Lesbrief Energieke Scholen gastles en advies door uw leerlingen -

Transcriptie

1 Lesbrief Energieke Scholen gastles en advies door uw leerlingen - Een gastles voor groep 7 en 8 over energieverbruik en schone lucht op school. En een advies en presentatie van de leerlingen over wat goed gaat en wat beter kan. 1. Inleiding Energieke Scholen waarom? Uw klas doet mee aan Energieke scholen en gaat aan de slag met het besparen van energie en het verbeteren van het binnenmilieu. Door op een slimme manier de binnentemperatuur en CO2 concentraties in uw klaslokaal te verlagen, voelen u en uw leerlingen zich energieker: de (leer)prestaties gaan omhoog en het ziekteverzuim omlaag. Tegelijkertijd kunt u ongeveer 12% bezuinigen op het energieverbruik in uw klas, door energiezuiniger gedrag. Dat is voordelig én goed voor het milieu. De gastles is onderdeel van het Drechtstedelijke energiebesparingstraject dat is gestart naar aanleiding van de Green Deal Verduurzaming scholen: zie voor meer informatie Dit traject omvat de volgende drie onderdelen: een energie prestatie keuring (EPK), een plan van aanpak en de gastles energieke scholen. Energieke Scholen wanneer en wat? Het project loopt in het stookseizoen in de maanden oktober t/m maart. Het bestaat uit 3 delen. Deel één is een korte voorbereiding van de klas op de gastles. Deel twee is een gastles verzorgd door een medewerker van Duurzaamheidscentrum Weizigt, waarin de leerlingen in teams onderzoek doen in de klas. Elk team krijgt een eigen meter en werkboekje en één team interviewt de directeur. Deel drie is het opsturen van de tips en tops zodat deze kunnen worden meegenomen in de energie prestatie keuring die op uw school wordt uitgevoerd + optioneel het voorbereiden van een presentatie van verbetertips voor energiebesparing en het verbeteren van het binnenmilieu. Dit doen de leerlingen met uw hulp. De leerlingen kunnen hun verbetertips presenteren aan de schooldirectie, het schoolbestuur, het schoolteam en/of de gemeente. Doel De leerlingen begrijpen het belang van energiebesparing en een goed binnenmilieu. Ze onderzoeken hoe het nu is en hoe het beter kan. Hun advies wordt meegenomen in de energie prestatie keuring die door Drechtse Stromen wordt uitgevoerd op uw school. Ze kunnen hun tips en tops daarnaast optioneel ook presenteren. 2. Opzet project 2.1. Voorbereiding korte les ter voorbereiding op de gastles (15-20 min.) Vertel uw directeur en collega s dat u mee doet aan dit project. De directeur zal tijdens de gastles geïnterviewd worden en de leerlingen doen ook metingen op de gang en op andere plekken in school. Bovendien kan de hele school profiteren van de 1

2 verbetertips die de leerlingen gaan presenteren. Bespreek vooraf op school en met de leerlingen of en aan wie de leerlingen hun resultaten gaan presenteren. Introduceer het project kort in de klas. Wat gaan we doen en waarom doen we hier aan mee? Bespreek kort dat elektriciteit uit fossiele brandstof wordt gemaakt en dat deze opraken. Kijk hiervoor het volgende filmpje op schooltv-beeldbank: Elektriciteit uit kolen en gas, hoe lang kan dat nog? (1.05 min) Met het volgende filmpje kunt u nog iets meer laten zien over het broeikaseffect: schooltv-beeldbank, Het broeikaseffect, de aarde warmt op (1.33 min) Bespreek tenslotte kort waarom schone lucht in de klas belangrijk is. Op 80% van de scholen is de lucht in de lokalen niet fris genoeg. Daardoor worden kinderen eerder ziek. Kinderen met astma krijgen eerder last. We voelen ons moe en kunnen ons minder goed concentreren. Bekijk het volgende filmpje op YouTube: Energieke Scholen team 1. Maak alvast teams van 2 tot 4 leerlingen. U kunt maximaal 9 teams maken. Liever meer kleine teams, dan een paar grote. U hoeft geen werkboekjes te kopiëren. De gastdocent neemt de boekjes en meters mee Gastles - 2 uur Tijdens de gastles gaan de leerlingen in teams onderzoek doen naar energiebesparing en een schoon binnenmilieu. Er zijn vijf verschillende werkboekjes, die gedubbeld kunnen worden. Sommige teams werken dus aan hetzelfde thema. Team Vieze luchtjes CO2 meter Team Verlichting Luxmeter Team Stekkers en apparaten energiemeter Team Verwarming en isolatie digitale thermometer Team Energieverbruik en schone energie interview directeur (geen meter) Aan het eind van elk werkboekje beschrijven de leerlingen Tips en Tops. De Tips zijn verdeeld in Tips voor de klas en Tips voor school. Tips klas zijn dingen die in de klas uit te voeren zijn, zoals gedragsverandering, of kleine maatregelen, zoals folie achter de verwarming, die met een beetje geld uit te voeren zijn. Tips school zijn grotere duurdere veranderingen voor de hele school die jullie niet zelf kunnen doen. Tops zijn dingen die goed gaan op school. De les begint met een PowerPoint presentatie en een ludieke test van het CO2-gehalte in de klas. Na een korte uitleg over de meter gaan de leerlingen vervolgens in teams aan de slag. De werkboekjes: Team Lesonderdelen Tips Vieze luchtjes A. Elkaar interviewen Zijn er kinderen met astma? Het team interviewt 2 leerlingen over mogelijke klachten. Wat is een goed moment om te luchten? B. Lokaal bekijken Het team bekijkt ramen, deuren, ventilatie en vocht. C. Meting met CO2 meter Zo nodig meer ventileren Luchten in de pauze Geen verwarming aan als de ramen open zijn. 2

3 Verlichting Stekker en apparaten Verwarming en isolatie Energieverbruik en schone-energie Welke CO2 waarde is er in het lokaal gemeten? Is dat goed of slecht? A. Lezen over energie Over broeikaseffect. Voorbeelden van schone energie. B. Lokaal onderzoeken Verlichting lokaal en over type lampen. Verschillen in energieverbruik. Dure zuinige lampen zijn in gebruik goedkoper. C. Meting met luxmeter Lichtmeting op verschillende plekken met lampen uit en aan. A. Lezen over energie Over broeikaseffect, schone energie, energielabel en sluipverbruik. B. Lokaal onderzoeken Welke apparaten zijn er? Zijn ze soms onnodig aan? Wie let daarop? C. Meting met energiemeter Meting 2 apparaten en verbruik in stand-by stand. A. Lezen over warmte en isolatie Over verwarming in gebouw, broeikaseffect en isolatie. B. Lokaal onderzoeken Onderzoek radiatoren, gebruik, ramen C. Meting met thermometer Hoe warm is het? Maakt het uit waar je zit? Wat vinden we een prettige temperatuur? Maakt het uit wat je aan hebt? A. Lezen over energie Over energieverbruik, en broeikaseffect. Voorbeelden van schone energie. B. Interview met de directeur Wat vindt de directeur, wat voor gebouw hebben jullie en hoeveel energie verbruikt de school. C. Verslag Alleen als er tijd is maken de leerlingen en verslag van het interview. WC-kaartje met licht uit Lamp uit bij voldoende zonlicht Zoveel mogelijk tl-lampen en ledlampen (in gebruik goedkoper) Computer uit in de pauze Kopieerapparaat uit wanneer mogelijk Stekkerdoos met schakelaar Warme truien aan Koukleumpjes op de warmste plek Verwarming laag bij luchten Radiatorfolie achter de verwarming Buitendeuren dicht School kan kleine of grote fysieke maatregelen uitvoeren zoals: - oude lampen vervangen door ledlampen en TL - radiatorfolie achter de verwarming - laten afstellen van de verwarmingsinstallatie - zonne-panelen op het dak De les wordt afgesloten met een korte presentatie van de teams aan elkaar Aanleveren tips en tops en optioneel voorbereiden presentatie Aanleveren tips en tops (graag uiterlijk 1 week na de gastles) Zet de leerlingen die aan hetzelfde werkboekje hebben gewerkt bij elkaar en laat ze per werkboekje hun Tips en Tops nog eens doornemen. Vraag ze of ze nog aanvullende tips hebben. In paragraaf 4.3 en 4.4. staan Tips voor verbetering van het binnenmilieu en 3

4 energiebesparing. Met deze Tips in het achterhoofd kunt u uw leerlingen inspireren bij het bedenken van hun eigen Tips. Vooraf kunt u een leuk animatiefilmpje bekijken over energie besparen met een heleboel tips: YouTube Energy let s safe it, Laat de leerlingen al hun tips en tops op een rij zetten en, indien nodig, van extra toelichting voorzien. Bundel daarna de tips en tops van uw klas en lever deze per aan bij Annemarie Lammers (a.lammers@dordrecht.nl) en Richard de Jong (richard@groenescholencollectief.nl). Om de tips en tops te kunnen verwerken in de energie prestatie keuring ontvangen we de tips en tops graag uiterlijk 1 week na de gastles. Zo krijgt het advies van de leerlingen ook echt een plekje in het bredere energiebesparingstraject op uw school. Voorbereiden presentatie (optioneel) Zet de leerlingen die aan hetzelfde werkboekje hebben gewerkt bij elkaar. De leerlingen uit ieder werkgroepje gaan als volgt te werk: Samen bekijken ze eerst de lijst met alle tips en tops die is aangeleverd voor de energie prestatie keuring. Uit de tops kiezen ze er één die ze belangrijk vinden. Per tip denken ze na over de volgende vragen: o kunnen we de tip zelf uitvoeren (Tips klas) of moet de school dat doen (Tip school)? o Kost de Tip geld om uit te voeren? o Is de Tip goed voor het binnenmilieu én de energiebesparing? Daarna kiezen ze een Tip voor de klas en een Tip voor school De tips en tops verwerken ze in een presentatie. Dat kan op allerlei manieren, in de vorm van een poster, een PowerPoint, een toneelstukje. Let op: op YouTube staan een aantal informatieve filmpjes per team. Voorkom dat deze terugkomen in alle presentaties. Laat ze zo veel mogelijk presenteren met hun eigen woorden en beelden. Elke presentatie begint met kort vertellen wat ze hebben onderzocht De presentatie (optioneel) Bij het plannen van de gastles wordt indien gewenst ook meteen een datum geprikt voor de presentatie van de Tips en Tops. Het is aan u aan wie u wilt presenteren. Dit kunnen andere klassen zijn, de directeur, het schoolbestuur, de MR, ouders en/of de gemeente. Duurzaamheidscentrum Weizigt kan beleidsmedewerkers van de gemeente en/of wethouders uitnodigen om bij de presentatie aanwezig te zijn. Indien mogelijk is de gastdocent ook bij de presentatie aanwezig. 3. Hoe verder? U kunt op allerlei manieren een vervolg geven aan dit onderwerp. Hieronder staan een aantal suggesties. Met vragen kunt u terecht bij Annemarie Lammers, Duurzaamheidscentrum Weizigt: a.lammers@dordrecht.nl of Extra modules Het oorspronkelijke project Energieke Scholen dat in 2010 is ontworpen, werd door de leerkracht zelf uitgevoerd en besloeg meer tijd. Op vindt u alle informatie over dit project. U vindt daar ook een aantal extra modules die u na de gastles kunt doen: Module Zonne-energie Een module voor scholen met zonnepanelen op het dak. Leerlingen doen in teams een onderzoek over zonne-energie. Module Energieke Ouders In deze module worden de ouders betrokken, omdat de leerlingen thuis een 4

5 energiescan doen. Zo kan ook thuis energiebesparing onder de aandacht worden gebracht. Warme Truiendag 5 februari Doe op 5 februari 2016 mee aan Warme Truiendag. Het idee is simpel, zet de verwarming 1 graag lager en trek een warme trui aan. Een goede dag om proefjes te doen met isolatie. Welk team maakt de beste isolatie voor een flesje warme thee? Wie houdt een ijsblokje het langst bevroren? ( Meer informatie over Warme Truiendag en ludieke acties zijn te vinden op De MR betrekken De MR kan het onderwerp energiebesparing op de agenda zetten. Welke maatregelen neemt de school om zoveel mogelijk energie te besparen? Wat kan beter? Wie is er verantwoordelijk voor het uitdoen van de lichten? Kan de verwarming een graadje lager? Beschikken de radiatoren op school over radiatorfolie en de deuren over tochtstrippen? Als MR kunt u over dit soort zaken een advies uitbrengen aan het bevoegd gezag of een voorstel doen. (bron website Ouders & Coo). 4. Achtergrondinformatie en verbetertips 4.1. Achtergrondinformatie broeikaseffect Wat is kooldioxide? Kooldioxide (CO2) is een kleurloos en reukloos gas. Niet giftig of zo. Als je CO2 oplost in limonade, krijg je priklimonade. Dit gas CO2 komt vrij bij verbranding. Het gas is nuttig, want het vormt een soort warme deken om de aarde. Het houdt de warmte van de zon vast. Zonder dit broeikasgas zou het op aarde -18 C zijn. CO2 werkt als een plantenkas: het geeft het zng. broeikaseffect. Wat is dan het probleem? Nu zitten we ongeveer op 390 ppm CO2. Deze waarde is een gemiddelde. Ppm = parts per million = het aantal CO2 -deeltjes per miljoen luchtdeeltjes. De concentratie CO2 neemt per jaar met ongeveer 1 ppm toe. Hierdoor wordt de atmosfeer warmer. Alsof er een te dikke deken rond de aarde ontstaat. Het broeikaseffect wordt hierdoor te sterk. Hierdoor verandert het klimaat, het Noordpoolijs smelt. Waardoor komt die toename? CO2 komt vrij bij verbranding. Zolang je niet teveel verbrandt is er geen probleem. Maar wat we nu doen is dit. Energiecentrales verbranden vooral fossiele brandstoffen om elektriciteit op te wekken. Fossiele brandstoffen zijn resten in de grond van planten en dieren die miljoenen jaren geleden leefden. Door het verbranden van die enorme voorraad fossiele brandstoffen komen er grote hoeveelheden extra CO2 in de lucht. Ook auto s en vliegtuigen verbranden fossiele brandstof en stoten veel CO2 uit. Het broeikaseffect wordt versterkt doordat er meer CO2 (en fijnstof) in de lucht komt. Hoe maak je elektriciteit? In de centrale wordt water aan de kook gebracht, net als met water in een fluitketel. De brandstof kan verschillen: olie, gas of kolen of biobrandstof. Zolang het water maar heet wordt. Dit gebeurt in een ketel die vele malen groter is dan een klaslokaal. Zodra het water kookt ontstaat stoom. Bij een fluitketel met dop erop, merkt je hoeveel kracht de stoom heeft. De dop gaat fluiten want de stoom wil ontsnappen. Stoom kan zo met veel kracht een turbine laten draaien. En daaraan zit een enorme dynamo vast. De dynamo draait mee en maakt elektriciteit. Net als met een fietsdynamo. Zodra je fietsband de dynamo laat draaien, krijg je elektriciteit. Hoe sneller je fietst, hoe feller het lampje brandt. Je kunt elektriciteit ook duurzaam opwekken. Een zonnepaneel zet (zon) licht direct om in elektriciteit. Windmolens gebruiken net als een 5

6 traditionele centrale een dynamo. De dynamo wordt aangedreven door wind en niet door stoom. Er is geen verbranding nodig en er wordt geen CO2 uitgestoten. Hoe verminderen we de CO2 uitstoot? Dat kan door minder energie te gebruiken en te zoeken naar duurzame energiebronnen zoals windenergie en zonne-energie, Dit is energie die nooit opraakt en voor minder CO2 -uitstoot zorgt Achtergrondinformatie binnenmilieu Binnenmilieu is een woord voor de lucht in een kamer. Een slecht binnenmilieu betekent dat de lucht warm en vochtig is, en dat er veel stof in de lucht zit met bacteriën en virussen. Huisstofmijten zijn kleine beestjes die veel voorkomen op stoffige en vochtige plekken. Er kunnen uitwerpselen van huisstofmijten in de lucht zweven, sommige mensen zijn hier allergisch voor. Van een slecht binnenmilieu kun je ziek worden. Je krijgt bijvoorbeeld hoofdpijn of je wordt moe. Kinderen met astma hebben extra last van een slecht binnenmilieu. Het binnenmilieu invloed heeft op het ontstaan van allergische aandoeningen, vooral bij kinderen omdat zij hun immuunsysteem nog aan het ontwikkelen zijn. Planten nemen water en CO2 op, daarmee vormen ze glucose en zuurstof die ze weer aan de lucht afgeven. Dieren doen het omgekeerde van wat planten doen. Zij ademen zuurstof in en blazen CO2 uit. Deze CO2 komt vrij bij de verbranding van vetten en koolhydraten in het lichaam. Mensen ademen dus ook zuurstof in en kooldioxide (CO2) uit. Daarom is de hoeveelheid CO2 in de lucht een goede aanwijzing voor de kwaliteit van de binnenlucht. Hoe hoger de CO2-concentratie des te slechter de luchtkwaliteit. Ventilatie zorgt voor de benodigde zuurstof. De kwaliteit van de lucht blijft goed als een kamer geventileerd, gelucht en goed schoongemaakt wordt. Ventileren betekent dat je een raam of rooster openzet waar steeds frisse lucht door naar binnen kan. Luchten betekent het tijdelijk openzetten van alle deuren en ramen waardoor muffe lucht in een keer vervangen wordt door frisse lucht. De buitenlucht bevat afhankelijk van windrichting en jaargetijde tussen de ppm Tips voor verbetering binnenmilieu Ventileer de hele dag door. Wacht niet tot het muf ruikt of benauwd is. Laat ventilatieroosters de hele dag en liefst ook s avonds en s nachts openstaan. Zorg voor zo veel mogelijk dwarsventilatie door hooggelegen ramen in twee tegenoverstaande gevels op een kier te zetten. De ventilatiecapaciteit is dan veel groter dan twee ventilatieopeningen in dezelfde gevel. Zet alle hooggelegen ramen en roosters, waarvan de onderzijde minimaal 1,80 m boven vloeroppervlak ligt, op een kierstand. Stem de grootte van de kier af op het aantal kinderen (de kleur van de CO2) en de windsnelheid. Twee of meer ventilatieopeningen op een kier zijn efficiënter en geven minder tochtklachten dan één opening vol open. Zorg voor een goede bediening van hoge ramen en roosters. In veel schoolgebouwen zijn de ventilatievoorzieningen ontoereikend. Lucht dan voor en na de les door alle ramen en deuren ongeveer 5 à 15 minuten tegen elkaar open te zetten. Om tocht / klachten over kou te verminderen: plaats tafels en stoelen minstens 1 meter van het raam. Plaats koukleumen zo ver mogelijk van het raam. Promoot het dragen van warme kleding in herfst en winter. Als er sprake is van tocht / klachten over kou, zet dan eerst de thermostaat hoger. Doe de ramen pas iets meer dicht bij aanhoudende klachten en als u rekening hebt gehouden met de voorgaande punten. Als een hal of gang gebruikt wordt als computerruimte, zorg dan voor voldoende ventilatie. 6

7 Houd het lokaal stofvrij. Zorg dat organisch afval niet in de klas blijft liggen. Brood en fruitresten vormen een voedingsbodem voor o.a. schimmels die de luchtkwaliteit verslechteren. Laat leerlingen geen natte jassen meenemen in het lokaal. Dit is een bron voor huisstofmijt en schimmels. Zorg voor goed geventileerde garderobes. Gebruik in de les alleen lijm- en verfproducten op waterbasis. Voor gevoelige mensen is verse verf of lijm voldoende om last te krijgen van benauwdheid. Gebruik antistuifkrijt en maak het bord schoon met een natte spons. Dit beperkt het vrijkomen van stof. Stel het douchen na iedere gymles verplicht. Zweet heeft een negatief effect op de luchtkwaliteit Tips voor vermindering energieverbruik Door de thermostaat overdag één graad lager te zetten, bespaart u gemiddeld 7 procent op uw energiegebruik voor verwarming. Door de verwarming na de lessen lager te zetten bespaart u energie. Laat de temperatuur in de winter niet boven de 20 graden oplopen. Een hogere temperatuur veroorzaakt concentratieproblemen en rusteloosheid. Als u dagelijks ventileert, bespaart u energie. Mensen produceren elke dag heel wat liters waterdamp. De lucht in school wordt daardoor vochtig. Door te ventileren wordt vochtige lucht vervangen door drogere lucht. Droge lucht opwarmen kost minder energie dan vochtige lucht opwarmen. Houd (tussen)deuren dicht, dit voorkomt tocht en onnodig energieverlies. Zorg wel voor hoge ventilatie. Zorg ervoor dat radiatoren niet afgedekt worden door vensterbanken. Door een spleet van minimaal 5 cm kan de warme lucht opstijgen. Sluit een deel van de ventilatieroosters als het vriest, anders leidt dit tot onnodig energieverlies. Maar zorg natuurlijk wel dat er m.n. overdag goed genoeg geventileerd wordt. Doe het licht uit als u als laatste het lokaal verlaat. U spaart altijd energie door de lamp uit te doen, als u voor korte tijd de ruimte verlaat. Dat geldt ook voor de zuinige spaarlampen en tl-lampen. Doe (een deel van) de verlichting uit als er voldoende daglicht is. Heeft het apparaat een uitknop? Gebruik deze dan in plaats van de stand-by knop. Wordt een apparaat lang niet gebruikt? Trek dan de stekker uit het stopcontact. Staan er meer apparaten bij elkaar (bijvoorbeeld computer met randapparatuur of tv met dvd-speler)? Stop dan alle stekkers in een contactdoos met een aan/uit-schakelaar. Schakel de stekkerdoos na gebruik uit. Haal opladers van bijvoorbeeld mobieltjes uit het stopcontact, als ze niet gebruikt worden. Kom zo veel mogelijk met de fiets of te voet naar school. 5. Met dank aan Gemeente Utrecht afdeling Natuur- en Milieu-Educatie voor het gebruik van de materialen van het project Energieke Klas. 7