Konferentie Nederlandse Religieuzen

Transcriptie

1 Konferentie Nederlandse Religieuzen bulletinjaargang 13 nummer 1 maart 2010 Ik zit op een tak. Ik ben volmaakt gelukkig. Mijn veren warm om me heen, kijk ik uit over Gods schepping vanaf de bovenste takken van een boom. De zon straalt en ik zing. Ik kan niet anders. Het zingt in mij. En het gaat maar door Guy Dilweg ofm

2 inhoud In beeld... 4 Nada te turbe. In gesprek met zr Lucia van Steensel ocd. 4 Geen toekomst zonder traditie. Kennismaking met Patrick Chatelion Counet 8 Bestuurswisseling 9 De redactie van het bulletin wenst u Zalig Pasen Gerechtigheid & vrede Hart op weg. In gesprek met Jacqueline van Marion en Fons Meijers msc 10 De angst overschreeuwen. Israel en de Palestijnen 12 Duurzaam & spiritueel...14 De menselijke maat doet ook varkens goed. 14 In gesprek met Dom Malachias Huijink ocso Religie & kunst Volkenkundige missiecollecties door Frans-Karel Weener 18 Colofon 2010 Het KNR-bulletin (ISSN: ) is een uitgave van de afdeling communicatie van de KNR en verschijnt vijf maal per jaar. Middels dit bulletin wil de redactie de religieuzen in Nederland en hun bondgenoten informeren over ontwikkelingen die zich afspelen in de wereld der religieuzen in brede zin. De redactie behoudt zich het recht voor om toegezonden kopij in te korten. Aan ieder bestuur van de bij de KNR aangesloten religieuze instituten en aan de redacties van congregatiebladen wordt een exemplaar verstrekt. Daarnaast ontvangen leden van commissies van de KNR het blad. Afzonderlijke communiteiten en individuele religieuzen kunnen het bulletin op aanvraag toegezonden krijgen. Artikelen mogen met bronvermelding overgenomen worden. Illustratie voorzijde: Livar Tekst voorzijde: fragment Ochtendmeditatie ( Vormgeving en lay-out: Vormweijs, Nijmegen Druk: Drukkerij Berne, Heeswijk-Dinther KNR-afdeling communicatie, Postbus 111, 5201 AC s-hertogenbosch Redactiesecretariaat/Eindredactie: Will van de Ven T: , F: , E: communicatie@knr.nl / / Het volgende nummer van dit blad verschijnt in mei Sluitingsdatum kopij voor het volgende nummer: 12 april Projecten Project Webportal Zorgethiek 20 Goed voor je hart Column Ben Verberne msc 21 Varia Twitter 22 Boodschap van de Heilige Vader 22 Radboudstichting wordt Stichting Thomas More 22 Besturendag 20 april 2010 (herhaling!) 22 Katholiek en mediageniek 7 april Boeken & brochures Kleine Zusters van de H Joseph. Annemarie Strijbosch 23 Paulus Mysticus van Jo Tigcheler door Huub Welzen 24 Zorgen doe je samen. Inge van Nistelrooy 25 Van Dante tot Neruda. Koen Stassijns, Ivo van Strijtem 26 Waarden van het land. Ton Duffhues, Hein Pieper en Franck Ploum (redactie) 26 Verlangen Column Evelien Meijs 27 Religieus leven In het spoor van Clara en Franciscus. In gesprek met Mieke Dorssers 28 Religieus erfgoed De toekomst van religieus erfgoed 31 Agenda

3 In beeld Mijn prioriteit ligt bij Nada te turbe In gesprek met Zuster Lucia van Steensel ocd Zuster Lucia van Steensel is de voorzitster van de Federatie van de Ongeschoeide Karmel. Binnen dat samenwerkingsverband hebben zich sedert de oprichting in 1991 ingrijpende ontwikkelingen voorgedaan. Dat heeft vooral te maken met de noodzaak om vergrijzende gemeenschappen naar de toekomst toe verantwoord te besturen. In deze bijdrage vertelt Zuster Lucia van Steensel over de achtergronden van deze ontwikkelingen. mijn leven met God, mijn Karmelietes zijn. Ik voel me gedragen door God die mij geroepen heeft; daar haal ik mijn kracht vandaan. Roeping Zr Lucia (Tilburg, 1948) is de jongste van zeven kinderen uit een Brabants katholiek nest. Zr Lucia: Op de kleuterschool, de lagere school en op de Mulo kreeg ik les van de Zusters van Liefde. Mijn moeder overleed toen ik 12 jaar was. Dat had een grote impact op mijn leven en op ons hele gezin. Ik volgde de opleiding tot verpleegkundige en trof bij mijn werk in het Elisabeth ziekenhuis opnieuw Zusters van Liefde. Dat was juist in de tijd na het Concilie, waarin er veel uittredingen plaats vonden. Zelf was ze indertijd helemaal niet zo met het geloof bezig, al ging ze wel regelmatig naar de kerk. Vanwege haar werk in het Radboud ziekenhuis verhuisde ze in 1970 naar Nijmegen. Daar had ze tien jaar lang een fijn leven. Ze deed haar werk met veel plezier, genoot er van om te studeren en trok van tijd tot tijd de bergen in om te skiën. Toevallig kwam ze in contact met een leerling verpleegkundige, die een stuk ouder was. Die vrouw was werkzaam in de huisartsenpraktijk van haar vader, maar ze wilde meer weten over de gezondheidszorg in bredere zin. Zo- doende kwam ze in het Radboud terecht, waar ze zuster Lucia ontmoette. Zr Lucia: Wat mij raakte was dat zij heel gemakkelijk over geloof en over God sprak. Ik was erg op haar gesteld en toen zij voor haar werk naar Pakistan zou vertrekken wilde ik haar regelmatig iets toe sturen. Zr Lucia kreeg het advies om naar de Karmel in Arnhem te gaan, waar een zuster regelmatig pakketjes verzorgde voor een Mill Hill Father in Pakistan. Zr Lucia: Hoewel ik tevoren nooit aan intreden heb gedacht stelde ik me in die tijd de vraag of ik door wilde gaan met mijn toenmalige levenswijze en werk. Ik begon God meer toe te laten in mijn leven. En daar in de spreekkamer van de Karmel sloeg een vonk over. Het verzenden van pakjes naar Pakistan kwam op het laatst nog even aan de orde. Maar we spraken vooral honderduit over het Karmelleven en dat heeft me toen echt aan het denken gezet. Na een paar maanden ging ze met een smoes natuurlijk nog eens langs. Ze realiseerde zich dat dit haar weg zou kunnen zijn. Ze kon er gewoon niet meer omheen. De zusters Karmelietessen drongen er op aan dat zij goed rond zou kijken, voordat ze een besluit zou nemen. Een uitvoerige zoektocht voerde haar langs diverse kloosters, maar ze koos uiteindelijk toch voor de Karmel in Arnhem. In het vroege voorjaar van 1980 trad ze daar op 31-jarige leeftijd in en ze ontving de naam Lucia (= LICHT) van de Verrezen Christus. Die verwijzing naar het Paasfeest in haar naam past bij haar, want ze wil de vreugde van het Evangelie en de Verrijzenis van Christus uitstralen. De mensen in haar omgeving begrepen haar besluit niet goed: Maar je was toch altijd zo blij? Zr Lucia: Alsof ik me ging onderdompelen in een zwaar en somber leven. Ons leven maakt indruk op buitenstaanders vanwege de sereniteit en de minutieus vastgelegde dagorde. Maar dat je juist daarin de Bron van vreugde kunt vinden is moeilijk over te dragen wanneer je dat zelf niet hebt ervaren. Toen ik intrad waren de meeste zusters al behoorlijk op leeftijd. Zorgeloos in een gespreid bedje komen was er dus niet bij. Maar nu, dertig jaar later, zegt ze nog steeds vol overtuiging: Ik zou de stap opnieuw gezet hebben. Besturen Zr Lucia: We streven ernaar om vanuit de binnenkant te leven. We concentreren ons op het gebed voor anderen; veel mensen bellen voor gebedsintenties. Mijn prioriteit ligt bij mijn leven met God, mijn Karmelietes zijn. Ik voel me gedragen door God die mij geroepen heeft; daar haal ik mijn kracht vandaan. Ik ben niet ingetreden voor het bekleden van bestuursfuncties, noch voor de verzorging van zieke medezusters, maar beide taken kwamen als vanzelf op mijn weg. Ik ben ruim twintig jaar het jongste lid van onze gemeenschap geweest. Na mij is er in 2002 nog iemand ingetreden. We houden hier in Arnhem de deur naar de toekomst open. In 1986 kwam tijdens een Federale Vergadering, bij het nadenken over de vraag hoe nu verder, een voorstel om samen te gaan werken, zodat we onze oudere zusters in een Karmelitaanse sfeer zouden kunnen verzorgen, terwijl anderzijds de jongeren weer meer ruimte zou- den krijgen voor het gebed. Voor dit doel gingen de Karmels van Huijbergen, Oirschot en Arnhem in 1991 een fusie aan en later sloot Hulst zich hier bij aan. Bij de Karmel in Oirschot is een verzorgingsgedeelte bijgebouwd met 12 bedden; dit is een dependance van Stichting AmaliaZorg (destijds bekend als het kloosterverzorgingshuis van de zusters Franciscanessen van Oirschot). De concentratie van de verzorging betekende een herverdeling binnen alle betrokken Karmels. Zr Lucia: Een aantal zusters moest toen verhuizen van Arnhem naar Oirschot, onder wie zusters die de stichting in 1928 nog hadden meegemaakt. Dat was heel moeilijk, maar de zusters lieten hun verstand prevaleren boven het gevoel. De Karmel van Arnhem werd gerenoveerd, onder andere om plaats te bieden aan de hostiebakkerij, die van de Karmel van Huijbergen kwam. De opheffing van de Karmel van Huijbergen betekende dat de zusters deels naar Arnhem en deels naar Oirschot vertrokken. Vanuit Oirschot kwamen voorts de meer vitale zusters naar Arnhem. Zr Lucia: De fusie was een geschenk, want door al deze bewegingen kregen we een meer vitale groep hier in Arnhem, waar we met vijf van de oorspronkelijke bewoonsters bleven. Aangezien iedere communiteit haar eigen gebruiken en gewoontes kende was het van belang om in de nieuwe situatie veel met elkaar van gedachten te wisselen over het gemeenschapsleven en vooral ook over de liturgie, een wezenlijk deel van ons leven. Zes communiteiten De federatie omvat in totaal 67 zusters verspreid over zes communiteiten in Maastricht, Oirschot en Arnhem. De gemiddelde leeftijd van de 67 zusters is 81,5 jaar. In de Beyart in Maastricht wonen in totaal 29 zusters, verdeeld over vier communiteiten. Twee daarvan zijn gesitueerd in het gebouw van een voormalig 4 knr bulletin knr bulletin

4 in beeld in beeld sanatorium in de tuin. Het betreft twee zelfstandige communiteiten uit Egmond en Roermond met twee besturen en in totaal 13 zusters, die veel samen doen. Ze hebben een eigen kapel voor het koorgebed en een eigen refter voor het ontbijt en het avondeten. Dan is er het convent van de H. Teresa, dat ontstond aan het begin van de jaren tachtig, toen de Beyart zich voor het eerst openstelde voor andere religieuze instituten. De Federatie was zich juist op dat moment aan het oriënteren op een plek voor verzorgingsbehoevende zusters. Een aantal Karmelietessen, afkomstig van verschillende locaties, is toen op dat aanbod ingegaan. Het convent telt nu nog vijf zusters en zij vallen rechtstreeks onder de Federatie. Ze wonen verspreid over het huis en delen een recreatieruimte. De overste/vicares is benoemd door de voorzitster van de Federatie. Sinds 2006 is de Karmel van Beek naar de Beyart verhuisd. De elf zusters bewonen een gezamenlijke gang en hebben afzonderlijke ruimtes voor recreatie en voor gebed. In Oirschot gaat het om 21 zusters in totaal, afkomstig uit diverse communiteiten Oirschot, Huijbergen, Arnhem, Roermond, Hulst, Haaren, Drachten en IJsland. Oorspronkelijk was er hier een scheiding tussen de zusters in het verzorgingshuisdeel en de meer vitale zusters, maar gaandeweg gaat die grens vervagen. Er zijn twee refters, een recreatiezaal en een kapel. Zr Lucia: Wat me altijd treft als ik in Oirschot kom is de echt Karmelitaanse sfeer. Ik vind het belangrijk dat onze zusters zo lang mogelijk hun leven als Karmelietes kunnen blijven leven. Zonder samenwerking was dat nooit gelukt. Voorheen waren er 13 Karmels, er zijn er nu 6 over. De Karmel Nijmegen moet nog officieel beëindigd worden. Onze gemeenschap hier in Arnhem telt momenteel elf leden en dit is de enige Karmel van de Federatie in Nederland zonder verzorgingscomponent. Loslaten van de autonomie Het bestuur van de Federatie werd gevormd door de Federale Raad, gekozen door de priorin en de afgevaardigden van iedere communiteit tijdens de driejaarlijkse Federale Vergadering. Dat heeft lange tijd goed gefunctioneerd, totdat de broze conditie van sommige afgevaardigden het bijwonen van de vergaderingen bemoeilijkte. Zr Lucia: De autonomie van iedere Karmel is een groot goed, maar het werd geleidelijk problematisch. Dat is het lastigste onderdeel geweest van het gehele proces. Je wilt de autonomie van gemeenschappen zo lang mogelijk respecteren en als voorzitster van de Federatie heb je geen bemoeienis met wat er gebeurt in een communiteit. Toch voel je soms dat er iets zou moeten gebeuren, terwijl je niets mag doen. Tijdens de uitwisseling met federaties van Duitsland, België en Engeland bleken soortgelijke problemen te spelen, maar men is daar nog niet toe aan een dergelijke ingrijpende herziening. Toen we ons als Federale Raad realiseerden dat we eigenlijk al meer deden dan feitelijk toegestaan was, hebben we gezocht naar een manier om de status quo officieel te maken. In 2007 tijdens de laatste federale vergadering lag er een discussiestuk over bestuurlijke continuïteit op tafel. Dat hebben we samen met Ben Wanders verder uitgewerkt en in 2008 tijdens de tweede sessie van de federale vergadering besproken. Dit resulteerde in een concept statuut met een voorstel voor een nieuwe structuur. Onze religieus assistent, pater Wishaupt ocd, heeft alle communiteiten geïnformeerd over de voorgestelde wijzigingen. Alle communiteiten afzonderlijk verklaarden in een kapittelakte hun instemming met het concept van de statuten, waardoor de mogelijkheid ontstond bepaalde bestuurlijke taken over te dragen aan de Federale Raad. Een delicaat probleem betrof de bestuurlijke verantwoordelijkheid voor de Karmels. Dit is opgelost door middel van het delegaatschap, hetgeen wil zeggen dat er iemand door de Congregatio wordt aangesteld met dezelfde bevoegdheden als de priorin. Zr Lucia: Voor Oirschot en Nijmegen was deze figuur al vertrouwd, want in 1999 waren we al in Rome geweest om het delegaatschap voor die beide Karmels te regelen. Zr Joanna Stradmeijer werd toen delegaat voor Oirschot en ikzelf voor Nijmegen. Medio januari 2010 is zr Lucia door de Congregatio benoemd als delegaat voor alle communiteiten. Dat wil zeggen dat zij de eindverantwoordelijkheid heeft, maar dat iedere communiteit haar autonomie blijft behouden voor zover dat mogelijk is. Als delegaat zal zij voor iedere communiteit in overleg een vicares kunnen benoemen. Deze benoeming biedt dus een bepaalde vrijheid van handelen binnen het gegeven mandaat. In het voorstel vormde de Raad van Toezicht een nieuw orgaan, min of meer ter vervanging van de federale vergadering. Zr Lucia: We moesten het toezicht op een andere manier regelen. De benaming Raad van Toezicht is vrij formeel en afstandelijk, maar in de praktijk doen we het samen. Met instemming van de communiteiten stuurden we het voorstel naar de generale overste (van de Ongeschoeide Karmelieten) in Rome, maar we kregen het retour met suggesties voor wijzigingen en vragen. Toen is besloten om het plan mondeling toe te lichten. In oktober 2008 zijn p Ignace Wishaupt, Ben Wanders en ik in Rome geweest voor gesprekken met de Generale Overste, p Luis Arostegui. In korte tijd hebben we in een goede verstandhouding van gedachten kunnen wisselen en we keerden content huiswaarts. Maar een vervolg bleef uit. Avila Zr Lucia: En toen lag er ineens een uitnodiging aan alle voorzitters van federaties in Europa en het Heilige Land om in februari 2009 in Avila samen te komen. Het programma was veelbelovend met uiterst actuele onderwerpen zoals bestuur, autonomie, vergrijzing, archivering voor roepingen en Karmelspiritualiteit. Samen met zr. Mariette de Charro ocd ging zr Lucia naar Avila. Zr Lucia: Met circa veertig mensen waren we te gast in het Karmelitaans Centrum voor Spiritualiteit. Het was heel bijzonder om daar in de voetsporen van de grote mystici te lopen en de sfeer in te ademen. Wanneer je het Klooster van de Menswording en de muur rond Avila ziet begrijp je meteen hoe de H. Theresa er toe gekomen is om haar boek De innerlijke burcht te noemen. Het was ook een uiterst vruchtbare bijeenkomst. Ik had de gelegenheid om zr Enrica Rosanna van de Congregatio onze situatie voor te leggen en toevallig of niet maar enkele weken later ontvingen we de goedkeuring van de statuten. De uitwisseling met leden van andere federaties was erg waardevol en er komt dan ook zeker een follow up. De deelnemers spraken heel openhartig over de eigen situatie. Mijn verhaal werd aangekondigd met de woorden: Nederland heeft iets te vertellen. We zijn gewild of ongewild voorlopers, dat moet wel gezien de omstandigheden. Na de Romeinse goedkeuring voor de nieuwe structuur kwam de personele invulling aan de orde. Toen zr Lucia in 2007 voor de tweede keer gekozen werd als voorzitster van de federatie, gebeurde dat inclusief de toestemming om haar en haar raadsleden, zr Bernadette en zr Mariëtte tevens in de nieuwe structuur ter benoeming voor te dragen. Na een gesprek met de diverse kandidaten en met de verschillende communiteiten is ter aanvulling gekozen voor zr Renée Geurts scmm en de heer Ben Wanders. En wat de Raad van Toezicht betreft voor p Ignace Wishaupt ocd, de heer Jan Vorstenbosch en mevrouw Ineke Wesenaar. Al deze personen zijn voorgedragen bij de Congregatio en een maand later arriveerde de schriftelijke goedkeuring. De leden van de Federale Raad en van de Raad van Toezicht zijn benoemd voor een periode van drie jaar. Zr Lucia: We hebben veel vertrouwen in de mensen die we hebben gevonden. Mede dankzij hen is er een goede basis voor de toekomst. Binnenkort gaan we hen voorstellen in de diverse communiteiten. In december zijn de Federale Raad en de Raad van Toezicht, samen met de twee bestuursmedewerkers voor het eerst bijeen gekomen. Zr Lucia: We wilden niet meteen zakelijk van start gaan met allerlei vergaderstukken. Daarom kozen we voor een bijzondere bezinningsbijeenkomst onder begeleiding van Loet Swart. Centraal stonden de vragen Wie zijn we en Wat beweegt ons? Alle deelnemers ontvingen een speciaal voor deze gelegenheid gemaakte kaars met daarop het Karmelwapen. Zr Joanna, de voorzitster van het eerste uur, werd gevraagd ons het licht door te geven; zij sprak daarbij tot ieder van ons een persoonlijk woordje. Op het einde stonden er elf kaarsen rondom het houten beeldje van Moeder Theresa. Nada te turbe. Solo dios basta. We doen het samen vanuit God. WvdV 6 knr bulletin knr bulletin

5 in beeld in beeld Geen toekomst zonder traditie Kennismaking met Patrick Chatelion Counet De centrale verwarming op het Emmaplein had het begeven en daardoor waren de eerste werkdagen in zijn nieuwe functie enigszins ijzig. Maar afgezien daarvan verloopt zijn introductie voorspoedig en naar zijn zeggen hartverwarmend. Per 1 januari 2010 is Patrick Chatelion Counet in dienst van de KNR als hoofd van het bureau en als secretaris van het bestuur KNR. Hij kent inmiddels het voltallige bestuur, een groot aantal commissieleden en alle collega s. In februari heeft hij de UCESM-vergadering in Polen bijgewoond en in maart zal hij zichzelf introduceren bij de Congregatio in Rome. De mores op kantoor kreeg hij snel onder de knie. Wel moesten sommigen even wennen aan zijn dubbele naam. Patrick s bijzondere naam heeft te maken met zijn voorouders van moederszijde. Bij de speurtocht naar de historische wortels van zijn familie ontdekte Patrick dat de wereld toch eigenlijk een groot dorp is. Patrick: Als je genealogisch onderzoek doet vermenigvuldigen de voorouders zich razendsnel, twee, vier, acht, zestien. Als je twintig generaties terugtelt heb je één miljoen voorouders. Dat is maar 500 jaar terug. In het midden van de middeleeuwen heb je één miljard voorouders. Rond Christus bezit je, als je consequent doortelt, zoveel voorouders dat iedereen op de wereld familie van je is. Ik vind dat een bijna religieuze gedachte. De Chatelions werden onder het Edict van Nantes van Lodewijk XIV als hugenoten uit Frankrijk verdreven. Ze vluchtten en kwamen in de Waalse kerk in België terecht, waar ze binnen een generatie weer tot de moederkerk terugkeerden. De Chatelions stammen uit Brussel, terwijl de Counets van vaders zijde Franstalige Walen waren. Patrick s moeder is voor 100% Belgisch, zijn vader voor de helft en dit maakt hem voor driekwart tot Belg. Patrick: Toen mijn vader afkomstig uit Maastricht mijn moeder het hof maakte, reageerde haar familie in eerste instantie heel afwijzend. Wat moest ze met dien Ollander? Mijn vader vond dat onverteerbaar: een Maastrichtenaar Hollander noemen! Tijdens zijn studie kerkelijk recht in Leuven heeft Patrick de verschillen in cultuur en mentaliteit tussen Vlamingen en Nederlanders kunnen proeven. Hij spiegelt zichzelf eerder aan de Belg of Limburger dan aan de Hollander. Patrick: Belgen zijn geneigd om eerst even te kijken wat de ander wil in plaats van te eisen dat iedereen hun koers gaat varen. De naam Chatelion dreigde uit te sterven, want zijn moeder was de laatste in de vrouwelijke lijn. Om dat te voorkomen claimde Patrick die naam in 1986 voor een luttel bedrag. Voorwaarde was wel dat de naam Chatelion vooraf zou gaan aan die van zijn vader, Counet. Zo werd het dus Chatelion Counet. Patrick s dochters zijn stellig van plan die naam te blijven voeren, geen prinsop-het-paard (Oranje Nassau) die hen daarvan af kan brengen. Patrick is overigens wel praktisch ingesteld en verwacht niet dat iedereen vlekkeloos zijn vreemde naam kan spellen. Wanneer hij bij de bakker een bestelling plaatst gebruikt hij dan ook bij voorkeur de naam van zijn vrouw: Sanders. Patrick s vrouw Margreet is pastoraal opbouwwerkster in de Overbetuwe. In die functie heeft zij een uitgebreid netwerk van contacten en fungeert Patrick vaak als de man van, terwijl dat in het algemeen vaak juist omgekeerd is. Patrick is het eens met Paulus in diens beroemde uitspraak dat het niet uitmaakt of men Jood of Griek is, vrouw of man. Inspiratie Op de vraag waar hij zijn inspiratie aan ontleent vertelt Patrick: Rond mijn achttiende was er een spel, waarin de vraag gesteld werd wie je held was. En hoewel ik toen helemaal niet zo gelovig was zei ik dan Jezus Christus. Op twee stond Jim Morrison van The Doors; die leefde toen nog. Ik heb zijn graf op Père Lachaise diverse malen bezocht, natuurlijk ook omdat dat zo n prachtig kerkhof is. Toen hij rechten studeerde voelde hij dat die studie niet helemaal tegemoet kwam aan zijn verlangens. Patrick: Ik wilde graag de Bijbel bestuderen en koos derhalve voor theologie. En Sjef van Tilborg msc, een docent die heel belangrijk is geweest voor mijn ontwikkeling, stimuleerde me om te promoveren! Aldus geschiedde. Ik liet me inspireren door het Johannes-evangelie. Bij het lezen van Johannes voel je: hier is iemand aan het woord die iets gezien, iets gevoeld, iets meegemaakt heeft wat hem tot schrijven bracht. De wetenschappelijke exegese onderscheidt vijf redactionele lagen die met elkaar het Johannes-evangelie vormen. Maar ik heb dat Evangelie juist steeds als een mystieke eenheid ervaren. Als je jarenlang wetenschappelijk-technisch met een tekst bezig bent, dreigt het gevaar dat je ontvankelijkheid daarvoor vermindert. Je moet proberen de mystiek voor ogen te houden en meditatief te lezen. Dat heb ik Bestuurswisselingen ook gedaan toen ik de brieven van Bernadette ging vertalen. Dat was oorspronkelijk een afstudeerproject van mijn vrouw, maar gaandeweg raakte ik ook meer en meer geïnteresseerd. Ik wilde deze brieven niet al te technisch benaderen, maar als een bron die me zuiver houdt. Inspiratie komt altijd van buiten en mensen hebben voorbeelden, helden in onze traditie spreken we van heiligen nodig om die zuiverheid bloot te leggen en aan te wakkeren. Inspirerende figuren zijn op hun beurt ook geïnspireerd en het is mooi om die opeenvolging op het spoor te komen, de lijn te ontdekken in hetgeen mensen bewogen heeft. Ik ben ervan overtuigd dat er geen toekomst is zonder traditie. Die moeten we koesteren en behoedzaam doorgeven. Nieuw bestuur Missiezusters Dienaressen van de Heilige Geest Zuster Willibrord, Theresia Boumans, Provinciaal Leidster Zuster Thérèse, Geertruida M. Therese Sander, Raadslid Zuster Ancilla Maria, Leontine Goltstein, Raadslid Zuster Melina Polo, Raadslid Zuster Celine P.C. Clare Chacko Padimjareanasseril, Raadslid Liefhebberijen Patrick heeft een vrij sobere levensstijl, hetgeen bijvoorbeeld blijkt uit zijn voorkeur voor het doorgeefboek (een boek dat je na lezing aan een ander schenkt). Hij eet vegetarisch en om zijn lichaam in conditie te houden speelt hij tennis. Voor het bevorderen van zijn geestelijke souplesse schaakt hij en speelt graag bridge. Ook is hij een veel-lezer, zonder een uitgesproken voorkeur qua genre. Wel raakt hij wat uitgekeken op de page-turners zoals de boeken van Carlos Ruiz Zafón, Dan Brown of Stieg Larsson J.K. Rowling (Harry Potter) uitgezonderd. Hij zoekt steeds meer page-slowers (ter plekke bedacht woord) zoals Under the Vulcano van Malcolm Lowry of Woeste Hoogten van Emily Brontë die hij aldoor zou willen herlezen. Patrick: Soms stuit ik op een zin die ik eindeloos opnieuw zou willen lezen. Steeds maar herkauwen en heroverwegen om zo dichter bij het geheim te komen een zin voor de rest van je leven. Zoiets bedoelde Roland Barthes toen hij zei dat wie nooit een boek herleest, eigenlijk altijd hetzelfde verhaal leest. Deze beknopte kennismaking sluit aan op de introductie-brief, die aan KNR-leden en externe contacten is toegezonden. Een uitvoeriger portret volgt wanneer Patrick Chatelion Counet nóg beter ingewerkt is. WvdV 8 knr bulletin knr bulletin

6 Gerechtigheid & Vrede God is niet ons monopolie. Daar is God te heilig, te goed voor. Hart op weg In gesprek met Jacqueline van Marion en Fons Meijers msc Bij de beweging HART OP WEG gaat het om de weg van het hart. Dat is de weg die ook Jezus ging met als voornaamste opdracht voor onderweg: Liefde. In de ons vertrouwde taal van Zijn traditie zeggen we: Heb de Heer uw God lief met heel uw hart, heel uw ziel en heel uw verstand. En daarnaast: Heb uw naaste lief als uzelf. Aan Fons Meijers msc en Jacqueline van Marion werd twee jaar geleden gevraagd om die boodschap van liefde de weg van het (H)hart te hertalen naar deze tijd. Om nieuwe vormen en nieuwe woorden te ontdekken die de mensen van nu aanspreken. Wie zijn Fons en Jacqueline en hoe brengen zij die boodschap aan de man en aan de vrouw? Jacqueline van Marion en Fons Meijers msc leven en werken in de gemêleerde Nijmeegse wijk Bottendaal, waar zij van tijd tot tijd samen met anderen de Chesed-gemeenschap vormen. Jacqueline van Marion was gedurende 12 jaar gemeentepredikant in Soesterberg en in Rotterdam. Ze trok meer naar mensen aan de rand van kerk en samenleving. Gedurende een Sabbatsperiode van drie maanden ging ze in Rotterdam de straat op met een SMA-er, die door het bisdom aangesteld was voor pastoraat onder de Afrikanen. Door die ervaring kreeg ze de smaak zodanig te pakken, dat ze niet meer terug kon naar het gewone predikantschap. Een periode van heroriëntatie brak aan. Ze legde contacten met een aantal religieuze gemeenschappen in de Randstad, maar werd vooral aangetrokken door de Chesed-groep in Nijmegen, vanwege hun betrokkenheid bij mensen die kwetsbaar in het leven staan. De keuze voor Nijmegen betekende het opzeggen van haar werk in Rotterdam. Naast de inzet binnen het straatpastoraat voor daken thuislozen, had ze allerlei baantjes variërend van poetswerk tot verzorgster in een verzorgingshuis om aan inkomsten te komen. Omdat het alles bij elkaar te veel van haar tijd en energie vergde moest ze ermee stoppen. Naast aandacht voor het huis en zijn bewoners ging ze toen parttime bij de Robert Coppes Stichting werken als ambulant woonbegeleider voor blinden en slechtzienden. Dit heeft ze ruim 5 jaar gedaan. Jacqueline: Ik wil geen voorspelbaar leven. In positieve zin zeg ik: Ik zie het wel, laat het maar komen. Ik ga geen grilligheid achterna, als een vonk die opvlamt en dan weer uitdooft. Het moeten wel verantwoorde stappen zijn. Toen ik mijn keuze voor dit werk met kwetsbare mensen had gemaakt bevestigde mijn tante: kind toen je zeven was, wilde je dat al. Dus bang ben ik niet, maar wel voorzichtig. Ik denk nooit: dat doe ik wel even. Je moet het met hart en ziel doen en goed je eigen grenzen in de gaten houden, anders kun je het niet volhouden. Je kunt het leven niet organiseren. Het leven is enerzijds te verrassend en anderzijds te grillig. Als je het leven in de ogen gekeken hebt ga je meer naar de essentie. Alle barricades kunnen niet meer tegenhouden dat je een bepaalde weg gaat. Het is wel belangrijk voor me om goed geworteld te blijven in mijn protestantse traditie, om geen rivier zonder bedding te zijn. Daarom ben ik altijd als predikant verbonden gebleven met de PKN (Protestantse kerk in Nederland). Fons Meijers heeft een heel andere achtergrond. Na ongeveer 20 jaar als MSC-er op de Filippijnen kwam hij in 1985 terug naar Nederland om het roepingenpastoraat ter hand te nemen. Na een moeizaam jaar van pogingen om thuis te komen, richtte hij samen met zijn confraters Sjef van Tilborg en Eugene van Vugt in Nijmegen de Chesed-communiteit op als een plek waar authentiek en compassievol met kwetsbare mensen werd omgegaan. Fons: Een levenshouding van hart hebben voor mensen en daarin betrouwbaar zijn komt ook ons niet aanwaaien. Jezus predikte een cultuur van liefde en stond daarmee haaks op de reinigingswetten uit zijn tijd, die bedoeld of onbedoeld mensen uitsloten. Hier in Nederland worden we de laatste decennia meer en meer geconfronteerd met moderne reinigingswetten. We hebben jongeren in crisis tijdelijk opgevangen, later asielzoekers, die in Nederland tussen wal en schip leefden. Mijn confrater Sjef van Tilborg was een groots inspirator. Toen hij ons in 2003 ontviel was dat een groot verlies voor de gemeenschap. Bovendien vormden zijn inkomsten als hoogleraar de kurk waarop het Chesed-huishouden dreef. Na zijn dood kregen we veel giften ter overbrugging. Fons had parttime een betaalde baan als pastor in de Hulsen, een werkvoorziening en opvangplek voor daklozen. Toen hij ook nog gezondheidsproblemen kreeg, werd in overleg besloten te stoppen met de opvang van een asielzoekersgezin. Fons: We hebben ze natuurlijk naar vermogen bijgestaan om elders onderdak te vinden. In overleg met onze weldoeners hebben we de resterende gelden die we hadden ontvangen naar stichting GAST overgemaakt, zodat ze aan die mensen ten goede bleven komen. Door de Pardonregeling uit 2007 kregen veel mensen met wie we contact hadden recht op reguliere huisvesting, scholing en werk. Trouw zijn Jacqueline: We willen heel breed de dialoog aangaan met allerlei mensen vanuit diverse levensovertuigingen. Hart op weg is een brede beweging. God is niet ons monopolie. Daar is God te heilig, te goed voor. Je ziet heel goed waarom je een stukje oase wilt zijn, maar het is zeker niet altijd gemakkelijk. Soms ervaar je dat de mensen met wie je een band bent aangegaan jou overvragen. Je mag mensen niet afhankelijk maken. Wanneer je de spiritualiteit van hart hebben voor mensen inoefent, zul je vaak geconfronteerd worden met je grenzen. Het is moeilijk om eerlijk te blijven naar jezelf over de vraag: wat kan ik en wat niet? Fons: Je leert om dat bespreekbaar te maken. Toen ik terug kwam in Nederland wilde ik me dolgraag dienstbaar maken. Ik zat als een bok op de haverkist en bood mijn diensten aan bij Missie en Jongeren, bij Amnesty, bij Gered gereedschap alles pakte ik aan. Het is de kunst in je compassie een keuze te maken waar je trouw aan kunt zijn. Als je iets toezegt moet je trouw en betrouwbaar zijn, ondanks alles de relatie in stand houden. Je moet ook accepteren en dat is het aller-moeilijkste dat sommige mensen niet te helpen zijn. Ben je rechtlijnig dan wijs je zo iemand af. Maar in de traditie stonden de Missionarissen van het H Hart er al om bekend dat ze in de biechtstoel nooit het schuifke gaven. Je mag mensen gerust op hun donder geven, maar ze nooit afschrijven. In onze traditie als MSC zijn we op vele manieren de weg van het hart gegaan. Dat is een rijke spiritualiteit met een kostbare erfenis aan diaconale projecten. Denk aan het Missionair Service Team en de Huiskamer in Tilburg of aan het Woonwagenpastoraat van Jan van der Zandt msc. Toerusting Jacqueline: Hart op weg is een beweging, waarin ieder op de eigen plek bezig is, maar wel zijn mensen als tochtgenoten verbonden met elkaar. Fons en ik zijn betrokken bij enkele kringen van mensen, die we bijeen brengen en toerusten. In de basiliek in Sittard gebeurt een vorm van presentiepastoraat. Het is een oase, waar mensen kunnen binnenlopen. Voor mensen naar wie verder niemand luistert is dat waardevol. Zij kunnen wat hen bezig houdt daar neer leggen en dan is er ook nog iemand die naar ze luistert en voor ze bidt. Dit staat dicht bij de mensen, die zich geborgen, gezien en gehoord voelen. De groep gastvrouwen en gastheren, die in anderhalf jaar tijd gegroeid is van 4 tot 15 personen, bestaat uit gewone mensen, bij wie je een diep doorleefde spiritualiteit ervaart. Ook bij de groep van de Chevalierverbondenen en met de mensen van het Missionair Service Centrum Tilburg steken we in bij de eigen ervaringen van mensen. Fons: Zij zijn die weg al lang aan het gaan, ieder naar zijn talenten en mogelijkheden. Iedere moeder die onbaatzuchtig alles opgeeft voor haar kinderen doet het. Mensen, hoe beperkt ook, hebben altijd nog iets te bieden aan anderen en die kans mag je niemand ontnemen. Zo hebben eens de mensen van de straat alle hulpverleners uitgenodigd voor een door hen zelf geprepareerde maaltijd. 10 knr bulletin knr bulletin

7 gerechtigheid & vrede gerechtigheid & vrede Je moet er ook op bedacht zijn dat dingen anders kunnen zijn dan ze schijnen. Dat leerden we toen we geconfronteerd werden met een oude man, die bij het sociaal centrum van de daklozen te vondeling was gelegd. De verontwaardiging was groot. Wie doet nou zo iets? Totdat we ontdekten dat twee oude buren jarenlang voor deze dementerende man hadden gezorgd. Toen dat echt niet meer ging brachten ze hem ten einde raad maar bij de Hulsen in de hoop dat hij daar betere verzorging zou krijgen. Het is ook onze ervaring dat Barmhartigheid heel controversieel kan zijn. Mensen zijn bang dat de huizenprijzen gaan kelderen wanneer verslaafden zich in hun buurt vestigen. Tijdens de oorlog hadden wij thuis een onderduiker. Verboden, maar na de oorlog werden mijn ouders geprezen. In de Filippijnen hielden we mensen verborgen, die gezocht werden door veiligheidsdiensten. Zeker weten, dat we hen hebben gered van een wisse dood. In de Filippijnen werden we gezien als ondermijners van law and order, als wolven in schaapskleren ; in Nederland prezen ze ons de hemel in. Maar toen we in Nederland vluchtelingen die slachtoffer waren van de rigide vreemdelingenwet in huis namen, werd ons dat niet in dank afgenomen door de autoriteiten. In de kern gaat het om Psalm 85, 11. Liefde en trouw ontmoeten elkaar, rechtvaardigheid en vrede kussen elkaar. Rechtvaardigheid en vrede bewerken door een levenshouding van liefde en daarin betrouwbaar zijn: dat is de weg van het hart gaan. Dit is ook God s houding naar ons, zo gaat God met ons om. Als we dat echt tot ons laten doordringen worden we vanzelf mensen van goede wil, die hart hebben voor anderen, op veel manieren goed doen, vaak verborgen achter de schermen. Dikwijls als vanzelfsprekend. WvdV David Grossman (1954) is een van de meest succesvolle Israëlische schrijvers en een belangrijke, wijze stem in het debat over het conflict met de Palestijnen. Al jaren geldt Grossman als een vooraanstaand pleitbezorger van een vreedzame oplossing in de regio, ook al is de linkervleugel waar hij toe behoort de laatste jaren aanzienlijk geslonken. Hij maakte reportages en reflecties over Israël, Palestina, en de bezette gebieden. Grossman beschouwt het als de taak van een schrijver om het bewustzijn en de ideologie van zijn volk te vormen: Als ik hoor hoe de grote systemen het leger, de regering, de media de verwrongen situatie beschrijven, voel ik een fysieke drang om schonere lucht in te ademen, om de dingen bij naam te noemen. De gemanipuleerde versie, die de systemen verspreiden omdat ze er belang bij hebben de situatie in stand te houden, verstikt me. In augustus 2006 deed Grossman een publieke oproep om onmiddellijk een eind te maken aan de oorlog met Libanon nu die de zelfverdediging voorbij ging. Twee dagen later sneuvelde zijn twintigjarige zoon Uri. Grossman in een interview na dit persoonlijke drama: Ik geloof niet in bitterheid. Dat is een verwoestende emotie. Natuurlijk is er boosheid, woede, maar uiteindelijk De angst overschreeuwen Honderden vrouwelijke religieuzen gaven vorig jaar door hun presentie tijdens de Nationale Vredesdag voor Religieuzen blijk van interesse in het onderwerp Israël en de Palestijnen. Dat onderwerp blijft hoogst actueel, reden om er vanuit een andere invalshoek opnieuw aandacht aan te besteden in dit blad. houden die emoties je juist af van de rouw. Je richt je daarop en je komt niet in de buurt van waar de werkelijke pijn is. Ik zeg niet dat ik de laatste maanden niet verleid ben tot haat- of wraakgevoelens. Maar die woekeren in deze regio al meer dan honderd jaar en het heeft ons alleen maar meer bloed en verliezen gekost. Ik blijf sterk geloven in dialoog. Het is te gemakkelijk, bijna beledigend om jezelf te sussen met vooroordelen over de vijand. In plaats van onze toevlucht te nemen tot dat ene formele verhaal dat een land in oorlog zichzelf vertelt, moeten we onszelf confronteren met de gelaagdheid van de situatie en met onze eigen zwakheden. Dat is veel bedreigender. Maar in het korte leven dat ik te leiden heb wil ik mezelf blootstellen aan alle nuances die ik kan vinden. Zes jaar en zevenhonderd pagina s had David Grossman nodig voor wat zijn voorlopig belangrijkste boek lijkt: Een vrouw op de vlucht voor een bericht. De vrouw uit de titel heet Ora en ze probeert te ontsnappen aan haar grootste angst: te horen krijgen dat haar zoon gesneuveld is tijdens een gevechtsmissie in Libanon. Zo lang ze onbereikbaar is, kan ze ook geen slecht bericht krijgen, zo redeneert ze. Daarom onderneemt ze een lange wandeltocht door het noorden van Israël. In een opwelling besluit Ora haar jeugdliefde Avram mee te nemen, die dertig jaar eerder meer dood dan levend terugkeerde uit de oorlog tegen Egypte, waarin hij krijgsgevangen was en die nooit meer de oude werd. Een vrouw op de vlucht voor een bericht maakt nietsontziend duidelijk hoe vernietigend de invloed van permanente strijd en dreiging is op het dagelijks leven van gewone burgers. Toch is het geen politieke roman. Voor alles bezingt Grossman de liefde van een moeder voor haar kind. Ora houdt haar zoon in leven door Avram over hem en hun gezin te vertellen. En nog een citaat van Grossman: Ik heb geleerd dat je elke situatie van verschillende kanten kunt bekijken. Jouw verhaal is niet het enige verhaal, jouw lijden is niet het enige lijden. Ik wens de Palestijnen een soevereine staat naast Israël. Een vrouw op de vlucht voor een bericht is een groots epos over een vrouw, haar twee zoons en hun verschillende vaders. Een roman over kwetsbaarheid, vriendschap, de oorlog en ouderschap. Fragment: Ik krijg mijn kind terug, rapporteerde ze voorzichtig aan de koelkast, de afwasmachine, de computermuis en de bos bloemen die ze in de vaas schikte, al wist ze donders goed, ook uit haar eerdere ervaring met Adam, die drie jaar geleden was afgezwaaid, dat je je kinderen nooit echt terugkreeg na het leger, niet zoals ze waren geweest, en dat ze het kind dat hij eens was geweest voorgoed was kwijtgeraakt op het moment dat hij was ingelijfd door de staat, net zoals hij het zelf was kwijtgeraakt. David Grossman, Een vrouw op de vlucht voor een bericht. Uitgeverij Cossee. ISBN ; 690 blz. 36,90. Een Arabisch geluid Het International Documentary Film Festival Amsterdam (IDFA) vertoonde vorig jaar de documentaire Sayed Kashua - Forever Scared. Dit is het portret van een auteur die schrijvend in het Hebreeuws altijd gevangen zit tussen de Arabische en de Joodse cultuur. De Arabieren zien hem als een collaborateur en de Israëli s noemen hem een Arabische zuiplap. De filmmakers volgden Kashua zeven jaar lang en filmden zowel zijn tegenslagen als successen. Ondanks de voortdurende angst voor zijn tegenstanders blijft Sayed Kashua schrijven. Dorit Zimbalist, Sayed Kashua - Forever Scared. Israël, De DVD verschijnt 1 mei knr bulletin knr bulletin

8 Duurzaam & spiritueel De menselijke maat doet ook varkens goed In gesprek met Dom Malachias Huijink ocso Eind oktober 2009 werd Dom Malachias Huijink (Doetinchem, 1957) gekozen tot zevende abt van de Cisterciënser Abdij Lilbosch in Echt sinds haar stichting. Tijdens zijn theologie-studie rijpte in de latere Dom Malachias het verlangen naar een leven van totale toewijding aan God. Na een zoektocht langs enkele fascinerende gemeenschappen kwam hij uit bij de Trappisten. Gezien zijn voorkeur voor een minder bekende abdij trad hij in 1982 in Abdij Lilbosch in, waar hij toen een gemeenschap van vitale zeventigers aantrof. De naam die hij bij zijn inkleding ontving herinnert aan de heilige Malachias ( ), een bisschop die het monnikenleven in Ierland een nieuwe impuls gaf. Br Malachias was jarenlang bedrijfsleider van de boerderij waarmee het leven in deze abdij zo nauw verweven is. Dit heeft zijn spiritualiteit mede gekleurd. Br Malachias: Landbouwers zijn sterk afhankelijk van de weersomstandigheden en de levende eigen(zinnig) heid van dier en plant. Zij beseffen dan ook heel concreet de voorlopigheid van hun agenda en de grenzen van het maakbare. We oefenen ons in gehoorzaamheid en leren al werkende hoe in te spelen op Gods genade. De dagelijkse interactie met de natuur creëert een goede bodem voor ons gebedsleven. Het venster op God, hoe Hij op ons toekomt is voor ieder van ons verschillend, maar we laven ons aan dezelfde Bron. In deze bijdrage vertelt Dom Malachias waarom zijn gemeenschap zich op haar kloosterboerderij mede heeft toegelegd op de zorg voor scharrelvarkens en hoe deze inzet zich verhoudt tot de spiritualiteit van de Cisterciënzers. Ontginningen De Cisterciënzers staan bekend om hun pioniersmentaliteit op de onherbergzame plekken van hun stichtingen. Die reputatie maakten zij ook waar in Noord- en Midden- Limburg, waar zij aan het einde van de 19e eeuw twee kloosters stichtten. In 1883 vestigden zich Trappistenmonniken afkomstig van de Achelse kluis op een eenzame hoeve, genaamd Lilbosch, in de gemeente Echt, tussen Roermond en Sittard. Een jaar later arriveerden enkele monniken vanuit de Abdij van Westmalle en zij vestigden zich op de Uelingsheide in Tegelen bij Venlo 1). Aan de kleine hoeve Lilbosch bouwden de monniken hun klooster, dat in 1912 tot abdij verheven werd en offi- 1 De gemeenschap van Uelingsheide- Tegelen heeft er in 2002 voor gekozen zich in te voegen in de vitalere abdijgemeenschap van Lilbosch-Echt. cieel de naam Abdij O. L. Vrouw van de H. Joseph kreeg, al bleef de naam van de oude hoeve meer gebruikelijk: Abdij Lilbosch. Lilbosch bevond zich op schrale heidegrond en de aangrenzende slenk van een vroegere Maasarm had gezorgd voor een uitgestrekt moerasgebied. Door het werk op de moerasgronden in Achel, aan weerszijden van het riviertje de Tongelreep, waren de monniken vertrouwd met ontginningstechnieken. Vanuit hun nieuwe vestiging begonnen zij dan ook weldra met het uiterst zware ontginningswerk en zo maakten zij op den duur ongeveer 140 ha grond geschikt voor landbouw. Aanvankelijk benutten de Trappisten die nog vrij drassige grond als weideland voor koeien. Deze grond was daarvoor meer geschikt dan om granen, bieten of groenten te verbouwen. Op een kundige, betrokken en kleinschalige wijze bedreven de monniken runderteelt. Rond 1950 brak door een combinatie van factoren een nieuwe fase aan in het boerenbedrijf. Door de dagmijnbouw voor het winnen van bruinkool in de omgeving van Aken waren er grote meren ontstaan, die grondwater naar zich toe trokken. De na-oorlogse ruilverkavelingen brachten een wijziging in de bezitsverhoudingen en meer efficiency in de bedrijfsvoering, waarna het waterschap een upgrade van de ontginningen uitvoerde. Als gevolg van deze ontwikkelingen waren de gronden van Abdij Lilbosch en wijde omgeving droger geworden, waardoor akkerbouw mogelijk werd. Gelijktijdig stimuleerden ontwikkelingen binnen de Trappistenorde een overgang qua type landbouwbedrijf. Akkerbouw en veeteelt vergen immers een verschillende inzet van arbeidskrachten. Koeien dienen dagelijks gevoederd, gemolken en verzorgd te worden en zijn daarmee handenbinders, terwijl akkerbouw een vrijere arbeidsinzet verdraagt. Het vroegere onderscheid in de abdij tussen koormonniken en lekenbroeders ging indertijd goed samen met veeteelt. De unificatie van koormonniken en lekenbroeders tot één gemeenschap in de jaren zestig van de vorige eeuw betekende echter een complete omvorming van de hele dagorde. Voortaan kregen ook lekenbroeders meer ruimte voor deelname aan het koorgebed en hadden zij daardoor minder tijd voor het werk in de koestal. De oplossing werd gevonden in een verkleining van de veestapel en een vergroting van het landbouwareaal. Geleidelijk groeide de akkerbouw uit tot de hoofdmoot van het landbouwbedrijf van abdij Lilbosch. Een crisis in 1992 luidde het definitieve einde van de koestal in. Limburgs varken Na de val van de muur haalden Limburgse veehandelaren uit de omgeving van de abdij goedkope koeien uit Oost-Europa. Zij bleken besmet met abortus bang, een ziekte die werd overgedragen op de koeien van de abdij, die toen ook geruimd moesten worden. Hierna besloten de monniken om geen volledige stal meer op te bouwen. Br Malachias: We behielden tien koeien voor eigen gebruik en voorzagen op die manier in de behoeften van de broeders aan melk, kaas en yoghurt. Daarnaast gingen we op zoek naar een activiteit, die zowel inkomsten als zinvolle arbeid voor mensen zou kunnen bieden. De zorg voor dieren biedt de mogelijkheid om de persoonlijke verbondenheid met de natuur te ervaren. We kozen voor een kleinschalige, ambachtelijke stal met scharrelvarkens, die door twee mensen goed verzorgd kunnen worden. Ongeveer tien jaar geleden kregen 14 knr bulletin knr bulletin

9 duurzaam & spiritueel duurzaam & spiritueel we plotseling van twee kanten vragen voorgelegd. Albert Heijn vroeg via onze voederleverancier om mee te helpen aan het in de markt zetten van het kloostervarken. Daar zijn we niet op in gegaan, omdat we voorzagen dat onze eigenheid ondergesneeuwd zou raken. Nagenoeg tegelijkertijd kwamen we in contact met enkele Limburgse boeren, die op een andere manier varkens wilden houden. Dat was het begin van ons LiVar- concept waarvoor onze abdij als steunpunt fungeert. Livar is een afkorting van Limburgs varken. Omdat we niet in ons eentje kunnen voldoen aan de vraag naar dit type varken helpen Limburgse boeren mee met de realisering hiervan. Maar ook op de andere locaties zijn onze normen bepalend voor de erkenning als kloostervarken. Het gaat onder meer om kleinschaligheid en om het werken met dieren op een wijze, die verbondenheid geeft. Duurzaamheid Br Malachias: Duurzaamheid omvat zoveel facetten, dat die vaak niet tegelijk kunnen worden rechtgedaan en soms zelfs tegenstrijdig zijn. Dat geldt ook voor de omgang met dieren en voor onze varkensstal. Onze eerste insteek is: recht doen aan het dier, diervriendelijk optreden en daarmee de eigenheid van het dier respecteren. Onze varkens liggen binnen op stro en kunnen naar buiten om lekker in het gras te wroeten. Die vrije uitloop kost energie, daardoor hebben de varkens een tragere groeicurve. Wij willen echter niet, dat hun groei kunstmatig wordt opgestuwd, hetgeen in de reguliere varkenshouderij wél heel gewoon is. Onze varkens krijgen geen bedenkelijke reststoffen voorgezet, maar kwalitatief hoogwaardig voer mede op basis van onze eigen ecologische granen. Livar-varkens zijn de nakomelingen van oude varkensrassen met hun eigen vet-vleesverhouding. Dankzij de context waarin Livar-varkens leven, lijkt hun vlees qua structuur en smaak op dat van wilde zwijnen. We willen niet verder groeien dan 150 varkens om zodoende de menselijke maat te kunnen respecteren. We zien varkens niet enkel als productiemiddel, maar het gaat ons ook om de verbondenheid van mens en dier, die onze arbeid vreugdevol maakt. Een monastieke levenswijze betekent dat je niets zelf wilt hebben: geen privébezit, geen eigen wijsheid of eigenwilligheid. Dat maakt je vrijer ten opzichte van de dwang en verblinding die van geld en geldelijk gewin uitgaan. Geld wakkert de verleiding van toe-eigening aan en dat leidt tot een spiraal van behoeften die nimmer volledig bevredigd worden. Het niet nastreven van toe-eigening is de benedictijnse vorm van armoede-beleving. We oefenen ons in het hebben van oog en hart voor de intrinsieke schoonheid en de eigenheid van het varken, dat je gegeven is om er samen mee op te trekken. Dat natuurlijke erfgoed mag niet uitgeput of tot een productiemiddel versmald worden. Wanneer je je dat realiseert en je ernaar leeft, dan ontvouwt zich een waaier aan ongekende spirituele rijkdommen. Vegetarisch leven Br Malachias: Tegelijkertijd leven we in een wonderlijke spagaat, want onze orde is al eeuwenlang vegetarisch. In onze gemeenschap willen we graag bewust de dag door in God s tegenwoordigheid leven. Hiervoor is licht verteerbaar voedsel nodig en juist geen vlees. Vleesconsumptie vergt veel inspanning van de spijsverteringsorganen en daardoor vermindert de waakzaamheid van hart en geest. Bovendien staat vlees in zekere zin op gespannen voet met de kloosterlijke armoede. Vlees is een luxe-goed en vroeger was het eten daarvan dan ook exclusief voorbehouden aan de rijken. De bio-industrie bracht het eten van vlees binnen het bereik van brede lagen van de bevolking. Maar de productie van een kilo vlees kost veel meer energie dan de productie van een kilo plantaardige voeding en betekent dus een verspilling van voedingsstoffen. We streven ernaar om recht te doen aan een Schepping, waarin Gerechtigheid en Vrede zegevieren, maar zijn er ons ten volle van bewust dat we niet alles loepzuiver kunnen waarmaken. Zo produceren onze varkens ammoniak (NH3) en dat vormt een aanslag op het milieu. In de dichte varkensstallen van de bioindustrie kun je die ammoniak opvangen en filteren, maar bij buiten scharrelende varkens natuurlijk niet. Dat veroorzaakt een spanning die hier ook gevoeld wordt. En - nog zo n spagaat - we weten dat de suikerbieten die wij hier verbouwen ten koste gaan van rietsuikerproducenten. Het is niet reëel te menen dat je hier helemaal aan zou kunnen ontkomen. We weten het, we durven het te zien en we durven er aan te lijden. Ongelijke monniken met ongelijke kappen Het grote landbouwbedrijf vormt nog steeds de voornaamste bron van inkomsten voor de huidige communiteit van Abdij Lilbosch. Met grote zorg voor landschap en milieu, en met aandacht voor de aanwezige veelsoortige flora en fauna, beheren en bewerken de monniken hun domein en voeden zich zo veel mogelijk met eigen ambachtelijke producten. De gemeenschap telt zestien monniken van uiteenlopende leeftijden. Terwijl twee van hen speciaal zorgen voor de varkens, zijn de anderen een deel van hun tijd bezig op het land, in de moestuinen en de boomgaard. Daarnaast zijn twee boerenzonen parttime in dienst, bijvoorbeeld voor het bedienen van de zwaardere tractoren en werktuigen voor de akkerbouw. Het dagelijks onderhoud wordt voor circa tweederde deel gedragen door de boerderij en daarvan weer voor een kwart door de varkens. Contacten met de buitenwereld zijn er ook via het gastenverblijf en de abdijwinkel. Het kleine gastenhuis bij de abdij telt acht bedden en is bedoeld voor mensen, die een paar dagen willen aanschuiven en meeleven. Hoewel er voor de weekeinden een wachtlijst is, vormt het gastenverblijf geen bron van surplus-inkomsten, want daarvoor is de pensionprijs te laag. Br Malachias: We beschouwen het gastenverblijf en de abdijwinkel - waar naast het vlees van ons kloostervarken onder meer eigen jam, kloosterlikeur en honing wordt verkocht, alsmede producten uit andere europese abdijen - als vormen van dienstverlening. Nu de kerk naar de marge van de samenleving is verschoven, vormen de winkel en het gastenhuis een presentatie van het monnikenleven: aan onze voordeur het meer hoogdrempelige gastenhuis en aan onze achterdeur de meer laagdrempelige abdijwinkel. Wij willen tonen dat monastieke waarden anno 2010 levend en actueel zijn en dat religieus leven nog altijd een zinvolle levenskeuze kan zijn. Aan onze wijze van landbouw bedrijven en varkens houden kunnen mensen zien waar wij voor staan. Wij monniken proberen om te gaan met de menselijke maat en met de eigenheid van de schepping, of dat nu op het land is, of in de varkensstal of in de communiteit. De onderlinge diversiteit vormt het meest waardevolle en tegelijkertijd meest kwetsbare aspect van onze gemeenschap. Gelijke monniken, gelijke kappen, zegt het spreekwoord, maar dat impliceert ook: als monniken ongelijk zijn, hebben ze ongelijke kappen nodig. Als vader abt is het mijn taak om er op toe te zien dat iedere broeder de weg mag gaan die bij hem past. WvdV Meer over duurzaamheid in relatie tot spiritualiteit op de webpagina s duurzaamheid van de KNR-site 16 knr bulletin knr bulletin

10 religie & kunst Religie & kunst Volkenkundige missiecollecties Alle volkenkundige musea in Nederland bezitten collecties die afkomstig zijn van missionerende orden en congregaties. In het Afrika Museum in Berg en Dal en het Afrikacentrum in Cadier en Keer wordt zelfs de basiscollectie gevormd door etnografica verzameld door missionarissen. Ook nu nog bevinden zich in kloosters verspreid over Nederland dergelijke verzamelingen. De volkenkundige musea in ons land steken weinig tijd en energie in deze overgebleven collecties. Niemand houdt zich actief bezig met de inventarisatie en documentatie van deze, veelal bijzondere, voorwerpen. Wanneer een klooster haar deuren sluit, is er in het nieuwe onderkomen van de paters, broeders en zusters veelal geen plaats meer voor dergelijke collecties. Doordat men vaak niet weet wat met deze missiecollecties te doen en het eventuele belang ervan ook niet altijd wordt ingezien, zijn er de afgelopen 20 jaar al enkele verzamelingen verloren gegaan. Dit lot mag de nog overgebleven etnografische missiecollecties in Nederlandse kloosters niet treffen. Tijdens mijn studie Archeologie aan de Universiteit Leiden, verrichtte ik collectieonderzoek in verschillende volkenkundige musea in binnen- en buitenland. Na mijn afstuderen deed ik onderzoek naar een deel van de collectie van het Nijmeegs Volkenkundig Museum. Daarbij viel het mij op dat veel voorwerpen in deze collectie afkomstig waren uit kloosters. In de hoop documentatie over deze voorwerpen te kunnen vinden nam ik daarom contact op met onder andere de Franciscanen, de Paters van de Heilige Harten, de Paters Maristen, de Witte Paters en de Missionarissen van het Goddelijk Woord. Tijdens deze zoektochten werd duidelijk hoe, waar, waarom en zelfs door wie bepaalde voorwerpen waren verzameld. Door de antiklerikale wetgeving in Frankrijk en Duitsland week rond 1900 een groot aantal missiecongregaties naar Nederland uit. Mede hierdoor ontstonden er in Nederland talrijke katholieke organisaties en bewegingen, die zich inzetten voor de missie overzee. Tussen ruwweg 1920 en 1960 werden er door heel Nederland missieweken georganiseerd. Middelpunt van deze propagandaweken, vol processies, preken en andere kerkelijke activiteiten, was telkens de missietentoonstelling. Op deze tentoonstellingen waren onder andere volkenkundige objecten te zien, die waren meegebracht of opgestuurd door missionarissen uit de verscheidene missiegebieden (Zie afbeelding 1). Enkele kloosters in Nederland hadden door de jaren heen zulke grote collecties opgebouwd dat deze werden ondergebracht in een eigen missiemuseum (Zie afbeelding 2). Maar toen er in de jaren zestig een einde kwam aan de algemene missietentoonstellingen, besloten veel religieuze instituten hun missiecollecties op te bergen en/of af te stoten. Tijdens mijn bezoeken aan kloosters en archieven vond ik afbeeldingen van deze inmiddels verdwenen missiemusea terug. Ook trof ik foto s van stands op missietentoonstellingen en stapels (glas) negatieven afkomstig uit tal van missiegebieden. Objecten die op deze afbeeldingen en negatieven te zien waren werden niet alleen teruggevonden in de kloosters zelf, maar ook in musea en bij particuliere verzamelaars in binnen- en buitenland. Dankzij onderzoek naar deze afbeeldingen en de verhalen van missionarissen die zich de missietentoonstellingen nog goed konden herinneren, kregen veel voorwerpen een deel van hun rijke en bewogen historie terug. Een geschiedenis die vaak niet alleen nauw verweven is met die van de missionerende orden en congregaties in Nederland, maar ook met die in het buitenland. Onderzoek naar specifieke objecten breidde zich soms als een olievlek uit over kloosters in Nederland, België en Duitsland. Een voorbeeld hiervan is het hier afgebeelde houten Micronesische figuurtje dat in 1960 is aangekocht van de Franciscanen te Woerden, voor het toen nog op te richten Nijmeegs Volkenkundig Museum (Zie afbeelding 3). Het werd gebruikt als amulet door zeevaarders van de Carolinen, een eilandengroep ten noordoosten van Nieuw-Guinea. Van deze amuletten, waaruit aan de onderkant enkele stekels van de pijlstaartrog steken, zijn er wereldwijd ongeveer 20 bekend. Hoe kwam het in bezit van de Franciscanen, die nooit een missie op deze eilandengroep hebben gehad? Onderzoek leidde naar het Utrechts Archief, het Erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven in Sint Agatha en uiteindelijk via de Kapucijnen in Duitsland, die tot en met 1918 actief waren in Micronesië, naar de Carolinen. Het onderzoek naar dit ene amulet leverde veel nieuwe informatie over de missie op deze eilanden op. In missiecollecties binnen de kloostermuren kom ik regelmatig goede stukken tegen. Goede stukken zijn objecten die door hun zeldzaamheid en/of hoge gaafheid kostbaar zijn, alsmede goed gedocumenteerde objecten waar een verhaal aan vastzit. Bij de overdracht van missiecollecties aan musea of bij verkoop ervan aan verzamelaars worden deze collecties helaas gescheiden van het kloosterarchief. Hierdoor gaat het verhaal achter de objecten - immaterieel cultureel erfgoed - verloren. Om dit te voorkomen is het plan gerezen om een stichting op te richten. Het doel van deze stichting is de documentatie en taxatie van (delen van) volkenkundige missiecollecties vóór dat deze worden ondergebracht bij musea of worden verkocht aan verzamelaars. Ongetwijfeld zal deze stichting er toe bijdragen dat de Nederlandse religieuzen zich meer bewust worden van het belang van deze collecties en daarmee de noodzaak tot documentatie ervan. Frans-Karel Weener Heeft u vragen en/of opmerkingen naar aanleiding van deze bijdrage, of stelt u er prijs op dat er naar uw volkenkundige missiecollectie gekeken wordt, neemt u dan contact op met een van de onderstaande personen: Frans-Karel Weener, MA. Research Ethnographic Art and Collections Rustenburgerstraat HA Amsterdam T: / E: karel.weener@xs4all.nl Pater Cor Rademaker ss.cc. E: corrademaker@kpnmail.nl Will van de Ven. E: w.vd.ven@knr.nl Bij de foto s: 1. Pater Bartholomeus Bax ( ) in een missiestand van de Paters van de Heilige Harten op een missietentoonstelling te Maastricht, Met dank aan Pater Cor Rademaker (ss.cc.) 2. Vitrinekast met objecten uit Papua Nieuw- Guinea in het voormalige missiemuseum van de Missionarissen van het Goddelijk Woord te Teteringen, rond Met dank aan Broeder Peter van de Wiel (SVD) 3. Amulet gebruikt door zeevaarders op de Carolinen, Micronesië. Collectie Michel 18 knr bulletin Thieme - Tribal Art.

11 Projecten Column Webportal Zorgethiek Goed voor je hart De faculteit geesteswetenschappen van de Universiteit Tilburg heeft enkele jaren geleden gevraagd om ondersteuning voor het opzetten en onderhouden van een website over zorgethiek. Mede dankzij een solidariteitsbijdrage van de gezamenlijke religieuzen via de Commissie PIN heeft de faculteit deze webportal zorgethiek in 2008 kunnen lanceren. Portal is Engels voor toegangspoort, ingang. Het woord is in het Nederlands overgenomen in de betekenis van webtoegang, website die bedoeld is als startpunt bij het surfen op internet. Een veelgebruikte aanduiding voor portal in het Nederlands is startpagina. De webportal ziet er inmiddels goed en inhoudelijk verantwoord uit. Geïnteresseerden komen hier vertrouwde namen tegen van onder meer Annelies van Heijst, Inge van Nistelrooy en Andries Baart. De makers van de site proberen de bezoekers verder aan zich te binden door aandacht voor de site te vragen in aanverwante bladen, zoals het Tijdschrift voor Gezondheidszorg en Ethiek en het blad Zin in Zorg van Reliëf. Met de laatste instantie wordt intensief samengewerkt. Sinds het voorjaar van 2009 is er ook een maandelijkse nieuwsbrief om zorgprofessionals en belangstellenden attent te maken op de site. De site is informatief en gebruikersvriendelijk. Een mogelijk bezwaar zou kunnen zijn dat de site wel vrij academisch overkomt. Het is de bedoeling om een breder publiek te interesseren. De commissie PIN heeft in 2009 na een evaluatie van hetgeen in 2008 tot stand werd gebracht besloten tot een tweede en laatste bijdrage ter voortzetting van de webportal. Een boeiend onderdeel van deze site is getiteld Verhalen. Voor deze rubriek schrijven mensen over hun bijzondere ervaringen in zorgsituaties. Zelf een verhaal schrijven voor www. zorgethiek.nu kan ook. Waarschijnlijk heeft iedereen wel ervaringen op dit terrein, waarvan het de moeite waard is om die met anderen te delen. De Kathedraal van Haarlem was de parochiekerk van mijn jeugd. Een prachtig neogotisch bouwwerk van eind Met recht voert de Kathedraal als wapenspreuk Getooid als een Bruid. Zo zag de evangelist Johannes de stad Jeruzalem en zo zag architect Jos Cuypers, het bouwwerk dat hij ontwierp. Toch heeft vooral het orgel van die kerk op mij een onvergetelijke indruk gemaakt. Wanneer we als kinderen op zondagmorgen zaten te wachten tot eindelijk de Mis begon, speelde het orgel uit alle macht. Dan kneep ik mijn ogen dicht en waande me midden in een woeste storm op zee. Maar even plotseling als de storm opstak, kwam die weer tot bedaren in de betoverende klank van een fagot. Of lenig als een acrobaat tuimelde plotseling de speelse melodie van een panfluit door de kerk. De organist die dat alles tevoorschijn toverde, was een klein mannetje. Joep Pedaal noemden we hem. Als Joep de pedalen beroerde, dan voelde ik het in mijn maag. Joep was een kunstenaar! In metalen tonen kon hij het orgel een zakelijk verhaal laten vertellen en even later klonk er een lied met de warme klank van een hoorn. Een orgel bevat een compleet orkest! Eens vertelde Joep me dat het orgel in de vroege middeleeuwen een vaste plaats veroverd had in de liturgie. Een slordige 300 jaar later vonden sommige kerkelijke leiders het orgel maar een frivool geval dat uit de kerk verbannen moest worden. Aanvankelijk lukte dat ook! Van toen af bouwden de mensen hun orgeltjes thuis. Stiekem! Maar ook dat was voor de kerkelijke kaders ontoelaat baar en de gendarmerie kreeg bevel met harde hand op te treden tegen huisorgels. De gevolgen bleven niet uit. Mensen verstopten de orgels in de stal, de slaapkamer of desnoods onder het bed. Ik stel me zo voor dat er s nachts boven de slapende stad onverwacht een fuga omhoog steeg, een vivace of een lento ma no tropo en alleen God begreep wat er dàn gaande was. Dan glimlachte Hij en zag dat het goed was. Tijdens een Nieuwjaarsreceptie ontmoette ik hem weer: Joep, de organist van de Kathedraal. Oud geworden. De geschiedenis van het orgel leert ons een wijze les, fluisterde hij me toe. Kerkelijke overheden kunnen besluiten wat ze willen, maar de mensen gaan tóch hun eigen gang. Zijn oogjes bewezen dat hij dit een troostrijke gedachte vond. Ben Verberne msc 20 knr bulletin knr bulletin

12 Varia / korte berichten Stuur uw suggesties naar p.humblet@knr.nl. Alle voorgaande tweets op dit terrein kunt u vinden bij De meest recente staan automatisch ook altijd op onze website onder Twitter Twitter is een internetdienst waarbij gebruikers korte berichtjes publiceren. Het is een sociale netwerksite waarop men zichzelf een profiel en een avatar kan aanmeten. De activiteit bij het gebruiken van Twitter heet twitteren (ook wordt de term tweeten gebruikt), dat kwetteren betekent. Het logo van Twitter is daarom een klein vogeltje. Twitteren komt neer op het communiceren via een microweblog op een pc of gsm. De basisvraag van de dienst was oorspronkelijk Wat ben je aan het doen? en is nu Wat gebeurt er?. Iedere twitteraar kan op elk moment van de dag in maximaal 140 tekens vertellen waar hij/zij mee bezig is, wat hij/zij van plan is of wat hem/haar bezighoudt. Er zijn ook mensen die vooraf aankondigen dat zij bij een evenement aanwezig zijn en met anderen, al dan niet aanwezig bij het evenement, willen twitteren. Dit creëert een virtuele aanwezigheid. Twitter maakte een enorme groei door, onder meer door de snelle verslaggeving na rampen en andere actualiteiten, zoals de de vliegtuigcrash van Turkish Airlinesvlucht Een prominente twitteraar is Barack Obama. In Nederland zijn onder meer Maxime Verhagen en Pierre Humblet fanatieke twittergebruikers. Pierre heeft nog behoefte aan prikkelende korte teksten, die gebruikt kunnen worden als Roeping-getweet. Katholiek en mediageniek Op 7 april is er in Klooster Mariënburg, s-hertogenbosch, een themadag van de Unie Nederlandse Katholieke Vrouwenbeweging. Uitspraken en beslissingen vanuit de katholieke hiërarchie krijgen regelmatig negatieve media-aandacht. Heeft dat gevolgen voor de belangstelling van de pers voor katholieke (vrouwen) organisaties? Hoe mediageniek moet uw organisatie zijn om haar activiteiten onder de aandacht te brengen van een groter publiek? Trouw-journaliste Monic Slingerland zal de dag openen met een prikkelende lezing. s Middags zijn er workshops over beeldvorming en moderne communicatiemiddelen. Kijk voor meer informatie naar de agenda van Boodschap van de Heilige Vader Een kopie van de tekst van de boodschap van Benedictus XVI bij gelegenheid van de XLIII Werelddag voor de Vrede op 1 januari 2010 (engelse of franse versie) is verkrijgbaar op het sekretariaat. Op internet vindt u de Nederlandse versie via Boeken & brochures Meer informatie: www. radboudstichting.nl en (vanaf 20 maart) s-hertogenbosch, 20 april 2010 van uur. Deelname: 12,- inclusief lunch. Meer informatie en aanmelden via E: zusterchrista@tiscali.nl of T: Radboudstichting wordt Stichting Thomas More De Radboudstichting zal per 20 maart 2010 officieel haar naam veranderen in Stichting Thomas More. De naamswijziging is nodig om verwarring te voorkomen. In toenemende mate werd de Radboudstichting de afgelopen jaren namelijk gezien als onderdeel van de Radboud Universiteit Nijmegen. De naamswijziging wordt gemarkeerd met een groot symposium op zaterdag 20 maart in Rotterdam, getiteld OORDEELKUNDIG. Besturendag 20 april 2010 (herhaling!) Door de bommelding op het Centraal Station van s-hertogenbosch op 9 februari laatstleden kon een aantal deelnemers (v/m) Klooster Mariënburg niet bereiken. Vandaar dat het Werkverband voor Gerechtigheid en Vrede (WRGV) zijn jaarlijkse Besturendag herhaalt en wel op 20 april. Het thema is mensenhandel. Eerbetoon aan Kleine Zusters In het Schunck-Glaspaleis te Heerlen vond begin februari de première plaats van een documentaire over het leven van de Kleine Zusters van St. Joseph. Deze zusters hebben met hun werk in de gezondheidszorg, het onderwijs en het huishouden vanaf 1872 de maatschappij gediend. Meer dan 3000 vrouwen traden in en ooit was de congregatie de op één na grootste van Nederland. De Kleine Zusters van de Heilige Joseph vertelt over armoede, de rol van de vrouw en de keuze die jonge vrouwen maakten voor de rest van hun leven. De persoonlijke verhalen van de zusters worden begeleid door prachtig archiefmateriaal. De Kleine Zusters van de Heilige Joseph is een eerlijk portret van een laagdrempelige congregatie, waar ook plaats was voor vrouwen zonder opleiding, zonder geld of met een han- Kleine Zusters van de H Joseph, Gasthuisstraat 45, 6416 AM HEERLEN.T: dicap. Deze film is gemaakt om het gedachtegoed van de zusters levend te houden. Om dezelfde reden geeft de congregatie haar oudste klooster vanaf april een publieke functie. In het Savelbergklooster komen een permanente expositie en een culturele ontmoetingsplek. Volgend jaar verschijnt bovendien een boek over de congregatie. 22 knr bulletin knr bulletin

13 boeken & brochures boeken & brochures Ommekeer bij Damascus Het is een mooi boek dat Jo Tigcheler over Paulus geschreven heeft; goed leesbaar en verhelderend. Met de nieuwere uitleg van de brieven van Paulus, zoals die van de retorische analyse en van de literatuursociologie, heeft de benadering van Jo Tigcheler gemeen dat de brieven van Paulus gelegenheidsbrieven zijn. Ze willen een antwoord zijn van Paulus op problemen die leven in de gemeenten die hij heeft gesticht of die hem na aan het hart liggen. Een dergelijke benadering staat tegenover de theologische en dogmatische zienswijzen waarin men zo vaak de brieven van Paulus en vooral de brief aan de Romeinen heeft opgevat als een compendium van een theologisch bouwwerk dat vervolgens in zwaarlijvige studies wordt gereconstrueerd. Ook Romeinen is een antwoord op concrete vraagstukken die leven in de gemeente van Rome die worstelt met fricties die het gevolg zijn van andere inzichten met betrekking tot het onderhouden van de Joodse wet. Jo Tigcheler, Paulus Mysticus. Uitgeverij Kok. Pagina s 112. ISBN ,95 Nieuw is dat het leven van Paulus en zijn brieven tegelijkertijd worden gezien als de steeds verder gaande ontvouwing van de belangrijkste ervaring in Paulus leven: de Christusontmoeting bij Damascus. Vooral in de eerste helft van het boek wordt zichtbaar hoe deze ontmoeting van Paulus een gedrevene voor Christus heeft gemaakt. Bij Damascus heeft hij ervaren hoe de totstandkoming van de juiste verhouding tot God niet afhangt van de prestatie van de mens, maar van Gods genade, en dat hij op deze genade mag vertrouwen. Men kan in deze invulling van de Damascuservaring reeds de latere formuleringen van de rechtvaardiging door het geloof en niet door de werken van de wet, herkennen. Om het allesdoordringende van de Damascuservaring goed te kunnen beschrijven begint Jo Tigcheler met een uiteenzetting van wat een visioen is. De mystieke ervaring bij Damascus is het begin van een mystieke weg. Het dynamische en dynamiserende van deze ervaring wordt vooral goed voelbaar in de hoofdstukken over Romeinen en Galaten. De eigen vertaling van belangrijke tekstgedeelten maakt het dynamiserende karakter van de gedrevenheid van Paulus voelbaar. Bijna tastbaar wordt het contact met een man die vrij geworden is van een benauwende en bijna scrupuleuze wetsbeleving, en die deze vrijheid ook dienstbaar heeft gemaakt aan een van de grootste vraagstukken waarmee de eerste generaties van Jezusvolgelingen hebben geworsteld: hoe christenen afkomstig uit het Jodendom en christenen afkomstig uit het heidendom samen één gemeenschap kunnen vormen. De twee belangrijkste grondlijnen (de brieven van Paulus zijn gelegenheidsbrieven en de brieven van Paulus kunnen het best begrepen worden vanuit de bewogenheid van de Damascuservaring) bieden ook de hermeneutische ruimte om op een creatieve wijze om te gaan met de inspiratie van Paulus in onze eigen tijd. Steeds weer laat Jo Tigcheler zien hoe de inspiratie van Paulus kan worden opgepakt en opnieuw vorm gegeven in het huidige maatschappelijke en kerkelijke klimaat. Bij de lezing van het boek moet men er zich wel rekeningschap van geven dat de schildering van Paulus tegenstanders gebaseerd is op de tekening die Paulus zelf geeft. Het farizese Jodendom hoeft in werkelijkheid er niet zo te hebben uitgezien als Paulus het in zijn polemiek beschrijft. Er zijn zelfs Bijbelwetenschappers die beweren dat Paulus, zowel voor als na zijn Damascuservaring, de wetsvroomheid van het farizees Jodendom misverstaan heeft. De verleiding is groot de paulinische polemiek te identificeren met de historische feitelijkheid. Eenzelfde verleiding is aanwezig waar Jo Tigcheler de continuïteit van Paulus opvatting van de vrijheid van de wet met Jezus houding ten opzichte van de wet beschrijft. Hij grijpt voor Jezus omgang met de wet terug op vooral de Bergrede uit het Matteüsevangelie. In zijn eerdere, prachtige boek over de Bergrede wordt gerechtigheid als de centrale term in deze fundamentele tekst uit het vroege Christendom beschreven. Maar ook hier geldt dat de tekening van de farizese vroomheid gekleurd is door de polemiek tussen Christendom en farizeïsme in het laatste kwart van de eerste eeuw. Wanneer men zich realiseert dat men zowel in de brieven van Paulus als in het evangelie van Matteüs op het punt van wetsbeleving met polemische teksten van doen heeft, komt men voorbij aan een al te vanzelfsprekende identificatie met de historische feitelijkheid. De beschrijvingen van Paulus en Matteüs zijn interpretaties, ingegeven door hun eigen overtuigingen en belevingen. Het boek van Jo Tigcheler is een sleutel tot een nieuw verstaan van het Corpus Paulinum. Het is een dubbele uitdaging. Voor de gewone lezer die wil leven vanuit de Bijbelse teksten, is het een uitdaging om de brieven te lezen als getuigenissen van een door Christus gegrepen persoon. Voor de wetenschappers ligt er de uitdaging om het gehele leven van Paulus en zijn gehele oeuvre te begrijpen en te beschrijven als de steeds verder gaande uitdrukking van zijn mystieke ervaring en van zijn mystieke weg, als de consequentie van de ervaring bij Damascus die van Paulus iemand heeft gemaakt, die helemaal doortrokken is van de Geestkracht van Jezus. Mijn belangrijkste opmerking is dat het boek van Jo Tigcheler te dun is. Men zou steeds verder willen lezen hoe vanuit de twee aangegeven grondlijnen moeilijke passages in de brieven van Paulus als vanzelf inzichtelijk en invoelbaar worden. Huub Welzen Samen zorgen Zorgen is een relatie aangaan, zorgen doe je samen. Het zorgproces speelt zich af tussen mensen. De een is hulpbehoevend, de ander is van harte bereid zorg te bieden. Wat gebeurt er tussen zorgvrager en zorgverlener? Hoe speelt het sociale netwerk van de zorgvrager een rol? In deze uitgave vertellen mensen over zorgrelaties. Een voorbeeld: De echtgenote van een bewoner bracht iedere dag een gebakken eitje voor hem mee. Daar houdt hij zo van, vertelde ze ons. De diëtiste was hier erg tegen en vertelde aan ons, de verzorging, dat we dit niet meer toe mochten laten. Voor ons was het echter duidelijk dat hier iets heel anders aan de hand was dan het handhaven van voedingsvoorschriften: die vrouw gaf haar liefde voor haar man vorm in dat eitje. Mochten wij dat werkelijk in deze levensfase van hen afnemen? De visie van Inge van Nistelrooy op zorg start bij de relaties tussen mensen, niet bij de techniek en de handelingen. Daarmee neemt zij stelling in het actuele debat over wat goede zorg is. Inge van Nistelrooy, Zorgen doe je samen. ISBN Prijs: 10,00 24 knr bulletin knr bulletin

14 boeken & brochures Poëzie Column Deze bundel met gedichten is de internationale pendant van het eerder verschenen Van Heer Halewijn tot Hugo Claus. 160 gedichten om uit het hoofd te kennen, een bloemlezing met evergreens uit de rijke Nederlandstalige poëzie. Van Dante tot Neruda opent een venster op de buitenlandse klassiekers. Sommige gedichten zijn zo diep doorgedrongen in het collectieve geheugen dat iedereen er wel een aantal Waarden van het land verzen uit kan citeren. Denk aan klassiekers van Rilke Celan, Goethe, Dante, Keats of Jean de la Fontaine. Uiteraard betreuren de samenstellers het feit dat ze een keuze hebben moeten maken, want: Wie kiest verliest achter de uiteindelijke keuze gaat een literair bloedbad schuil. Bovendien hebben ze zich moeten beperken in de tijd (vanaf de 13e eeuw met De Hel van Dante) en qua plaats. De gedichten komen uit alle windstreken aangewaaid, behalve uit Afrika en Azië. Zeker niet omdat ze van mindere kwaliteit zouden zijn, maar ze behoren, niet tot ons collectieve poëtisch geheugen. Naast de originele teksten staan de In dit bijzondere boek komen 26 boeren en burgers uit alle delen van Nederland zelf aan het woord. In de diversiteit van de verhalen wordt duidelijk hoe het land hen inspireert. De boeren en boerinnen schrijven met oog voor detail over hun passie voor het boerenwerk: hoe ze het land bewerken, de dieren verzorgen, over het weidevogelbeheer, hun sociale leven en hun familiegeschiedenis. De burgers halen herinneringen op aan vakanties op de boerderij en beschrijven hoe zij hun polder hebben zien veranderen. Of ze vertellen over de spirituele betekenis van voedsel en over de mystieke ervaring van God in vertalingen afgedrukt. De oorlog, de liefde, de schoonheid, het licht en de waarheid hebben tal van dichters geïnspireerd. Sommige gedichten zijn dierbaar vanwege de vonk van herkenning, die overslaat. Het is prettig te delen in de sterk geconcentreerde ervaringen en zienswijzen van bepaalde dichters. Andere poëten zijn kostbaar omdat ze de werkelijkheid net een tikkeltje anders benaderen en deze daardoor transformeren of overstijgen. Kunst die in beweging zet. Alleen al vanwege het gedicht Wat het is van Erich Fried komt deze bundel een ereplaats in de boekenkast toe. Koen Stassijns, Ivo van Strijtem. Van Dante tot Neruda. 123 wereldgedichten om uit het hoofd te kennen. Uitgeverij Lannoo. ISBN : ,95 de natuur. Verschillende verhalen in de bundel ontlenen hun opbouw aan de vier seizoenen. Het is fascinerend om te lezen hoe verschillend mensen het voorjaar, de zomer, de herfst en de winter kunnen ervaren. Als vanzelfsprekend beginnen veel bijdragen met een familie-portret, waarin geschetst wordt langs welke lijnen men het beheer over een boerenbedrijf heeft gekregen. Ook de ideologische en de landschappelijke infrastructuur krijgen aandacht, waardoor de verhalen van deze 26 personen een breder licht werpen op de waarde van het land voor de samenleving als geheel. Verlangen Het is begin december, midden in de nacht, en ik staar uit het raam naar de vlammen, die heel mijn kamer in een flikkerend oranje schijnsel zetten. Het is indrukwekkend, intens en irreëel ook, zoals ik hier zo sta om vijf uur s nachts. Maar de hitte van het vuur is tastbaar echt en de glassplinters op mijn vensterbank zijn dat ook. Dit is geen bizarre droom, maar Utrecht Zuilen by night en het is mijn autootje dat daar naast die grijze brandende auto langzaam maar zeker opgenomen wordt in de groeiende vlammenzee. Ik lag zo lekker te dromen, zo veilig en ver weg, toen er ineens die rare wind was die mijn deur deed rammelen. Maar dat rammelen bleek een bonzen te zijn, en de wind mijn buurmeisje dat riep van brand en wakker worden en misschien moeten we het huis wel uit. En nu, een paar minuten later, staar ik in mijn badjas gefascineerd uit het keukenraam naar de vlammen en zie hoe de banden van mijn auto verbranden, een voor een, hoe de rode lak langzaam los bladdert, hoe de zijkant zwart verschroeit. Heel mijn lieve rode autootje gaat eraan en er is niks dat ik kan doen. Wanneer de brandweer en politie even later met loeiende sirenes arriveren is ook de binnenkant volledig uitgebrand. Alles is kapot. Alles - behalve, zo zie ik als ik even later buiten sta, het houten kruisje aan de achteruitkijkspiegel. Dat hangt wonder boven wonder nog steeds trouw aan het dunne leren touwtje, onaangetast, zo lijkt het wel. De brandweer blust het vuur en de politie informeert intussen naar namen, getuigen, achtergronden en details. Er zijn jongens gezien, een vuurbol, een knal, de grijze auto blijkt opzettelijk aangestoken. Ik ga maar weer naar binnen. Er wordt een wagen besteld (waarvoor?) en de auto s zullen worden weggesleept. Ik kruip weer in bed, mijn heerlijk warme bed, en dan voel ik, ondanks alles, dankbaarheid. Dat dit heerlijke bed er nog staat, dat de ramen nog heel zijn, het huis nog heel is, dat mijn lijf en leden nog heel zijn, en die van mijn huisgenoten, en die van mijn buren. Het was geen grote ramp, slechts twee brandende auto s, maar het effect was groot genoeg om de kwetsbaarheid te voelen. Ik val weer in slaap, verbazend snel zelfs, en in die vroege ochtend droom ik van het verkoolde kruisje aan de spiegel. Het touwtje breekt waarop het kruisje in de vlammen valt. Eenmaal in de vlammen verandert het in een gigantisch Jezusbeeld, en hoe meer de vlammen komen, hoe meer het beeld zich deelt, verkorrelt, verspreidt. Steeds meer raakt het bedolven onder vuur, steeds meer is het groots aanwezig. Het is mijn Jezus in deze gebroken wereld. Liefdevol. Met het toenemen van de vlammen en chaos, neemt ook Hij toe. Vertrouwensvol. Aanwezig. Niet klein te krijgen. Evelien Meijs Ton Duffhues, Hein Pieper en Franck Ploum (redactie). Waarden van het land. Verhalen van boeren en burgers over het platteland. Uitgeverij Ten Have. ISBN Ca. 360 pagina s. 24,90. Zie ook: 26 knr bulletin knr bulletin

15 Religieus leven Je hebt anderen nodig om In de voetsporen van Clara en Franciscus In gesprek met Mieke Dorssers Op de homepage van de website van de Franciscaanse Beweging staat de volgende kernachtige omschrijving: We willen graag bezield leven. Leven met open oor en luisterend hart. Regelmatig afstand nemen van onze dagelijkse beslommeringen. Eigenwaarde ontlenen - niet aan macht, bezit of succes - maar aan de ervaring onderdeel te zijn van een grootse schepping. Leven met eerbied voor het leven. ervaringen uit te wisselen en om helder te krijgen hoe je zelf vorm geeft aan het franciscaanse model in het leven van alledag. Voorgeschiedenis In 1996 werd de Vereniging Franciscaanse Beweging opgericht, voortvloeiend uit de Franciskaanse Samenwerking, die in 1962 was opgericht als bundeling van krachten van al die religieuze gemeenschappen in Nederland, die het levensmodel van Franciscus en Clara van Assisi navolgen. Rond het midden van de vorige eeuw waren er in ons land drie gemeenschappen van de Eerste Orde (Franciscanen, Conventuelen en Kapucijnen), acht kloosters van de Tweede Orde (Clarissen, Coletinen en Kapucinessen), dertig congregaties van de Reguliere Derde Orde (vijf congregaties van broeders en vijfentwintig congregaties van zusters) en de Orde van Franciscaanse Seculieren (OFS) (voorheen Franciscaanse Lekenorde FLO). Voor de Franciskaanse Samenwerking was 1976 een keerpunt, omdat toen besloten werd om nadrukkelijk te zoeken naar manieren om het erfgoed van Franciscus en Clara door te geven aan de volgende generatie buiten de orden en congregaties. Dit ging gepaard met het opzetten van nieuwe activiteiten, zoals de Oriëntatieweekends van de Kapucijnen, of met wijzigingen in de formules van bestaande activiteiten, zoals de Pinkstervoettocht die ook als doel heeft nader kennis te maken met franciscaanse spiritualiteit. Geleidelijk groeide rond de Franciskaanse Samenwerking een kring van mensen die op een eigen manier vorm geeft aan de spiritualiteit van Franciscus en Clara. Het verlangen naar nieuwe vormen van onderlinge verbondenheid leidde in 1983 tot de oprichting van de Vereniging van Broeder Frans en in 1996 tot de oprichting van de Vereniging Franciscaanse Beweging. Die Vereniging opende de weg voor individueel lidmaatschap. Iedereen die zich aangesproken voelt door Franciscus, Clara en hun spiritualiteit, kan lid worden. Binnen deze Beweging is het oude onderscheid tussen religieuzen en leken niet verdwenen, maar ze hebben een gelijkwaardige plaats. Mieke Dorssers maakte circa twaalf jaar geleden kennis met de franciscaanse inspiratie door haar contacten als pastoraal werkster met een vormingsfraterniteit in Eindhoven. Wat haar met name aansprak waren de manier van vieren en van in het leven staan. Mieke: Ik raakte zo gefascineerd dat ik me gedurende een sabbatperiode in Franciscus en zijn gedachtegoed heb verdiept. Dat gebeurde in de vorm van cursussen, maar ook door het bezoeken van franciscaanse plekken in Italië en door contacten met mensen uit de Franciscaanse Beweging, die als het ware tochtgenoten zijn geworden. Het bracht me een enorme verdieping van mijn geestelijke bagage; ik werd er echt door gevoed. In het begin behoorde ik in veel franciscaanse kringen tot de jongeren. Dat is nu wel wat minder, al blijft de aanwas van jongeren met hun inzet, ideeën en draagkracht uiterst welkom. Op een gegeven moment vroegen ze me in het bestuur en sinds 2007 ben ik directeur van de FB, als opvolgster van Ids Jorna. Wat deze baan zo boeiend maakt is de verbindende werking van Franciscus. Zijn spiritualiteit werpt licht op actuele thema s in de zorg, het milieu en de economie. Het dienstencentrum van de FB is weliswaar slechts een klein bureautje, maar dank zij de inzet van veel vrijwilligers, wordt van daaruit een grote waaier aan activiteiten ontwikkeld. Zoveel zelfs dat er momenteel binnen de FB de vraag klinkt hoe in de veelheid versnippering voorkomen kan worden. Mieke: Die onbaatzuchtige inzet van zoveel getalenteerde mensen is fantastisch. Het verbaast ons dat de FB relatief moeilijk te vinden is, ondanks de grote honger naar spiritualiteit in deze tijd. Het is wel een algemeen gegeven, dat moderne mensen zich minder gemakkelijk verbinden aan een collectief dan aan een gedachtegoed of aan een sfeer. Wij willen ons als Franciscaanse Beweging duidelijk presenteren en zichtbaar maken wat Clara en Franciscus kunnen bieden. Want hun verhaal is ijzersterk, al acht eeuwen lang. Waarschijnlijk heeft dat te maken met Franciscus laagdrempeligheid. Iedereen kan daar zijn of haar eigen verhaal mee verbinden en er inspiratie uit halen. Je hebt anderen nodig om ervaringen uit te wisselen en om helder te krijgen hoe je zelf vorm geeft aan het franciscaanse model in het leven van alledag. De Franciscaanse Beweging is een open vereniging van circa 1500 mensen, die geboeid zijn geraakt door het verhaal van Franciscus en Clara. Mensen van verschillend pluimage, van allerlei leeftijden, oecumenisch, uit alle mogelijke beroepen en ook verschillend qua levensstijl. De leden van orden en congregaties maken ongeveer een derde deel uit van deze Beweging. Hoe mensen de franciscaanse spiritualiteit in hun eigen leven gestalte geven, bepalen ze zelf op de plek waar ze wonen en werken. Er zijn werkgroepen op diverse terreinen: maatschappelijk betrokkenheid, studie en vorming, reizen en voettochten, kind en Franciscus, custoden, besturendag, pinkstervoettocht en ter voorbereiding van de algemene ledenvergadering. Wereldwijd heeft de franciscaanse beweging een eigen NGO 1). En dan zijn er nog de bladen en de boeken, die in eigen beheer of in samenwerking met een uitgever worden verzorgd. Een echte bestseller is momenteel een boekje van Guy Dilweg ofm en ook een kinderboek over Franciscus en de rovers doet het uitstekend. Het Franciscaans Maandblad geldt als spreekbuis van de Franciscaanse Beweging en Franciscaans Leven is een tijdschrift voor verdieping knr bulletin knr bulletin

16 religieus leven Kenmerkend voor FB: Franciscus staat centraal. Zijn levensverhaal geldt als model, norm en richtpunt om in deze tijd te leven naar het model van het Evangelie. De beleving van dat oude verhaal brengt wel verschillen aan het licht. De reflectie daarop is een belangrijke basis voor het onderlinge gesprek en iedereen blijkt daarop aanspreekbaar. Op 27 plaatsen (custodieën) komen leden op vaste tijden bijeen om de geschriften van Franciscus en andere bronnen van onze spiritualiteit te lezen en te overwegen en om met elkaar te overleggen hoe hieraan vorm en inhoud te geven. Door de betrekkelijk geringe afstanden groeien de persoonlijke contacten en de verbondenheid. Daarnaast zijn er nog diverse leesgroepen verspreid over het gehele land. Tweemaal per jaar vindt een grote bijeenkomst plaats de Pinkstervoettocht in het voorjaar en het Algemeen Kapittel in november om aan de hand van een thema de eigen ervaringen van alledag te plaatsen in het perspectief van Franciscus. Via werkgroepen organiseren de leden studie- en bezinningsdagen, wandeltochten, de uitgave van de tijdschriften en van andere publicaties, een leskoffer voor kinderen over Franciscus, enzovoorts. Een en ander bevordert de onderlinge saamhorigheid. De Franciscaanse Beweging kent geen eigen leefregel en evenmin bijzondere toelatingseisen of een professie. Wie zich aanmeldt wordt als lid ingeschreven en draagt met een kleine contributie bij aan de instandhouding van centrale voorzieningen zoals het Dienstencentrum in Den Bosch en het communicatieblad. Als kernwaarden van de franciscaanse spiritualiteit beschouwt Mieke soberheid en leven in eenvoud, respect, het bewaren van vrede, dankbaarheid en vreugde, de zorg voor de samenleving en de gehele schepping. Zij vindt het belangrijk dat de Franciscaanse Beweging niet enkel en alleen op het ego gericht is, maar op bevordering van gezamenlijkheid. Dat is een tegengeluid dat best mag klinken in deze tijd. Ze is benieuwd naar de uitkomst van het proces van heroriëntatie, dat de Beweging momenteel doormaakt en heeft ook veel zin om aan de slag te gaan met het jaarthema van 2011: MEER DAN GENOEG. Dat gaat over vragen als: Hoe geef je zelf vorm aan een levensstijl die uitgaat van eenvoud en soberheid? en Hoe draag je bij aan de samenleving? Binnen de Beweging - maar ook daarbuiten - blijft Mieke nieuwsgierig naar wat anderen aanspreekt in Franciscus. Al die mensen die vanuit hun verschillende achtergronden op zoek zijn naar manieren om het leven vorm te geven. Mieke: Dat is wat we gemeenschappelijk hebben, dat verbindt ons. En van daaruit kom je op het spoor van wat de ander raakt bij Franciscus. Het franciscaanse perspectief biedt een oriëntatie in je leven, in de wijze waarop je met de dingen om wilt gaan. Voor mij is die levensoriëntatie zo waardevol vanwege de openheid en ruimte die ik ervaar en de creativiteit in de zoektocht. WvdV Meer informatie?: www. franciscaansebeweging.nl. Nieuwe verzamelsite: www. franciscaanseweg.nl Religieus erfgoed De toekomst van religieus erfgoed Op 21 januari jongstleden vond in het Glorieux park te Eindhoven een studiedag plaats over de toekomst van Brabantse kloostergebouwen. De dag was georganiseerd door de KNR in samenwerking met de provincie Noord-Brabant en de stichting Agro & Co. In de toekomst zal de vraag naar een eventuele functiewisseling van kloostergebouwen vaker worden gesteld. Door de afname van het aantal religieuzen zijn met name grote gebouwen niet langer functioneel. Het doel van de dag was religieuzen te informeren over de processen die gepaard gaan met een functiewisseling en over de partijen die hierin een rol kunnen spelen. Na de introductie door dagvoorzitter Rogier Moulen Janssen gaf mevrouw B. van Haaften, gedeputeerde van de provincie Noord-Brabant, een toelichting op de rol van de provincie in het proces van functiewijziging van kloosters. Daarna vertelden zuster W. Voets, algemeen overste van de Zusters van Barmhartigheid en de heer E. Smolders, directeur beheer en ontwikkeling Park Glorieux, over de ervaringen met functiewijziging rondom dit park te Eindhoven. Na de middag kregen de deelnemers een rondleiding. Vervolgens gaf de heer Jasper van Deurzen van de stichting Agro & Co Brabant een toelichting op het idee van een klooster steunpunt. De informatieve dag werd afgesloten met een informeel samenzijn. De bijeenkomst was nadrukkelijk niet bedoeld om tot besluiten te komen, maar wel voor de vorming van een mening. Stichting Agro & Co is een groene ontwikkelingsmaatschappij voor het Brabantse platteland. De Stichting is opgericht in 2004 door Provincie Noord-Brabant, de ZLTO, Rabobanken en KDS, met als doel om te zorgen voor economische vernieuwing op het Brabantse platteland. Duurzaamheid is daarbij van groot belang. In 2007 heeft Telos, het kenniscentrum voor duurzaamheid van de UvT, onderzoek gedaan naar mogelijkheden voor duurzame ontwikkeling van het Brabantse platteland. De onderzoekers zagen mogelijkheden kloosters te verbinden aan ontwikkelingen in de zorg, onderwijs, landbouw en een maatschappelijke beweging van bezinning. Een en ander werd beschreven in het rapport Nieuwe Markten Brabants Land - te vinden op de site van Agro & Co. Geleidelijk groeide het idee van een virtueel kloostersteunpunt. Volgens de organisatoren van de studiedag zou een dergelijke vorm van samenwerking een waardevolle bijdrage kunnen leveren in het proces van transitie. Het steunpunt is uitdrukkelijk tijdelijk van aard en impliceert géén nieuw bureau; het bundelen van expertise vanuit verschillende disciplines en organisaties staat voorop en gebeurt steeds ad hoc. Binnenkort ontvangen alle deelnemers en andere belangstellenden - een verslag van de bijeenkomst en een brief, waarin de religieuzen naar hun mening over zo n kloostersteunpunt gevraagd wordt. Naar aanleiding van de reacties zullen de KNR, de Provincie, Agro & Co en eventuele andere partijen verder actie ondernemen knr bulletin knr bulletin

17 Agenda maart Bijeenkomst beleidsmedewerkers 29 april Platform Toekomst van Religieus Leven 10 juni Algemene Ledenvergadering KNR 12 juni Roepingen-oriëntatiedag 10 september Dag voor Jonge Religieuzen 11 september Nationale Vredesdag voor Religieuzen 28 september Bijeenkomst kleine congregaties 7 oktober Platform Toekomst van Religieus Leven 25 oktober Bijeenkomst beleidsmedewerkers 11 november Algemene Ledenvergadering KNR 13 november Kleurrijk Religieus Leven Foto: Park Glorieux januari knr bulletin