Robotisering en de toekomst van werk vloek of zegen?

Transcriptie

1 Robotisering en de toekomst van werk vloek of zegen? World of Technology and Science Jaarbeurs Utrecht, 5 oktober 2016 Dr. Willem A.M. de Lange

2

3

4

5

6 1 e Industriële revolutie: stoom (vanaf 1800) 2 e Industriële revolutie: elektriciteit (vanaf 1910) 3 e Industriële revolutie: ICT (vanaf 1980) 4 e Industriële revolutie: (vanaf 2010) 1 e machinetijdperk: fysieke arbeid 2 e machinetijdperk: cognitieve arbeid - Kunstmatige intelligentie - CAD / CAM - Sensornetwerken - PC - Data-analytics - - NBIC - internet - Internet der Dingen - mobiele telefonie - Integratie IT en OT - Integratie productie en dienstverlening Bron: Rathenau instituut

7 1 e machinetijdperk Machines vervangen de spierkracht Mensen besturen de machines Laaggeschoolde arbeid wordt vervangen door machines Geleidelijke technologische innovatie Grotere inkomensongelijkheid Kleuteren leren werken pensioen 2 e machinetijdperk Machines vervangen de denkkracht Machines besturen de machines De middenbanen worden vervangen door machines Snelle technologische innovatie Grotere inkomensongelijkheid Leven lang leren essentieel

8 1 e machinetijdperk: - Stijging arbeidsproductiviteit - Lagere prijzen - Hogere consumptie - Toenemende welvaart - Stijging scholingsniveau - In eerste instantie afname (laaggeschoolde) arbeid - Nieuwe werkgelegenheid (in nieuwe sectoren) 2 e machinetijdperk - Stijging arbeidsproductiviteit - Grotere efficiency - Toenemende welvaart - Afname middenbanen baanpolarisatie -?

9

10 Positieve scenario s 1. Business-as-usual-scenario - Eerst banenverlies - Nieuwe werkgelegenheid - Stijgende welvaart 2. Herverdelingsscenario - Machines nemen het werk over - Korter werken - Stijgende welvaart - Eerlijke verdeling van inkomens 3. Verrijkingsscenario - Verlagen van de fysieke belasting - Kostenverlaging - Machine als maatje (voorbeeld: monteurs) - Machine als hulpje (voorbeeld: zorgrobot) 4. Micro-ondernemerschap-scenario - Nieuwe kansen door technologie - Meer werkgelegenheid - Minder onderbenutting en verspilling

11 Herverdelingsscenario

12 Negatieve scenario s 1. Verelendungs-scenario (M. Ford (2015): Techno-feodalisme) - Massaal banenverlies - Ongelijke verdeling van inkomens - Grote armoede - Kleine elite werkt > 40 uur per week - Massa in precarious jobs - Hoge werkloosheid - Digitale uitbuiting 2. Systeemdwang-scenario: - De machine is de baas - Permanente monitoring (Big brother / 1984) Naar: WRR (Went et al.) De robot de baas (2015)

13 Frey en Osborne: The Future of Employment (2013) Can the tasks of this job be sufficiently specified, conditional on the availability of big data, to be performed by the state of the art computer-comtroled equipment? (automatiseringskans) Administratief medewerkers / assemblage / keukenhulpen % Boekhoudkundig medewerkers / bedieners vaste machines 90 98% Vuilnisophalers 80 89% Verkopers 70 79% Metaalarbeiders / bouwvakkers / klantvoorlichters / kassiers / chauffeurs 60 69% Ambachtslieden / kunstnijverheid / vakspecialisten ICT 50 59% Mw. persoonlijke dienstverlening / tuinders / akkerbouw / veeteelt 40 49% Elektriciens / elektromonteurs 30 39% Vakspecialisten gezondheidszorg / verzorgend personeel / 20 29% schoonmaak / beveiliging Managers adm. / commercieel 10-19% Juristen / sociale wetenschappers / kunstenaars 2 9% Ingenieurs / managers horeca en detailhandel / productiemanagers / 0 1% docenten / topbestuurders / ICT specialisten / bètawetenschappers

14 Aantal personen in Nederland dat zal worden getroffen door automatisering Actieve beroepsbevolking naar opleidingsniveau Impact automatisering naar opleidingsniveau Bron: Deloitte o.b.v. Frey & Osborne (2014)

15 Impact van het robotiseringsrisico bij opleidingen % studenten die (mogelijk) doorstromen naar beroepen die dreigen geautomatiseerd te worden: MBO 42% ( ) HBO 19% (84.000) WO 10% ) World Economic Forum: 65% van de basisschoolleerlingen zal een baan hebben die nu nog niet bestaat Vervolgonderzoek Deloitte (sept. 2016) / WEF

16 Bron: World Economic Forum: The Future of Jobs (2016)

17 Competenties voor de toekomst: - Communicatie - Leervermogen - Complexe probleemoplossing - Samenwerken - Besluitvorming Naast kennis en vaardigheden

18 Effecten voor de werkgelegenheid hangen af van: - Technologische ontwikkeling - Milieu-effecten - Maatschappelijke acceptatie van automatisering - Ontstaan van nieuwe sectoren en beroepen - Re-shoring (direct en indirect effect) - (Her)verdeling van arbeid en inkomen - Overheidsbeleid / wetgeving

19 Stelling (om mee naar huis te nemen) De markteconomie heeft geleid tot een grote kloof tussen (extreem) rijk en (heel) arm (Pikketty / CBS) - Als we niets doen zal de 4 e industriële revolutie de kloof verder vergroten (Verelendungsscenario)

20 De risico s van het Verelendungs-scenario Driedeling van de maatschappij: - Arbeidende elite - Precarious jobs - Buiten spel Groeiende kloof tussen have s en have nots - 1% van de wereldbevolking heeft evenveel als alle overigen - de 80 rijkste mensen hebben > 3,5 miljard armen Grote maatschappelijke risico s - nationaal - internationaal Kernvraag: wie plukt de vruchten van de automatisering?

21 Stelling (om mee naar huis te nemen) De markteconomie heeft geleid tot een grote kloof tussen (extreem) rijk en (heel) arm (Pikketty / CBS) - Als we niets doen zal de 4 e industriële revolutie de kloof verder vergroten (Verelendungsscenario) - We moeten naar een nieuwe manier van denken en handelen - Centraal: herverdeling van arbeid en inkomen (herverdelingsscenario) - Kan Bhutan daarbij als lichtend voorbeeld dienen: optimalisatie van het Bruto Nationaal Geluk (BNG)? - Met het herverdelingsscenario zal het BNG worden geoptimaliseerd