JAARVERSLAG De verf- en drukinktindustrie: VERENIGING VAN VERF- EN DRUKINKTFABRIKANTEN

Transcriptie

1 JAARVERSLAG 2008 VERENIGING VAN VERF- EN DRUKINKTFABRIKANTEN De verf- en drukinktindustrie: Een innovatieve industrie voor producten met hoge toegevoegde waarde Een industrie met zorg voor werk, arbeidsomstandigheden en kennisontwikkeling Een maatschappelijk verantwoordelijke bedrijfstak waarin duurzaam ondernemen hoog op de agenda staat Een industrie die technische kennis en informatie deelt Een industrie met een sterk Europees bewustzijn Een industrie die staat voor open communicatie

2 Inhoud Voorwoord De missie van de VVVF luidt: De VVVF strijdt voor werkbare omgevingsvoorwaarden voor productie van en handel in verf en drukinkt in Nederland. De VVVF versterkt de positie en de ontwikkeling van de branche. Hiermee bevordert zij de economische vooruitgang van haar leden. De VVVF heeft als doel haar leden bij te staan, als bron van informatie in het algemeen en als aanspreekpunt. De VVVF is een vereniging van leden voor leden, waarbinnen ook aandacht is voor sociale contacten. Voorwoord... 3 Industrie en Innovatie... 4 Werk en Arbo... 6 Techniek en Informatie... 8 Duurzaam ondernemen Europese zaken Communicatie De Vereniging Financiën Feiten en cijfers Bestuur en bureau Leden English Summary Colofon : het jaar van de omslag We zullen ons 2008 herinneren als het jaar waarin de crisis begon. Daarmee kwam een abrupt einde aan een periode van bloei. Hoe de recessie zou uitpakken voor de verf- en drukinktindustrie was eind 2008 niet duidelijk. Wel werd aangenomen dat zowel de verf- als de drukinktafzet zou stagneren: meer dan tachtig procent van de verfafzet in Nederland is gerelateerd aan de zwaar getroffen bouwsector en ook de vraag naar drukinkt is sterk afhankelijk van de ontwikkeling van de economie. Los van de crisis is de Nederlandse verf- en drukinktindustrie een gezonde branche. De sector zal dan ook doorgaan zich structureel te versterken. Zo innoveert de bedrijfstak voortdurend om producten met veel functionaliteit en hoge toegevoegde waarde te leveren. Dat gaat door, ook in mindere tijden. Daarnaast blijft onze industrie aandacht schenken aan werk, arbeidsomstandigheden en kennisontwikkeling. We zullen natuurlijk te maken krijgen met leden die gedwongen worden zich aan te passen aan de realiteit van de economie. Dat zal ongetwijfeld spanningen met zich meebrengen, ook in de gesprekken tussen sociale partners. Wij hopen dat het opgebouwde vertrouwen tussen werkgevers en werknemers tegen die spanningen is opgewassen. Onder het thema duurzame ontwikkeling streven wij ernaar innovatie en sociale vernieuwing samen te brengen en geïntegreerd te benaderen. De VVVF probeert het programma Coatings Care verder uit te bouwen in die richting. Voorts moeten wij, daar waar het kan, onze technische kennis bundelen en delen om aan de maatschappelijke eisen te blijven voldoen. Ook is het juist nu zaak om als sector samen te werken. Wij moeten synergievoordelen plukken uit deze samenwerking, zowel in Nederland als in Europa. Ten slotte moet de branche samenwerken met de partners in alle ketens waarvan zij deel uitmaakt. We moeten duidelijk maken waarvoor de sector staat en wat hij doet. En daarin mogen we best wat minder bescheiden worden. Drs. Kees Kuijken, voorzitter VVVF 3

3 VVVF ondersteunt kennisplatform staal en staalconservering De partijen in de keten staal en staalconserveren richten een kennisplatform op om de samenwerking in hun branche te continueren. In de afgelopen drie jaar trokken de ketenpartijen gezamenlijk succesvol op in het project Professionaliseren staalconserveren van PSIBouw. Samen op weg naar een sterke keten, luidde het motto van de ketenpartijen in het PSIBouw-project. De verfindustrie heeft enthousiast meegewerkt aan het project. Met de bereikte resultaten kan een stevige impuls gegeven worden aan de versterking van de staalconservering in Nederland. Het is nu aan de partijen om deze resultaten in de praktijk te brengen. De verfindustrie verwacht dat hiermee kwaliteit en innovatie meer kans krijgen. De VVVF onderkent de noodzaak van een kennisplatform. We hebben daarom volmondig steun betuigd aan de afspraak om een kennisplatform zo snel mogelijk te helpen realiseren. Verf&Inkt 2008, nr. 1 Industrie en Innovatie Innovatie Tijdens de VVVF-innovatiemiddag bij Syntens in mei 2008 hebben de deelnemers bio-based materials, vernieuwen van productiemethoden en nanotechnologie als meest kansrijke innovatiegebieden aangewezen. De VVVF richt zich de komende tijd op deze gebieden. Zo heeft de VVVF haar steun betuigd aan het onderzoeks- en ontwikkelingsproject bio-based performance materials (BPM). Dit project heeft als doel hoogwaardige, op polymeren gebaseerde performancematerialen te ontwikkelen en toe te passen. Het project richt zich op de grootste drie bottlenecks wat betreft eigenschappen van de huidige bio-based materialen: hitteresistentie, vochtgevoeligheid en prijs/prestatieratio. TNO kan een belangrijke rol vervullen bij het overdragen van kennis aan de middelgrote en kleinere leden van de VVVF. Op basis van geselecteerde, kansrijke gebieden heeft TNO een concreet voorstel gedaan voor kennisoverdracht op het gebied van nanotechnologie. De VVVF ziet in nano kansen voor de sector en stimuleert haar leden zich aan te sluiten bij het Technologiecluster Nanotechnologie van TNO. Sterkere kennisinfrastructuur Innovatiekansen bevorderen voor de verfindustrie wordt mede bereikt door hiervoor een gunstig klimaat te scheppen in de keten. Naar aanleiding van een initiatief om te komen tot een leerstoel waardebehoud door staalconservering heeft de VVVF nader contact gezocht met de Sector Vereniging van Metaalconserveringsbedrijven (SVMB). Overleg is gestart om te komen tot een sterkere kennisinfrastructuur rond staalconservering. PSIBouw PSIBouw staat voor Proces- en Systeem Innovatie in de Bouw. Het is een grootschalig project dat onder andere de aanbesteding van de overheid dienstbaar wil maken aan het innovatievermogen van het bedrijfsleven in en rond de bouw. De VVVF heeft de afgelopen drie jaar samen met SVMB een belangrijke rol gespeeld in het project professionaliseren staalconserveren van PSIBouw. Daarin bouwden zij aan verbetering van het systeem om risico s, verantwoordelijkheden en aansprakelijkheid beter onder partijen te verdelen. Bij de officiële afsluiting van dit project werd op 30 oktober 2008 een intentieverklaring getekend voor de oprichting van een kennisplatform. De VVVF is daarin een van de partijen. Statistieken VVVF Sinds september 2007 verzorgt het bureau Stratus de branchestatistieken. Voor het verslagjaar 2008 heeft Stratus voor het eerst over het volledige jaar de cijfers van de leden verzameld. Brandwerende coatings Op 13 november 2008 hield de VVVF een bijeenkomst over brandwerende coatings. Doel van de bijeenkomst was om alle leveranciers van brandwerende coatings te informeren over nationale en internationale ontwikkelingen op het gebied van testmethoden, assessments, normering, CE-markering, etc. Met Brandveilig Bouwen Nederland (BBN) zijn in het verslagjaar gesprekken gestart om te komen tot een lidmaatschap van de VVVF bij BBN. Imago schilders FOSAG heeft een beleidsnota vastgesteld voor de periode De organisatie van schildersbedrijven heeft vijf speerpunten en drie aandachtspunten geïdentificeerd. De speerpunten zijn: imago, positie onderhoudsmarkt, factor arbeid, scholing en opleiding en de Verfrichtlijn De aandachtspunten zijn: communicatie, effectiviteit en efficiëntie van de organisatie en ketensamenwerking. Daartoe uitgenodigd heeft de VVVF toegezegd FOSAG te helpen met het imagotraject en met het project Verfrichtlijn De VVVF onderschrijft deze initiatieven als goede impulsen voor de hele keten. 4 5

4 Werk en Arbo Sociale innovatie Sociale innovatie is een populair middel geworden om de arbeidsproductiviteit te verhogen. Sociale innovatie staat voor het systematisch samen met de werknemers inventariseren van knelpunten in een bedrijf of bedrijfstak en het zoeken naar oplossingen daarvoor. Samen met de werknemers kan worden gekeken naar zaken als aanwezigheid van klantgerichte cultuur, arbeidstijdmanagement, scholing, inzetbaarheid, gezondheidsmanagement en de positie van het bedrijf en de branche op de arbeidsmarkt. In 2008 pakten CAO-partijen dit onderwerp op in de vorm van een brainstormgroep Sociale Innovatie. De VVVF participeert hierin namens de werkgevers. Functiebeschrijvingen CAO De functiebeschrijvingen in de CAO waren na dertien jaar aan herziening toe. Een werkgroep van CAO-partijen heeft zich hiervoor ingezet. In november waren de herziene functiebeschrijvingen in concept gereed en konden ze worden voorgelegd aan de achterban van de partijen. In 2009 worden ze door de CAO-partijen vastgesteld, waarna een voorlichtingsbijeenkomst wordt georganiseerd. Levensfasebewust personeelsbeleid Een branche met toekomst kan niet zonder een levensfasebewust personeelsbeleid. Werk moet samen kunnen gaan met een verscheidenheid aan leefpatronen. Elke levensfase vergt een specifieke benadering. In 2008 startte de VVVF samen met werknemersorganisaties en de werkgeversorganisatie AWVN een project levensfasebewust personeelsbeleid. Doel was om de noodzakelijke voorwaarden voor duurzame inzetbaarheid in alle levensfasen in kaart te brengen. Bijeenkomsten, nieuwsbrieven en een brochure maakten deel uit van het project, dat tot maart 2009 doorliep. Opleiding Goed opgeleid personeel, en daarmee ook goede en actuele opleidingen en cursussen, blijft erg belangrijk. In 2008 werden voorbereidingen getroffen voor de vernieuwing van de cursus Verftechnologie voor researchpersoneel van Elsevier. De opleiding Vakman voor productiepersoneel was al eerder geactualiseerd. Arbocatalogus In 2008 startte een werkgroep, samengesteld uit vertegenwoordigers van de VVVF en vakbonden, haar werkzaamheden om te komen tot een arbocatalogus voor de verf- en drukinktindustrie. Doel: het ontwikkelen van praktische hulpmiddelen voor bedrijven om hun arbeidsomstandighedenbeleid nog beter vorm te kunnen geven. Afgesproken werd om de werkzaamheden eerst te concentreren op de risico s van blootstelling aan oplosmiddelen en machineveiligheid. De hulpmiddelen hiervoor zullen medio 2009 gereed zijn. Levensfasebeleid: meer dan een speeltje van de werknemer Het besef dringt door: de babyboom van na de Tweede Wereldoorlog voor een belangrijk deel verantwoordelijk voor de massawerkloosheid van de jaren tachtig is uitgewerkt. Nederland heeft een normale arbeidsmarkt, waarin potentiële werknemers enthousiast gemaakt moeten worden en waarin ouderen binnenboord moeten blijven. Werk aan de winkel dus, vindt senior adviseur arbeidsverhoudingen Arjen Verhoeff van werkgeversvereniging AWVN. Levensfasebeleid is geen speeltje van de werknemer, maar een onderwerp dat de dagelijkse business raakt. Verf&Inkt 2008, nr

5 Techniek en Informatie Verf- en drukinktfabrikanten zien REACh met vertrouwen tegemoet De REACh-wetgeving, die producenten en importeurs verplicht de samenstelling en eigenschappen van chemische grondstoffen te registreren, is van start gegaan. Consequenties voor de verf- en drukinktindustrie? In aanvang vooral extra papierwerk, later misschien problemen met de beschikbaarheid van sommige stoffen. Maar het imago van de branche zou erdoor kunnen verbeteren. Door het ontbreken van kennis wordt er in de samenleving toch altijd met een zekere angst naar verf en inkt gekeken. Wanneer er als gevolg van de REACh-verplichtingen meer onderzoek wordt gedaan, zal er meer kennis beschikbaar komen. Als we die informatie goed communiceren, zal dat een deel van de vaak ongefundeerde angst kunnen wegnemen. Verf&Inkt 2008, nr. 1 REACh REACh is de nieuwe Europese verordening voor chemische stoffen die op 1 juni 2007 in werking is getreden. REACh staat voor Registratie, Evaluatie en Autorisatie van Chemische stoffen en was ook in 2008 een belangrijk issue voor de VVVF en haar leden. De VVVF heeft deelgenomen aan de REACh Panelbijeenkomsten van CEPE. Hier wordt de regelgeving uitgewerkt, zodat deze toegankelijker is voor bedrijven. Op 27 oktober 2008 hield de VVVF voor haar leden een informatiebijeenkomst over de vraag hoe downstream users om moeten gaan met preregistratie van stoffen. CLP In 2008 is de zogenoemde CLP-verordening, beter bekend als de GHS-verordening, vastgesteld door de EU. De verordening omvat een geheel nieuw systeem voor het classificeren, etiketteren en verpakken van producten in Europa en is in januari 2009 van kracht geworden. Het ministerie van VWS heeft in 2008 een breed opgezet communicatietraject in gang gezet. De VVVF was hierbij nauw betrokken. Biociden Biociden zijn en blijven een belangrijk issue. De VVVF is actief lid van het Platform Biociden. Via het platform is gewerkt aan werkbare regelgeving voor de zogenoemde biociden zonder toelating voor bus- en filmconservering. In 2008 kreeg een groot aantal leden te maken met controles naar het gebruik van biociden. Hierbij zijn veel misverstanden gerezen die soms geleid hebben tot een voornemen tot dwangsomoplegging. In veel gevallen bleek het werkelijk opleggen van een dwangsom uiteindelijk niet nodig. Onderhoud Meer en meer kiezen schildersbedrijven bij de uitvoering van werkzaamheden voor het principe van resultaatgericht vastgoedonderhoud. Hierbij werkt het schilders- of onderhoudsbedrijf scenario s voor onderhoud uit en gaat men met de opdrachtgever in plaats van een inspannings- een resultaatverplichting aan. Samen met FOSAG heeft de VVVF deelgenomen aan het project de Onderhoudsadviseur, waarin verschillende procedures zijn opgesteld voor advisering over en uitvoering van schilderswerkzaamheden en toe te passen verfsystemen. Verder is gewerkt aan een modelovereenkomst waarin afspraken staan tussen schildersbedrijven en verfleveranciers over productprestaties. Veiligmetverf.nl De website is sinds 2004 in de lucht. Via deze website kunnen afnemers van verfproducten Veiligheidsinformatiebladen (VIB s) downloaden. In 2008 is gestart met het actualiseren van de website. In 2009 zal deze actie zijn afgerond. Veiligmetverf.nl is een middel om gebruikers op een eenvoudige manier kennis te laten nemen van het veilig gebruik van verfproducten. Risicocommunicatie in de keten De VVVF heeft in het verslagjaar met diverse afnemersgroepen en het ministerie van SZW gesprekken gevoerd om een geschikte aanpak te vinden voor communicatie over veilig werken met chemische stoffen in de verfketens. Eén van de instrumenten die daarvoor beschikbaar is, is de Nederlandse AWAREcode (Adequate Warning and Air REquirement). De VVVF pleit voor een Europese aanpak en heeft dit onderwerp ook bij CEPE op de agenda gezet. VOS Met diverse belanghebbende partijen, waaronder het ministerie van SZW en de vakorganisaties, is een model opgezet voor het VOS (vluchtige organische stoffen)-gebruik in vloercoatings. Het model wordt momenteel op bruikbaarheid getest. Als de test succesvol verloopt, gaat het model onderdeel uitmaken van de vervangingsplicht voor verven voor binnensituaties. Transportinformatiebladen De inspanningen van de expertgroep Transport resulteerden in 2008 onder meer in een aantal nieuwe, zeer informatieve transportinformatiebladen. Aan bod komen onder andere het transport van kleine hoeveelheden (limited quantities), de ADR 1000-punten-regeling en ladingzekering. Uitgangspunt bij het opstellen van de bladen is de Europese EG-regelgeving ADR. In 2009 zullen alle transportinformatiebladen in de tweede editie van de transportbundel in gedrukte vorm verschijnen. Regiobijeenkomsten In 2008 zijn twee regiobijeenkomsten gehouden voor technische medewerkers van bedrijven. Tijdens de bijeenkomsten werden actuele onderwerpen nader toegelicht. Ook werd nagegaan welke behoefte er was aan verdere dienstverlening door de issuegroep Techniek en Informatie. 8 9

6 Duurzaam ondernemen Coatings Care Het Coatings Care-programma is het wereldwijde veiligheid-, gezondheid- en milieu-initiatief van de verf- en drukinktindustrie. Het programma richt zich op voortdurende verbetering van de prestaties van de sector op deze gebieden. Via Coatings Care wil de VVVF ook aan haar stakeholders laten zien wat de resultaten zijn van de inspanningen van de branche op het gebied van duurzaam ondernemen. Eind november 2008 organiseerde de VVVF twee Coatings Care-bijeenkomsten (zie ook De Vereniging, blz.14). Daarnaast publiceerde de VVVF het Coatings Care-jaarverslag, met daarin opgenomen zogenoemde Performance Indicatoren (PI s). In de PI s zijn gegevens van de bedrijfstak samengevat op het gebied van veiligheid en gezondheid, milieu en productontwikkeling en opleiding. De VVVF bracht bij IPPIC, de wereldwijde organisatie van de verf- en drukinktindustrie, een voorstel in om duurzaam ondernemen voortaan een integraal onderdeel van Coatings Care te laten zijn. Het voorstel wordt in 2009 in IPPIC besproken. Nanotechnologie Nanotechnologie stond in 2008 sterk in de belangstelling. De VVVF is van mening dat nanotechnologie goede mogelijkheden biedt voor de verf- en drukinktindustrie. Zij vindt het daarnaast belangrijk dat op korte termijn een inventarisatie van mogelijke risico s plaatsvindt. Daarom werd aan bureau IndusTox Consult gevraagd aanbevelingen te doen voor een veilige productie van verf en drukinkt met nano erin. De aanbevelingen worden in de eerste helft van 2009 verwacht en binnen de VVVF besproken. Duurzaam inkopen Het ministerie van VROM startte begin 2008 met de ontwikkeling van een duurzaam inkoopbeleid. De VVVF was betrokken bij de ontwikkeling van criteria en heeft eraan bijgedragen dat deze meer aan de eisen van de praktijk zijn aangepast. Niettemin moest worden vastgesteld dat er niet altijd sprake was van een consequente en transparante werkwijze op dit punt en dat de fundamentele inbreng van de VVVF niet geleid heeft tot wezenlijke veranderingen. De VVVF heeft VROM hier begin 2009 op gewezen. Verzwijgt de industrie de risico s van het werken met nanodeeltjes? Bij innovatie wordt tegenwoordig al snel gedacht aan nanotechnologie. Ook in de verfindustrie. Door toevoeging van nanodeeltjes kunnen verven gemaakt worden met heel bijzondere eigenschappen, van zelfherstellende verven tot volstrekt transparante coatings. Maar onderzoekers en pressiegroepen beschuldigen de industrie ervan bewust niet te reppen van de risico s en verwijzen naar drama s zoals met asbest. Hebben zij een punt? We kijken naar de mogelijkheden, maar ook naar de mogelijke risico s, aldus VVVFvoorzitter Kees Kuijken. Want juist die bijzondere eigenschappen van de nanodeeltjes zouden ook nieuwe en nog niet goed begrepen risico s kunnen opleveren voor het menselijk lichaam. Verf&Inkt 2008, nr

7 Europese zaken Communicatie CEPE s General Assembly Eind september werd in Berlijn de CEPE Conferentie en General Assembly gehouden. Alle VVVF-leden konden door middel van hun stemrecht invloed uitoefenen op de gang van zaken bij CEPE. Het thema was innovatie. Communicatie verbeteren CEPE heeft verstrekkende maatregelen genomen om de communicatie met haar leden te verbeteren. Er werd een nieuwe website, operationeel. Daarnaast bracht CEPE een elektronische nieuwsbrief voor alle geïnteresseerde leden uit: CEPE Signal. Uitbreiding verfrichtlijn CEPE ijvert al enige tijd voor een regulering van het oplosmiddelgehalte in protective coatings. In het verslagjaar heeft zij aan de consultant die onderzoek doet voor de Europese Commissie, het voorstel gedaan protective coatings op te nemen in de Verfrichtlijn (richtlijn 2004/42/EC). Hiermee zou een substantiële vermindering van vluchtige organische stoffen (VOS) in verf voor staalconservering gerealiseerd worden. De VVVF ondersteunt dit initiatief. CEPE: coöperatief behartiger belangen Europese verfindustrie Zoals de meeste bedrijfstakken wordt ook de verfen drukinktindustrie in Brussel vertegenwoordigd door een Europese koepelorganisatie. CEPE behartigt de belangen van zo n 900 bedrijven, die gezamenlijk aan mensen werk bieden. De organisatie kiest voor een coöperatieve opstelling. We dragen steeds uit dat verf huizen, infrastructurele werken en gebruiksartikelen beschermt en verfraait. Daarbij past een zo laag mogelijke schadelijkheid, vindt algemeen directeur van CEPE Jan van der Meulen. Sommige brancheorganisaties overschreeuwen zichzelf. Daar doen wij niet aan mee. Ons zul je niet snel nee horen zeggen om het nee zeggen. Als we ergens tegen zijn, is dat beargumenteerd. Ik denk dat we tamelijk coöperatief zijn, aldus Van der Meulen. Verf&Inkt 2008, nr. 1 Verf&Inkt In november 2008 rolde het eerste nummer van Verf&Inkt, het nieuwe verenigingsblad van de VVVF, van de pers. Op 20 november 2008 werd het eerste nummer door de voorzitter van de VVVF aan minister Van der Hoeven van EZ overhandigd. Verf&Inkt wordt verspreid onder de leden en externe relaties en verschijnt zes keer per jaar. Kernwaarden VVVF De VVVF en de leden willen de industrie op een positieve wijze neerzetten. Belangrijk hierbij is dat de sector communiceert vanuit zijn kernwaarden. In twee brainstormsessies hebben de verfindustrie en de drukinktindustrie in 2008 hun kernwaarden geformuleerd. De kernwaarden zullen als uitgangspunt worden gebruikt voor alle uitingen van de VVVF. In 2009 worden de kernwaarden verder uitgewerkt. Ledensite VVVF In oktober 2008 is de nieuwe VVVF-ledensite in gebruik genomen. Uitgangspunt voor de nieuwe site is dat de VVVF veel meer rechtstreeks communiceert met specialisten in de ledenbedrijven. De nieuwe ledensite biedt bovendien veel meer mogelijkheden: reactiemogelijkheden, een evenementenkalender per groep, nieuws, enzovoort. De gebruiker bepaalt zelf hoe hij op de hoogte wil worden gehouden van nieuwe documenten. Een nieuw blad Voor u ligt het eerste nummer van een nieuw blad, Verf&Inkt. Eindelijk is er weer een brancheblad van de verf- en drukinktindustrie. De verf- en drukinktindustrie is een bedrijfstak die volop in beweging is en continu nieuwe producten op de markt brengt. Verf&Inkt gaat deze ontwikkelingen volgen. Niet met de vooringenomenheid van his masters voice, maar op een open en transparante wijze en met oog voor verschillende perspectieven en opvattingen, aldus Kees Kuijken, voorzitter van de VVVF. Verf&Inkt 2008, nr. 1 Nieuwsbrief Groep van 200 De VVVF heeft in 2008 twee nieuwsbrieven uitgegeven voor de zogenoemde Groep van 200, oftewel alle personen onder de VVVF-leden die zich actief inzetten voor de vereniging. Daarnaast is gestart met de ontwikkeling van een nieuwsbrief, gebaseerd op de berichten die de VVVF op haar ledensite plaatst. Ondersteunen issuegroepen Communicatieve ondersteuning is verleend aan meerdere issuegroepen van de VVVF. Zo is meegewerkt aan statements over nanotechnologie en de AWARE-code, het Coatings Careverslag, de bundel Transportinformatiebladen, etc

8 De Vereniging Het bestuur In de loop van het verslagjaar heeft de penningmeester, de heer C.M. (Clemens) van Dijk (Caparol Nederland), zijn functie neergelegd. Dit gold ook voor bestuurslid, de heer M.T.C. (Michel) Kranz van BICCS Industrial Coatings, maar dan aan het eind van De heer G.J.J. (Jaap) Vos legde zijn functie bij PPG Coatings Nederland neer, waarmee tevens een einde kwam aan zijn bestuurslidmaatschap namens PPG. Als hun opvolgers werden de heren D. (Dick) Boekee van Holland Coatings Industries BV, F. (Frank) Somers, general manager van CPS Color en O. (Oscar) Weber, algemeen directeur PPG Architectural Paints Northern Europe tot bestuurslid benoemd. Mevrouw drs. M. (Marlies) L. van Wijhe (Van Wijhe Verf) werd benoemd tot plaatsvervangend voorzitter. De ledenvergadering koos de heer L. (Leo) A.G.M. Reichert (Vista) als nieuwe penningmeester. Als waardering voor hun grote verdiensten voor de VVVF (ze waren beiden onder meer voorzitter van de vereniging) werd aan de heren Vos en Kranz het zogenoemde Blauwe Bord uitgereikt. Evenementen Directeurenbijeenkomst Elk jaar organiseert de VVVF een bijeenkomst voor de directies van haar leden. Op een aangename en deels informele wijze worden zij bijgepraat over de laatste ontwikkelingen binnen de VVVF en CEPE. Deze Vanenburgconferentie (genoemd naar de plaats van samenkomst) vond in 2008 plaats op 17 april en had als thema innovatie en beeldvorming. Algemene ledenvergadering De algemene ledenvergadering van de VVVF vond op 11 december 2008 plaats in Soestduinen. VVVF-voorzitter Kees Kuijken ging in gesprek met dagvoorzitter Richard Engelfriet over actuele ontwikkelingen in de branche. Gastspreker Jan Kamminga, voorzitter van FME-CWM (ondernemersorganisatie voor de technologisch-industriële sector), hield een inspirerend betoog over de vraag hoe ondernemers zouden moeten handelen in tijden van economische crisis. Na de pauze was er een debat tussen voorzitter, gastspreker, komend plaatsvervangend voorzitter Marlies van Wijhe en innovatiemanager Peter Wolfs van TNO over het thema van de dag, innovatie in een economische recessie: hollen of stilstaan? Sectorgroepen Binnen de VVVF is een aantal sectorgroepen actief: Industrie-/Poederlakken, Drukinktproducenten, Deco en Protective Coatings/Marine. In 2008 kwam een aantal van hen bijeen. De bijeenkomsten zijn bedoeld voor het bespreken van sectorspecifieke zaken. Samenwerking met VVVH In 2008 sloot de VVVF een overeenkomst met de Vereniging van Verfgroothandelaren (VVVH). Afgesproken werd dat het bureau van de VVVF vanaf 1 januari 2009 het werk van de VVVH ondersteunt. Het bestuurssecretariaat van de VVVH wordt elders ondergebracht. De VVVH blijft een zelfstandige organisatie met een eigen bestuur en gescheiden besluitvormingstrajecten. Coatings Care-bijeenkomsten Op 25 en 27 november 2008 werden de gebruikelijke Coatings Care-bijeenkomsten gehouden. Hierbij kwamen de volgende onderwerpen aan bod: Behoud van een goed en gezond gehoor op de werkplek met medewerking van een hearing coach. De stoffenmanager in de praktijk. De deelnemers mochten online de werking van de stoffenmanager ervaren en aangeven of deze tool een geschikt instrument is voor de verfen drukinktindustrie

9 Financiën Hieronder zijn verkorte versies opgenomen van de balans en de staat van lasten en baten over het verslagjaar. De door de externe accountant goedgekeurde jaarstukken 2008 worden met een positief advies van de Financiële Commissie in december 2009 ter goedkeuring aan de ledenvergadering voorgelegd. Balans VVVF per 31 december 2008 Activa Passiva Materiële vaste activa Eigen vermogen Financiële vaste activa e voorzieningen Vlottende activa Schulden op korte termijn Vorderingen op korte termijn Liquide middelen Totaal Totaal Staat van lasten en baten VVVF 2008 Lasten Baten Personeelskosten Contributies/heffingen Overheadkosten e baten Activiteiten Nadelig resultaat Bijdragen aan derden Bestemmingsreserves e lasten Totaal Totaal

10 Feiten en cijfers Figuur 3: Afzet verfindustrie per deelsector (afzet binnenland in %) 5% 5% 2 % De VVVF telt 83 leden, bedrijven waar in totaal mensen werken. Hiermee vertegenwoordigt de branchevereniging zo n 95 procent van de Nederlandse verf- en drukinktindustrie. In 2008 waren voor de verf- en drukinktindustrie de eerste tekenen merkbaar dat de wereldwijde kredietcrisis begon door te werken in de reële economie. In de verfindustrie was dit eind 2008 vooral merkbaar voor de schildersverven, de timmerindustrie, de doe-het-zelf-verven en de industrielakken. Ook de markt van verpakkingsinkten kreeg in de loop van het jaar te maken met teruggang. De steeds doorgaande stijging van de grondstofprijzen, ondanks het feit dat de olieprijzen inmiddels gehalveerd waren, baarde de sector zorgen. Figuur 1: Afzet verfproducenten en -importeurs (x ton) Bron: VVVF en Stratus Afzet export Omzet export 2003 Figuur 2: Omzet verfproducenten en -importeurs (in mln. euro) De Nederlandse verfmarkt Afzet De totale afzet van de verfindustrie daalde in 2008 met 1% naar ton. Dit werd veroorzaakt door een terugloop in de binnenlandse vraag. De export steeg nog behoorlijk maar kon de gedaalde binnenlandse verkopen niet geheel compenseren. Omzet De totale omzet daalde in 2008 met 3,5% ten opzichte van De daling kwam op conto van de export. De binnenlandse omzet steeg nog licht. Bron: VVVF en Stratus Lakken, verven, enz. 0 Bron: VVVF en Stratus Bouw Doe-het-zelf Muurverven 19 Afzet export 2004 Afzet binnenland Omzet binnenland 2005 Afzet binnenland 2006 Afzet totaal Omzet totaal % 20% Bron: VVVF en Stratus Figuur 4: Omzet verfindustrie per deelsector (omzet binnenland in %) 13% 21% 8% 9% 59% 56% 8% Poedercoatings Auto-/Band-/Bliklakken Houten meubelen 10% 11% 28% Poedercoatings 7% Auto-/Band-/Bliklakken Houten meubelen 22% 6% 25% 39% 15% 1% 5% 3% 58% 54% 52% 44% Muurverven Pleisters Houten meubelen Poedercoatings Bouw Doe-het-zelf Industrie Lakken, verven, enz. Scheepsbouw/reparatie Staalconservering Autoreparatie Bouw Auto-/Band-/Bliklakken Muurverven Pleisters Doe-het-zelf Industrie Lakken, verven, enz. Poedercoatings Autoreparatie Houten meubelen Auto-/Band-/Bliklakken 14% Scheepsbouw/reparatie Staalconservering Industrie 8% 8% 2% 27% 8% 2% 10% 10% 27% Scheepsbouw/reparatie Pleisters 42% 43% Pleisters Muurverven Muurverven Pleisters Timmerfabrikanten Lakken, verven, enz. Lakken, verven, enz Betonreparatieproducten Lakken, verven, enz Muurverven Pleisters Timmerfabrikanten Betonreparatieproducten Pleisters Timmerfa Betonrepa Lakken, v Muurverv

11 50 De Nederlandse drukinktmarkt 40 Tot en met 2003 heeft de VVVF de afzet- en omzetgegevens verzameld. 30 Vanaf 2004 zijn de gegevens geënquêteerd door EuPIA, de Europese associatie van drukinktproducenten. EuPIA heeft 20 echter over de jaren 2004 tot en met 2006 geen cijfers gepubliceerd. 10 In de 0 VVVF-cijfers zijn alleen de afzet en omzet van drukinktproducenten en importeurs verwerkt 2002die in Nederland 2003 zijn gevestigd In de cijfers van EuPIA is ook de afzet en omzet begrepen van drukinktproducenten die rechtstreeks vanuit vestigingen in het buitenland leveren aan afnemers in Nederland. Dit verklaart het grote 140 verschil tussen de cijfers van de VVVF en die van EuPIA. 120 Figuur 5: Afzet drukinktproducenten en -importeurs (x ton) Bron: VVVF en EuPIA Figuur 6: Omzet drukinktproducenten en -importeurs (in mln. euro) Bron: VVVF en EuPIA Afzet De afzet is met 3% gestegen ten opzichte van De tegenvallende verkopen van verpakkingsinkten werden ruimschoots gecompenseerd door goede resultaten in het tijdschriften- en reclamesegment. Omzet De omzet 2005 nam met 5% 2006 toe ten opzichte 2007van 2007 en 2008 volgde dus de opgaande trend die ook zichtbaar was in de afzetcijfers Afzet totaal Afzet totaal 2006 Afzet totaal 2006 Afzet totaal Omzet totaal Bestuur en bureau Bestuur VVVF (per 16 april 2009) De heer drs. B.J.A. Berkel Drywood Coatings BV Issuegroep Werk en Arbo De heer D. Boekee Holland Coatings Industries BV Issuegroep Techniek en Informatie De heer ing. N.G. Geelkerken International Paint (Ned.) BV Sectorgroep Protective Coatings en Marine De heer drs. C.D. Kuijken AkzoNobel Decorative Coatings bv Voorzitter, Issuegroep Europese Zaken De heer L.A.G.M. Reichert Vista BV Penningmeester, Sectorgroep Industrie De heer E.P. Roodbeen Flint Group Netherlands BV Sectorgroep Drukinkt De heer F. Somers CPS Color BV Issuegroep Communicatie Afzet totaal De heer O. Weber PPG Coatings Nederland B.V. Sectorgroep DECO De heer A.H. van Westerhoven U.P. Quality & Environment BV Issuegroep Duurzaam Ondernemen Mevrouw drs. M.L. van Wijhe Van Wijhe Verf BV Plaatsvervangend voorzitter, Issuegroep Industrie en Innovatie Personele bezetting VVVF-bureau (per 16 april 2009) Drs. Martin Terpstra Gerben Dijkstra Ing. Gerrit Jonkers Jenny van der Kleij-Bosje Omzet Marjan totaal C. van der Velden Directeur; issuemanager Industrie & Innovatie, Communicatie en Europese Zaken Stafmedewerker sociale zaken; issuemanager Werk & Arbo en Duurzaam Ondernemen Stafmedewerker technische zaken; issuemanager Techniek & Informatie Secretaresse Secretaresse Figuur 7: Specificatie afzet drukinktproducenten en -importeurs in % 11% Inkten op basis van olie 32% 47% Anders Inkten op waterbasis Inkten op basis van oplosmiddelen Bron: VVVF en EuPIA Afzet in tonnen 20 21

12 Leden Verfleden (per 16 april 2009) AkzoNobel Aerospace Coatings B.V. - Sassenheim AkzoNobel Car Refinishes BV - Sassenheim AkzoNobel Decorative Coatings bv - Sassenheim Alabastine Holland BV - Ammerzoden Anker Verven BV - Gorredijk Verffabriek Ardo BV - Heerhugowaard Baril Coatings BV - s Hertogenbosch BASF Coatings Services B.V. - Maarssen BICCS Industrial Coatings B.V. - Almere A. Bok en Zonen BV - Amsterdam Bristol Coatings Holland BV - Honselersdijk Caparol Nederland - Nijkerk Chugoku Paints BV - Fijnaart Coldec Productie BV - Vaassen CPS Color BV - Sittard Cronolin Paint BV - Genemuiden Delmonte Bouwchemie BV - Krimpen a/d IJssel DIC Eques Coatings - Oss Digo Products BV - Veldhoven Verfindustrie Drost BV - Venlo Drywood Coatings BV - Enschede DuPont Performance Coatings Nederland B.V. - Breda Farball Holland BV - Etten-Leur Flexchemie BV - Ridderkerk Frencken Fabrieken BV - Weert W. Heeren & Zoon BV - Aalsmeer Hempel (The Netherlands) BV - Schiedam Herfst en Helder BV - Lelystad Hermadix Coatings BV - Aalsmeer HIM Chemie BV - Velsen-Noord Holland Coatings Industries BV - Hoogeveen Inducoat B.V. - Amersfoort International Paint (Ned.) BV - Rhoon Jotun B.V. - Spijkenisse Keim Nederland BV - Almere Kluthe Benelux BV - Alphen a/d Rijn P.K. Koopmans Lakfabrieken B.V. - Ferwert Korthals Lakken BV - IJmuiden Glas- en Verfimport A. v/d Kwast BV - Leiden Lakfa Verffabriek BV - Amsterdam NELF Lakfabrieken BV - Ferwert Neverlak BV - Amsterdam Norway Coatings BV - Haarlem Nu Plastall - Kampen Phoenix Verffabriek BV - Huizen PPG Coatings BV - Tiel PPG Coatings Nederland B.V. - Uithoorn PPG Coatings Europe B.V. Protective & Marine - Amsterdam PPG Industrial Coatings B.V. - Veenendaal PPG Industries - Wijchen PPG Industries Netherlands B.V. Protective & Marine Coatings - Geldermalsen Relius Benelux - Bunschoten Relius Nederland B.V. - Deurne Remmers Bouwchemie BV - Hoogeveen Rust-Oleum Netherlands BV - Roosendaal SABA Dinxperlo BV - Dinxperlo Schaepman s Lakfabrieken b.v. - Zwolle Sika Nederland BV - Utrecht Soen s Meubelbeitsen BV - IJmuiden SPS B.V. - s-hertogenbosch Stoncor Benelux BV - Roosendaal Strikolith BV - Raamsdonksveer Strizo Synthetics BV - Tilburg Teodur BV - Dordrecht Tikkurila Coatings BV - Rozenburg Tollens Coatings NV - Temse, België Touwen & Co. - BV Zaandam U.P. Quality & Environment BV - IJmuiden Valspar bv - Lelystad Veluvine BV - Breda Veveo Coatings - Loenen aan de Vecht Vista BV - Voorburg Vliegenthart BV - Tiel Verffabr. H. de Vos & Zn. BV - Den Haag Van Wijhe Verf BV - Zwolle De IJssel Coatings BV - Moordrecht Zandleven Coatings B.V. - Leeuwarden Drukinktleden (per 16 april 2009) Flint Group Benelux B.V. - Deventer Flint Group Netherlands BV - Helmond Flint Group Netherlands BV - Winschoten Flint Group Netherlands BV - s-gravenzande Buitengewone A-leden (per 16 april 2009) ARTI-WERK Benelux NV - Merelbeke, België BASF Nederland BV - Arnhem Siegwerk Benelux NV - Bornem, België Kon. Drukinktfabrieken Van Son BV - Hilversum SunChemical O+R - Zaandam Visprox BV - Haarlem Mavom BV - Alphen a/d Rijn Buitengewoon A-leden zijn ondernemingen die door de aard van hun bedrijf verwant zijn aan de verf- en drukinktindustrie, maar niet voldoen aan de criteria voor het gewone lidmaatschap. Zij zijn toegelaten als lid door het bestuur na een ledenraadpleging. Buitengewone B-leden (per 16 april 2009) Distributiecentrum Van den Anker B.V. - Son Avisol BV - Apeldoorn Barentz BV - Hoofddorp Bayer BV, divisie BMS - Mijdrecht Caldic Nederland B.V. - Rotterdam Ciba Specialty Chemicals NV - Groot-Bijgaarden, België Clariant Distributie (Nederland) BV, c/o Clariant Vertrieb Deutschland GmbH - Sulzbach, Duitsland DSM NeoResins+ - Waalwijk E & R Chemicals & Equipment BV - Vlaardingen Eskens Benelux - Alphen a/d Rijn Gustav Grolman GmbH & Co. KG - Neuss, Duitsland Holland Colours Apeldoorn BV - Apeldoorn Keyser & Mackay CV - Amsterdam KRONOS BV - Rotterdam Necarbo BV - Beverwijk Nuplex Resins BV - Bergen op Zoom Nynas Naphthenics AB - Antwerpen, België Omya Netherlands BV - Amsterdam E.H. Worlée & Co. BV - Kortenhoef Buitengewoon B-leden zijn leveranciers van grondstoffen, hulpstoffen, emballage, machines, apparaten of diensten aan de verf- en drukinktindustrie. Zij zijn toegelaten als lid door het bestuur na een ledenraadpleging. Belangstellende leden (per 16 april 2009) Ashland-Südchemie-Necof BV - Waalwijk Ashland Nederland BV - Barendrecht Brenntag Nederland B.V. - Dordrecht Elsevier Opleidingen - Zwijndrecht IMCD Benelux B.V. - Rotterdam De Monchy International BV - Hoogvliet Rt. Geassocieerd lidmaatschap Multicolor Nederland BV - Deventer Münzing International S.à.r.l. - Luxemburg, Luxemburg Pack2Pack - Halsteren Profiltra BV - Almere G.C. Rutteman & Co. BV - Rotterdam Sachtleben Chemie Verkoopkantoor GmbH - Rijswijk Vereniging van Verfgroothandelaren in Nederland (VVVH) De VVVH behartigt de belangen van de verfgroothandel in Nederland. De VVVF biedt de 65 leden van de VVVH een aangepast pakket diensten aan. Tussen de besturen van VVVF en VVVH vindt regelmatig contact plaats

13 English Summary The VVVF has 83 members, companies employing a total of 6,300 persons. The trade association therefore represents around 95 percent of the Dutch paint and printing ink industry. In 2008, the paint and printing ink industry increasingly became aware that the credit crisis was finding its way into the real economy. For the paint industry, this was especially noticeable in decorative paints, joinery and woodwork, DIY paints and industrial lacquers. The market for packaging inks was also confronted with a drop in demand. Industry and Innovation Innovation During the VVVF innovation meeting at Syntens in May 2008, the participants identified bio-based materials, improved production methods and nanotechnology as the areas of innovation with the greatest potential. The VVVF will focus on these areas in the coming period. The VVVF has already committed its support to the bio-based performance materials (BPM) research and development project. In addition, the VVVF also sees opportunities for the sector in nanotechnology, and is stimulating its members to become affiliated with the Nanotechnology Cluster at TNO. Stronger knowledge infrastructure In response to an initiative to establish an academic chair of sustained value through steel preservation, the VVVF has sought closer contact with the Sector Association of Metal Preservation Companies (SVMB). We are participating in ongoing discussions aimed at creating a stronger knowledge infrastructure on steel preservation. PSIBouw Over the past three years, the VVVF together with SVMB has played an important role in the PSIBouw project professionalising steel preservation. At the official closure of this project on 30 October 2008, a statement of intent for the establishment of a knowledge platform was signed by, among others, the VVVF. VVVF statistics The industry statistics have been provided since September 2007 by the market research agency Stratus. The 2008 reporting year was the first for which Stratus was able to collect a full year of figures from members. Fire-resistant coatings On 13 November 2008 the VVVF hosted a meeting on fireresistant coatings. Discussions were launched in 2008 with the Dutch Fire Proof Construction trade association (BBN) with a view to VVVF membership of BBN. Image of trade painters At the invitation of FOSAG, the VVVF has committed to assisting with the image improvement plan and the 2010 Paint Directive project. The VVVF supports these initiatives as positive impulses for the entire chain. Employment and OSH Socially-minded innovation In 2008 the parties to the collective labour agreement tackled the subject of socially-minded innovation in the form of a brainstorming group. The VVVF is participating in this process on behalf of employers. Job descriptions in collective agreement In November the draft revised job descriptions in the collective labour agreement were ready for presentation to the membership of the parties to the agreement. These will be finalized in Stage-of-life personnel policy Jointly with employee organisations and the employers organisation AWVN, in 2008 the VVVF started a project for stage-oflife personnel policy. This is aimed at identifying the necessary preconditions for sustainable deployment of personnel in all stages of their working lives The project, which ran until March 2009, comprised meetings, newsletters and a brochure. Training Preparations were made in 2008 for an update of the course Paint Technology for research personnel of the publisher Elsevier. The Craftsman training for production personnel had been updated earlier. OSH catalogue In 2008 a working party composed of representatives from the VVVF and trade unions started work on an OSH catalogue for the paint and ink industry. It was agreed that efforts should first be focused on the risks of exposure to solvents, plus machine safety. The resulting resources will be ready around mid Technology and Information REACh REACh is the new European set of regulations for chemical substances, which took effect on 1 June In 2008 the VVVF participated in the REACh Panel meetings organized by CEPE. The regulations are being further reviewed here in order to make them more accessible for members. On 27 October 2008 the VVVF held an informative meeting for members on the issue of how downstream users should deal with preregistration of substances. CLP In 2008 the European Parliament adopted the so-called CLP regulation, better known as the GHS regulation. The regulation entails an entirely new system for the classification, labelling and packaging of products in Europe, and came into force in January The Ministry of Health, Welfare and Sport (VWS) launched a widespread communication campaign on the subject in 2008, with close involvement of the VVVF. Biocides Biocides are, and continue to be an important issue. The VVVF is an active member of the Biocides Platform. Via the platform we are working on practicable regulations for the so-called nonincluded biocides for in-can and film preservatives. Maintenance Together with FOSAG, the VVVF has participated in the project The Maintenance Advisor, in which various procedures have been specified for recommending and carrying out painting work, plus the paint systems to be applied. We have also worked on a model agreement that stipulates the liability for product performance on the part of professional painters and paint suppliers. Veiligmetverf.nl (`safewithpaint.nl ) In 2008 we started updating the website which is intended to help users in a simple way to understand how to work safely with paint products. This activity will be completed in Risk communication in the chain In 2008 the VVVF conducted discussions with the Ministry of Social Affairs and Employment (SZW) to find a suitable approach for communication on working safely with chemical substances in the paint chains. The VVVF advocates a European approach and has also placed this subject on the agenda of CEPE. VOCs In cooperation with various interested parties, including the SZW Ministry and trade unions, the VVVF has created a model for VOC (volatile organic compounds) usage in floor coatings. The model is currently being tested for usability. Transport datasheets The efforts of the Transport expert group in 2008 resulted in a number of new, very informative transport datasheets. Regional meetings Two regional meetings were held in 2008 for the technical personnel of member companies. Sustainable business Coatings Care The Coatings Care programme is the worldwide safety, health and environment initiative of the paint and printing ink industry. In late November 2008, the VVVF organised two Coatings Care meetings. The VVVF also published the Coatings Care annual report. At IPPIC, the worldwide organisation of the paint and printing ink industry, the VVVF put forward a proposal to make sustainable business an integral part of Coatings Care from now on. The proposal will be discussed within IPPIC in Nanotechnology The VVVF believes that nanotechnology offers good possibilities for the paint and printing ink industry. We also feel it is important that a survey of potential risks should be conducted in the near future. For this reason we have asked the consultants of Industox to make recommendations for the safe production of paint and printing ink containing nanoparticles. We expect to receive and discuss these recommendations within the VVVF in the first half of Sustainable procurement In early 2008, the Ministry of Housing, Spatial Planning and Environment (VROM) commenced development of a sustainable procurement policy. The VVVF was involved in the development of criteria and has contributed in ensuring that these match the requirements of everyday practice. Nevertheless, we must conclude that in reality the way of working is not always consistent and transparent on this point, while the fundamental contribution by the VVVF has scarcely led to any genuine changes. The VVVF pointed this out to VROM in early

14 English Summary European affairs CEPE s General Assembly The CEPE Conference and General Assembly was held in Berlin at the end of September. The theme was innovation. Improving communication CEPE has adopted far-reaching measures to improve communication with its members. A new website ( became operational and CEPE published an electronic newsletter: CEPE Signal. Extension of paint directive CEPE has long campaigned for regulation of the solvent content in protective coatings, and has proposed the inclusion of protective coatings in the Paint Directive (directive 2004/42/EC). This will lead to a substantial reduction in the volatile organic compounds (VOC) in paints for steel preservation. The VVVF supports this initiative. VVVF site for members The new VVVF members site went online in October One aim of the new site is for the VVVF to communicate much more directly with specialists in the member companies. In addition, the new members site offers many more possibilities: the option to respond, an events calendar for each group, news, and more. Newsletter Group of 200 In 2008 the VVVF published two newsletters for the Group of 200, meaning all persons among the VVVF membership who actively contribute time and effort to the association. Furthermore, development has started on a newsletter based on the messages placed by the VVVF on the members site. Support for issue groups Communicative support is provided for multiple issue groups within the VVVF. In 2008 this included collaboration on statements related to nanotechnology and the AWARE code, the Coatings Care report, the Transport Datasheet bundle, etcetera. Communication The Association The first number of Verf&Inkt (Paint & Ink), the VVVF s new association magazine, rolled off the presses in November The first issue was personally presented to Minister Van der Hoeven of Economic Affairs by the VVVF chairman. VVVF core values The VVVF and its members want to position the industry positively in the minds of the public. This makes it important for the sector to base all communications on its core values. The paint industry and the printing ink industry formulated their core values in 2008 in two brainstorming sessions. These will be further developed in The VVVF organizes numerous events, including the annual general meeting, the Vanenburg conference for top managers, and Coatings Care meetings. In addition, a number of VVVF sector groups came together to discuss sector-specific matters. In 2008 the VVVF entered into an agreement with the Association of Paint Wholesalers (VVVH). It was agreed that from 1 January 2009, the VVVF staff office would support the work of the VVVH. Colofon Uitgave Vereniging van Verf- en Drukinktfabrikanten (VVVF) Teksten en eindredactie VVVF i.s.m. afdeling Communicatie VNCI Vormgeving Ninarts Fotografie AkzoNobel, VNCI Copyright 2008 VVVF, Leidschendam/Den Haag Drukwerk Drukkerij Groen, Leiden Contact VVVF Loire AK Den Haag Postbus AE Leidschendam Telefoon: Fax: secretariaat@vvvf.nl Website: 26

15 VVVF - postbus AE Leidschendam -