Hof van Cassatie van België

Transcriptie

1 6 NOVEMBER 2008 C F/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. C F D. D., Mr. Jacqueline Oosterbosch, advocaat bij het Hof van Cassatie, tegen ETABLISSEMENTS BRICHART, naamloze vennootschap..irechtspleging VOOR HET HOF Het cassatieberoep is gericht tegen het arrest, op 25 januari 2007 gewezen door het Hof van Beroep te Luik. Raadsheer Martine Regout heeft verslag uitgebracht. Advocaat-generaal André Henkes heeft geconcludeerd.

2 6 NOVEMBER 2008 C F/2.ICASSATIEMIDDELEN De eiser voert twee middelen aan. Eerste middel Geschonden wettelijke bepalingen - de artikelen 1315, 1319, 1320, 1322, 1341, 1349 en 1353 van het Burgerlijk Wetboek; - artikel 25, tweede lid, van het Wetboek van Koophandel; - de artikelen 870, 871 en 877 van het Gerechtelijk Wetboek; - artikel 149 van de Grondwet; - algemeen beginsel van het recht op het bewijs; - algemeen beginsel van het recht van verdediging; - artikel 23.1 van de verordening (EG) nr. 44/2001 van de Raad van 22 december 2000 betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken. Aangevochten beslissingen Het arrest beslist dat het bestaan is bewezen van een overeenkomst tussen de eiser in zijn eigen naam en de verweerster, dat de omstandigheid dat de aan de eiser gerichte facturen niet werden betwist een stilzwijgende maar zekere aanvaarding zijn van de algemene verkoopsvoorwaarden die afgedrukt staan op de achterzijde van die facturen en dat het in de algemene voorwaarden vervatte beding tot aanwijzing van een bevoegd gerecht behoort tot hetgeen tussen partijen werd bedongen. Bijgevolg bevestigt het arrest het beroepen vonnis waarbij de Rechtbank van Eerste Aanleg te Namen zich territoriaal bevoegd had verklaard om de zaak te berechten en de vordering in beginsel gegrond had verklaard, en veroordeelt het de eiser tot betaling aan de verweerster van het bedrag van ,45 euro te vermeerderen met de interest en met de kosten. Die beslissingen zijn gegrond op alle redenen van het arrest die geacht worden hieronder integraal te zijn weergegeven. Grieven In zijn regelmatig neergelegde conclusie voerde de eiser aan dat uit de in het debat overgelegde stukken duidelijk bl(eek) (dat) hij in persoonlijke en eigen naam handel had gedreven tot 30 juni 1997, tijdstip waarop hij elke handelsactiviteit h(ad) beëindigd; dat de handelszaak door de s.a.r.l. D. D. in leasing w(as) overgenomen tot 8 juli 2002 en dat uit de gedinginleidende dagvaarding bl(eek) dat de gevorderde bedragen betrekking (hadden) op facturen die tussen september 1997 en maart 2001 vervielen.

3 6 NOVEMBER 2008 C F/3 De eiser betwistte bovendien dat hij had besteld, in eigen naam had laten bezorgen of enige betaling had gedaan en maande de verweerster aan de opgemaakte bestelbons, de leveringsbons (met daarop de stempels van de s.a.r.l. D. D.) en de afschriften van de dertien betalingen tussen 10 juli 1998 en 5 februari 2001, over te leggen. Ingeval die stukken niet zouden worden overgelegd, vroeg hij aan het hof van beroep de verweerster te bevelen ze over te leggen, terwijl de verweerster alleen maar aanvoerde dat de overlegging van die stukken niet dienstig was. De eiser leidde hieruit af 1 ) dat niet hijzelf maar de s.a.r.l. D. D. de medecontractant van de verweerster was en 2 ) dat er tussen hem en de verweerster geen enkele wilsovereenstemming was bereikt over een of andere aanwijzing van bevoegdheid. Eerste onderdeel Het werd niet betwist dat de overeenkomst betreffende de verkoop van landbouwmaterieel onder het Belgische recht viel. Hoewel de rechter, krachtens artikel 25, tweede lid, van het Wetboek van Koophandel uit de omstandigheid dat een factuur niet werd betwist een feitelijk vermoeden kan afleiden en daarin het bewijs kan zien dat de schuldenaar ingestemd heeft met de daarin vermelde verbintenis, geldt die regel slechts voor verbintenissen tussen kooplieden. Krachtens artikel 1341 van het Burgerlijk Wetboek moet het bewijs van burgerlijke verbintenissen van meer dan 375 euro bij geschrift worden geleverd. Op grond van de omstandigheid dat de facturen niet werden betwist, beslist het arrest dat de eiser wel degelijk partij bij de overeenkomst is, gehouden is tot de daaruit voortvloeiende verbintenissen en tot de algemene verkoopsvoorwaarden die op de achterzijde van die facturen staan afgedrukt, maar het antwoordt daarbij met geen enkele overweging op het middel dat aanvoert dat de eiser sinds 30 juni 1997 niet langer de hoedanigheid van koopman heeft. Het is bijgevolg niet regelmatig met redenen omkleed (schending van artikel 149 van de Grondwet) en evenmin naar recht verantwoord (schending van de artikelen 1341 van het Burgerlijk Wetboek en 25, tweede lid, van het Wetboek van Koophandel). ( ) Vierde onderdeel Het feit dat de artikelen 871 tot 877 van het Gerechtelijk Wetboek de rechter niet de verplichting opleggen om een partij te bevelen om een stuk over te leggen dat zij vermoed wordt te bezitten en dat het bewijs bevat van een ter zake dienend feit, maar hem enkel de mogelijkheid daartoe openlaat, belet echter niet dat hij, hoewel hij die onderzoeksmaatregel mag verwerpen zonder opgave van redenen, mag oordelen dat het bewijs van het ter zake dienende feit dat het diende te leveren, niet geleverd is, zonder daardoor het recht op het bewijs te miskennen, zonder de artikelen 1315 van het Burgerlijk Wetboek, 870, 871 en 877 van het Gerechtelijk Wetboek waarin het is vastgelegd te schenden, en zonder het recht van verdediging te miskennen.

4 6 NOVEMBER 2008 C F/4 Hieruit volgt dat het arrest, dat overweegt dat uit geen enkel gegeven van de zaak kan worden opgemaakt dat de facturen ten onrechte (aan de eiser) zijn gestuurd, aangezien hij (de verweerster) nooit heeft gemeld dat hij zijn activiteiten had overgelaten aan een e.u.r.l. of aan een s.a.r.l. D.; dat er dient onderstreept te worden dat het persoonlijk btwnummer (van de eiser) op de litigieuze facturen vermeld staat (...) en, (dat, hoewel) hij zijn activiteiten in een vennootschap heeft ondergebracht, er toch dient op gewezen te worden dat hij er de enige vennoot en de enige zaakvoerder van is, dat de maatschappelijke zetel van de vennootschap die is van (eisers) woonplaats en dat hij (de verweerster) nooit verzocht heeft de facturen aan die vennootschap te sturen, terwijl de eiser een onderzoeksmaatregel vorderde zijnde de overlegging van de contractuele stukken zoals bestel- of leveringsbonnen om het bewijs te leveren van de daarop afgedrukte vermeldingen, en bijgevolg van de identiteit van de contractpartijen, eisers recht op het bewijs miskent dat vastgelegd is in de artikelen 1315 van het Burgerlijk Wetboek, 870, 871 en 877 van het Gerechtelijk Wetboek, bijgevolg die bepalingen schendt en tevens het algemeen beginsel van het recht van verdediging miskent. Bovendien is het arrest, doordat het de vordering tot onderzoek verwerpt zonder enige opgave van redenen, niet regelmatig met redenen omkleed (schending van artikel 149 van de Grondwet). ( ) Tweede middel Geschonden wettelijke bepalingen - de artikelen 2, 3, 5.1, a) en b), 23.1, 66 et 76 van de verordening (EG) nr. 44/2001 van de Raad van 22 december 2000 betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken. Aangevochten beslissingen Het arrest beslist, met bevestiging van het beroepen vonnis, dat de Rechtbank van Eerste Aanleg te Namen territoriaal bevoegd was om van het geschil kennis te nemen. Die beslissing is gegrond op de redenen van het arrest die geacht worden hieronder integraal te zijn weergegeven en inzonderheid op de onderstaande redenen: (Verweersters) algemene verkoopsvoorwaarden die op de achterzijde van de facturen staan afgedrukt, preciseren dat elk geschil beslecht zal worden door de rechtbanken van het arrondissement of van het eerste kanton Namen ; (De eiser) was op de hoogte van die algemene verkoopsvoorwaarden gelet op zijn talrijke contractuele betrekkingen met de verweerster van september 1997 tot februari 2001 en heeft ze nooit betwist, zodat het beding tot aanwijzing van een bevoegd gerecht behoort tot hetgeen tussen partijen werd bedongen; Artikel 23.1, b), van de verordening (EG) nr. 44/2001 van 22 december 2000 bepaalt uitdrukkelijk het volgende: Wanneer de partijen van wie er ten minste één woonplaats

5 6 NOVEMBER 2008 C F/5 heeft op het grondgebied van een lidstaat, een gerecht of de gerechten van een lidstaat hebben aangewezen voor de kennisneming van geschillen die naar aanleiding van een bepaalde rechtsbetrekking zijn ontstaan of zullen ontstaan, is dit gerecht of zijn de gerechten van die lidstaat bevoegd. Deze bevoegdheid is exclusief, tenzij de partijen anders zijn overeengekomen. Deze overeenkomst tot aanwijzing van een bevoegd gerecht wordt gesloten: a) hetzij bij een schriftelijke overeenkomst of bij een schriftelijk bevestigde mondelinge overeenkomst; b) hetzij in een vorm die wordt toegelaten door de handelwijzen die tussen de partijen gebruikelijk zijn geworden, zodat de Rechtbank van Eerste Aanleg te Namen bevoegd was om van het geschil kennis te nemen hoewel artikel 5 van de verordening bepaalt dat het geschil normaliter voorgelegd had moeten worden aan een gerecht in Frankrijk, aangezien de goederen daar waren geleverd; De omstandigheid dat (de eiser) ondanks de ontvangst van 28 facturen nooit enige betwisting heeft opgeworpen, is een stilzwijgende maar zekere aanvaarding van (verweersters) algemene verkoopsvoorwaarden; ( ) De regels betreffende de territoriale bevoegdheid zijn hoe dan ook niet van openbare orde maar gewoon van dwingend recht zodat de partijen er bij overeenkomst kunnen van afwijken, hetgeen hier het geval was. Grieven De verordening (EG) nr. 44/2001 is krachtens de artikelen 66 en 76 ervan, toepasselijk op het geschil. Luidens artikel 2 van die verordening worden, onverminderd die verordening, degenen die woonplaats hebben op het grondgebied van een lidstaat, ongeacht hun nationaliteit, opgeroepen voor de gerechten van die lidstaat. Artikel 3 bepaalt dat degenen die op het grondgebied van een lidstaat woonplaats hebben, slechts voor het gerecht van een andere lidstaat kunnen worden opgeroepen krachtens de in de afdelingen 2 tot en met 7 van dit hoofdstuk gegeven regels. Artikel 5 van die verordening geeft een nadere omschrijving van de voorwaarden waaronder een persoon die woonplaats heeft op het grondgebied van een lidstaat, in een andere lidstaat voor de volgende gerechten kan worden opgeroepen, namelijk ten aanzien van verbintenissen uit overeenkomst: voor het gerecht van de plaats waar de verbintenis die aan de eis ten grondslag ligt, is uitgevoerd of moet worden uitgevoerd (5.1, a)), waarbij de plaats van uitvoering van de verbintenis die aan de eis ten grondslag ligt, voor de koop en verkoop van roerende lichamelijke zaken, de plaats in een lidstaat is waar de zaken volgens de overeenkomst geleverd werden of geleverd hadden moeten worden (5.1, b)). Artikel 23.1 van die verordening luidt als volgt: Wanneer de partijen van wie er ten minste één woonplaats heeft op het grondgebied van een lidstaat, een gerecht of de gerechten van een lidstaat hebben aangewezen voor de kennisneming van geschillen die naar aanleiding van een bepaalde rechtsbetrekking zijn

6 6 NOVEMBER 2008 C F/6 ontstaan of zullen ontstaan, is dit gerecht of zijn de gerechten van die lidstaat bevoegd. Deze bevoegdheid is exclusief, tenzij de partijen anders zijn overeengekomen. Deze overeenkomst tot aanwijzing van een bevoegd gerecht wordt gesloten: a) hetzij bij een schriftelijke overeenkomst of bij een schriftelijk bevestigde mondelinge overeenkomst; b) hetzij in een vorm die wordt toegelaten door de handelwijzen die tussen de partijen gebruikelijk zijn geworden; c) hetzij, in de internationale handel, in een vorm die overeenstemt met een gewoonte waarvan de partijen op de hoogte zijn of hadden behoren te zijn en die in de internationale handel algemeen bekend is en door partijen bij dergelijke overeenkomsten in de betrokken handelsbranche doorgaans in acht wordt genomen. Hieruit volgt dat, wanneer de rechter die van een vordering ten aanzien van verbintenissen uit overeenkomst kennisneemt, noch de rechter van de woonplaats van de verweerder is, noch de rechter is van de plaats waar de verbintenis die aan de eis ten grondslag ligt, is uitgevoerd of moet worden uitgevoerd en zijn bevoegdheid slechts voortvloeit uit een beding tot aanwijzing van een bevoegd gerecht, hij slechts uitwerking aan een dergelijk beding kan geven indien het beantwoordt aan de vormvereisten van artikel 23 van de voornoemde verordering. Wanneer er geen door de partijen ondertekende schriftelijke overeenkomst of geen schriftelijk bevestigde mondelinge overeenkomst voorhanden is, moet de rechter die van een geschil betreffende de internationale handel kennisneemt, nagaan of het beding tot aanwijzing van een bevoegd gerecht gesloten is in een vorm die overeenstemt met een gewoonte waarvan de partijen op de hoogte zijn of hadden behoren te zijn en die in de internationale handel algemeen bekend is en door partijen bij dergelijke overeenkomsten in de betrokken handelsbranche doorgaans in acht wordt genomen. Het arrest dat erop wijst dat het beding tot aanwijzing van een bevoegd gerecht afgedrukt stond op de achterzijde van verweersters facturen maar niet vaststelt dat, in de betrokken handelsbranche, namelijk de internationale verkoop van landbouwmaterieel, het algemeen bekend is en doorgaans in acht wordt genomen dat een dergelijk beding in die vorm wordt gesloten, verantwoordt in het licht van artikel 23.1 van de verordening (EG) nr. 44/2001, niet naar recht zijn beslissing om af te wijken van de internationale bevoegdheid die voortvloeide uit de artikelen 2, 3 en 5 van die verordening (schending van de in het middel aangewezen bepalingen).

7 6 NOVEMBER 2008 C F/7.IIBESLISSING VAN HET HOF Beoordeling Eerste middel Eerste onderdeel Krachtens artikel 25, eerste lid, van het Wetboek van Koophandel, geldt de vrijheid van bewijs voor alle handelsverbintenissen, ongeacht of een van de partijen geen of niet langer koopman is. Het tweede lid van die bepaling zegt dat koop en verkoop kan worden bewezen door middel van een aanvaarde factuur. Zonder daarop te worden tegengesproken, overweegt het arrest dat de eiser een daad van koophandel heeft gesteld aangezien de hoeveelheid (hem geleverde) goederen aantoont dat ze niet uitsluitend dienden voor de behoeften van zijn landbouwexploitatie Het antwoordt aldus op de conclusie van de eiser die, om te betwisten dat hij partij was bij de overeenkomst en gebonden was door de algemene voorwaarden ervan, aanvoerde dat hij sinds 30 juni 1997 niet langer de hoedanigheid van koopman had. Doordat het arrest had vastgesteld dat de eiser een daad van koophandel had gesteld, kon het, zonder de in het middel aangewezen wettelijke bepalingen te schenden, zijn beslissing meer bepaald gronden op de omstandigheid dat hij de facturen nooit had betwist en dat hij, bijgevolg, verweersters algemene verkoopsvoorwaarden stilzwijgend had aanvaard. Het onderdeel kan niet worden aangenomen. ( )

8 6 NOVEMBER 2008 C F/8 Vierde onderdeel De rechter wijst naar recht een vordering tot overlegging van een stuk af wanneer hij, zoals te dezen, in feite en, bijgevolg, op onaantastbare wijze, beslist dat de gegrondheid van het tegenovergestelde standpunt al door vermoedens is geleverd. Om aan te tonen dat de eiser in persoonlijke naam partij bij het contract was, overweegt het arrest dat het landbouwmaterieel waarop de litigieuze facturen betrekking hadden aan de eiser is geleverd, dat hij op die facturen in mindering te brengen betalingen heeft gedaan zonder enige betwisting op te werpen, dat hij de verweerster nooit heeft gemeld dat hij zijn activiteiten had overgelaten aan een vennootschap D. en evenmin de verweerster had verzocht de facturen aan die vennootschap te sturen en dat het persoonlijk btw-nummer van de eiser op de nietbetwiste facturen vermeld staat. Zodoende motiveert hij regelmatig en verantwoordt hij naar recht zijn beslissing om het aanbod om de identiteit van de contracterende partijen te bewijzen door de overlegging van de contractuele stukken zoals bestel- of leveringsbonnen, niet aan te nemen. Het onderdeel kan niet worden aangenomen. ( ) Tweede middel Luidens artikel 23.1 van de verordening (EG) nr. 44/2001 van de Raad van 22 december 2000 betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken, wordt de overeenkomst tot aanwijzing van een bevoegd gerecht gesloten: a) hetzij bij een schriftelijke overeenkomst of bij een schriftelijk bevestigde mondelinge overeenkomst; b) hetzij in een vorm die wordt toegelaten door de handelwijzen die tussen de partijen gebruikelijk zijn geworden; c) hetzij, in de internationale handel, in een vorm die overeenstemt met een gewoonte waarvan de partijen op de hoogte zijn of hadden behoren te zijn en die

9 6 NOVEMBER 2008 C F/9 in de internationale handel algemeen bekend is en door partijen bij dergelijke overeenkomsten in de betrokken handelsbranche doorgaans in acht wordt genomen. Die drie vormvereisten zijn alternatieven. Met toepassing van punt b) van artikel 23.1 van de verordening van 22 december 2000, dat het aanhaalt, overweegt het arrest dat (de eiser) op de hoogte (was) van (de) algemene verkoopsvoorwaarden gelet op (de) talrijke contractuele betrekkingen (tussen de partijen) van september 1997 tot februari 2001 en ze nooit (heeft) betwist, zodat het beding tot aanwijzing van (de rechtbanken van het arrondissement Namen) behoort tot hetgeen tussen partijen werd bedongen. Die redenen vormen een voldoende verantwoording voor de beslissing van het arrest dat de Rechtbank van Eerste Aanleg te Namen bevoegd is om van het geschil kennis te nemen. Het middel dat het arrest verwijt dat het niet heeft nagegaan of de toepassingsvoorwaarden in punt c) van dat artikel zijn nageleefd, is niet ontvankelijk bij gebrek aan belang. Dictum Het Hof, Verwerpt het cassatieberoep; Veroordeelt de eiser in de kosten. Aldus geoordeeld door het Hof van Cassatie, eerste kamer, te Brussel, door afdelingsvoorzitter Claude Parmentier, de raadsheren Didier Batselé, Albert Fettweis, Daniel Plas en Martine Regout, en in openbare terechtzitting van 6 november 2008 uitgesproken door afdelingsvoorzitter Claude Parmentier, in aanwezigheid van advocaat-generaal André Henkes, met bijstand van griffier Marie-Jeanne Massart. Vertaling opgemaakt onder toezicht van raadsheer Alain Smetryns en overgeschreven met assistentie van griffier Philippe Van Geem. De griffier, De raadsheer,

10 6 NOVEMBER 2008 C F/10