Adviesrapport accreditatie hbo-masteropleiding Leraar Aardrijkskunde. Voltijd, deeltijd, duaal. Fontys Lerarenopleiding Tilburg

Transcriptie

1 Adviesrapport accreditatie hbo-masteropleiding Leraar Aardrijkskunde Voltijd, deeltijd, duaal Fontys Lerarenopleiding Tilburg

2

3 Lange Voorhout ED Den Haag T (070) F (070) I E info@hobeon.nl Adviesrapport accreditatie hbo-masteropleiding Leraar Aardrijkskunde Voltijd, deeltijd, duaal Fontys Lerarenopleiding Tilburg Croho-nummer: Hobéon Certificering BV Datum: 30 november 2010 Auditteam: drs. R.B van der Herberg prof. dr. K. Boersma prof. dr. H. van den Bergh drs. P.J. Ronner prof. dr. R. van der Vaart O. Orlandini R. v.d. Linden Secretarissen: drs. G.W.M.C. Broers G.C. Versluis

4

5 INHOUDSOPGAVE DEEL MANAGEMENT SAMENVATTING Integraal advies Samenvattende beoordeling 3 2. INLEIDING 7 3. KARAKTERISTIEK VAN DE OPLEIDING 9 4. VORIGE ACCREDITATIE 11 DEEL ONDERWERPEN EN FACETTEN NVAO-ACCREDITATIEKADER Doelstellingen opleiding 13 Facet 1.1. Domeinspecifieke eisen 13 Facet 1.2. Niveau: master 15 Facet 1.3. Oriëntatie hbo Programma 17 Facet 2.1. Eisen hbo 17 Facet 2.2. Relatie tussen doelstellingen en inhoud programma 22 Facet 2.3. Samenhang programma 24 Facet 2.4. Studielast 26 Facet 2.5. Instroom 28 Facet 2.6. Duur 30 Facet 2.7. Afstemming tussen vormgeving en inhoud 31 Facet 2.8. Beoordeling en toetsing Inzet van personeel Facet 3.1. Eisen hbo Facet 3.2. Kwantiteit personeel 37 Facet 3.3. Kwaliteit personeel Voorzieningen 41 Facet 4.1. Materiële voorzieningen 41 Facet 4.2. Studiebegeleiding Interne kwaliteitszorg 45 Facet 5.1. Evaluatie resultaten Facet 5.2. Maatregelen tot verbetering Facet 5.3. Betrekken van medewerkers, studenten, alumni en beroepenveld Resultaten 51 Facet 6.1. Gerealiseerd niveau 51 Facet 6.2. Onderwijsrendement OORDEELSCHEMA BIJLAGEN 57 BIJLAGE I Programma en gesprekspartners 59 BIJLAGE II Kwantitatieve gegevens van de opleiding 69 BIJLAGE III Curricula Vitae en onafhankelijkheidsverklaringen auditoren 71 BIJLAGE IV Werkwijze, beoordelingsprocedure en beslisregels 83

6

7 DEEL 1 1. MANAGEMENT SAMENVATTING 1.1. Integraal advies Hobéon Certificering adviseert de NVAO, de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie, de aangegeven hbo-masteropleiding Leraar Aardrijkskunde, verzorgd door Fontys Lerarenopleiding Tilburg, croho-nummer in al haar varianten te accrediteren. Dit advies wordt in onderhavig rapport gefundeerd. Algemene gegevens Naam van de instelling: Naam van de opleiding: Varianten van de opleiding: Locatie van de opleidingen: Fontys Lerarenopleiding Tilburg hbo-masteropleiding Leraar Aardrijkskunde voltijd, deeltijd en duaal Tilburg Naam VBI: Hobéon Certificering b.v. Datum visitatie: 25, 26, 27 mei Datum adviesrapport: 30 november 2010 Beoordelingskader Het bij het onderzoek gehanteerde beoordelingskader is het Accreditatiekader bestaande opleidingen hoger onderwijs Nederland (14 februari 2003). Samenstelling auditteam Bij deze audit is gebruik gemaakt van een kern-auditteam naast een vakspecifiek auditteam dat de verschillende masteropleidingen Leraar heeft beoordeeld. Kernteamleden maakten ook onderdeel uit van de vakspecifieke auditteams. Het totale auditteam dat de masteropleidingen Leraar van Fontys Hogeschool Tilburg bestond uit de volgende personen: De heer drs. R.B.van der Herberg*, voorzitter auditteam 1 ; De heer drs. P.J. Ronner*, werkvelddeskundige; De heer drs. H. Claessen, werkvelddeskundige; De heer drs. H. van Asseldonk; werkvelddeskundige; De heer prof. dr. van den Bergh*, vakdeskundige Nederlands; De heer dr. Kwakernaak, vakdeskundige Vreemde talen; Mevrouw drs. A. Bens, vakdeskundige Maatschappijleer; De heer drs. H. Beliën, vakdeskundige Geschiedenis; De heer prof. dr. R. van der Vaart, vakdeskundige Aardrijkskunde; De heer drs. A. Hoevers, vakdeskundige Economie; De heer prof. dr. K.T. Boersma*, vakdeskundige Biologie; De heer prof. dr. G. Zwaneveld, vakdeskundige Wiskunde; De heer prof. dr. H. Eijkelhof vakdeskundige Scheikunde en Natuurkunde. 1 De met een asterisk gemarkeerde auditoren maakten deel uit van het kernteam. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo-masteropleiding Leraar Aardrijkskunde FLOT, 1.1 1

8 Mevrouw G.C. Versluis, secretaris; Mevrouw drs. P. Betlem, secretaris; De heer drs. G.W.M.C. Broers*, secretaris. Mevrouw O. Orlandini*, student; De heer R. van der Linden, student; De heer E. Jackson, student. Dhr. Van der Herberg, vanouds sociaal geograaf, heeft ruime ervaring op het terrein van het auditeren van opleidingen in het hoger onderwijs. Zo heeft hij vorig jaar de tweedegraads lerarenopleidingen beoordeeld van de Hogeschool van Amsterdam en van Fontys Hogescholen (FLOT). Ook beschikt hij over relevante onderwijservaringen als voormalig schoolleider van een grote onderwijsorganisatie in het midden van het land. Dhr. Ronner studeerde Duitse Letterkunde en Germanistiek, werkte in de periode als vestigingsmanager en daarna als rector en vanaf 2005 als centraal directeur van middelbare scholen. Daarnaast heeft hij zitting in verschillende besturen zoals de VO-Raad, het sectorbestuur Onderwijs Arbeidsmarkt, als voorzitter van de Scholenraad vmbovakcollege Amersfoort. Dhr. Boersma was vanaf 1997 tot zijn emeritaat in juli 2010 hoogleraar Didactiek van de Biologie aan de Universiteit Utrecht (UU). Binnen de UU was hij voorzitter van het opleidingsbestuur Masteropleiding Science Education & Communication en directeur van het Freudenthal Instituut. Op dit moment is hij o.a. voorzitter van de Commissie Vernieuwing Biologieonderwijs en de Raad voor Aard- en Levenswetenschappen van de KNAW. Dhr. Van den Bergh studeerde Psychologie aan de Universiteit van Amsterdam. Hij volgde een visiting fellowship aan de University of California, Los Angeles, en aan Princeton begin jaren negentig en werkte bij het Cito, de Inspectie van het Onderwijs en de UU. Sinds 2006 is hij bijzonder hoogleraar Toetsing en Didactiek van het Taalonderwijs. Dhr. Van der Vaart is decaan van het University College van de Universiteit Utrecht (UU). Hij was jarenlang onderwijsdirecteur van de bachelor- en masteropleidingen Sociale Geografie en Planologie van de UU. In de periode was hij bijzonder hoogleraar Geografie en Aardrijkskundeonderwijs. In die functie heeft hij zich onder meer beziggehouden met het ontwikkelen van nieuwe examenprogramma s Aardrijkskunde voor havo en vwo. In zijn onderzoek heeft Van der Vaart zich met name gericht op: inhoudelijke kwaliteit van (aardrijkskunde)onderwijs. De heer Van der Vaart was lid van de commissie Van Oostrom die de historische en culturele canon heeft ontwikkeld. Mevr. Orlandini is tweedejaars student Engels aan de voltijds tweedegraads lerarenopleiding van de Hogeschool van Amsterdam en studeerde hiervoor drie jaar tandheelkunde en een jaar psychologie. Dhr. Van der Linden is derdejaars duaal student Geschiedenis aan de tweedegraads lerarenopleiding van de Hogeschool van Amsterdam. Dhr. Broers heeft afgelopen twee jaren ruime ervaring opgedaan bij de visitatie van Pabo s en tweedegraads lerarenopleidingen. In dit traject fungeerde hij als coördinerend secretaris. Mevr. Versluis heeft evenals dhr. Broers afgelopen twee jaren ruime ervaring opgedaan bij de visitatie van de Pabo s en tweedegraads lerarenopleidingen. Zij was voorheen leerkracht en teamleider in het speciaal basisonderwijs en senior beleidsmedewerker Welzijn & Onderwijs bij de gemeente Bodegraven. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo-masteropleiding Leraar Aardrijkskunde FLOT, 1.1 2

9 1.2. Samenvattende beoordeling Hobéon Certificering baseert het advies tot accreditatie van de hbo-masteropleiding Leraar Aardrijkskunde op de volgende overwegingen: Algemeen beeld Het auditteam heeft geconstateerd, dat de masteropleidingen van FLOT een duidelijke missie hebben geformuleerd, toegelicht in een van de centrale documenten binnen de opleidingen: Vakkundig, Vaardig, Vindingrijk. Op basis hiervan zijn accenten gelegd op vakinhoud en onderzoek. De masteropleidingen richten zich op de brede rol die de eerstegraads docent vervult binnen het voortgezet hoger onderwijs. De opleidingen besteden, behalve aan de vakinhoud, daarom ook aandacht aan de verantwoordelijkheid van de als master opgeleide docent voor de ontwikkeling en innovatie van het onderwijs binnen de vaksectie en de school. Naast het vervullen van de brede docentrol zal de eerstegraads leraar steeds nadrukkelijker als teamworker, onderzoeker en ontwikkelaar van leermiddelen gaan functioneren. Het lectoraat leerstrategieën speelt een belangrijke rol binnen de masteropleidingen door actuele kennis te generen en deze te laten doorwerken in de onderwijsprogramma s. Een aantal (recentelijk) gepromoveerde en door de opleidingen aangetrokken docenten helpen eveneens het curriculum actueel te houden. Doelstellingen opleiding: voldoende Het oordeel van het auditteam over alle facetten van dit onderwerp is positief. De volgende overwegingen hebben tot dat oordeel geleid. Sinds 2008 zijn de masteropleidingen Leraar bezig met de overgang van het hanteren van eindkwalificaties gekoppeld aan beroepsrollen naar het hanteren van de competenties van de Stichting Beroepskwaliteit Leraren (de zgn. SBL-competenties) inclusief bekwaamheidseisen in combinatie met een landelijke, vakspecifieke kennisbasis. De masteropleidingen Leraar van FLOT hebben de competenties op masterniveau helder beschreven en deze geoperationaliseerd in meerdere bekwaamheidseisen. Deze zijn geordend volgens de vijf Dublin Descriptoren, waarmee de opleidingen het masterniveau borgen. De opleidingen hebben regelmatig overleg over de eisen die gesteld worden aan de afgestudeerden met vakgenoten en de beroepspraktijk, waaronder de Wetenschappelijke Raad van Advies. Via laatstgenoemde partij zoeken de opleidingen nadrukkelijk aansluiting bij universiteiten, met name op het terrein van onderzoeksbekwaamheden binnen vakdidactiek en onderwijskunde. Daarnaast overlegt de opleiding Aardrijkskunde regelmatig met de eigen werkveldcommissie. Sterk van de opleiding Aardrijkskunde vindt het auditteam tevens, dat zij als extra ijking de eindkwalificaties heeft vergeleken met de kennisbasis van de universitaire lerarenopleiding Geografie en de MA in Geography Education van de University of Londen. Twee facetten van onderwerp 1 Doelstellingen opleiding worden als goed beoordeeld voor deze opleiding, wat een kwalificatie goed voor dit onderwerp rechtvaardigt. Dit wordt als extra aantekening bij het oordeel gevoegd. Programma: voldoende Het oordeel van het auditteam over alle facetten van dit onderwerp is positief. De volgende overwegingen hebben tot dat oordeel geleid. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo-masteropleiding Leraar Aardrijkskunde FLOT, 1.1 3

10 De masteropleidingen Leraar hebben de eindkwalificaties in duidelijke leerdoelen en indicatoren vertaald. Het auditteam heeft o.a. een aantal generieke en vakspecifieke toetsen bestudeert. Zodoende heeft kunnen constateren dat de opleidingen de eindkwalificaties op een valide en betrouwbare wijze toetsen en beoordelen. De toetscommissies van de opleidingen spelen bij de kwaliteitsborging een belangrijke rol. De opleidingsprogramma s zijn actueel, samenhangend en zorgen ervoor dat de studenten kennis en vaardigheden op masterniveau kunnen ontwikkelen. Dit gebeurt aan de hand van de generieke programmaonderdelen Algemene professionele vorming ( APV ), Voorbereiding onderzoek, Stage en een vakspecifiek deel per opleiding. Zo wordt de student bijvoorbeeld bij Voorbereiding onderzoek' verschillende onderzoeksmethoden en technieken aangereikt en wordt tijdens hoor- en werkcolleges ingegaan op theoretische inzichten uit de literatuur, die vervolgens worden gebruikt voor de analyse van praktijkcasussen. Binnen de stage, die veelal plaatsvindt op de school waar de student reeds werkzaam is, oefent de student zijn pedagogische en didactische beroepsvaardigheden. Binnen het vakspecifieke deel van de opleiding Aardrijkskunde worden o.a. vraagstukken en leerinhouden uit het schoolvak Aardrijkskunde in de tweede fase bestudeerd en besteedt de opleiding veel aandacht aan het zelf ontwikkelen van lessen, zodat ook de vakspecifieke vaardigheden goed ontwikkeld kunnen worden. Binnen het didactisch concept, dat is gebaseerd op het competentiegericht leren maken, alle opleidingen gebruik van het dubbele bodem-principe, waarbij gebruikte en geproduceerde materialen en tijdens de cursussen opgedane ervaringen direct of met een vertaalslag inzetbaar worden gemaakt voor de eigen (toekomstige) onderwijsverstrekking van de student. Dit vindt het auditteam heel sterk en ook studenten zijn daarover tevreden. Het programma vindt het auditteam voldoende studeerbaar met een gemiddelde studielast van twintig uur per week, waaronder gemiddeld zes tot acht contacturen op de opleiding. Dat alle lessen op één dag gepland staan is voor de studenten ideaal. Door de combinatie van werk, studie en gezin, vinden studenten de studie wel zwaar. Inzet van Personeel: voldoende Het oordeel van het auditteam over alle facetten van dit onderwerp is positief. De volgende overwegingen hebben tot dat oordeel geleid. De studieprogramma s voor de masteropleidingen worden uitgevoerd door een vaste groep kerndocenten per opleiding. De docenten, die de generieke en vakspecifieke lessen verzorgen hebben regelmatig contact met het werkveld of zijn daarin nog werkzaam. Bij de opleiding Aardrijkskunde heeft een substantieel deel van de docenten gewerkt in het vo en alle docenten hebben een eerstegraads hbo- of wo-opleiding, wat het auditteam essentieel beschouwt voor het kunnen verzorgen van een masteropleiding. Dat bij de opleiding Aardrijkskunde één docent is gepromoveerd en één docent bezig is met zijn promotietraject, vindt het auditteam goed. Deze docenten leveren een belangrijke bijdrage aan de inhoud van de master en bij de begeleiding van de studenten bij het doen van onderzoek, zo is tijdens de audit gebleken. De opleidingen zorgen ervoor dat de kwaliteit van docenten goed is geborgd door scholingsplannen en het competentiemanagement van docenten op team- en op FLOT-niveau. Alle docenten van de opleiding Aardrijkskunde hebben de afgelopen jaren aantoonbaar gewerkt aan het bevorderen van hun eigen deskundigheid, o.a. door trainingen begeleidingsvaardigheden, het volgen van een (vakspecifieke) wo-masteropleiding en via gezamenlijke studieweken. Studenten Aardrijkskunde zijn zeer tevreden over de kwaliteit van hun docenten, hun vakinhoudelijke kennis en kennis van de beroepspraktijk. Twee facetten van onderwerp 3 Inzet van Personeel worden als goed beoordeeld voor deze opleiding, wat een kwalificatie goed voor dit onderwerp rechtvaardigt. Dit wordt als extra aantekening bij het oordeel gevoegd. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo-masteropleiding Leraar Aardrijkskunde FLOT, 1.1 4

11 Voorzieningen: voldoende Het oordeel van het auditteam over alle facetten van dit onderwerp is positief. De volgende overwegingen hebben tot dat oordeel geleid. Het gebouw waar de FLOT gevestigd is en de voorzieningen daarbinnen zijn recentelijk vernieuwd. De hbo-masteropleidingen Leraar maken gebruik van een digitale leeromgeving die altijd en overal bereikbaar is, zowel op de studiecomputers als thuis. De structurele studiebegeleiding bestaat vooral uit het systematisch voeren van studievoortganggesprekken. De studieloopbaanbegeleider en de masterstudent kunnen in overleg de studieplanning bijsturen. De informatievoorziening is voldoende met het oog op de studievoortgang. Interne Kwaliteitszorg: voldoende Het oordeel van het auditteam over alle facetten van dit onderwerp is positief. De volgende overwegingen hebben tot dat oordeel geleid. Gebleken is dat de FLOT op generiek niveau beschikt over een werkend systeem van kwaliteitszorg toegespitst op de specifieke masteropleidingen. Daarbij zijn zowel interne partijen, zoals docenten en studenten, maar ook externe partijen, i.c. het onderwijsveld en de wetenschap (in de vorm van de Wetenschappelijk Raad van Advies) betrokken. De lijnen binnen de opleidingen zijn kort. De opleidingen binnen FLOT worden periodiek geëvalueerd, mede aan de hand van toetsbare streefnormen. Studenten en auditteam zijn wel van mening, dat vanwege evaluatiemoeheid en de daaruit volgende lage respons, er minder vaak geëvalueerd zou moeten worden. Aan de hand van de uitkomsten van de evaluaties heeft de opleiding Aardrijkskunde aantoonbaar verbetermaatregelen getroffen. Zo is de module Landschapsecologie II gewijzigd en zijn de eisen aan de studenten bij een tweetal andere modulen vooraf verhelderd. Resultaten: voldoende Het oordeel van het auditteam over alle facetten van dit onderwerp is positief. De volgende overwegingen hebben tot dat oordeel geleid. De opleiding borgt dat de studenten die afstuderen het gewenste hbo-masterniveau hebben behaald. Dit toetst de opleiding aan de hand van de stage en het praktijkonderzoek. De realisatie van de vakspecifieke eindkwalificaties toetst de opleiding door middel van een mix van toetsen bij de vakspecifieke onderdelen. De student moet op basis van de stage aantonen dat hij de opleidingscompetenties beheerst en in staat is vakkennis en vakdidactiek te integreren. Bij het praktijkonderzoek moet de student aantonen, dat hij zelfstandig problematieken/thematieken kan onderkennen en onderzoeksmatig kan benaderen. Het auditteam heeft geconstateerd, dat het praktijkonderzoek zich vaak sterk richt op het mesoniveau van de onderwijsorganisatie waar studenten werkzaam zijn. Het auditteam zou het toejuichen als het accent komt te liggen op vakdidactische praktijkonderzoeken. Dit heeft, zo is gebleken, ook al enige tijd de aandacht van de masteropleidingen. Die sturen hier al zoveel mogelijk op. De afstudeerwerkstukken van de opleiding Aardrijkskunde die het auditteam bestudeerd heeft, hadden duidelijk hbo-masterniveau. Ze zouden nog in kwaliteit kunnen verbeteren als de begeleider sneller in de beginfase commentaar op de procedurele en (vak)inhoudelijke voortgang van de student zou geven. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo-masteropleiding Leraar Aardrijkskunde FLOT, 1.1 5

12 De masteropleidingen van FLOT hebben de rendementsgegevens van 2002 tot en met 2008 in kaart gebracht. Uit de analyse blijkt, dat het definitieve rendement van de cohorten nog niet kan worden vastgesteld, omdat van elk van deze cohorten nog studenten studeren. Uit studievoortgangsgesprekken die de opleiding voert, blijkt dat studievertraging veelal dezelfde oorzaak heeft als het voortijdig verlaten van de opleiding: de combinatie van studie, werk en gezin wordt als zwaar ervaren. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo-masteropleiding Leraar Aardrijkskunde FLOT, 1.1 6

13 2. INLEIDING Dit rapport bevat het advies aan de NVAO dat door Hobéon Certificering als Visiterende en Beoordelende Instantie (VBI) is opgesteld ten behoeve van de accreditatie van de hbomasteropleiding Leraar Aardrijkskunde, verzorgd door Fontys Lerarenopleiding Tilburg, crohonummer: De opleiding wordt aangeboden in de varianten voltijd, deeltijd en duaal. De basis voor het onderzoek van Hobéon Certificering werd gevormd door de Management Review en de daarbij behorende onderliggende documenten. Meer specifiek betrof het een Management Review Instituutsdeel en een Management Review van de individuele masteropleiding Leraar. De beschrijving van de opleiding in het Instituutsdeel is gebaseerd op de deeltijdvariant. Alleen wanneer de situatie bij de voltijd- of duale variant daarvan afwijkt, is die apart beschreven. Het bij het onderzoek gehanteerde beoordelingskader is het Accreditatiekader bestaande opleidingen hoger onderwijs Nederland (d.d. 14 februari 2003). De audit heeft plaatsgevonden in de periode 25 t/m 27 mei Het volledige programma, van de audit is opgenomen in Bijlage I. Het auditteam werd gevormd door dhr. Van der Herberg, dhr. Ronner, dhr. Boersma, dhr. Van den Bergh, dhr. Broers, dhr. Van der Vaart, mevr. Versluis en de studenten mevr. Orlandini en dhr. Van der Linden. De in dit team aanwezige expertise is in onderstaand schema zichtbaar. voorzitter R.B. van der Herberg, partner Hobéon werkvelddeskundige P.J. Ronner, schoolleider onderwijsgemeenschap vakdeskundige K. Boersma, hoogleraar vakdeskundige H. v.d. Bergh, hoogleraar vakdeskundige aardrijkskunde R. v.d. Vaart, decaan University College, voorheen bijzonder hoogleraar student O. Orlandini, 2 e graads lerarenopleiding Engels, Hogeschool van Amsterdam student R. v.d. Linden, 2 e graads lerarenopleiding Geschiedenis, Hogeschool van Amsterdam secretaris G. Broers, adviseur Hobéon secretaris G.C. Versluis, adviseur Hobéon werkveld vak / discipline onderwijs kwaliteitszorg /audit X x x X x x x x x x X x x x x x x studentperspectief x x Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo-masteropleiding Leraar Aardrijkskunde FLOT, 1.1 7

14 Hobéon Certificering beoordeelt zoveel mogelijk facetten en onderwerpen uit het NVAObeoordelingskader, op een zo hoog mogelijk aggregatieniveau. Specifieke aspecten die per cluster, opleiding en/of opleidingsvariant afzonderlijk en zelfstandig zijn beschreven, worden telkens op dat niveau beoordeeld. Door de gemeenschappelijke aspecten slechts eenmaal te beoordelen, op het niveau waarop ze worden aangestuurd en geborgd, wordt de accreditatielast voor de daaronder liggende niveaus beperkt. Hobéon Certificering heeft bij het beoordelen van de hbo-masteropleidingen Leraar expliciet rekening gehouden met de afspraken tussen de NVAO en de VBI s op dit terrein. Dit naar aanleiding van een brief van de staatssecretaris aan de NVAO (d.d. 14 november 2007) inzake Accreditatie van lerarenopleidingen en de brief van de voorzitter van de NVAO aan de staatssecretaris van OCW, d.d. 22 november 2008 (NVAO/ /FV). Om de externe legitimering verder te borgen zijn tijdens de audit additionele gesprekken gevoerd met (deels at random geselecteerde) studenten, docenten en werkveld. Evenals bij de reguliere eendaagse audits zijn ook bij deze audit (tussen)producten van studenten beoordeeld, waaronder portfolio s, toetsen en werkstukken. Het curriculum van de verschillende masteropleidingen Leraar is door het auditteam uitvoerig tegen het licht gehouden. Concreet betekent dit dat gekeken is naar zowel de vakinhoudelijke kant ervan als naar de specifieke vakdidactiek. Wij merken hier op dat in de rapportage zoals gebruikelijk aandacht besteed is aan het aantal contacturen (colleges, werk- en projectgroepen en individuele begeleiding waarbij de student in direct contact staat met de docent), de onderzoekscomponent binnen de opleiding i.c. het masterniveau van de lerarenopleiding, de docent-studentratio en het opleidingsniveau en onderzoekservaring van de docenten. Ook is voorafgaand aan en tijdens de audit (in de documentenanalyse) door het auditteam de wijze bestudeerd waarop de opleiding de contacten met het relevante onderwijsveld heeft vormgegeven. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo-masteropleiding Leraar Aardrijkskunde FLOT, 1.1 8

15 3. KARAKTERISTIEK VAN DE OPLEIDING Fontys Lerarenopleiding Tilburg (FLOT) is met ruim studenten één van de grootste lerarenopleidingen van Nederland en leidt studenten op tot leraar op bachelorniveau (tweedegraads) in zeventien vakken en tot leraar op masterniveau (eerstegraads) in dertien vakken in de varianten voltijd, deeltijd en duaal. Organisatie De masteropleidingen zijn het onderwerp van deze rapportage. Zij zijn geclusterd in de volgende teams: Nederlands/Frans; Engels/Duits; Geschiedenis/Aardrijkskunde/Maatschappijleer; Algemene Economie/Bedrijfseconomie/Wiskunde; Biologie; Natuurkunde/Scheikunde. Naast de onderwijsteams is er binnen FLOT een expertisecentrum dat bestaat uit een verzameling expertisegroepen, waaronder Vakmanschap, Internationalisering, Toetsing en Loopbaan. De expertisegroepen zijn verantwoordelijk voor de onderwijsontwikkeling op hoofdlijnen en adviseren het management over de uitvoering van het curriculum. Een kenmerk van de masteropleiding Leraar is hun kleinschaligheid waardoor de lijnen kort zijn. Getalsmatig studeren de meeste masterstudenten in Tilburg Geschiedenis en Wiskunde (resp. 102 en 101 studenten). Het aantal studenten Frans vormt de kleinste groep met 29 masterstudenten (peildatum: begin april 2010). De opleidingen hanteren een studierooster dat ook studenten die ver weg wonen in staat stelt de colleges in Tilburg te volgen. Masterniveau Uitgangspunt binnen de opleiding is om eerstegraads docenten op te leiden die via een systematische, onderzoeksmatige benadering vraagstukken in de eigen beroepspraktijk kunnen oppakken en daardoor een bijdrage leveren aan de schoolorganisatie als geheel. Concreet betekent dit dat de afgestudeerde eerstegraads docent naast vakdocent ook een functie heeft als ontwerper, ontwikkelaar en coach. Deze brede rol is door de masteropleiding beschreven in de zes beroepsrollen. Deze beroepsrollen en eindkwalificaties zijn opgenomen in het eerder genoemde document Vakkundig, Vaardig, Vindingrijk. Een belangrijk nieuw fenomeen binnen de masteropleiding Leraar betreft het masterteam dat bestaat uit de teamleider van de masteropleidingen, de opleidingscoördinatoren van de masteropleidingen en de docent Onderzoek. Dit team is ingericht als gevolg van de vorige visitatie in 2004 (zie hierna) om zo de onderlinge afstemming tussen de afzonderlijke masteropleidingen te verbeteren. Het masterteam komt elke twee weken bijeen onder leiding van de teamleider en bespreekt onderwerpen die te maken hebben met onderwijs en organisatie. Masterdocenten zijn zowel werkzaam in de bachelorlerarenopleidingen als in de masteropleidingen Leraar en werken structureel samen in het masterteam. De opleiding kent een lectoraat Leerstrategieën. Het lectoraat ziet als belangrijkste opdracht: Het (leren) doen van praktijkonderzoek door leraren en door opleiders dat bijdraagt aan de kwaliteit van onderwijs en de professionalisering van het beroep. Het lectoraat moet zowel opleiders als studenten stimuleren om door praktijkonderzoek hun professionele handelen kritisch te volgen en te ontwikkelen. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo-masteropleiding Leraar Aardrijkskunde FLOT, 1.1 9

16 De masteropleidingen Leraar kennen verder een aantal zgn. overlegplatforms die betrokken zijn bij het niveau, de actualiteit en de beroepsoriëntatie van de opleidingen. Concreet worden genoemd de Raad van Advies VO, waarin directies van scholen voor voortgezet onderwijs en andere lerarenopleidingen van Fontys vertegenwoordigd zijn, de Wetenschappelijke Raad van Advies die alleen ingesteld is voor de masteropleidingen van FLOT, de Instituutsmedezeggenschapsraad (IMR) waarin medewerkers en studenten vertegenwoordigd zijn, de studentenraad die een klankbordgroep vormt voor de directie, het student-docentoverleg per opleiding en ten slotte de opleidingscommissie voor de masters die in 2010 is opgericht en tweemaal per jaar bijeenkomt. In de rapportage zal meerdere malen verwezen worden naar deze gremia. Hbo-masteropleiding Leraar Aardrijkskunde In het curriculum van de masteropleiding Leraar Aardrijkskunde staat de educatieve invalshoek van de geografie, de zogenaamde educatiegeografie, centraal. Educatiegeografie is te omschrijven als op onderwijs en (burgerschaps)vorming toegepaste geografie. Zij vormt een brug tussen de wetenschappelijke geografie en het schoolvak Aardrijkskunde in de bovenbouw havo/vwo. Het curriculum bestaat uit een funderende en toepassingsgerichte fase. In de funderende fase wordt de basis gelegd voor respectievelijk: het educatiegeografisch kunnen toepassen van kennis en inzichten uit de wetenschappelijke geografie; het kunnen plaatsen van het denken in de geografie en van stromingen in de contacten van tijd, de wetenschapsontwikkeling en ontwikkelingen in de westerse samenleving. In de toepassingsgerichte fase komen thematische onderdelen uit de sociale en fysische geografie aan de orde. In het studiejaar 2006 is na gezamenlijk overleg met de opleidingen Natuurkunde, Scheikunde, Biologie en Wiskunde het onderdeel Natuur, Leven en Technologie (NLT) ingevoerd, in verband met het nieuwe schoolvak NLT. Dit onderdeel wordt in gezamenlijkheid gevolgd door de studenten. In december 2009 is de opleiding in K3-verband samen met de masteropleiding Aardrijkskunde van Hogeschool Utrecht gestart met de opzet van een gemeenschappelijke kennisbasis master Aardrijkskunde. Studentenpopulatie De masteropleiding Aardrijkskunde telde in studenten en 9 docenten. Het aantal instromende studenten fluctueerde tussen 2002 en 2008 tussen de 2 en 21. Een stijgende of dalende lijn is daarin niet waar te nemen. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo-masteropleiding Leraar Aardrijkskunde FLOT,

17 4. VORIGE ACCREDITATIE Accreditatie 2004 Generiek De opleidingen gaan in de documentatie uitgebreid in op de resultaten van de vorige visitatie. De visitatie vond plaats in het najaar van Een aanvullend panelbezoek vond plaats in september 2005 nadat de VBI, de NQA, een lijst met verbeterpunten had vastgesteld. Vervolgens heeft FLOT voorafgaand aan het aanvullende bezoek een aantal verbetermaatregelen genomen. Na het tweede visitatiebezoek beoordeelde het panel in het definitieve beoordelingsrapport ook de onderwerpen Doelstellingen en Programma positief. Daarmee was het totaaloordeel over de masteropleidingen positief. Het visitatiepanel in gaf aan dat de aansluiting met universiteiten m.b.t. de onderzoeksbekwaamheid op het gebied van de onderwijskunde en de vakdidactiek verstevigd zou moeten worden. De masteropleidingen Leraar zouden met de opzet van de programma s meer naar elkaar toe moeten groeien. Ook zou de relatie tussen vakinhoud en didactiek verbeterd moeten worden. Het toetsbeleid zou op onderdelen duidelijker geformuleerd moeten zijn in een toetsbeleidsplan. De controle van toetsen op validiteit en betrouwbaarheid kon verder verbeterd worden. Het visitatiepanel stelde vast dat docenten de verbinding konden leggen met de beroepspraktijk, maar gaf wel aan dat er expliciet personeelsbeleid geformuleerd en gevoerd moest worden op dit gebied. Doelen verdienden nadere concretisering, zodanig dat ze direct toetsbaar zouden zijn. De opleidingen dienden maatregelen te nemen om de studieduur van uitvallers te beperken. Net als de opleiding Engels voldeed de opleiding Aardrijkskunde niet aan alle streefnormen van Fontys met betrekking tot de rendementscijfers. Verbetermaatregelen naar aanleiding van de accreditatie Generiek Om de aansluiting met het wetenschappelijk onderwijs en de onderzoekscomponent binnen de opleidingen te verbeteren hebben de masteropleidingen Leraar van FLOT een aantal belangrijke acties ondernomen. Zo is in het studiejaar een Wetenschappelijke Raad van Advies ingesteld. Hierin hebben acht vertegenwoordigers van nationale en internationale universiteiten zitting. Het lectoraat Leerstrategieën en de verschillende masteropleidingen werken op het gebied van onderzoek samen met het Ruud de Moor Centrum van de Open Universiteit. Daarnaast wordt via de Eindhoven School of Education samengewerkt met de educatieve masteropleiding van de Technische Universiteit Eindhoven en is een samenwerking gestart met de Universitaire Lerarenopleiding Tilburg. Ook zijn in het studiejaar alle onderzoeksbegeleiders van de master gedurende een jaar (0,1 fte per onderzoeksbegeleider) geschoold door het lectoraat Leerstrategieën in samenwerking met de Universiteit van Tilburg. Om de afstemming tussen de masteropleidingen te vergroten, is in 2006 het masterteam en een daaruit voortvloeiend overleg tussen de mastercoördinatoren en de docent Onderzoek ingericht. Om de opleidingen meer naar elkaar toe te laten groeien, zijn er generieke afspraken gemaakt over de opzet van het programma op het terrein van: de verdeling van studiepunten over de studieonderdelen Vak en vakdidactiek, Algemene professionele vorming ( APV ), onderzoek en stage. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo-masteropleiding Leraar Aardrijkskunde FLOT,

18 Met ingang van studiejaar is zowel de uitvoering als de beoordeling van APV generiek opgezet. Dit geldt ook voor Voorbereiding onderzoek, de stage en het praktijkonderzoek. Om de relatie tussen vakinhoud en didactiek te verbeteren, legt elke opleiding deze relatie expliciet vast in de module Vakdidactiek. Daarnaast krijgt die relatie in de vakinhoudelijke modules aandacht in de opzet van opdrachten. Het toetsbeleid is in geïmplementeerd en naar aanleiding van de recente bacheloraccreditatie geherformuleerd. Elke masteropleiding Leraar binnen FLOT beschikt over een toetscommissie die de kwaliteit van toetsen controleert. In het personeelsbeleidsplan wordt aandacht besteed aan de relatie beroepspraktijk en opleiding. Het belang van recente werkveldervaring voor FLOT wordt hierbij benadrukt, ondersteund door docentstages. Ook wordt gestreefd naar een flexibele schil van praktijkdocenten met een omvang van 15 tot 20 procent. Inmiddels zijn er op de terreinen personeel, student-docentratio en rendementen kwantitatieve doelen geformuleerd. Ook dienden de masteropleidingen verbetertrajecten te formaliseren en op papier zichtbaar te maken. Over resultaten van evaluaties en over verbeteracties wordt thans gecommuniceerd via de notulen van onder andere het studentdocentoverleg, via de website van FLOT, via de digitale FLOT-nieuwsbrieven en in het jaarverslag. Uit exitgesprekken is inmiddels gebleken dat veel uitvallers hun studie staken omdat de combinatie met werk en gezin te zwaar is. Sinds de vorige visitatie is het intakegesprek voor aanvang van de studie verbreed naar alle masteropleidingen. In het studiejaar is de module Natuur, Leven en Technologie (NLT) ingevoerd, waarbij masterstudenten van de lerarenopleidingen Wiskunde, Natuurkunde, Biologie en Aardrijkskunde zich samen in het nieuwe schoolvak NLT verdiepen. Daarmee is tevens ingespeeld op de opmerking van het visitatiepanel dat samenwerking tussen de verschillende opleidingen ontwikkeld diende te worden. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo-masteropleiding Leraar Aardrijkskunde FLOT,

19 DEEL 2 OORDEEL OP FACETNIVEAU 5. ONDERWERPEN EN FACETTEN NVAO-ACCREDITATIEKADER 1. Doelstellingen opleiding Facet 1.1. Domeinspecifieke eisen De eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk) Oordeel: goed Het oordeel van het auditteam is gebaseerd op onderstaande overwegingen. Missie en uitgangspunt Uitgangspunt binnen de opleidingen is om eerstegraads docenten op te leiden die via een systematische, onderzoeksmatige benadering vraagstukken in de eigen beroepspraktijk kunnen oppakken en daardoor een bijdrage leveren aan de schoolorganisatie als geheel. Concreet betekent dit dat de afgestudeerde eerstegraads docent naast vakdocent tevens een functie heeft als ontwerper, ontwikkelaar en coach. Deze brede rol is door de masteropleiding beschreven in de zes beroepsrollen. Deze beroepsrollen en eindkwalificaties zijn opgenomen in het eerder genoemde document Vakkundig, Vaardig, Vindingrijk. Beroepscompetenties Generiek Vanaf 2005 hanteren de masteropleidingen eindkwalificaties gerelateerd aan de zes beroepsrollen. Deze eindkwalificaties zijn generiek, maar omvatten ook de vakspecifieke eisen op het gebied van kennis- en vaardigheden. Sinds 2008 zijn de masteropleidingen bezig met de overgang van het hanteren van eindkwalificaties gekoppeld aan beroepsrollen naar het hanteren van SBL-competenties (zie hierna) inclusief bekwaamheidseisen in combinatie met een landelijke, vakspecifieke kennisbasis. Deze transitie is onderdeel van de ontwikkeling van een doorgaande leerlijn vanuit de bachelor en sluit aan bij de Wet Beroepen In het Onderwijs (BIO) uit De masteropleidingen Leraar van FLOT hebben de competenties op masterniveau beschreven. Ook zijn de competenties geoperationaliseerd in meerdere bekwaamheidseisen en zijn bij elke competentie voorbeelden van indicatoren gegeven. In 2009 zijn de definitieve vakspecifieke kennisbases op bachelorniveau opgeleverd, na legitimatie door de zogeheten legitimatiepanels. Wat betreft de kennisbasis op masterniveau verwijzen we naar het opleidingsspecifieke deel hierna. FLOT participeert in de redactieteams voor alle vakdelen en heeft een coördinator Kennisbasis op instituutsniveau. Daarnaast levert FLOT een van de drie landelijke projectleiders. In november 2010 worden de kennisbases van de verschillende vakken op masterniveau gelegitimeerd door panels waarin wetenschap, werkveld en vak- en beroepsverenigingen vertegenwoordigd zijn. Het auditteam is van mening dat de basiskwaliteit van de masteropleidingen in orde is. Dit is gebleken uit de nadere bestudering van de competentieset en uit bestudering van het studiemateriaal. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo-masteropleiding Leraar Aardrijkskunde FLOT,

20 Om te waarborgen dat de vakinhoudelijke en vakdidactische eindkwalificaties van de opleiding op masterniveau en beroepsgeoriënteerd zijn heeft de opleiding Aardrijkskunde als extra ijking de eindkwalificaties vergeleken met de kennisbasis van de universitaire lerarenopleiding Geografie en de MA in Geography Education van de University of Londen. Op basis hiervan heeft de opleiding de uitwerking van de eindkwalificaties verder aangescherpt. Dit vindt het auditteam een sterk punt. Onderzoekscompetenties en kennisbasis Op het terrein van onderzoeksvaardigheden is FLOT bezig een onderzoekslijn in het curriculum aan te brengen. Het lectoraat Leerstrategieën van FLOT sluit hierop aan door het praktijkgericht onderzoek als een belangrijk middel voor de professionalisering van de docent te promoten. De Raad van Advies VO heeft het belang van praktijkonderzoek onderschreven. Daarnaast pleit de Wetenschappelijke Raad van Advies van de opleidingen voor de ontwikkeling van de kennisbasis in het vakspecifieke deel van het opleidingsprogramma. Bijdrage beroepenveld Generiek Ten aanzien van de vraag waar professionalisering van eerstegraads leraren zich op moet richten, overlegt FLOT geregeld met de Raad van Advies Voortgezet Onderwijs, de Wetenschappelijke Raad van Advies en het lectoraat. Zij zijn nadrukkelijk betrokken bij de inhoudelijke ontwikkelingen binnen het vakgebied. Het auditteam heeft uitgebreid gesproken met twee hoogleraren als vertegenwoordigers van de Wetenschappelijk Raad van Advies. Gebleken is dat zij beschikken over kennis van en inzicht in het onderwijsveld en een uitgesproken en op onderdelen kritische visie hebben op het vak van de eerstegraads docent. Het auditteam vindt deze kritische houding goed en uitdagend voor de opleiding. De Wetenschappelijke Raad van Advies discussieert regelmatig met de opleidingen over ontwikkelingen in het vakgebied en de implicaties hiervan voor de opleidingen. Via de Wetenschappelijke Raad zoeken de opleidingen nadrukkelijk aansluiting bij universiteiten, vooral op het terrein van onderzoeksbekwaamheden binnen vakdidactiek en onderwijskunde. Daarnaast overlegt de opleiding Aardrijkskunde zowel formeel als informeel met het eigen beroepenveld, waaronder de eigen werkveldcommissie. Oordeel studenten en alumni Afhankelijk van de opleiding geeft meer dan 80 procent van de alumni en derdejaarsstudenten aan de opleidingscompetenties relevant te vinden voor het functioneren op masterniveau. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo-masteropleiding Leraar Aardrijkskunde FLOT,

21 Facet 1.2. Niveau: master De eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een Master Oordeel: voldoende Het oordeel van het auditteam is gebaseerd op onderstaande overwegingen. Opleidingskwalificaties en Dublin Descriptoren FLOT geeft aan dat het onderscheid tussen bachelor- en masteropleidingen Leraar vooral gelegen is in de verdere verbreding en verdieping van de opleidingskwalificaties wat betreft de vakinhoudelijke kennis van een tweedegraads leraar tot masterniveau. Binnen de masteropleidingen worden eveneens de onderzoekscompetenties verder verdiept: masterstudenten richten zich op het doen van praktijkonderzoek waarbij ook schooloverstijgende praktijkvragen onderwerp van onderzoek kunnen zijn. Opleidingsniveau eerstegraads docent De masteropleidingen richten zich op de brede rol van de eerstegraads docent binnen het voortgezet hoger onderwijs. De opleidingen besteden daarom ook aandacht aan de verantwoordelijkheid van de als master opgeleide docent voor de ontwikkeling en innovatie van het beleid en de onderwijspraktijk binnen de vaksectie en de school. In dit verband merkt het auditteam op dat het allerminst vanzelfsprekend is dat masterstudenten in de huidige schoolpraktijk voor managementtaken moeten worden opgeleid. Het ligt meer voor de hand om de masteropleiding te richten op verdere didactische professionalisering en onderzoeksvaardigheden, die de verdere vakinhoudelijke en vakdidactische ontwikkeling stimuleren, ook in de vorm van leermiddelen. De masteropleidingen van FLOT hebben de verschillende opleidingscompetenties geoperationaliseerd in meerdere bekwaamheidseisen. In het onder 1.1 genoemde document Vakkundig, Vaardig, Vindingrijk zijn de bekwaamheidseisen bij elke competentie geordend volgens de vijf Dublin Descriptoren. De opleidingen hebben verder in een apart document de relatie beschreven tussen de Dublin Descriptoren en de bekwaamheidseisen van de masters. In de formulering van de omschrijvingen van elke SBL-competentie en in de formulering van afzonderlijke bekwaamheidseisen zijn de Dublin Descriptoren herkenbaar aanwezig. Zo is de competentie interpersoonlijk competent onder andere geoperationaliseerd in de volgende twee vakinhoudelijke-didactische bekwaamheidseisen. De docent voortgezet hoger onderwijs: heeft een praktische kennis van veel voortkomende leerstoornissen en belemmeringen (Dublin Descriptor: kennis en inzicht); kan in overleg met collega-docenten beoordelen of en hoe ontwikkelings-, leer- en/of gedragsproblemen bij individuele leerlingen aangepakt kunnen worden (Dublin Descriptor: oordeelsvorming). Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo-masteropleiding Leraar Aardrijkskunde FLOT,

22 Facet 1.3. Oriëntatie hbo De eindkwalificaties van de opleiding zijn mede ontleend aan de door (of in samenspraak met) het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en/of beroepscompetenties o Een hbo-master heeft de kwalificaties voor het niveau van zelfstandig en/of leidinggevend beroepsbeoefenaar in een beroep of spectrum van beroepen, dan wel het niveau van functioneren in een multidisciplinaire omgeving waarin een hbo-opleiding vereist is of dienstig is Oordeel: goed Het oordeel van het auditteam is gebaseerd op de overweging, dat de in facet 1.3 benoemde aspecten volledig in facet 1.1 aan de orde zijn geweest en het oordeel derhalve identiek is. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo-masteropleiding Leraar Aardrijkskunde FLOT,

23 2. Programma Facet 2.1. Eisen hbo Kennisontwikkeling van studenten vindt plaats via vakliteratuur, aan de beroepspraktijk ontleend studiemateriaal en via interactie met de beroepspraktijk en/of (toegepast) onderzoek Het programma heeft aantoonbare verbanden met actuele ontwikkelingen in het vakgebied / de discipline Het programma waarborgt de ontwikkeling van beroepsvaardigheden en heeft aantoonbare verbanden met de actuele beroepspraktijk Oordeel: goed Het oordeel van het auditteam is gebaseerd op onderstaande overwegingen. Beroepsgericht curriculum Het reguliere opleidingsprogramma van de masteropleidingen Leraar (voltijd, deeltijd en duaal) bestaat uit twee delen: een generiek programma dat opleidingsbreed wordt aangeboden; een vakspecifiek programma dat per opleiding wordt aangeboden. Het generiek deel van het opleidingsprogramma bestaat uit de modules: Algemene professionele vorming ( APV ); Voorbereiding onderzoek ; Stage ; Onderzoek. In de masteropleidingen wordt het theoretisch kader voor het professioneel handelen verder uitgediept en verbreed. APV omvat drie praktijkgerichte thema s: Leren en instructie; Kenmerken van de bovenbouwleerling; Organisatie van de school en innovatie van het onderwijs. Het praktijkgedeelte is gericht op toetsing van de praktijk aan de hand van kennis en inzicht, aangebracht vanuit het theoretische kader. Daarnaast sturen de opleidingen binnen APV op kennisontwikkeling, aan de hand van de zogenoemde complexe leertaak. Deze heeft betrekking op een praktijkvraag van de student over de eigen beroepspraktijk. In het studiejaar is APV voor het eerst boven de afzonderlijke opleidingen uitgetild en masterbreed aangeboden. Om beter zicht te krijgen op de daadwerkelijke kennisbeheersing van studenten, wordt APV in het huidige studiejaar voor het eerst afgesloten met een kennistentamen. Studenten gaven tijdens de audit aan dat zij niet tevreden waren over APV. Zo was voor hen bijvoorbeeld de relatie met de onderwijspraktijk niet altijd duidelijk en waren zij niet altijd tevreden over de docenten. In een aparte sessie met het management van de opleidingen heeft het auditteam de evaluatie onder studenten over het studieonderdeel APV besproken. Uit dit gesprek is naar voren gekomen dat de opleidingen inmiddels adequate maatregelen hebben genomen om dit studieonderdeel beter in te passen in het onderwijsaanbod. Daarbij zijn de suggesties van studenten meegenomen. In het studieonderdeel Voorbereiding onderzoek worden de student verschillende onderzoeksmethoden en technieken aangeboden en wordt samen met de student toegewerkt naar een onderzoeksvoorstel. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo-masteropleiding Leraar Aardrijkskunde FLOT,

24 Vakliteratuur Generiek Tijdens hoor- en werkcolleges wordt ingegaan op theoretische inzichten uit de literatuur, die vervolgens worden gebruikt voor de analyse van casussen uit de praktijk. De opleidingen sturen hier op kennisontwikkeling aan de hand van de literatuur. De lijst met literatuur wordt jaarlijks geactualiseerd, zodat de meest recente ontwikkelingen en de actuele stand van zaken rond de behandelde thema s worden meegenomen. Het auditteam heeft geconstateerd, dat de docenten Aardrijkskunde er goed voor zorgen dat de gebruikte (vak)literatuur relevant en actueel is. Daarbij baseren zij zich onder andere op recensies in (inter)nationale vakbladen en contacten met vakgenoten. In de verplichte en aanbevolen literatuur van de opleiding zijn de vakspecifieke kennis- en vaardigheidsgebieden herkenbaar. Een deel van de literatuur wordt ook gebruikt op universitaire geografieopleidingen. Materiaal uit de (internationale) beroepspraktijk Vragen, vraagstukken, thema's, leerinhouden uit het schoolvak Aardrijkskunde in de tweede fase worden in de opleiding bestudeerd. Daarbij maakt de opleiding o.a. gebruik van recente en meest gebruikte schoolmethodes in het voortgezet onderwijs. De opleiding heeft sleutelproblemen geformuleerd die betrekking hebben op (internationale) maatschappelijke ontwikkelingen en problemen, zoals economische ongelijkheid, tijd-ruimtecompressie, participatie en exclusie en milieuproblemen. Deze sleutelproblemen zijn sturend voor de keuze van leerinhouden. In het gesprek tijdens de audit is gebleken, dat de docenten veel aandacht besteden aan het maken van deze keuzen in verband met het overladen programma Aardrijkskunde in de bovenbouw van het voortgezet onderwijs. Daarbij leren de studenten ook om aan de hand van de exameneisen zelf materiaal te ontwikkelen en geen slaaf te worden van de aardrijkskundemethode. Dat vindt het auditteam heel goed. Ook internationale componenten komen bij vrijwel alle curriculumonderdelen voor. Zo krijgen de studenten bij de cursus Geografie voor educatie een opdracht rondom de curricula van Engeland, Frankrijk en Duitsland. Stage en ontwikkelen beroepsvaardigheden Generiek De praktijkcomponent binnen de lerarenopleidingen neemt een belangrijke plaats in. De stage duurt minimaal twintig lesweken. Studenten aan de deeltijd- en duale variant van de opleidingen lopen stage op de school waar zij werkzaam zijn. Studenten aan de voltijdvariant moeten stage lopen op een stageschool. Binnen de stage oefent de student zijn pedagogische en didactische beroepsvaardigheden aan de hand van onderwijsactiviteiten die hij moet uitvoeren. Het Aardrijkskundeprogramma waarborgt dat de student ook de vakspecifieke beroepsvaardigheden kan ontwikkelen. Dit gebeurt onder andere door beschouwings- en benaderingswijzen van de geografie aan de orde te stellen. Zoals al hierboven is vermeld, besteedt de opleiding veel aandacht aan het zelf ontwikkelen van lessen. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo-masteropleiding Leraar Aardrijkskunde FLOT,

25 Actualiteit van het studieprogramma Generiek De actualiteit van het onderwijsprogramma wordt ondersteund door het lectoraat Leerstrategieën. Dit lectoraat werd onder meer ingesteld om actuele kennis te generen en deze te laten doorwerken in onderwijsprogramma s. Het auditteam constateert dat dit op een adequate wijze gebeurt. Een aantal (recent) gepromoveerde docenten spelen eveneens een vooraanstaande rol bij het actueel houden van het curriculum. Relevante ontwikkelingen die gesignaleerd worden, vinden hun weg via de docenten naar de opleidingen. Voor de vakdidactische component richten de opleidingen zich vooral op het Ruud de Moor Centrum. Het auditteam geeft ter overweging mee dat het goed zou zijn ook andere kennisinstituten op het terrein van algemene didactiek hierbij te betrekken; externe gerichtheid zou meer geïnstitutionaliseerd kunnen worden om los te komen van de meer toevallige persoonsgerichte contacten. De opleidingen hebben voor de bewaking van de kwaliteit van de inhoudelijke studieonderdelen contact met medewerkers van universiteiten. Tijdens de audit gaven zij aan het wenselijk te vinden deze contacten op een meer structurele wijze vorm te geven. Door structurele contacten met het vakgebied en de beroepspraktijk zorgt de opleiding Aardrijkskunde ervoor dat het vakspecifieke programma actueel is en blijft. Docenten van de opleiding hebben onder andere contact met de eigen werkveldcommissie, verschillende universiteiten, de vakvereniging Koninklijk Nederlands Aardrijkskundige Genootschap (KNAG) en buitenlandse instituten. Tevens bezoeken docenten congressen en houden zij continu de literatuur bij rondom aardrijkskunde. Ook door de inzet van gastdocenten komen actuele vakgerelateerde onderwerpen aan de orde. In de studieweek van februari 2010 is gesproken over aanpassing van visie en onderwijsdoelen om nog beter aan te sluiten bij veranderingen in het werkveld en over de fundamentele kennis, die aan bod dient te komen. Op basis van het nieuwe examenprogramma Aardrijkskunde havo/vwo is het curriculum voor het vakspecifieke deel van de opleiding Aardrijkskunde gewijzigd. Interactie beroepspraktijk Generiek De opleidingen hechten veel belang aan de samenwerking met onderwijsinstellingen uit het werkveld. Zo wordt er samengewerkt op het terrein van kennisontwikkeling, beleidsontwikkeling, praktijkonderzoek en het verder verbeteren van de aansluiting opleiding en werkveld. De masteropleidingen onderhouden banden met de beroepspraktijk via: de beroepspraktijk en de stage van de student. De studenten brengen actuele ontwikkelingen binnen het werkveld mee de opleiding in; de Fontys-Contactdocenten die de studenten tijdens de stage begeleiden. Zij hebben veel contact met het werkveld en zijn goed ingevoerd in de ontwikkelingen binnen de beroepspraktijk; de docentopleiders die werken of recent werkzaam waren binnen het voortgezet onderwijs; de Academische Opleidingsschool en de andere opleidingsscholen. Dit is een samenwerkingsverband met middelbare scholen waar een onderzoekslijn loopt. Er is in 2009 contact gelegd met deze scholen en er zijn afspraken gemaakt met betrekking tot samenwerking; het lectoraat Leerstrategieën. Het lectoraat is betrokken bij projecten in de beroepspraktijk en volgt de ontwikkelingen in die beroepspraktijk; de Raad van Advies Voortgezet Onderwijs; de werkveldcommissie (per opleiding). Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie hbo-masteropleiding Leraar Aardrijkskunde FLOT,