Het M-decreet: wat verandert er erevoor CLB?

Transcriptie

1 Het M-decreet: wat verandert er erevoor CLB? Tine Gheysen Tine Gheysen werkt bij de Vrije-CLB-Koepel, waar ze verantwoordelijke is voor leerlingen met specifi eke noden. Op 12 maart 2014 werd het M-decreet gestemd in het Vlaams Parlement. M staat voor maatregelen voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Er is de laatste jaren veel inkt gevloeid over de evolutie naar meer inclusief onderwijs. Met het M-decreet is daartoe een eerste stap gezet. In tegenstelling tot de persberichten over het M-decreet, merken we wel op dat we met de invoering van het M-decreet nog niet zullen kunnen spreken van een volwaardig inclusief onderwijs. In dit artikel focussen we op wat het M-decreet precies inhoudt. We geven informatie over het decreet en duiding. Daarbij vellen we geen waardeoordeel, want de meningen over het decreet zijn verdeeld. Waarom een nieuw decreet? Weinig mensen zullen tegenspreken dat er een aanpassing nodig was aan de huidige regelgeving. Er zijn al jaren klachten over het verouderd en niet meer aangepast zijn van de regelgeving buitengewoon onderwijs. Daarnaast mogen we ook niet voorbij gaan aan het ratificeren van het VN-verdrag 1 inzake de rechten van personen met een handicap. Een verdrag dat onder andere inclusief onderwijs op alle niveaus vooropstelt. Dit verdrag werd opgemaakt in 2006 en door Vlaanderen geratificeerd in Het VN-verdrag stelt het garanderen van een inclusief onderwijssysteem voorop, evenals het recht op redelijke aanpassingen. Naast het VN-verdrag en haar bepalingen, kunnen we in Vlaanderen ook niet buiten het gegeven dat het aantal leerlingen in buitengewoon onderwijs jaar na jaar stijgt (zie bijvoorbeeld figuur 1). Daarbovenop zien we dat het aantal GON-leerlingen de laatste jaren een spectaculaire stijging kende. Dat deze stijging niet alleen een demografische oorzaak heeft, getuigt Tabel 1, die het percentage kinderen weergeeft die in het buitengewoon of geïntegreerd onderwijs zitten in het vermelde schooljaar. Vooral in het lager onderwijs zijn de cijfers reden tot reflectie. We merken immers dat in het lager onderwijs bijna 8% van de leerlingen een attest buitengewoon Figuur 1. Evolutie van het leerlingenaantal in het buitengewoon lager onderwijs (bron: persbericht van 8 november 2013 van minister Pascal Smet ) onderwijs heeft en bijna 7% van de leerlingen effectief in buitengewoon onderwijs zit. Volledigheidshalve geven we mee dat de cijfers in Tabel 1 niet alle leerlingen vatten met een attest BuO. Leerlingen die gedurende het betreffende schooljaar geen begeleiding kregen of begeleiding kregen vanuit de flexibiliteit van het GON-pakket, zijn niet meegeteld. Ook de leerlingen die vanuit het afwijkingspakket lestijden ASS ondersteuning krijgen via GON, zijn niet in de cijfers opgenomen. De facto ligt het percentage leerlingen met een attest buitengewoon onderwijs dus nog een stuk hoger dan weergegeven in Tabel 1. Redenen genoeg om ons af te vragen wat er nu eigenlijk aan de hand is. Enkel naar de kindfactoren kijken en aangeven dat de problematieken complexer worden als verklaring voor deze cijfers, is mijns inziens wat te kort door de bocht. We zien in Tabel 1 ook een stijging van het aantal GON-leerlingen, wat door sommigen aanzien wordt als een hefboom naar inclusie. De stijging van het aantal GONleerlingen brengt echter geen daling van het effectief aantal leerlingen in BuO teweeg. Het is dus maar de vraag of we hier echt kunnen spreken van een hefboom tot inclusie. De terugkeer van leerlingen uit het buitengewoon naar het gewoon onderwijs is moeilijk haalbaar en niet evident voor 34

2 TIJDSPAD VOOR DE UITVOERING VAN HET M-DECREET Een aantal artikelen uit het M-decreet zijn meteen in voege gegaan (o.a. het overdragen van bevoegdheden van de Commissie Advies Buitengewoon Onderwijs (CABO) naar de onderwijsinspectie). Een aantal andere artikelen gaan in voege op 1 september De meeste artikelen die betrekking hebben op het CLB gaan in voege op 1 januari 2015, maar hebben betrekking op inschrijvingen voor het schooljaar De opmaak van gemotiveerde verslagen voor GON of van verslagen die recht geven op buitengewoon onderwijs of studievoortgang op basis van een individueel curriculum, gebeurt immers niet van vandaag op morgen en vraagt de nodige voorbereiding. Voor leerlingen die na 1/1/15 maar voor 1/9/15 nog willen instappen in het buitengewoon onderwijs, zal het M-decreet nog niet van toepassing zijn. Laat op het schooljaar instromen in een school voor buitengewoon onderwijs moet uiteraard een goed overwogen keuze zijn, want het kan een behoorlijke impact hebben op de leerling zelf en de klasgroep waarin hij of zij terecht komt. kinderen en jongeren met bijvoorbeeld een matig/ernstig of diep verstandelijke beperking (type 2). Dat argument komt vaak voor in discussies over inclusie. Cijfers tonen echter dat dit argument niet helemaal opgaat. Van alle leerlingen in het buitengewoon basisonderwijs, volgt bijna 70% les in type 1 en type 8. Daartegenover staat dat 17% van de leerlingen in buitengewoon basisonderwijs type 2 volgt. De groep kinderen en jongeren die we graag zouden zien terugstromen naar gewoon onderwijs vanuit buitengewoon onderwijs zal dus zeker niet alleen bestaan uit kinderen en jongeren die momenteel in type 2 lesvolgen. We hopen uiteraard dat in de toekomst leerlingen van alle doelgroepen langer in het gewoon onderwijs kunnen meevolgen op een kwaliteitsvolle en zinvolle manier. Al zal buitengewoon onderwijs ook altijd nodig blijven, in een aantal gevallen als een tijdelijke oplossing en in andere gevallen als een oplossing voor een langere periode. Als we kijken naar het aandeel van type 1 en 8, dan blijkt dat het belangrijk is om na te denken over welke maatregelen er in scholen nodig zijn om minstens een deel van die leerlingen terug te laten aansluiten in het gewoon onderwijs. Uiteraard zijn er leerlingen met een attest type 1/8 die vrij ernstige en hardnekkige problemen hebben en waarbij het wel nodig en wenselijk is dat ze een aanbod binnen buitengewoon onderwijs kunnen blijven krijgen. Het vestigen van de aandacht op deze cijfers is geen pleidooi tegen buitengewoon onderwijs of tegen bepaalde types, wel een verwijzing naar objectieve gegevens om ons even te doen stilstaan bij de huidige situatie in Vlaanderen. Typologie buitengewoon onderwijs De meest zichtbare wijzigingen in het M-decreet betreffen de types buitengewoon onderwijs. Al jaren wordt gesteld dat de huidige indeling sterk verouderd is. De types blijven in het nieuwe decreet bestaan, maar er zijn toch enkele belangrijke wijzigingen. Box 1 geeft een volledig overzicht van de nieuwe typologie in het buitengewoon onderwijs. Veranderingen in typologie 1. Type basisaanbod. De huidige types 1 en 8 worden samengevoegd tot een type basisaanbod. Om toegang te verkrijgen tot dit basisaanbod moet niet meer voldaan zijn aan een aantal stoorniscriteria (licht verstandelijke beperking of leerstoornis), maar moet er sprake zijn van duidelijke onderwijsbehoeften. Die onderwijsbehoeften moeten van dien aard zijn dat de aanpassingen die nodig zijn disproportioneel of onvoldoende zijn om de leerling te blijven meenemen binnen het gemeenschappelijk curriculum. Men verlaat hier dus duidelijk het medischdeficitmodel (er wordt niet verwezen naar percentielen of IQ-scores en ook niet naar diagnoses) en verschuift de focus naar een sociaal model. Daarbij komen ook de barrières in beeld die voor leerlingen aanwezig zijn in de onderwijsomgeving om op een gelijkwaardige manier te kunnen blijven participeren. Dit is een opportuniteit, maar tegelijk een mogelijke valkuil. 2. Toelatingscriteria type 2, 3, 4, 5, 6, 7. De types 2 tot en met 7 blijven bestaan, maar de toelatingscriteria zijn gewijzigd. In een aantal gevallen met een verruiming van de doelgroep tot gevolg, in een aantal gevallen is er duidelijk een verenging van de doelgroep te verwachten. Mogelijke verruiming Bij type 4, type 6 en type 7 auditieve beperking zijn restcategorieën toegevoegd. Deze restcategorieën maken het mogelijk dat leerlingen met heel duidelijke beperkingen op schools functioneren en met een medisch objectiveerbare problematiek die niet duidelijk te vatten is onder de andere genoemde criteria, toch toegang kunnen krijgen tot deze types. In een aantal gevallen kan dit dus tot een verruiming leiden van de doelgroepen die tot nu toe onder deze types vielen. Het toevoegen van de groep kinderen met ontwikkelingsdysfasie of kinderafasie aan type 7 is ook een verruiming ten aanzien van de huidige regelgeving. In realiteit werd voor deze kinderen en jongeren al een hele tijd een aanbod gerealiseerd binnen type 7, maar ten aanzien van de huidige regelgeving is dit een verruiming. Mogelijke verenging Bij type 2 kunnen we spreken van een mogelijke verenging ten aanzien van de huidige praktijk, maar als we vergelijken met de huidige regelgeving is er eigenlijk sprake van een verruiming zowel naar boven toe als naar beneden. In de huidige regelgeving voor type 2 is immers enkel sprake van de kinderen en jongeren met een matig of ernstig verstandelijke beperking. De formulering in het M-decreet includeert ook kinderen en jongeren met een diep verstandelijke beperking en een deel kinderen en jongeren met een Tabel 1. Percentage leerlingen in het buitengewoon en geïntegreerd onderwijs (bron: Departement Onderwijs en Vorming ) Kleuter Lager Secundair Schooljaar GON BuO GON+BuO GON BuO GON+BuO GON BuO GON+BuO

3 BOX 1. NIEUWE TYPOLOGIE IN HET BUITENGEWOON ONDERWIJS Type Basisaanbod: voor kinderen en jongeren voor wie de onderwijsbehoeften dermate zijn en voor wie aantoonbaar blijkt dat de aanpassingen ofwel disproportioneel ofwel onvoldoende zijn om de leerling binnen het gemeenschappelijk curriculum culum te blijven meenemen. Type 2: voor kinderen met een verstandelijke beperking die voldoen aan alle onderstaande criteria: ia: a) Ze hebben significante beperkingen en in het intellectueel functioneren, wat op basis van een psycho- diagnostisch onderzoek tot uiting komt in een totaal intelligentiequotiënt op een gestandaar- diseerde en genormeerde intelligentietest igentietest kleiner of gelijk aan 60, rekening ng houdend met het betrouwbaarheidsinterval. b) Ze hebben significante beperkingen en in het sociale aanpassingsgedrag,, wat op basis van psychodiag- nostisch onderzoek tot uiting komt in een uitslag op een gestandaardiseerde en genormeerde schaal voor sociaal aanpassingsgedrag, die minstens drie standaarddeviaties beneden het gemiddelde ligt ten opzichte van een normgroep van leeftijdgenoten, rekening houdend met het betrouwbaarheidsinterval. c) De functioneringsproblemen zijn ontstaan vóór de leeftijd van 18 jaar. d) Het besluit verstandelijke beperking wordt genomen na een periode van procesdiagnostiek. Type 3: voor kinderen en met een emotionele of gedragsstoornis die niet voldoen aan de criteria van type 2. a) een aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit b) een oppositioneel-opstandige gedragsstoornis c) de gedragsstoornis in enge zin, conduct disorder d) een angststoornis e) een stemmingsstoornis f) een hechtingsstoornis s Type 4: voor kinderen met een motorische beperking,, d.w.z. een uitval in a) de functies van gewrichten en beenderen; enderen; b) de spierfuncties, meer bepaald de spierkracht, de tonus en het uithoudingsvermogen, met gedeeltelijke of volledige uitval van: een van de of beide bovenste of onderste ledematen; de linkerzijde, de rechterzijde of beide zijden; de romp; overige; c) de bewegingsfuncties; d) een door medische diagnostiek geobjectiveerde problematiek met weerslag op het beweginggerelateerd functioneren die niet terug te brengen is tot criterium a) tot en met c) maar met een duidelijke impact op schoolse activiteiten. Type 5: voor kinderen die opgenomen zijn in een ziekenhuis, een residentiële setting of verblijven in een preventorium. Kinderen in type 5 beantwoorden aan an alle onderstaande voorwaarden: a) De medische, psychiatrische of residentiële opvang of begeleiding laat niet toe dat de kinderen voltijds in een school aanwezig zijn. b) De kinderen hebben behoefte aan een individueel of geïndividualiseerd iseerd aanbod dat in de residentiële omgeving verstrekt wordt. Type 6: voor kinderen met visuele e beperkingen. De gezichtsstoornis s beantwoordt aan an minstens een van de volgende criteria: a) een optimaal gecorrigeerde gezichtsscherpte die kleiner dan of gelijk is aan 3/10 voor het beste oog; b) een of meer gezichtsvelddefecten die meer dan 50% van de centrale zone van 30 beslaan of die het gezichtsveld concentrisch tot minder dan 20 verkleinen; c) een volledige altitudinale hemianopsie, een oftalmoplegie, een oculomotorische apraxie of een oscillopsie; d) een ernstige gezichtsstoornis s die uit een geobjectiveerde cerebrale pathologie voortvloeit, zoals cerebra- le visuele inperking; e) een door een oogarts geobjectiveerde eerde visuele problematiek die niet tot criterium a) tot en met d) terug te brengen is, maar met een duidelijke impact op schoolse activiteiten. Type 7: voor kinderen met een auditieve beperking of een spraak- en taalstoornis. Kinderen met een spraak- en taalstoornis die ook voldoen aan de criteria van type 2 kunnen niet naar type 7 worden verwezen. Criteria voor auditieve beperking: a) Volgens de Fletcherindex een gemiddeld gehoorverlies hebben voor de frequenties 500, 1000 en 2000 Hz van 40 db of meer voor het beste e oor zonder correctie. b) Als de Fletcherindex minder dan 40 db bedraagt: een foneemscore van 80% of minder hebben bij de spraakaudiometrie met woorden met een medeklinker klinker medeklinkersamenstelling bij 70 db geluidsterkte. c) Een door een neus-, keel- en oorarts geobjectiveerde auditieve problematiek hebben die niet terug te brengen is tot criterium a) of b), maar met een duidelijke impact op schoolse activiteiten. Criteria spraak- of taalstoornis: a) Voor leerlingen jonger dan 6 jaar: kinderafasie met een terugval in de taalontwikkeling of een vermoeden van ontwikkelingsdysfasie, gebaseerd erd op de vaststelling van een zeer moeizame spraak- en taalontwikke- ling en met een duidelijke impact op schoolse activiteiten. b) Voor leerlingen vanaf 6 jaar: diagnose ontwikkelingsdysfasie of kinderafasie. Type 9: voor kinderen met een autismespectrumstoornis die niet voldoen aan de criteria voor type 2. licht verstandelijke beperking. Het IQ-criterium in het M-decreet (nl. IQ 60) zorgt er immers voor dat ook een deel van de leerlingen met een licht verstandelijke beperking mogelijk in aanmerking kan komen voor type 2 (om tegemoet te komen aan de huidige realiteit). Echter, het criterium voor sociaal aanpassingsgedrag voor type 2 (lager dan 3 SD onder het gemiddelde) wordt niet mee opgetrokken in het M-decreet. Voor licht verstandelijke beperking is het criterium m.b.t. sociaal aanpassingsgedrag immers: lager dan 2 maar hoger dan 3 SD onder het gemiddelde. In welke mate dit voor problemen zal zorgen is nog niet duidelijk, omdat we momenteel te weinig zicht hebben of de huidige leerlingen binnen type 2 op dit criterium al dan niet uitvallen. Zowel op niveau basisonderwijs als op niveau secundair onderwijs (gezien finaliteit van de opleidingsvormen) dient zeker goed opgevolgd te worden welke implicaties de verdere uitrol van het M-decreet hebben voor de populatie binnen type 2. Voor type 3 zal de verenging zich vooral op niveau basisonderwijs voordoen, gezien in het M-decreet de verplichting van een multidisciplinair onderzoek en duidelijke diagnose opnieuw is ingevoerd. De verplichte aanwezigheid van een diagnose is er altijd geweest voor secundair onderwijs, maar was weggevallen voor basisonderwijs sedert de invoering van het decreet basisonderwijs in Nieuw type 9. We hadden in totaal 8 types buitengewoon onderwijs en we blijven er 8 behouden. Naast de samensmelting van type 1 en 8 komt er een nieuw type bij, met name type 9 voor kinderen en jongeren met een stoornis binnen het autismespectrum. Het gaat daarbij over leerlingen zonder verstandelijke beperking zoals gedefinieerd bij type 2, die met redelijke aanpassingen (binnen gemeenschappelijk curriculum of via studievoortgang op basis van een individueel aangepast curriculum) niet in het gewoon onderwijs kunnen blijven. 4. Gecombineerde problematieken. Voor kinderen en jongeren die in aanmerking komen voor verschillende types, blijft het afwegen welk type BuO meest aangewezen is op basis van de problematiek die het zwaarste doorweegt. Wel heeft de regelgeving bepaald dat kinderen die voldoen aan de criteria voor 36

4 type 2 en bijkomend een autismespectrumstoornis, een gedrags- of emotionele stoornis, of taalstoornis hebben 2, geen toegang hebben tot type 9, type 3 of type 7 doelgroep taalstoornis. Voor leerlingen met een motorische (type 4), visuele (type 6) of auditieve (type 7) beperking die ook zouden voldoen aan de criteria voor type 2, geldt dit uitsluitingscriterium niet. Deze leerlingen kunnen wel een aanbod krijgen in type 4, 6 of 7 als ze daarvoor kiezen. Veranderingen in opleidingsvormen Voor het buitengewoon secundair onderwijs blijven de opleidingsvormen bestaan, maar voor bepaalde opleidingsvormen is de formulering licht gewijzigd. De voornaamste wijziging betreft de toevoeging van arbeidsdeelname bij opleidingsvorm 1 (OV1). Met arbeidsdeelname wordt in deze context niet hetzelfde bedoeld als in de context van leren en werken. Dit begrip moet echter nog verder gedefinieerd worden. Men wil met die wijziging vooral duidelijk maken dat ook leerlingen die een opleiding binnen OV1 volgen, relevante activiteiten kunnen uitvoeren met een productief of dienstverlenend en niet vrijblijvend karakter. Ondersteuning in gewoon onderwijs Ondersteuning vanuit buitengewoon in gewoon onderwijs (beter bekend als GON en ION) blijft met het nieuwe decreet bestaan. Voor een aantal doelgroepen opent het M-decreet mogelijkheden die er binnen de huidige GON-regelgeving niet zijn. Belangrijk is dat we voor een aantal zaken nog moeten wachten op verdere uitvoering Dus het is op dit moment nog niet duidelijk welke mogelijkheden er FORMULERING VAN DE OPLEIDINGSVORMEN: M-decreet: leren denken in termen van aanpassingen in plaats van stoornissen. (Foto Piotr Lewandowski) zullen zijn bij de start van het M-decreet op 1/9/15. We geven hieronder aan welke rechtsgrond het M-decreet bevat voor een aantal doelgroepen binnen GON. 1. Type Basisaanbod Leerlingen die op dit moment overstappen vanuit buitengewoon basisonderwijs type 1 of type 8 naar het 1e jaar secundair onderwijs, konden niet of slechts beperkt aanspraak maken op middelen vanuit het geïntegreerd onderwijs. In het M-decreet is nu een rechtsgrond opgenomen dat het verblijf in buitengewoon basisonderwijs voldoende is om GON-ondersteuning te krijgen in het 1e jaar secundair onderwijs. Ook de leerlingen met een profiel type 8 zullen hier in de toekomst dus beroep op kunnen doen als dat nodig zou blijken. 2. Type 2 - kleuter Het ION-project richt zich enkel op niveau lager en secundair. Daardoor waren tot nu toe de mogelijkheden beperkt om ondersteuning te voorzien op niveau kleuter voor leerlingen die in aanmerking kwamen voor type 2-onderwijs. Het M-decreet bevat de rechtsgrond dat deze leerlingen wel in aanmerking komen voor ondersteuning via geïntegreerd onderwijs Opleidingsvorm 1 (type 2, 3, 4, 6, 7 en 9): gericht op maatschappelijk functioneren en participeren in een omgeving waar in ondersteuning voorzien is en in voorkomend geval op arbeidsdeelname in een omgeving waar in ondersteuning voorzien is. Opleidingsvorm 2 (type 2, 3, 4, 6, 7 en 9): gericht op maatschappelijk functioneren en participeren in een omgeving waar in ondersteuning voorzien is en op tewerkstelling in een werkomgeving waar in ondersteuning voorzien is. Opleidingsvorm 3 (type basisaanbod, 3, 4, 6, 7 en 9): gericht op maatschappelijk functioneren en participeren en op tewerkstelling in het gewone arbeidsmilieu. Opleidingsvorm 4 (type 3, 4, 5, 6, 7 en 9): gericht op maatschappelijk functioneren en participeren, al dan niet in een omgeving waar in ondersteuning voorzien is, en op het aanvatten, binnen de context van het gemeenschappelijk curriculum, van vervolgonderwijs of op tewerkstelling in het gewone arbeidsmilieu, al dan niet met ondersteuning. op basis van hun verslag, maar dit is voorwerp van verdere uitvoering. 3. Type 3 Het M-decreet bevat ook een rechtsgrond dat leerlingen die voldoen aan de criteria voor type 3 onderwijsaanspraak kunnen maken op GON zonder dat ze voorafgaand ook effectief buitengewoon onderwijs volgden. Ook dit is nog afhankelijk van verdere uitvoering van het M-decreet. Een datum vanaf wanneer dit mogelijk wordt, kunnen we op dit moment dus nog niet meegeven. Vanuit het CLB zien we hier zeker een opportuniteit omdat gedrags- en emotionele problemen er net vaak voor zorgen dat schoolteams vastlopen. De mogelijkheid om hier GON te voorzien zonder dat er een verplicht verblijf in BuO aan voorafgaat, zorgt ervoor dat schoolteams ondersteund kunnen worden door scholen BuO met heel wat expertise op vlak van deze problematieken. We hopen dan ook dat met deze maatregel het aantal leerlingen dat effectief in type 3 instroomt op termijn daalt en dat de scholen gewoon onderwijs versterkt worden in hun beleid ten aanzien van leerlingen met gedrags- en emotionele problemen. Deze opportuniteit gaat tegelijk gepaard met een zorg omdat gezien de oplijsting van stoornissen bij de criteria voor type 3 (zie box 1) er toch wel een stijging te verwachten valt in het aantal aanvragen GON, type 3. Dit zal gepaard gaan met een niet te onderschatten werkbelasting voor CLB. We hopen in overleg met alle betrokken partners naar oplossingen te zoeken die het voor iedereen werkbaar maken. In elk geval moet deze maatregel de leerlingen ten goede komen. 37

5 BOX 2. VERKLARENDE WOORDENLIJST DEFINITIES UIT M-DECREET Zorgcontinuüm: opeenvolging van de fasen in de organisatie van de onderwijsomgeving op het gebied van brede basiszorg, verhoogde zorg en uitbreiding van zorg. Brede basiszorg: fase in het zorgcontinuüm waarbij de school vanuit een visie op zorg de ontwikkeling van alle leerlingen stimuleert en problemen tracht te voorkomen door een krachtige leeromgeving te bieden, de leerlingen en systematisch op te volgen en actief te werken aan het verminderen n van risicofactoren en aan het versterken erken van beschermende factoren. Verhoogde zorg: fase in het zorgcontinuüm waarbij de school extra zorg voorziet onder de vorm van remediërende, differentiërende, compenserende of dispenserende maatregelen, afgestemd op de specifieke onderwijsbehoeften van bepaalde leerlingen, en voorafgaand aan de fase van uitbreiding van zorg. Uitbreiding van zorg: fase in het zorgcontinuüm waarbij de school de maatregelen uit de fase van verhoogde zorg onverkort verderzet et en het CLB een proces van handelingsgerichte diagnostiek opstart. Het CLB richt zich daarbij op een uitgebreide analyse van de onderwijs- en opvoedingsbe- hoeften van de leerling en op de ondersteuningsbehoeften van de leerkracht(en) en ouders met het oog op het formuleren van adviezen voor het optimaliseren van het proces van afstemming van het onderwijs- en opvoedingsaanbod op de zorgvraag van de leerling. Het CLB bepaalt in samenspraak met de school en de ouders welke bijkomende inzet van middelen, hulp of expertise, hetzij ten aanzien van de school of de leerling, al dan niet in zijn context, wenselijk is alsook de omvang en de duur daarvan. Remediërende maatregelen: maatregelen waarbij de school effectieve vormen van aangepaste leerhulp verstrekt binnen het gemeenschappelijk curriculum. Differentiërende maatregelen: maatregelen waarbij de school, binnen het gemeenschappelijk curriculum, een beperkte variatie aanbrengt anbrengt in het onderwijsleerproces om beter tegemoet te komen aan de behoeften van individuele leerlingen erlingen of groepen van leerlingen. Compenserende maatregelen: maatregelen waarbij de school orthopedagogische of orthodidac- tische hulpmiddelen aanbiedt, waaronder technische hulpmiddelen, waardoor de doelen van het gemeenschappelijk curriculum of de doelen die na dispensatie voor de leerling bepaald zijn, bereikt kunnen nen worden. Dispenserende maatregelen: maatregelen waarbij de school doelen toevoegt aan het gemeen- schappelijk curriculum of de leerling vrijstelt van doelen van het gemeenschappelijk curriculum en die, waar mogelijk, vervangt door gelijkw jkwaardige doelen, in die mate dat ofwel de doelen voor de studiebekrachtiging in functie van de finaliteit t voor het onderwijsniveau ofwel de doelen voor het doorstromen naar het beoogde vervolgonderwijs, nog in voldoende mate kunnen bereikt worden. Gemeenschappelijk curriculum: de goedgekeurde leerplannen die ten minste herkenbaar de doelen bevatten die noodzakelijk zijn om de eindtermen te bereiken of de ontwikkelingsdoelen na te streven en de schoolgebonden planning voor het nastreven van de leergebiedoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelen. n. Disproportionaliteit/disproportioneel: tioneel: onredelijkheid van aanpassingen aangetoond na een proces van afweging met toepassing van de criteria als vermeld in artikel 2, 2 en 3, van het Protocol van 19 juli 2007 betreffende het begrip redelijke aanpassingen in België krachtens de wet van 25 februari 2003 ter bestrijding van discriminatie en tot wijziging van de wet van 15 februari 1993 tot oprichting van een Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding. Leerling met specifieke onderwijsbehoeften: leerling met langdurige en belangrijke participatie- problemen die te wijten zijn aan het samenspel tussen: a) een of meerdere functiebeperkingen ngen op mentaal, psychisch, lichamelijk of zintuiglijk vlak; b) beperkingen bij het uitvoeren van activiteiten; c) persoonlijke en externe factoren. 4. Type 7 taalstoornis Gezien leerlingen met ontwikkelingsdysfasie of afasie opgenomen zijn in de regelgeving, kunnen zij nu ook aanspraak maken op ondersteuning via geïntegreerd onderwijs als ook aan de bijkomende voorwaarden is voldaan. Wat met de huidige leerlingen in geïntegreerd en buitengewoon onderwijs? Alle leerlingen die tijdens het schooljaar GON-begeleiding krijgen of een attest BuO hebben dat hen nog recht geeft op GON, blijven dat recht behouden tot er een wijziging is van niveau, aard of ernst van handicap, aard van integratie of type. Ook de leerlingen die in het buitengewoon onderwijs zitten, mogen in het betreffende type blijven schoollopen tot er een wijziging is van niveau of van type 3. Concreet betekent dit dat voor de huidige GON- en BuO-leerlingen bij een overgang van basis- naar secundair onderwijs de nieuwe spelregels moeten in acht genomen worden. Ook wanneer er binnen een bepaald niveau reden is voor een attestwijziging of wanneer er sprake is van een overgang van een matige handicap naar een ernstige, zal het huidige inschrijvingsverslag vervallen. Leerlingen die verder GON krijgen, zullen dan een gemotiveerd verslag hebben. Leerlingen die de overstap naar BuO maken, zullen een verslag krijgen 4. Een verslag bestaat uit een attest en een protocol ter verantwoording. De term inschrijvingsverslag BuO vervalt (zie box 2). ANDERE BEGRIPPEN (NIET GEDEFINIEERD IN M-DECREET) Verslag: een verslag opgemaakt door CLB dat recht geeft op buitengewoon onderwijs. Dit verslag bestaat uit een attest en protocol ter verantwoording. De Vlaamse regering bepaalt wat dit verslag moet inhouden. Gemotiveerd verslag: een verslag opgemaakt door CLB dat recht geeft op geïntegreerd onderwijs. De regering bepaalt de inhoud van het gemotiveerd verslag. (Deze leerlingen hebben dus géén attest meer.) Inschrijvingsverslag: de term inschrijvingsverslag vervalt voor nieuwe leerlingen in het buitenge- woon onderwijs. Waar deze term nog gebruikt wordt, bedoelt men steeds de leerlingen die nog een attest en protocol hebben gebaseerd op de huidige regelgeving (d.w.z. voor inwerkingtreding van het M-decreet). M-decreet: bijkomende opdrachten voor CLB. (foto Krysztof Szkurlatowski) 38

6 Toelatingscriteria voor buitengewoon onderwijs Nieuw binnen het M-decreet is dat er niet alleen een toelatingscriterium is dat over een stoornis gaat, maar ook een criterium dat gaat over het traject dat al gelopen is binnen de school voor gewoon onderwijs. Het zorgcontinuüm werd namelijk in het decreet geschreven. Vooraleer we tot een verwijzing buitengewoon onderwijs komen, moet er dus ook aangegeven worden dat alle fasen van het zorgcontinuüm werden doorlopen. Enkel en alleen op basis van een stoornis kan een (gemotiveerd) verslag dus niet meer verantwoord worden. We streefden hier de laatste jaren ook al sterk naar (zie Gheysen et al., 2011), maar nu is die voorwaarde ook in regelgeving ingeschreven. Het blijft nog steeds mogelijk om jonge kleuters die voor het eerst naar school gaan rechtstreeks te laten instromen in het buitengewoon onderwijs. Bij deze kinderen moet het CLB-team inschatten in welke mate de aanpassingen disproportioneel of onvoldoende zijn om binnen een gemeenschappelijk curriculum meegenomen te worden of studievoortgang te maken op basis van een individueel curriculum. Het spreekt voor zich dat we voor deze inschatting ook beroep kunnen doen op gegevens en expertise van andere betrokken (bv. COS, CAR). Denken in termen van aanpassingen niet meer in termen van stoornissen Een grote uitdaging voor alle betrokkenen (zowel school, CLB, leerling, ouders en eventuele externen) is het leren denken in termen van aanpassingen en niet meer in termen van stoornissen. We kunnen immers pas overgaan tot de opmaak van een verslag als we op basis van een proces van handelingsgericht samenwerken met de school en ouders kunnen aantonen dat de aanpassingen die de school moet doen om leerlingen te blijven meenemen in een gemeenschappelijk curriculum, disproportioneel of onvoldoende zijn. CLB krijgt de opdracht om de school te ondersteunen bij het doen van redelijke aanpassingen. We zullen daarom nog meer dan in het verleden de gewenste aanpassingen in kaart moeten kunnen brengen (bv. aan de hand van ICF, zie Gheysen, 2013). Op het thema redelijkheid van aanpassingen gaan we hier niet verder in. Meer info daarover is onder andere te vinden in de brochure Met een handicap naar de school van je keuze die op alle centra aanwezig is 5 en de brochure Klaar voor redelijke aanpassingen van de Arteveldehogeschool 6. Andere nieuwigheden Naast een aantal grote wijzigingen, zijn er ook een aantal andere zaken gewijzigd. We sommen ze hier voor de volledigheid op zonder ze verder uit te werken: Overheveling van de opdrachten van de CABO (Commissie Advies Buitengewoon Onderwijs) naar de onderwijsinspectie. Het gaat hier om de vragen naar vrijstelling van leerplicht en permanent onderwijs aan huis. Mogelijkheid om een attest buitengewoon onderwijs in te trekken als aan een aantal voorwaarden niet meer is voldaan. Dit intrekken kan niet zomaar gebeuren, maar de vraag naar intrekken kan wel van alle betrokken partijen komen (school, ouders, leerling, CLB) Er wordt een bemiddelingscommissie opgericht voor die situaties waarbij discussie is over het al dan niet toekennen van een (gemotiveerd) verslag. Inspectie krijgt de opdracht om toezicht te houden op de verwijzingspraktijk van CLB. Er worden middelen voorzien om aan competentieontwikkeling te doen binnen onderwijs. De competentiebegeleiders die met deze middelen aangeworven worden, kunnen ook effectief in scholen en op de klasvloer mee aanwezig zijn om te ondersteunen. Scholen kunnen zich tot deze competentiebegeleiders richten via hun reguliere begeleidingsdienst. WIE HEBBEN WE NODIG OM EEN (GEMOTIVEERD) VERSLAG TE KUNNEN OPMAKEN? Scholen gewoon onderwijs Voor alle types moet er informatie aangeleverd worden door de scholen gewoon onderwijs. We moeten immers motiveren dat een leerling alle fases van het zorgcontinuüm doorlopen heeft. In uitzonderlijke gevallen kan gemotiveerd worden dat het doorlopen van een bepaalde fase niet relevant was, maar ook daarvoor hebben we informatie van scholen nodig. Ook in het kader van GON is informatie van de school nodig over de maatregelen die reeds ingezet zijn. Er moet minstens sprake zijn van compenserende of dispenserende maatregelen om de mogelijkheid van GON te overwegen. Diagnostiek aangeleverd door externen noodzakelijk Type 3 en type 9: gespecialiseerde, door een multidisciplinair team aangeleverde diagnostiek met inbegrip van psychiatrisch onderzoek Type 4: specifi eke medische diagnostiek (niet verder gespecifi ceerd) (type 4) Type 5: een attest dat uitgereikt is door de behandelende geneesheer van de medische of psychiatrische voorziening ofwel door de directeur van de residentiële setting. De Vlaamse regering bepaalt wat het attest moet inhouden. Type 6: specifi eke oogheelkundige diagnostiek Type 7 auditieve beperking: audiologisch onderzoek door een NKO-arts Type 7 spraak- of taalstoornis: multidisciplinair onderzoek door een erkend gespecialiseerd team met minstens een logopedist, een audioloog en NKO-arts. Onder erkend gespecialiseerd team vallen in ieder geval de Centra Ambulante Revalidatie (CAR) en de Centra voor Ontwikkelingsstoornissen (COS). Welke andere diensten mogelijks ook in aanmerking komen, is nog niet helemaal duidelijk. Het spreekt voor zich dat voor deze types de trajecten die leiden tot een verslag langer kunnen duren. Het verdient dan ook aanbeveling om mogelijke onderzoekstrajecten bij deze externe diensten tijdig in te zetten bij vermoeden dat een leerling - aangemeld bij CLB omwille van moeilijkheden op school - tot een van deze doelgroepen zou kunnen behoren. Geen bijkomende diagnostiek door externen noodzakelijk Enkel voor de types Basisaanbod en voor type 2 is er geen bijkomende diagnostiek van externen noodzakelijk. Voor deze types beoordeelt CLB op basis van de informatie van de school en de gegevens uit het CLB-dossier in welke mate de leerling voldoet aan alle voorwaarden. 39

7 Er worden vier voltijdse detacheringen voorzien om Prodia (zie en ICF verder te ontwikkelen en te implementeren. De gemachtigde instanties die tot en met dit schooljaar ook inschrijvingsverslagen BuO konden afleveren (COS, K-diensten ) vallen weg. Deze diensten kunnen dus geen attesten meer schrijven voor GON of BuO. Ze blijven uiteraard wel een belangrijke partner voor wat betreft het luik diagnostiek. Het zal erop aankomen om goed samen te werken in het belang van de leerling. Een aantal zorgen vanuit CLB-perspectief Onze zorg gaat in eerste instantie uit naar een aantal leerlingen waarbij het aanbod mogelijk niet (meer) toereikend zal zijn. We denken hierbij vooral aan die leerlingen die door de nieuwe formulering van de criteria van type 2 uit de boot dreigen te vallen (zie mogelijke verenging bij type 2, zoals eerder vermeld). Een tweede zorg gaat naar onze medewerkers op het veld die er opnieuw een aantal opdrachten bij krijgen, zonder dat dit gepaard gaat met meer middelen of meer personeel. Bij het type 1 basisaanbod werd een verplichte evaluatie ingevoerd. Het invoeren van die verplichte evaluatie is principieel een goede zaak, maar betekent evengoed dat bij het verlengen van dit verblijf (op niveau basisonderwijs na 2 jaar, op niveau secundair onderwijs na de opleidingsfase) de CLB-teams dit opnieuw moeten motiveren in een verslag. CLB-teams werkzaam in type basisaanbod zullen dus geconfronteerd worden met een verhoging van het aantal verslagen, gezien niet alle leerlingen die nood hebben aan type basisaanbod in staat zullen zijn om na 2 jaar de terugkeer naar het gewoon onderwijs te maken. diagnose geraken, het type basisaanbod als alternatief zou kunnen voorgesteld worden. Dat kan eerder contraproductief werken: het zal vaker gaan om leerlingen die niet in staat zijn om na twee jaar terug aan te sluiten bij gewoon onderwijs en deze leerlingen zullen vaak ook expertise nodig hebben die niet altijd aanwezig is in scholen type basisaanbod. Het zal belangrijk zijn om bij deze leerlingen en hun gezinnen het traject in functie van verdere diagnostiek lang genoeg te laten lopen en niet te snel naar het alternatief type basisaanbod te verwijzen. En tot slot ook is er nog een zorg betreffende de rechten van kinderen met beperkingen en hun ouders. In het decreet blijft voorzien dat kinderen en jongeren met een verslag die zich willen inschrijven in een school gewoon onderwijs, dit doen onder ontbindende voorwaarde. Scholen hebben dus het recht om deze inschrijving te ontbinden als ze na grondige afweging kunnen motiveren dat de aanpassingen die nodig zijn disproportioneel of onvoldoende zijn. Daarnaast maakt het decreet ook mogelijk dat een school voor een leerling die al ingeschreven is en in de loop van zijn traject een verslag krijgt, na overleg met ouders, CLB en de klassenraad en motivering van onredelijkheid van aanpassingen, de inschrijving kan ontbinden voor het komende schooljaar. We hopen dat van deze mogelijkheid geen misbruik gemaakt zal worden. Vanuit CLB pleiten wij in elk geval voor een degelijk, handelingsgericht traject waarbij in overleg met alle betrokkenen alle mogelijke alternatieven in beeld worden gebracht. We vragen in dit overleg ook een eerlijke boodschap aan ouders. We hopen dat er geen druk zal gezet worden op CLB om een verslag op te maken voor een leerling bij wie het traject moeilijk loopt, maar dat we met alle betrokkenen samen kunnen zoeken naar een oplossing waarin iedereen zich kan vinden. REFERENTIES CENTRUM VOOR GELIJKHEID VAN KANSEN EN RACISMEBESTRIJDING (2013). Met een handicap naar de school van je keuze. Redelijke aanpassingen in het onderwijs. eke-onderwijsbehoeften/brochurecgkr.pdf GHEYSEN, T. (2013). International Classifi cation of Functioning (ICF): een speed date. Caleidoscoop, 25(6), GHEYSEN, T., SCHULPEN, Y., BAROEN, A., HUBRECHT, V., RENCKENS, K., & VAN DE WIELE, J. (2011). Attestering Buitengewoon Onderwijs (BuO)en Advies Geïntegreerd Onderwijs (GON)... een netoverstijgende visie. Caleidoscoop, 23(6), 16. MEIRSSCHAUT M., MONSECOUR, F., & WILSSENS, M. (2013). Klaar voor redelijke aanpassingen. Een leidraad. Gent, Arteveldehogeschool. uploads/2/4/0/1/ /klaar_voor_redelijke_ aanpassingen_een_leidraad.pdf 1 Meer info over VN-verdrag: specifi eke-onderwijsbehoeften/leerzorg/vn/verdrag.pdf 2 Indien de diagnostiek goed is gebeurd, zou een dubbele diagnose verstandelijke beperking / taalstoornis niet mogen voorkomen. Bij kinderen met verstandelijke beperking kunnen wel ernstige taalproblemen voorkomen bovenop de verstandelijke beperking, maar dan spreekt men niet meer over een taalstoornis. 3 Met wijziging van type bedoelen we hier het vaststellen van de nood om leerlingen aan een andere doelgroep toe te wijzen, bv. leerlingen die naast een auditieve beperkingen ook ASS blijken te hebben (attestwijziging van type 7 naar type 9) of die naast een gedragsstoornis ook een visuele beperking blijken te hebben (attestwijziging van type 3 naar type 6). Het ontstaan van type 9 betekent niet dat alle leerlingen met ASS op 1/9/15 een nieuw attest type 9 moeten krijgen. Voor deze groep is sprake van een geleidelijke invoering. Bij wijziging van niveau moeten leerlingen een attestwijziging krijgen, maar binnen eenzelfde niveau kunnen ze hun oude attest blijven behouden. 4 Op het moment dat dit artikel geschreven werd (juni 2014), moesten de uitvoeringsbesluiten over de concrete inhoud van deze verslagen nog opgesteld worden. 5 eke-onderwijsbehoeften/brochurecgkr.pdf 6 klaar_voor_redelijke_aanpassingen_een_leidraad.pdf Een derde zorg heeft vooral te maken met het verschil in aard van de toelatingscriteria voor type basisaanbod enerzijds (met accent op onderwijsbehoeften) en de toelatingscriteria voor de andere types anderzijds (nog sterk vertrekkende vanuit het medisch deficitmodel). De vrees bestaat dat voor leerlingen die aangewezen zijn op een van de laatstgenoemde types, maar die niet (tijdig) aan een 40