgend jaar 10 jaar en werken al enkele jaren aan de vertaling van onze inzichten over hulpverlening en armoede naar bruikbaar materiaal voor docenten, zoals lessenpakketten en filmpjes. Dit project ging nog een stap verder. Hier gingen een docent en een ervaringsdeskundige als een tandem aan de slag om een heel opleidingsonderdeel uit te werken en samen te geven aan de studenten. Bijlage bij KdGazette jg.8 nr.19 d.d.30 juni /7

3 Wie of wat heeft jullie hierbij geïnspireerd, misschien internationaal? In heel Europa is men momenteel aan het experimenteren met service users involvement, waarbij ervaringsdeskundigen een plekje krijgen in opleidingen of als peer researchers worden ingezet in onderzoek. In Engeland is het zelfs een verplichting voor alle sociale opleidingen om samen te werken met ervaringsdeskundigen. Zij worden betrokken om mee het programma uit te schrijven, om vakken te helpen vormgeven, om studenten mee te beoordelen in alle beleidsbeslissingen van opleidingen in sociaal werk worden ervaringsdeskundigen betrokken en mee ingezet, een verplichting om erkenning als opleidingsprogramma te krijgen. Voor Vlaanderen zijn wij pioniers maar we moeten niet alles zelf uitvinden, er zijn goede praktijken in Engeland. Hoe is het project geëvalueerd? Uit de web-enquête en focusgroepen bij alle betrokken studenten, de interviews met de ervaringsdeskundigen en de bevraging van de docenten blijkt dat het project zeer positief beoordeeld werd. Slechts een 10-tal van de 620 studenten die tot nu toe aan het experiment hebben deelgenomen, zien er geen meerwaarde in. Al de rest stelt: dat is het, dit moet blijven, dit brengt de realiteit in de klas, hier moeten we niet meer oefenen met een medestudent waarbij we de slappe lach krijgen, hier horen we gewoon een echte cliënt en kunnen we luisteren naar hun waardevolle beleving, hier leren we ook hun perspectief kennen, de confrontatie is beklijvend. Ortho-studenten bv. ervaarden dat ze veel zorg hebben voor kinderen, maar vaak nauwelijks aan de ouders denken en ze vragen zich af: hoe kunnen we die ouders ook ouder laten zijn? Wel, dat denken is door die cursus en de dialoog met ouders echt wel op gang gebracht. Welke voordelen zien de docenten? Het is een andere didactische werkvorm en ik geef toe: het is voor docenten niet eenvoudig. Niet iedereen voelt zich als een visje in het water bij de samenwerking met een ervaringsdeskundige. Je moet daar open voor staan, ruimte voor kunnen scheppen en mensen in hun kracht kunnen zetten. Eigenlijk is het een heel kwetsbaar gebeuren. Het kan ook dat vooroordelen versterkt worden. Docenten die heel sterk vasthouden aan hun inhouden kunnen vaak niet vlot genoeg inspelen op de dialoog die zich daar ontpopt en die soms heel diepgaand, waardevol en beklijvend kan zijn. Het is echt een stukje cursus aanpassen, ruimte maken voor dialoog en andere verwachtingen stellen aan de rol van de docent: een docent die stimuleert, faciliteert en vertrouwen kan geven aan de ervaringsdeskundige. Bijlage bij KdGazette jg.8 nr.19 d.d.30 juni /7

4 Hoe beleeft de ervaringsdeskundige zelf het traject? Die zijn allemaal super positief. Ze voelen zich erkend, ze voelen dat ze een zinvolle bijdrage kunnen leveren aan de startende sociaal werkers en orthopedagogen. Ze zien dat die jonge studenten nog moeten gevormd worden en dat ze daartoe kunnen bijdragen. Bieden jullie ook vorming aan de ervaringsdeskundigen? Bind-Kracht houdt heel regelmatig supervisiebijeenkomsten met de ploeg van trainers en ervaringsdeskundigen om onderling ervaringen uit te wisselen over de beleving van de vorming. Ze behandelen daarin vragen zoals: hoe bewaak ik mijn grenzen, wat breng ik op welke manier en wanneer slaat dat aan? Die wederzijdse ondersteuning en het leren van elkaar in supervisie- en intervisiesessies is ontzettend belangrijk. Bovendien kennen de mensen de Bind- Krachtkaders, inzichten over een structurele visie op armoede en armoedebestrijding, de bouwstenen van een positieve basishouding, die in Bind- Krachtvormingen gebracht worden, ze zijn mee met die inhouden. Voor hen was die stap naar het onderwijs niet zo groot. Het project ligt op het kruispunt van onderwijs met maatschappelijke dienstverlening. Denk je dat het onderwijs van de toekomst in die richting verder zal evolueren? Het project is vertrokken vanuit maatschappelijke dienstverlening en is onderweg ook relevant gebleken voor onderwijs. Het is belangrijk dat we niet alleen het werkveld en professionals in het onderwijs binnenbrengen maar ook de mensen over wie het gaat. Ik denk wel dat er een stukje tendens in zit, dat er meer wordt nagedacht over inspraak en participatie aan de betrokkenen. We moeten het niet altijd beter weten maar luisteren naar de betrokkenen zelf om te weten wat kwaliteitsvol is en wat als waardevol ervaren wordt. Je kan alleen maar effectiviteit gaan meten als je weet hoe iets binnenkomt en waarom iets niet of wel werkt en dat kunnen ze toch beter zelf vertellen? Het gaat om de beleving van maatschappelijk kwetsbare cliënten, patiënten, ouders binnenbrengen en dat kan ook relevant zijn in andere opleidingen. Kan je daar eens een voorbeeldje van geven? Dat kan bv. in gezondheidszorg gaan om het binnenbrengen van wat de patiënten zelf vinden. In onderwijs om de vraag hoe we maatschappelijk kwetsbare kinderen een betere ondersteuning kunnen geven. Hoe kunnen we de ouders die nu niet naar een oudercontact komen toch betrekken? Heel vaak wordt er nagedacht over die thema's zonder de ouders zelf en wordt er geconcludeerd dat ze niet gemotiveerd of geïnteresseerd zijn. Maar de vraag is: waar zitten dan de drempels? Dat kan je het best aan hen zelf vragen. Ook de Bijlage bij KdGazette jg.8 nr.19 d.d.30 juni /7

5 opleiding Pedagogie van het Jonge Kind is hier sterk in geïnteresseerd. Welke tips kan je geven aan de opleidingen die hiermee zelf aan de slag willen gaan? Van de professionele bachelors die wij afleveren, komt een groot deel in een stad terecht met een grote groep maatschappelijk kwetsbare burgers, waar steeds meer etnisch-culturele diversiteit bestaat. Daar moeten we leren mee omgaan want dat is niet ons referentiekader. Het beste wat je kan doen, is oefenen met die concrete realiteit, die andere leefwereld leren kennen en binnenbrengen. Die botsing van leefwerelden voor een stukje op de hogeschool organiseren om elkaar beter te leren begrijpen: een georganiseerde ontmoeting en kans tot dialoog. Daarin ligt een taak weggelegd voor het onderwijs van de toekomst. Wat zijn de mogelijke valkuilen wanneer je dit wil organiseren? Er moet voldoende ondersteuning zijn, voor alle partijen. Docenten hebben ondersteuning en supervisie nodig om met elkaar hun zoektocht en twijfels te kunnen delen. Er moet ook voldoende tijd voor voorbereiding en nabespreking zijn voor die tandems. De docent en de ervaringsdeskundige die samen in de klas staan, moeten op elkaar kunnen rekenen en elkaar ook goed leren kennen. Wat mag ik vragen, hoe vraag ik het best, wat wil je wel of liever niet vertellen, wanneer blokkeer je en wat kan ik dan doen? Welke voorbeelden passen bij mijn theoretische kaders? Samen voorbereiden is belangrijk, anders werkt het niet. Ook voor de ervaringsdeskundigen is het belangrijk dat ze ondersteund worden door een organisatie waarin ze hun ervaringen kunnen delen en kansen krijgen tot een stukje kennisdeling en opleiding. Ervaringsdeskundigen geven zich bloot in de lessen. De dialoog brengt vaak heel wat teweeg: ze vertellen over pijnlijke momenten in de hulpverlening, over ervaren uitsluiting, over schaamte en afwijzing, ze reflecteren over hun eigen leven. Het is belangrijk dat ze ergens terecht kunnen als het moeilijk wordt, en dat de betrokken docent daar niet alleen voor staat. Ervaringsdeskundigen die meewerken in een vereniging, hebben ook geleerd om het woord te nemen, om ervaringen te delen en voor een publiek te spreken en om op een respectvolle manier in dialoog te gaan. Onze studenten verwachten ook een stukje waardering en een positieve gezamenlijke zoektocht naar hoe het beter kan, maar tegelijkertijd worden de kwetsuren, de boosheid en het wantrouwen, de negatieve ervaringen gekaderd. Werken jullie met een strikte samenwerkingsovereenkomst? Vanuit Bind-Kracht werken wij met vrijwilligerscontracten. Alle vrijwilligers hebben een contract met de Karel de Grote-Hogeschool en krijgen voor elk Bijlage bij KdGazette jg.8 nr.19 d.d.30 juni /7

6 vormings- en (vanaf volgend academiejaar ook voor elk) voorbereidingsmoment een vrijwilligersvergoeding. Ze zijn ook verzekerd voor elke Bind-Krachtactiviteit. We hebben mensen die al lang met ons samenwerken maar uiteraard zijn er bepaalde levensfasen en gebeurtenissen die ervoor kunnen zorgen dat ze soms een tijdlang afhaken. Maar ze zijn steeds opnieuw welkom. We willen mensen niet vastzetten, we stimuleren ook de verkenning van andere perspectieven. De Prijs Frank Swaelen gaat naar een geslaagd experiment dat structurele inbedding verdient. Hoe gaan jullie dit project nu verankeren in de opleiding? We hebben net een mooi toekomstmodel voorgesteld op het WOG-team. Eigenlijk vragen we aan KdG om een halftijdse, opgeleide ervaringsdeskundige tewerk te stellen - minstens 50%, anders is het geen meerwaarde voor de betrokkene. Zo n ervaringsdeskundige heeft de 4-jarige 'Opleiding tot ervaringsdeskundige in sociale uitsluiting en armoede' gevolgd. Die heeft geleerd om zijn persoonlijke ervaringen te verwerken, te kaderen en om brugfiguur te zijn naar hulpverleners, ambtenaren, leerkrachten. Die ervaringsdeskundige kan best ingebed worden in een team en vanuit die positie met verschillende docenten op pad gaan. Zo iemand kan als coach ook mee nadenken met docenten van andere opleidingen en met hen uitzoeken hoe deze werkvorm bij hen een plekje kan krijgen. Hij/zij kan steunfiguur en supervisor worden van de ploeg van ervaringsdeskundigen die via Bind-Kracht in de opleidingen meewerken. Die vraag ligt momenteel bij KdG en het WOG-team op tafel. Is er verder nog iets wat je verbeterd wil zien? We zijn constant op zoek naar verbetering. Het team Maatschappelijk Werk bv. heeft ervaren dat het opnemen van de samenwerking met ervaringsdocenten in een reeds inhoudelijk volledig uitgetekend vak met vastgelegde leerdoelen niet eenvoudig is. Docenten hebben geworsteld met de vraag hoe ze ruimte konden creëren om met ervaringsdeskundigen aan de slag te gaan. Dat team wil graag verder, omdat ze zien dat de studenten er veel aan gehad hebben, maar ze nemen nu zelf een jaar de tijd om een cursus (waarin de werkvorm beter zou passen) te herwerken, samen met de ervaringsdeskundigen. Zie je een link met dit project en de strategische doelen die KdG voorop stelt? Docente An Van Herck heeft die oefening gemaakt. Het was beleidsmedewerker Gunilla De Graef die ons erop wees dat we in dit project al de strategische doelen van het KdG-beleid in de praktijk vormgeven: Bijlage bij KdGazette jg.8 nr.19 d.d.30 juni /7

7 We zetten in op interculturele communicatie, vanuit de doelstelling dat onze alumni open-minded en intercultureel sensitief/bewust worden. We beogen dat alumni omgevingsbewust zijn en inzicht hebben in actoren en factoren, competenties, waarden en attitudes om tegelijk met kennis van zaken en empathisch en geëngageerd te handelen. We oefenen in het constructief en creatief samenwerken om tot betere en breed gedragen resultaten te komen. De leercontext die we met deze werkvorm organiseren, is vernieuwend en uitdagend. In co-creatie bouwen we krachtige transdisciplinaire leeromgevingen. Dat doen we met werkvormen die inzetten op kennisdeling en op leren van ervaringen en casussen. We maken tijd en ruimte voor durf, exploratie en experiment en beschouwen falen als een reële kans om ervan te leren. Want net door de confrontatie met de leefwereld van cliënten, worden studenten zich bewust van de eigen vooroordelen. We spelen pro-actief in op ontwikkelingen in het werkveld en de samenleving, onderbouwd en op maat van de student. Krachtgerichte feedback, mede verwoord door de ervaringsdeskundige, maakt daarbij structureel deel uit van de leeromgeving en werkt daarom ook extra beklijvend. Kortom, via het samenwerken met ervaringsdeskundigen leveren we een belangrijke bijdrage aan de realisatie van deze strategische doelen. Wat heeft het tenslotte voor jou persoonlijk betekend? Zeker ook een erkenning van iets waar we al 10 jaar mee bezig zijn. We hebben ervoor gekozen om dit in te bedden in KdG en hier onze ankerplek te hebben. We werken met Bind-Kracht al zoveel buitenshuis om vormingen en lezingen te geven. Dat het hier op KdG een plekje en waardering krijgt, daar ben ik heel blij mee. Meer weten over het Project Bind-Kracht? Contacteer Website Bind-Kracht Prijs Frank Swaelen: kandidaat 'Samenwerken met ervaringsdeskundigen' Driessens K. & De Clerck, W. (2014), Ervaringsdeskundigen als tandempartners in hogeschoolopleidingen, in Welwijs, jg. 25, nr. 4, p Driessens, K., De Clerck, W., McLaughlin, H. & Van Doorn, L. (2015), Ervaringsdeskundigen betekenisvol betrekken bij de opleiding sociaal werk, in Driessens, K., Raeymaeckers, P., Sebrechts, L., Tirions, M. & Wouters, E. (2015), Een caleidoscoop van sociaalwerkonderzoek. Een sociaal-wetenschappelijke benadering, Leuven, Acco., p Bijlage bij KdGazette jg.8 nr.19 d.d.30 juni /7