Kindsoldaten in de juridische teksten

Transcriptie

1 Kindsoldaten in de juridische teksten Arianne Acke 05 Kindsoldaten in de juridische teksten Een zoektocht doorheen de internationale juridische instrumenten naar de term kindsoldaten levert merkwaardig genoeg weinig resultaat. Dit terwijl de aanwezigheid van kindsoldaten op het strijdtoneel reeds meerdere decennia een vast gegeven is. Deze eigenaardigheid is wellicht eigen aan de werelden waarin kindsoldaten zich bewegen: de wereld van het kind en de wereld van volwassenen. Enerzijds is het moeilijk om kindsoldaten de gebruikelijke kwetsbaarheid, die eigen is aan kinderen, toe te kennen. Anderzijds beschikken ze evenmin over de verantwoordelijkheidszin en het respect voor de militaire ethiek die van volwassen strijdkrachten verondersteld wordt. Deze paradoxale situatie bemoeilijkt niet enkel de hulpverlening aan kindsoldaten, maar weerspiegelt zich ook in de juridische regelgeving: zowel in de discussie over de leeftijd waarop kinderen bekwaam geacht worden om de wapens op te nemen, als in discussies over hun verantwoordelijkheid voor wandaden en de bestraffingmogelijkheden. Arianne Acke 1 De juridische bepalingen inzake kindsoldaten worden vaak als onrealistisch gezien, zeker wanneer ze geconfronteerd worden met de situatie op het terrein. Nochtans zijn deze regels de norm, die door staten telkens opnieuw wordt bevestigd onder meer in het kader van de Verenigde Naties. Het bestaan van deze regels op zich volstaat uiteraard niet om ook de toepassing ervan op het terrein te garanderen. De juridische instrumenten zijn slechts één element in de implementatie. Dit moet door andere maatregelen vergezeld worden. Dit artikel behandelt enkel de regelgeving in verband met kindsoldaten, en niet de bescherming van kinderen in gewapende conflicten in het algemeen, hoewel beide in de praktijk samengaan. Meer nog, een effectieve bescherming van kinderen in oorlogstijd zou heel wat kinderen een andere optie bieden dan een leven als kindsoldaat. Kinderen, hetzij als burger, hetzij als soldaat, hebben recht op een specifieke bescherming omwille van 1 Arianne Acke is hoofd Humanitair Recht van Rode Kruis-Vlaanderen. Deze tekst werd gemaakt naar aanleiding van een studiedag van het Studiecentrum voor militair recht en oorlogsrecht. 63

2 Internationaal Humanitair Recht in de kijker 2007 hun kwetsbaarheid eigen aan hun leeftijd. Zelfs indien ze worden opgepakt en vastgehouden omwille van hun deelname aan een gewapend conflict, blijven ze hun specifieke bescherming als kind behouden. Dit betekent eveneens dat wie kinderen onder zijn hoede heeft, in functie daarvan specifieke verplichtingen moet naleven. Het begrip kind De Verdragen van Genève en hun Aanvullende Protocollen bevatten meer dan 40 artikels die een speciale bescherming toekennen aan kinderen. Deze artikelen handelen over voedselbevoorrading, onderdak, evacuatie, hulp aan alleenstaande kinderen Nochtans definieert het internationaal humanitair recht het begrip kind niet. Afhankelijk van de beschermingsbepalingen hanteert het internationaal humanitair recht verschillende termen en leeftijdscategorieën. Zo is er onder meer sprake van jonge kinderen, 12-jarigen, 15-jarigen, minderjarigen. De hoogste limiet die melding maakt van een speciale bescherming is op 18 jaar vastgelegd. De verwijzing naar 15 jaar komt het meest voor. De vermelding van verschillende leeftijden wijst niet op het bestaan van verschillende, specifieke definities voor kinderen in functie van een welbepaalde beschermingsregel. De leeftijdsbepaling is veeleer een criterium om de graad van kwetsbaarheid van een kind aan te duiden in functie van de ontwikkeling die het doormaakt. Deze gedifferentieerde bescherming past volledig binnen de logica van het internationaal humanitair recht. Hoewel dit recht op het gelijkheidsprincipe steunt - beschermde personen hebben recht op een gelijke behandeling - sluit dit geenszins een specifieke, bijkomende bescherming van kinderen uit. Factoren eigen aan de beschermde persoon, zoals leeftijd en geslacht of factoren die voortvloeien uit de omstandigheden verantwoorden een gunstiger beschermingsregime. Omdat de specifieke regels voor gewapende conflicten geen definitie bieden, moeten we ons richten tot de algemene regels inzake de bescherming van kinderen. Het meest voor de hand liggende verdrag is het Verdrag inzake 64

3 Kindsoldaten in de juridische teksten Arianne Acke de Rechten van het Kind van Dit verdrag is een heus mensenrechtenverdrag dat aandacht besteedt aan allerhande noden van kinderen. Deze rechten gelden in alle omstandigheden en maken geen uitzondering voor oorlogstijd. Artikel 1 van het Kinderrechtenverdrag definieert een kind als: ieder mens jonger dan achttien jaar, tenzij volgens het op het kind van toepassing zijnde recht de meerderjarigheid eerder wordt bereikt. Hoewel het Kinderrechtenverdrag op een vrijwel universele ratificatie kan bogen 2, is deze verwijzing naar de nationale wetgeving een beletsel om de leeftijd van 18 als een regel van internationale gewoonte te beschouwen. De nationale wetgever kan de meerderjarigheid hetzij hoger, hetzij lager bepalen, in functie van zijn juridisch kader, dat zelf steunt op economische, sociale en culturele systemen binnen de staat. Toch ziet men dat 18 jaar steeds vaker als norm naar voren wordt geschoven. Een illustratie hiervan is het Afrikaanse Handvest inzake de rechten en het welzijn van kinderen dat één jaar later, in 1990 tot stand kwam. Het definieert kinderen als volgt: ieder menselijk wezen onder de leeftijd van 18 jaar. De verwijzing naar de nationale wetgeving vervalt. Dit heeft onder meer tot gevolg dat de verdragsstaten bij het Handvest de verplichting hebben de leeftijd in hun nationale wetgeving op 18 jaar te brengen. Dit kan een aanzet geven tot het creëren van een regionale gewoonte die al wie de leeftijd van 18 jaar nog niet heeft bereikt als een kind beschouwt. Kindsoldaten: rekrutering en deelname In het kader van het onderzoek naar een definitie van het begrip kindsoldaat is het ook relevant de definitie van strijder of soldaat onder de loep te nemen. Hiervoor kunnen we uiteraard terecht bij het internationaal humanitair recht. Hoewel in de Verdragen van Genève en hun Aanvullende Protocollen heel wat criteria terug te vinden zijn om het statuut van de strijder en het onderscheid met de burgerbevolking te bepalen, heeft geen enkele ervan betrekking op de leeftijd. Wel bevatten deze teksten specifieke bepalingen over de bescherming van kinderen tegen rekrutering en deelname. 2 Enkel de Verenigde Staten en Somalië zijn geen partij bij het Kinderrechtenverdrag. 65

4 Internationaal Humanitair Recht in de kijker 2007 Het internationaal humanitair recht introduceerde deze problematiek in 1977 in de verdragsteksten. De evolutie in het oorlogsgebeuren, het toenemende aantal interne conflicten en de toenemende betrokkenheid van kinderen maakte de problematiek vanaf de jaren 70 bespreekbaar. In internationale gewapende conflicten verbiedt het internationaal humanitair recht de rechtstreekse deelname van kinderen onder de 15 jaar. De conflictpartijen moeten alle praktisch uitvoerbare maatregelen treffen om hun rechtstreekse deelname te verhinderen en mogen ze niet in dienst nemen. Wanneer men overgaat tot het in dienst nemen van jongeren tussen de 15 en 18 jaar geldt het principe ouderen eerst. 3 Gelukkig was men in 1977 realistisch genoeg om te stellen dat indien de minimumleeftijd niet wordt gerespecteerd, kindsoldaten toch het gunstige beschermingsregime van de verdragen genieten wanneer zij in de handen van de tegenpartij vallen. De verantwoordelijkheid voor het respecteren van de minimumleeftijd wordt dus niet bij de kinderen gelegd, maar bij de autoriteit die het rekruteringsproces controleert. Jongeren onder de 15 die deelnemen aan de strijd en gevangen worden genomen, hebben recht op een behandeling als krijgsgevangene. Daarnaast behouden zij ook alle voordelen die het internationaal humanitair recht hen toekent op basis van hun kwetsbaarheid als kind. Het internationaal humanitair recht spreekt zich ook uit over de inzet van kinderen in interne conflicten. 4 Ook hier geldt de leeftijd van 15 jaar als algemene richtlijn. Door een afwijkende formulering lijkt de juridische bescherming tegen deelname in interne conflicten uitzonderlijk sterker dan in internationale conflicten. De regelgeving voor interne conflicten maakt geen onderscheid tussen rechtstreekse en onrechtstreekse deelname, maar handhaaft een algemeen verbod om kinderen te laten deelnemen aan de vijandelijkheden. Dit sluit ook vrijwillige deelname en rekrutering uit. Belangrijk is ook dat deze verplichting zowel de strijdkrachten de officiële autoriteiten als andere gewapende groeperingen bindt. Zoals in internationale conflicten blijven kinderen bescherming genieten, ook wanneer ze op jongere leeftijd met de wapens worden opgepakt. 3 Eerste Aanvullende Protocol, artikel Tweede Aanvullende Protocol, artikel

5 Kindsoldaten in de juridische teksten Arianne Acke Ook het Kinderrechtenverdrag van 1989 heeft aandacht voor de deelname van kinderen aan de gewapende strijd. 5 Hoewel dit verdrag 12 jaar na de Aanvullende Protocollen tot stand kwam, handhaaft het de bewoording van het Eerste Aanvullende Protocol. Dit vormde een gemiste kans om kinderen een betere juridische bescherming te bieden tegen deelname en rekrutering. 6 Vooral omdat dit de enige bepaling van het Kinderrechtenverdrag is waar uitdrukkelijk wordt afgeweken van de vooropgestelde leeftijd van 18 jaar. Bovendien kopieert het Kinderrechtenverdrag de zwakkere formulering uit het Eerste Aanvullende Protocol en werd de verplichting niet hard gemaakt ten aanzien van gewapende groeperingen. Gelukkig werd deze zwakte in het Kinderrechtenverdrag ondertussen rechtgezet door de aanvaarding van een Facultatief Protocol bij het Kinderrechtenverdrag, inzake kinderen in gewapend conflict. Deze tekst werd op 25 mei 2000 door de Algemene Vergadering goedgekeurd en trad op 12 februari 2002 in werking. Het Facultatief Protocol beperkt zich tot de problematiek van kindsoldaten en bevat volgende verplichtingen: Rechtstreekse deelname aan de vijandelijkheden is verboden onder de 18 jaar. Staten moeten alle mogelijke maatregelen nemen om dit te voorkomen. Gewapende groeperingen mogen onder geen enkele omstandigheid jongeren onder de 18 rekruteren, noch vrijwillig, noch gedwongen. Gedwongen rekrutering bij de strijdkrachten, van personen onder de 18 is ook voor Staten verboden. Staten hebben de verplichting de minimumleeftijd voor vrijwillige rekrutering minstens met 1 jaar te verhogen ten opzichte van het Kinderrechtenverdrag. Bij ratificatie moet een land een bindende verklaring neerleggen in verband met de minimumleeftijd die het zal toepassen. 16 jaar wordt het absolute minimum. 5 Kinderrechtenverdrag, artikel 38 6 Het niet verhogen van de minimumleeftijd voor deelname en rekrutering tot 18 jaar strandde tijdens de onderhandelingen op het veto van een kleine minderheid. 67

6 Internationaal Humanitair Recht in de kijker 2007 Het onderhandelingsproces over dit Facultatieve Protocol verliep traag en moeilijk 7 en dit valt ook uit de uiteindelijke tekst af te leiden. Het Protocol zwijgt over onrechtstreekse deelname aan de gewapende strijd, voor vrijwillige rekrutering wordt de minimumleeftijd niet tot 18 jaar opgetrokken, het hanteert een dubbele standaard voor reguliere legers en gewapende groeperingen en het is niet toepasbaar op onderwijsinstellingen onder het beheer of het gezag van de strijdkrachten. Een kritiek die voor alle vermelde verdragen geldt, is dat het onderscheid tussen rechtstreekse en onrechtstreekse deelname niet is uitgeklaard. Hoewel het vanuit juridisch perspectief belangrijk is dit onderscheid te handhaven, om het statuut van de kinderen vast te stellen, heeft men vanuit de humanitaire sector een andere benadering. In het kader van de hulpverlening en reïntegratie van kindsoldaten pleit men voor een ruime interpretatie van het begrip kindsoldaat. Tijdens een internationale conferentie in Kaapstad in 1997 werd het begrip kindsoldaat als volgt gedefinieerd: Iedere persoon jonger dan 18 jaar die behoort tot een geregeld leger of een gewapende groep is een kindsoldaat. Ook wanneer ze kok, drager of boodschapper zijn en ze deze groepen vergezellen. Tot die groep behoren ook meisjes die misbruikt worden als seksslaven of voor een gedwongen huwelijk. De term verwijst dus niet enkel naar een kind dat een wapen draagt of gedragen heeft. 8 Deze visie vindt ook de steun van de Speciale Vertegenwoordiger van de VN voor Kinderen in Gewapende Conflicten die in zijn rapporten voor de Veiligheidsraad pleit om de criteria voor hulpverlening in het kader van ontwapenings-, demobilisatie- en herintegratieprogramma s ruim genoeg te bepalen om alle kinderen die met de strijdkrachten geassocieerd worden, toegang te verlenen. De problematiek van de kindsoldaten kreeg niet alleen aandacht binnen het kader van het internationaal humanitair recht en het Kinderrechten- 7 In 1992 formuleerde het Comité voor de Rechten van het Kind een aanbeveling voor een facultatief protocol bij het Kinderrechtenverdrag om de minimumleeftijd voor indienstneming bij de strijdkrachten te verhogen. In 1994 richtte de Commissie voor de Rechten van de Mens van de Algemene Vergadering van de VN een werkgroep op die belast werd met de uitwerking van het Protocol. Na zes jaar legde deze werkgroep een ontwerptekst voor aan de Commissie voor de Rechten van de Mens, die deze op 21 januari 2000 goedkeurde. 8 Cape Town Principles and Best Practices: aanvaard tijdens het Symposium on the Prevention of Recruitment of Children into the Armed Forces and the Demobilisation and Social Reintegration of Child Soldiers in Africa, april

7 Kindsoldaten in de juridische teksten Arianne Acke verdrag. Ook binnen andere diplomatieke onderhandelingen kreeg het de laatste jaren een plaats op de agenda. De Internationale Arbeidsorganisatie sprak zich in 1999 met een Conventie voor een verbod op de ergste vormen van kinderarbeid 9 uit over de problematiek van kindsoldaten: gedwongen rekrutering van kinderen onder de 18 met het oog op hun inzet in gewapende conflicten is als een verboden vorm van kinderarbeid opgenomen. Ook binnen de VN krijgt het debat over kindsoldaten sinds 1998 ruim aandacht. Jaarlijks vindt hierover een debat plaats in de Veiligheidsraad. Terwijl de eerste resoluties terzake de staten en conflictpartijen opriepen de internationale standaarden te respecteren en de inspanningen voor de rehabilitatie van voormalige kindsoldaten te steunen, verzocht de Veiligheidsraad de secretaris-generaal in 2001 een lijst op te stellen en bekend te maken van conflictpartijen die zich schuldig maken aan rekrutering of inzet van kindsoldaten in strijd met hun internationale verplichtingen. Deze lijst werd in 2002 voor het eerst in het rapport van de secretaris-generaal opgenomen en jaarlijks geëvalueerd. De genoemde staten worden verzocht verslag uit te brengen over hun inspanningen om aan hun internationale verplichtingen 10 tegemoet te komen. De Speciale Vertegenwoordiger voor Kinderen in Gewapende Conflicten vervult een centrale rol bij de bemiddeling en coördinatie van het monitoring- en rapporteringsmechanisme. Uit zijn aanbevelingen 11 aan de Veiligheidsraad blijkt duidelijk dat deze lijst een eerste aanzet moet zijn voor verdere actie van de Veiligheidsraad. Bestraffing De rekrutering en inzet in de gewapende strijd van kinderen onder de 15 is een inbreuk op het internationaal humanitair recht en het kinderrechtenverdrag. Zowel het internationaal humanitair recht als het Facultatief Protocol bij het Kinderrechtenverdrag schrijven de verdragsstaten de verplichting voor 9 Conventie nr. 182 van de Internationale Arbeidsorganisatie. 10 VN-Veiligheidsraad resolutie 1379, 20 november Children and armed conflict. Report of the Secretary-General, 10 november 2003, A/58/546- S/2003/1053* 69

8 Internationaal Humanitair Recht in de kijker 2007 passende juridische instrumenten uit te werken voor de uitvoering van de aangenomen verplichtingen en voor het strafbaar stellen van inbreuken. Daarnaast schrijft het internationaal humanitair recht een principe van universele jurisdictie in voor ernstige schendingen van de Verdragen van Genève en hun Aanvullende Protocollen (de zogenaamde oorlogsmisdaden). De rekrutering en inzet van jongeren onder de 15 valt echter noch in de Verdragen noch in hun Aanvullende Protocollen onder de bepaling van ernstige schendingen. Deze mening werd niet langer gedeeld tijdens de onderhandelingen over het Internationaal Strafhof. Het Statuut van Rome voor de oprichting van een Internationaal Strafhof dat in juli 1998 werd aanvaard, neemt de rekrutering van jongeren onder de 15 jaar en hun gebruik voor actieve deelname aan de vijandelijkheden op in de lijst van oorlogsmisdaden, zowel in internationale als in interne conflicten. 12 Door het toekennen van de kwalificatie oorlogsmisdaad aan inbreuken tegen de bepalingen inzake rekrutering, is bestraffing van schendingen niet langer de exclusieve bevoegdheid van de betrokken staat, maar geldt het principe van universele jurisdictie. Niet alleen het Internationaal Strafhof kan tot vervolging overgaan, deze verplichting wordt ook uitgebreid tot andere staten. Ook het Speciale Tribunaal voor Sierra Leone is bevoegd voor de berechting van verantwoordelijken voor de rekrutering en inzet van kinderen onder de 15 jaar. Het hanteert hiervoor dezelfde formulering als het Internationaal Strafhof. Op 20 juni 2007 velde het Tribunaal een eerste uitspraak. Drie voormalige leiders van de Armed Forces Revolutionary Council werden er onder meer schuldig bevonden aan het rekruteren en inzetten van jongeren onder de 15 jaar. Hoewel niet alle staten partij zijn bij het Statuut van Rome en een aantal belangrijke staten zich uitdrukkelijk tegen de werking van het Hof verzetten, kan toch uit de statenpraktijk worden afgeleid dat het verbod op rekrutering en inzet van kinderen onder de 15 een gewoonterechtelijke regel is. Dit blijkt uit heel wat nationale wetgeving, militaire handleidingen, zowel voor interne als voor internationale conflicten. Dit wordt ook bevestigd 12 Statuut van Rome, artikel 8 b)xxvi en 8 e)vii. 70

9 Kindsoldaten in de juridische teksten Arianne Acke door de statenpraktijk die rekrutering en inzet onder de 15 telkens veroordeelt. Zo ook in een resolutie van de VN-Veiligheidsraad inzake kinderen in gewapende conflicten. 13 Aansprakelijkheid van kindsoldaten Kindsoldaten dragen niet zelf de verantwoordelijkheid voor hun rekrutering en deelname aan de gewapende strijd. Kunnen ze dan ook niet aansprakelijk worden gesteld voor hun daden? Artikel 26 van het Statuut van het Internationaal Strafhof bepaalt dat het Hof niet bevoegd is ten aanzien van personen die de leeftijd van 18 jaar nog niet bereikt hebben op het ogenblik van het plegen van de feiten. Deze bepaling heeft tot doel de bevoegdheid van het Hof vast te leggen. Het vestigt als dusdanig geen regel van internationaal recht inzake de strafrechtelijke aansprakelijkheid van min-18-jarigen. Uit de voorbereidende werken van het Statuut blijkt dat de staten deze oplossing verkozen om conflicten te verhinderen tussen het statuut van het Hof en de nationale wetgeving inzake de minimumleeftijd voor strafrechtelijke aansprakelijkheid die van land tot land verschilt. In het licht van de complementariteit van het Internationaal Strafhof laat het Hof het aan de nationale jurisdictie over om minderjarigen te berechten overeenkomstig de desbetreffende wetgeving. Voor de nationale rechtbanken zullen kindsoldaten die verdacht zijn van oorlogsmisdaden berecht worden als andere kinderen die misdaden begaan. Alle internationale en regionale normen inzake de berechting van minderjarigen moeten daarbij gerespecteerd worden. Zowel het Kinderrechtenverdrag als het internationaal humanitair recht bevatten minimumvereisten inzake juridische procedures en bepalen dat de doodstraf niet mag worden uitgesproken tegen personen die op het ogenblik van de feiten de leeftijd van 18 jaar nog niet bereikt hebben. De jeugdige leeftijd is niet de enige factor waarmee rekening moet worden gehouden bij het vaststellen van de strafrechtelijke aansprakelijkheid van 13 VN Veiligheidsraadresolutie 1261 inzake kinderen in gewapende conflicten van

10 Internationaal Humanitair Recht in de kijker 2007 kindsoldaten. Volgens sommigen riskeren kindsoldaten onder de 15, die het slachtoffer zijn van een onrechtmatige rekrutering, een tweede maal in de slachtofferrol geduwd te worden indien ze ook moeten terechtstaan voor hun daden. Een coherente toepassing van het recht vraagt dat nationale tribunalen enkel optreden ten aanzien van kinderen waarvan de deelname aan de vijandelijkheden en de rekrutering toegelaten is onder het internationale recht. Er moet ook rekening worden gehouden met het algemeen aanvaarde gebrek aan onderscheidingsvermogen van kinderen onder de 15 jaar. Dit moet de nationale wetgever ertoe aanzetten de leeftijd voor strafrechtelijke aansprakelijkheid voor misdaden onder het internationaal recht niet onder de 15 jaar vast te leggen. Om kinderen het trauma van een berechting te besparen worden alternatieven voorgesteld, zoals amnestieregelingen in combinatie met rehabilitatieprogramma s. Als algemene regel gaat het internationaal recht ervan uit dat een juridische procedure niet de beste oplossing biedt voor de behandeling van kinderen die verdacht worden van inbreuken op de strafwet, zelfs voor de meest ernstige inbreuken. Extrajudiciële procedures, zoals gemeenschapsprogramma s, kunnen beter beantwoorden aan de belangen van het kind. Ook mechanismen die na een conflict worden ingesteld voor de behandeling van inbreuken op het internationaal humanitair recht hoeven niet noodzakelijk een exclusief strafrechtelijk karakter te hebben. Verzoening en preventie van toekomstige schendingen kunnen ook via andere mechanismen bereikt worden, zoals een verzoenings- en waarheidscommissie, een systeem van herstel of een traditionele procedure. Ook binnen dit soort mechanismen dient rekening te worden gehouden met de heraanpassing en reïntegratie van de kindsoldaten. In een aantal Afrikaanse landen die in het bijzonder getroffen zijn door het probleem is de berechting van kindsoldaten op verschillende wijzen benaderd. Zo is het speciale tribunaal voor Sierra Leone bevoegd voor de berechting van personen vanaf de leeftijd van 15 jaar. Bij jongeren tussen 15 en 18 jaar moet rekening worden gehouden met de internationale normen inzake kinderrechten en moet vooral de heraanpassing van de jongeren voor ogen worden gehouden. De opgelegde straf mag niet louter repressief zijn (gevangenisstraf), maar moet specifieke maatregelen inzake heraanpassing en herintegratie bevatten. 72

11 Kindsoldaten in de juridische teksten Arianne Acke Regelgeving en implementatie in België België is zowel partij bij de Verdragen van Genève en hun Aanvullende Protocollen als bij het Kinderrechtenverdrag en zijn Facultatief Protocol en het Statuut van Rome voor de oprichting van het Internationaal Strafhof. 14 Het Facultatieve Protocol bij het Kinderrechtenverdrag bevat de meest recente en meest vergaande beschermingsmaatregelen. Daarom gaan we na of de Belgische wetgeving voldoet aan de verplichtingen van dit Protocol. Het Facultatieve Protocol verbiedt rechtstreekse deelname aan de vijandelijkheden onder de 18 jaar. Staten moeten alle mogelijke maatregelen nemen om dit te voorkomen. In België werd de gewapende operationele inzet van jongeren onder de 18 jaar in vredestijd bij wet van 20 mei 1994 verboden. Militairen van het actief kader moeten hun leerplicht voldaan hebben. Deze is momenteel vastgelegd op het einde van het schooljaar van het jaar waarin de jongere 18 jaar wordt. Hierop bestaat een uitzondering voor kandidaat-militairen die op jongere leeftijd een aanwervingscontract kunnen sluiten om tot een militaire opleiding te worden toegelaten. Als militair in vorming komen zij in vredestijd niet in aanmerking voor operationele inzet. 15 Met het oog op de ratificatie van het Facultatief Protocol bij het Kinderrechtenverdrag werd bij Wet van 22 maart 2001 de deelname aan de gewapende operationele inzet van kandidaat-militairen die de leeftijd van 18 jaar nog niet hebben bereikt, ook in oorlogstijd uitdrukkelijk verboden. 16 Gewapende groeperingen mogen onder geen enkele omstandigheid jongeren onder de 18 rekruteren, noch vrijwillig, noch gedwongen. 14 Verdragen van Genève: , Aanvullende Protocollen: , Kinderrechtenverdrag: , Facultatief Protocol: , Internationaal Strafgerechtshof: Combinatie van de artikels 9 en 10 van de wet van 20 mei 1994 betreffende de aanwending van de krijgsmacht, de paraatstelling, alsook betreffende de periodes en de standen waarin de militair zich kan bevinden (B.S. 21 juni 1994, laatste herziening bij wet van 27 maart 2003, B.S. 30 april 2003), de artikels 28, 35 en 30 van het Koninklijk Besluit van 6 augustus 1994 betreffende de werving en de vorming van de kandidaat-militairen van het actief kader (B.S. van 24 augustus 1994) en artikel 6 1 van de Wet van 27 maart 2003 betreffende de werving van de militairen en het statuut van de militaire muzikanten en tot wijziging van verschillende wetten van toepassing op het personeel van Landsverdediging (B.S. 30 april 2003). 16 Artikel 152 van de wet van 22 maart 2001 tot wijziging van sommige bepalingen betreffende de statuten van het militair personeel (B.S. 7 april 2001). 73

12 Internationaal Humanitair Recht in de kijker 2007 De overheid moet hiertoe alle praktisch mogelijke maatregelen nemen om de inlijving en het inzetten van die personen te voorkomen, in het bijzonder door de goedkeuring van wettelijke strafmaatregelen op het rekruteren en inzetten. In België zijn privé-milities verboden bij wet van 29 juli De vraag is of dit alle vormen van gewapende groeperingen dekt. Gedwongen rekrutering bij de strijdkrachten van personen onder de 18 is ook voor staten verboden. Op dit vlak gaat België niet volledig vrijuit. Bij wet van 31 december 1992 werd in ons land de verplichte legerdienst in vredestijd opgeschort en beschikt België uitsluitend over een beroepsleger. De opschorting van de dienstplicht betekent evenwel geen afschaffing. De gecoördineerde wetten op de dienstplicht van 30 april 1962 zijn derhalve nog steeds van kracht. Volgens artikel 2 van deze wetten is het mogelijk om vanaf 1 januari van het jaar waarin de leeftijd van 18 wordt bereikt, jongeren op te roepen indien deze het juiste profiel hebben, en zelfs vanaf 1 januari van het jaar waarin de leeftijd van 17 wordt bereikt in geval van oorlog. Minderjarigen van 16 jaar kunnen in geval van oorlog dus volkomen wettelijk worden gerekruteerd. Wil België zijn verplichtingen overeenkomstig het Facultatieve Protocol bij het Kinderrechtenverdrag nakomen, dient het de verplichte legerdienst hetzij volledig af te schaffen, hetzij de gecoördineerde wetgeving op de dienstplicht aan te passen. Staten hebben de verplichting de minimumleeftijd voor vrijwillige rekrutering minstens met 1 jaar te verhogen ten opzichte van het Kinderrechtenverdrag. Bij ratificatie moet een land een bindende verklaring neerleggen in verband met de minimumleeftijd die het zal toepassen. 16 jaar wordt het absolute minimum. Naar aanleiding van de ratificatie op 6 mei 2002 opteerde België voor 18 jaar als minimumleeftijd voor vrijwillige rekrutering. Daarmee bevestigde België zijn rol als voorstander van de straight 18 -optie (18 jaar, zowel voor rekrutering als voor inzet) tijdens de onderhandelingen over het Protocol. De wet van 27 maart 2003 betreffende de werving van militairen bepaalt dat kandidaat-militairen hun schoolplicht moeten hebben voldaan. 74

13 Kindsoldaten in de juridische teksten Arianne Acke Overeenkomstig de wet van 29 juni 1983 loopt dit tot het einde van het schooljaar van het jaar waarop studenten 18 worden. Voor al wie na 30 juni geboren wordt betekent dit dat zij enkele maanden voor hun 18 de verjaardag gerekruteerd kunnen worden. Zelfs indien zij eerst nog een vorming moeten doorlopen bestaat nog steeds de mogelijkheid dat zij voor hun 18 de in een operationele eenheid terechtkomen. De wet van 27 maart 2003 heeft als verdienste een aantal vroegere bepalingen inzake rekrutering te vereenvoudigen. Minder positief is het koppelen van de minimumleeftijd aan de wetgeving inzake de leerplicht: dit is minder duidelijk dan een exacte verwijzing naar een leeftijd. Een herziening van de wetgeving inzake de leerplicht (verlaging van de leeftijd) zal ook een aanpassing van de wetgeving inzake rekrutering noodzakelijk maken. De wet van 27 maart 2003 voorziet één uitzondering op de bepaling inzake de leerplicht, namelijk voor kandidaat-beroepsonderofficieren die op 16 jaar tot de school voor onderofficieren kunnen worden toegelaten. Dit is echter niet in strijd met de bepalingen van het Facultatief Protocol omdat de minimumleeftijd voor vrijwillige dienstneming niet van toepassing is op onderwijsinrichtingen onder het beheer of onder het gezag van de strijdkrachten. 17 Er blijft evenwel het probleem dat deze jongeren reeds voor de leeftijd van 18 over een militair statuut beschikken. Tenslotte zijn er ook de tijdelijke vrijwilligers. Het Koninklijk Besluit van 24 september 1977 legt de leeftijdsgrens van deze categorie op 17. Hoewel het KB de iure niet is gewijzigd, zijn de tijdelijke vrijwilligers in de praktijk vervangen door militairen met een contract van korte termijn. Deze zijn eveneens onderhevig aan de bepaling in verband met de leerplicht. Belgische wet inzake bestraffing van inbreuken op het internationaal humanitair recht In België werd het onder de wapens roepen of het in militaire dienst nemen van kinderen beneden de leeftijd van 15 jaar bij de strijdkrachten of gewapende groepen of hen gebruiken voor actieve deelname aan vijandelijk- 17 Facultatief Protocol inzake kinderen in gewapende conflicten, artikel

14 Internationaal Humanitair Recht in de kijker 2007 heden als een oorlogsmisdaad omschreven in de wet van 23 april Dit werd in de Belgische wetgeving geïntroduceerd op basis van de definitie van oorlogsmisdaden die door het Internationaal Strafshof werd erkend. Na opheffing van de wet van 23 april 2003 werd het opnieuw ingeschreven in de Wet betreffende ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht van 5 augustus België volgt daarbij de internationaal erkende leeftijd inzake rekrutering en inzet. De reden voor de keuze van 15 en niet 18, overeenkomstig de Belgische verklaring bij het Facultatief Protocol, is te verklaren vanuit de doelstelling van de wet. Deze bestraft enkel de ernstige inbreuken of oorlogsmisdaden. Hoewel rekrutering van jongeren tussen 15 en 18 naar Belgisch recht een inbreuk op de internationale verplichtingen betekent, valt het niet onder de internationale kwalificatie van oorlogsmisdaden en dus ook niet onder de wet van augustus De vraag is of de Belgische wetgever daarbij niet tekort schiet aan zijn verplichtingen onder het Facultatieve Protocol. Enerzijds dient de vraag gesteld te worden of in geval van een intern gewapend conflict in eigen land, de rekrutering van jongeren tussen 15 en 18 door gewapende groeperingen kan worden bestraft. Anderzijds moet ook met de mogelijkheid rekening worden gehouden dat jongeren in België worden gerekruteerd met het doel hen in het buitenland in te zetten. 20 Strafrechtelijke aansprakelijkheid van jongeren Kunnen Belgische kindsoldaten die verdacht worden van inbreuken op het internationaal humanitair recht voor hun daden aansprakelijk worden gesteld en bestraft? 18 Wet van 23 april 2003 tot wijziging van de wet van 16 juni 1993 betreffende de bestraffing van ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht en van artikel 144ter van het Gerechtelijk Wetboek (B.S ). 19 B.S De Wet van 1 augustus 1979 betreffende diensten bij een vreemde leger- of troepenmacht die zich op het grondgebied van een vreemde staat bevindt, zoals gewijzigd bij wet van 22 april 2003 (B.S ) verbiedt en bestraft de aanwerving van personen ten behoeve van vreemde legers of troepen die zich op het grondgebied van een vreemde staat bevinden in het algemeen. Deze wet bevat geen uitzonderlijke bepalingen voor jongeren onder de 18 jaar. 76

15 Kindsoldaten in de juridische teksten Arianne Acke Om hierop een antwoord te vinden moeten we te rade gaan bij de wetgeving inzake de bevoegdheid van de militaire rechtscolleges en het jeugdrecht. Daarbij moet een onderscheid worden maken tussen jongeren in dienst van de staat en jongeren die bij gewapende groeperingen ingelijfd zijn. Tot 2003 werden inbreuken gepleegd door leden van de strijdkrachten steeds door de militaire rechtscolleges behandeld, ook wanneer de verdachten de leeftijd van 18 jaar nog niet hadden bereikt. 21 Door de goedkeuring van de Wet van 10 april 2003 tot afschaffing van de militaire rechtscolleges in vredestijd werd deze bepaling evenwel opgeheven. Minderjarige militairen vallen momenteel zoals andere jongeren onder de bevoegdheid van de jeugdrechter. 22 Door het verhogen van de leeftijd voor rekrutering bij de strijdkrachten tot 18 jaar, is de kans minderjarigen bij de strijdkrachten aan te treffen momenteel aanzienlijk verminderd. Voor jongeren in dienst van andere gewapende groeperingen gelden de normale bepalingen inzake strafrechtelijke verantwoordelijkheid. Deze is in België, net zoals de meerderjarigheid, vastgesteld op 18 jaar. Onder de 18 vallen jongeren die van misdaden verdacht worden onder de bevoegdheid van de jeugdrechter, die beschermingsmaatregelen kan opleggen. Deze beschermingsmaatregelen kunnen eventueel tot 21 jaar uitgebreid worden. 23 Voor ernstige feiten kan de jeugdrechter echter beslissen jongeren naar de strafrechter door te verwijzen. In België kan dit vanaf 16 jaar. De vraag is of misdaden onder internationaal recht, zoals oorlogsmisdaden, als ernstige feiten worden beschouwt. Indien hierover geen beleid bestaat, wordt dit aan de individuele appreciatie van de jeugdrechter overgelaten. 21 Artikel 36 2 van de wet van 8 april 1965 inzake de jeugdbescherming onttrok minderjarige militairen aan de bevoegdheid van de jeugdrechtbank (B.S ). 22 Wet van 10 april 2003 tot regeling van de rechtspleging voor de militaire rechtscolleges en tot aanpassing van verscheidene wettelijke bepalingen naar aanleiding van de afschaffing van de militaire rechtscolleges in vredestijd (B.S ). 23 Wet van 8 april 1965 op de jeugdbescherming (B.S ). 77

16 Internationaal Humanitair Recht in de kijker 2007 Besluit De juridische bepalingen inzake de bescherming van kindsoldaten hebben het laatste decennium een hoge vlucht genomen. Toch blijft een schril contrast bestaan tussen de juridische beschermingsbepalingen en de situatie op het terrein. Dit ontlokt de blijvende kritiek dat de juridische regels hetzij onvoldoende rekening houden met cultureel bepaalde verschillen inzake meerderjarigheid, hetzij een te strikte regelgeving opleggen die aan de kern van het probleem voorbijgaat, in het bijzonder de inzet van heel jonge kinderen. Zoals bij aanvang gesteld kunnen de juridisch bepalingen alleen geen oplossing bieden voor de problematiek van kindsoldaten en moet dit worden ingebed in een ruimere benadering. Toch mogen we niet te snel voorbijgaan aan de gunstige gevolgen van de discussie: niet alleen is de internationale norm voor de rekrutering en inzet van kindsoldaten herbevestigd en bijgesteld, hij heeft wereldwijd bijgedragen tot een sensibilisering en herziening van de bestaande wetgeving. Zo ook in eigen land. 78