Een terugblik : Ontwikkeling van het Beroeps- en Handelsonderwijs tot aan de Mammoetwet

Transcriptie

1 : Ontwikkeling van het Beroeps- en Handelsonderwijs tot aan de Mammoetwet De geschiedenis & ontwikkeling van het Handelsonderwijs Een terugblik : Ontwikkeling van het Handelsonderwijs vanaf de Mammoetwet : Op weg naar landelijke opleidingsprogramma s en ROC vorming : Eindtermenonderwijs en modulering : Competentiegericht Onderwijs Een terugblik

2 Voorwoord Aan deze publicatie hebben veel mensen hun medewerking verleend. Niet in de laatste plaats de nog altijd betrokken pioniers die vol enthousiasme hun verhalen en herinneringen van het begin van het Handelsonderwijs met ons wilden delen. Hoe zou het Handelsonderwijs er zonder deze mensen uit hebben gezien? Ze leverden allemaal op hun eigen manier een belangrijke bijdrage aan de geschiedenis van meer dan veertig jaar Handelsonderwijs. Zonder deze grondleggers waren we niet zover gekomen. En hadden we dit boekje niet kunnen maken! Hartelijk dank! Namens Hèt Servicebureau Handel, Karin Geurts Samensteller Tiny Pheninckx Voorzitter Btg Handel Het handelsonderwijs kent een lange traditie van samenwerking tussen scholen, branches, het kenniscentrum en uitgevers. Samen zorgen zij ervoor dat het onderwijs voor de detailhandel, groothandel, ondernemerschap en commerciële opleidingen stevig neergezet wordt en afgestemd is op de wensen en behoeften van het bedrijfsleven. De handel is een bedrijfstak die bestaat uit een diversiteit aan branches en waarin ontwikkelingen zich snel voltrekken. Een goed voorbeeld hiervan is de opkomst van het internet en e-commerce. We zien deze ontwikkelingen terug in de inhoud van het onderwijs. Dat gaat echter niet vanzelf, daar is een stevige samenwerking voor nodig. Samenwerking met het bedrijfsleven, maar ook met het kenniscentrum en andere partijen die van invloed zijn op het onderwijs zoals uitgevers en examenleveranciers. Om dit goed te kunnen vormgeven is ten eerste samenwerking tussen scholen nodig. Samen bepalen in welke richting de opleidingen zich zouden moeten ontwikkelen gegeven ontwikkelingen in maatschappij en bedrijfsleven, onze leerlingen kennen en een eigen visie op goed onderwijs hebben. Dat is waar de Btg Handel voor staat en waar we al jaren hard voor werken. We zijn er dan ook bijzonder trots op dat we met ons servicebureau, onder leiding van een betrokken bestuur al jaren in staat zijn de samenwerking in het handelsonderwijs te faciliteren en te werken aan kwalitatief goed handelsonderwijs. Een terugblik op onze geschiedenis leert ons wat ons bindt en waar we voor staan zowel in het verleden als de toekomst. In een tijd waarin ontwikkelingen zich razendsnel voltrekken vinden we het goed om terug te kijken, een pas op de plaats te maken zodat we in de toekomst onze visie stevig kunnen neerzetten. Met trots nodig ik u dan ook uit om terug te blikken op vele jaren van samenwerking. Ik spreek de hoop uit dat deze samenwerking door onze eigen betrokkenheid nog vele jaren tot kwalitatief goed handelsonderwijs mag leiden. _2 3_

3 Leeswijzer In deze publicatie vindt u een chronologische beschrijving van de belangrijkste ontwikkelingen in het Handelsonderwijs op het gebied van wetgeving en beleid. We beschrijven een aantal tijdsperioden: : Ontwikkeling van het Beroeps- en Handelsonderwijs tot aan de Mammoetwet : Ontwikkeling van het Handelsonderwijs vanaf de Mammoetwet : Op weg naar landelijke opleidingsprogramma s en ROC vorming : Eindtermenonderwijs en modulering : Competentiegericht Onderwijs 2012 en verder Maar er gebeurde meer. Er werden verbindingen gemaakt, er werd samengewerkt. Op welke manier de scholen dit in de loop der jaren hebben vormgegeven komt ruimschoots aan bod. In aparte interviews leest u hoe verschillende betrokkenen terugkijken op het onderwijs en wat hun bijdrage is geweest. We wensen u veel leesplezier! Wetgeving en de ontwikkeling van het Handelsonderwijs in het kort: 1968 Invoering van de Mammoetwet* Onstaan van vierjarige LMO en MMO Stelsel voor Leerlingwezen 1979 Ontstaan KMBO (Kort Middelbaar BeroepsOnderwijs) 1982 MMO wordt gescheiden in MMO-C (meer theoretisch met doorstroom naar HBO) en MMO-BD (opleidend voor vestigingseisen en een branche) 1993 SVM-wet: samenvoeging dagonderwijs KMBO en MBO lang SVM-Operatie: samenvoeging MBO scholen tot ROC s 1996 Invoering WEB (Wet Educatie en Beroepsonderwijs) Samenvoeging Leerlingwezen en voltijdsonderwijs, met 4 kwalificatieniveau s, 2 leerwegen BOL en BBL Ontwikkeling kwalificatiestructuur Eindtermenonderwijs Herziening kwalificatiestructuur Competentiegericht Onderwijs 2012 Focus op Vakmanschap * (officieel WVO; de Wet op het voortgezet onderwijs) door de minister van Onderwijs, _4 Kunsten en Wetenschappen Jo Cals. De grondgedachte achter deze wet was dat elke leerling zowel een algemene als een beroepsopleiding zou moeten volgen. De naam van de wet is te danken aan het ARP-kamerlid Anton Roosjen die zei: Laat die mammoet maar in het sprookjesleven voortbestaan, omdat hij het er niet mee eens was. De term Mammoetwet werd zo een bijnaam voor de Wet op het voortgezet onderwijs. 5_

4 De Btg Handel De Btg Handel is het overleg- en informatieplatform voor ROC s die één of meer opleidingen van de kwalificatiestructuur Handel en/of MITT (Mode, Interieur, Textiel en Tapijt) verzorgen. Naast een platform is het de plek waar de leden door een gezamenlijke aanpak streven naar het behoud en het versterken van de handels- en MITT opleidingen. Voor afstemming met het bedrijfsleven participeert Btg Handel in de MBO Raad, het KBB (Kenniscentrum Handel), de Paritaire Commissie en de Branche Adviescommissies. Om de handelsopleidingen nog gerichter te kunnen ondersteunen en expertise te bundelen, is in 1996 de Stichting Handelsonderwijs Nederland (SHN) opgericht. Deze stichting heeft zich ten doel gesteld het Handelsonderwijs in Nederland te bevorderen in de breedste zin van het woord. De leden van de Btg Handel dragen een ledenbijdrage af aan de SHN. De SHN kent een bestuur dat bestaat uit een voorzitter, penningmeester en 6 bestuursleden. Het bestuur van de SHN fungeert tevens als bestuur van de Btg Handel. Het bestuur zorgt in opdracht van de leden voor: Het signaleren van (en leden attenderen op) trends in onderwijs en bedrijfsleven en het analyseren van consequenties voor het handels- en modeonderwijs, het behartigen van de belangen van haar leden in diverse overlegorganen, gevraagd en ongevraagd adviseren van de leden, promotie van het handels- en modeonderwijs, het onderhouden van contacten met overheid, bedrijfsleven en maatschappelijke instanties. De Btg Handel telt op 1 januari leden: 40 ROC s en een scholengemeenschap die opleidingen aanbieden voor Handel en Mode (detailhandel en internationale handel/groothandel) op de niveaus 1 t/m 4 in de leerwegen BOL en BBL. Dit op basis van het overzicht van de door de minister vastgestelde kwalificaties. In 2012 volgden zo n leerlingen een MBO opleiding in het handels- en modeonderwijs. De leden van de Btg Handel zijn zowel landelijk als op regionaal niveau actief. Landelijk informeert het bestuur van de Btg Handel de leden (het management van de handelsopleidingen binnen de ROC s en de scholengemeenschap) tijdens ledenvergaderingen over de landelijke ontwikkelingen in het MBO en het Kenniscentrum. Ook worden de leden geïnformeerd tijdens themadagen, het jaarlijks 2-daags congres en via de website. De kracht van de Btg Handel ligt onder andere in de informatievoorziening van de leden op actuele thema s. Ook op regionaal niveau komen de leden bij elkaar, samen met het lagere en middenmanagement, voornamelijk voor regionale, gezamenlijke afstemming en informatie over onderwijskundige en organisatorische ontwikkelingen. Hèt Servicebureau Handel Om deze taken goed uit te kunnen voeren heeft de Btg Handel/SHN een uitvoerend bureau ingericht: Hèt Servicebureau Handel (HSBH). Hèt Servicebureau Handel heeft een interne, dienstverlenende taak richting leden en bestuur en treedt op als vertegenwoordiger van de SHN/Btg Handel bij veel externe contacten. HSBH zetelt in het bureau van de MBO Raad en vertegenwoordigt de handels- en MITT opleidingen bij diverse overleggen bij de MBO Raad en werkt samen met andere Btg s. _6 7_

5 door Marien Kant Samenwerking in het Handelsonderwijs, een terugblik Het Handelsonderwijs heeft vanaf de invoering van de Mammoetwet onderlinge samenwerking gekend. Met name vanwege het bestaan van de denominatieve koepels in de handelsbranche, het relatief klein aantal leerlingen in de beginjaren en de afstemming met het Ministerie van Economische Zaken (middenstandsdiploma/vestigingswet detailhandel), kwam een regelmatig en intensief overleg tussen directies van handelsopleidingen tot stand. Dit leidde al snel tot het oprichten van de VDD (Vereniging van Directeuren van Detailhandelsscholen), waar alle directieleden van de handelsscholen in Nederland lid van waren. Bundelen van krachten Ook de nieuwe, kleine scholen zagen heel snel de noodzaak van het opstellen van programma s (en vervolgens het interesseren van uitgevers) en het bundelen van krachten. In kleine ontwikkelgroepen van docenten en deskundigen uit de branche werden vakprogramma s opgesteld, becommentarieerd en vervolgens landelijk vastgesteld. Bij deze ontwikkeling was de inbreng van de eigen onderwijsinspecteurs middenstandsonderwijs ook niet onbelangrijk. Deze samenwerking heeft zich in de loop van de jaren geformaliseerd en geïntensiveerd. Het bestuur van de VDD was de motor en aanjager voor een gezamenlijk beleid. Extra dimensie De VDD werd in de loop van de tijd Btg Handel (Bedrijfstakgroep Handel) en kreeg na een aantal jaren een plaats binnen de organisatie van de MBO Raad (destijds nog BVE Raad). De onderlinge samenwerking kreeg een extra Bij activiteiten is Hèt Servicebureau Btg Handel stimulerend en faciliterend. dimensie door de oprichting van de Stichting Handelsonderwijs Nederland in 1996, een in het MBO nog unieke constructie waarbij Handelsopleidingen met elkaar voorwaarden scheppen voor gezamenlijke ontwikkelingen. Behoefte aan samenwerking Door de specifieke inhoud en opzet van het handelsonderwijs ontstond meer en meer de behoefte samen om zaken vast te leggen en uit te werken, ook met bedrijfsleven en overheid. Zo ontstond in de tachtiger jaren de Implementatiecommissie Herstructurering Handelsonderwijs (IHH), later Adviescommissie Handelsonderwijs (AHA), de voorloper van het huidige Servicebureau Btg Handel (HSBH). Landelijk kennis delen Het informeren, ontwikkelen en kennisdelen van en met elkaar in het handelsonderwijs is georganiseerd in regelmatige landelijke ledenvergaderingen en jaarlijks de 2-daagse jaarvergadering, landelijke docentendagen, themadagen, informatie via en website en regionale overlegbijeenkomsten. Daarnaast zijn er werkgroepen in het leven geroepen die nadenken en adviezen uitbrengen over verschillende thema s zoals examinering, BPV en vormgeving van de opleidingen. _8 9_

6 Legendarische 2-daagse De jaarvergaderingen van de VDD bestaan al sinds de start van het directeurenoverleg in de jaren tachtig. Wat begon als een jaarlijkse bijeenkomst van een dag, groeide uit tot een meerdaags jaarlijks hoogtepunt. Sinds 1994 wordt jaarlijks een 2-daags congres georganiseerd voor de leden van de VDD en de werkgroep handel, later de Btg Handel. Het evenement heeft meestal een thema, gekoppeld aan de ontwikkelingen die op dat moment in het onderwijs spelen. Voorbeelden van 2-daagse zijn: Hoe ziet het handelsonderwijs eruit in 2009? (1999) Grensverleggend Handelsonderwijs (2000) Flexibilisering (2001) Internationalisering (2002) Anders Opleiden! (2003) Samen op weg naar Handelsonderwijs in 2005, De Praktijk (2004) Competentie-ontwikkeling in de context (2005) Innoveer je-zelf!? (2006) Je moet het wel verkopen (2007) Verleg je grenzen! (2008) Duurzaamheid, Handelsonderwijs; vandaag goed, morgen ook!? (2009) Oogsten, opbrengsten van vernieuwing (2010) Inspiratie, ondernemerschap en innovatie en het Handelsonderwijs (2011) Ondernemen in het oosten, het handelsonderwijs is erbij (2012) In hoogtijdagen werd de 2-daagse door zo n 250 managers, docenten, teamleiders en coördinatoren uit het Handelsonderwijs bezocht. De locatie waar het evenement werd gehouden groeide mee, de eerste werd gehouden in Beekbergen het Troelstra-oord, vervolgens Hotel Haarhuis in Arnhem, De Nieuwe Werelt in Lunteren, De Koningshof in Veldhoven, Euroase Hotel in Amersfoort, De Bonte Wever, Slagharen en we gingen zelfs de grens over, naar Kalkar bij Kernwasser Wunderland. Zes opeenvolgende jaren was vervolgens hotel Zuiderduin in Egmond aan Zee de ideale plek, tot in 2008 de grenzen werden verlegd naar kasteel Vaeshartelt in Maastricht. Daarna volgden twee keer Mooi Rivier in Dalfsen en in 2011 werd een grote wens van Mieke Huigen vervuld: de 2-daagse in Rotterdam op de SS-Rotterdam en Katendrecht. Met name de samenwerking met de ROC s Zadkine en Albeda beviel zo goed dat een nieuw concept was geboren. In 2012 werd de 2-daagse samen met de ROC s Rijn IJssel (Arnhem) en Graafschap College (Doetinchem) georganiseerd in de regio s Arnhem en Achterhoek. _10 11_

7 _12 13_ 2-daagse 2012

8 Beroeps- en Handelsonderwijs tot en met de Mammoetwet Na de invoering van de leerplicht in 1901 werd het in relatief korte tijd normaal dat iedereen lager onderwijs volgde. Na de Tweede Wereldoorlog nam het aantal 12 tot 15-jarigen dat volledig en partieel dagonderwijs volgde een grote vlucht. Ook ////////////////////////////////// 1945 de begroting van het ministerie van Onderwijs tussen 1950 en 1970 verdubbelde. Met de invoering van de Mammoetwet in 1968 werd het voor alle kinderen van 15 tot 18 jaar (pas) normaal om voortgezet onderwijs te volgen. De Leerplichtwet in 1969 bracht de verplichting voor een negende leerjaar. Wederopbouw Na 1945 stond het beroepsonderwijs allereerst in het teken van de wederopbouw. De ambachtsscholen en het nijverheidsonderwijs kregen de taak om jongeren te interesseren voor het werken in de industrie. Ook was er een sterke behoefte aan laaggeschoolde werknemers die voldoende kennis opdeden om in de industrie of op een kantoor te functioneren. Eerst werd begonnen met uitgebreid technisch onderwijs (later middelbare technische school). Later kwamen er ook andere richtingen bij, zoals detailhandel en economie (meao). Anders denken 1968 ////////////////////////////////// In de loop van de jaren zestig veranderde het denken over het beroepsonderwijs. Het beroepsonderwijs werd vermaatschappelijkt en werd onderdeel van het ontplooiings- en gelijkheidsdenken van die tijd. Beroepsonderwijs werd gezien als voorbereiding op werk, maar een al te directe relatie werd afgewezen, omdat anders het onderwijs een fuik zou kunnen worden. Een te grote invloed vanuit het bedrijfsleven op het onderwijs was niet wenselijk. Bovendien was het maatschappelijk klimaat ten opzichte van het bedrijfsleven eind jaren zestig, begin jaren zeventig bepaald niet positief. Een opvatting die ook in juridisch opzicht tot uiting kwam: het beroepsonderwijs werd meegenomen in de ingrijpende onderwijsherziening met de invoering in 1968 van de Mammoetwet. 15_

9 Driedeling Voor het beroepsonderwijs werd een driedeling gehanteerd: lager, middelbaar en hoger beroepsonderwijs. Het beroepsonderwijs werd onderdeel van de Wet op het Voortgezet Onderwijs waardoor het geïntegreerd werd in het algehele onderwijsbestel. Als gevolg daarvan kreeg het beroepsonderwijs een algemener en meer theoretisch karakter. Voor het bedrijfsleven kende deze ontwikkeling een aantal nadelen, zoals een grotere afstand tot de beroepspraktijk, geen juiste arbeidshouding bij de leerlingen en geen zeggenschap meer over wervings- en selectiemogelijkheden. Lesbevoegdheid Door het specifieke van deze vakken was er geen speciale lerarenopleiding voor het middelbaar beroepsonderwijs en werd er gewerkt met bevoegdheidsverklaringen (artikel 114) als je het vak een aantal jaar had gegeven. Na een paar jaar voor de klas werd de verklaring aangevraagd en kwam de inspecteur voor een lesbezoek en werd de gegeven les besproken. Na een voldoende afronding kreeg de docent de verklaring en was dan ook voor dat vak bevoegd. Veel praktijkmensen, zoals etaleurs en reclametekenaars, kwamen via deze weg de school binnen. Lager en Middelbaar Onderwijs Het handelsonderwijs bestond na de Mammoetwet uit een lagere en middelbare variant: het Lager Middenstands (LMO) Onderwijs en het Middelbaar Middenstandsonderwijs (MMO). 80% van de scholen heeft een verticale opbouw, met een lager en middelbaar niveau. In deze verticaal opgebouwde scholen zien we het merendeel van de LMO leerlingen doorstromen naar het MMO. Middenstandsdiploma Het Middenstandsonderwijs dankt haar bestaansrecht vooral aan de Vestigingswet Bedrijven Het lager Middenstandsonderwijs had een zodanige onderwijsinhoud dat het diploma voldeed aan de aan die wet geldende eisen Handelskennis ; mits een gecommitteerde van EZ het diploma had medeondertekend. Hetzelfde gold voor het Middenstandsdiploma en natuurlijk ook voor het MMO. Ouders met een onderneming Het beroepsgerichte deel was zo belangrijk dat het gedurende deze periode wordt uitgebouwd. Veel leerlingen die het Middenstandsonderwijs volgen hebben ouders met een eigen onderneming, veelal een winkel. Maar leerlingen worden ook getrokken door creatieve vakken als etaleren en reclametekenen. Deze groep leerlingen werd ook wel omschreven als springerig en creatief en ondernemend. Het Middenstandsonderwijs had daardoor een eigen Ministerie, het Ministerie van Economische Zaken. Het Middenstandsonderwijs had in deze periode ook eigen inspecteurs. De eerste inspecteur was de heer Jan G. de Dood, hij is in het harnas gestorven. De heren Hilbrink (eerder directeur van een Handelsdagschool) en Sival waren daarna inspecteurs. Mensen die van grote invloed zijn geweest op de ontwikkeling van het Handelsonderwijs. Vakkenpakket Specifiek zijn de vakken: Verkoopbevordering, Warenkennis (met een scheikundige en assortimentskennis deel), Etaleren en Reclametekenen, (algemene en bedrijfs) Economie en Winkelpraktijk. Statistiek en Recht werden door vakdocenten gegeven binnen het MMO. De leerplannen van deze vakken worden in de loop van deze jaren (jaren 70 en 80 van de vorige eeuw) met veel inbreng van Economische Zaken en het plaatselijk bedrijfsleven aangepast. Het curriculum was vooral gebouwd op een vakkenstructuur. Etalages De scholen profileerden zich naar buiten met namen als Ondernemerscollege, Detailhandelsschool, Kweekschool voor de Handel, Opleidingsschool voor de Handel. De scholen etaleerden zich letterlijk via naar buiten gerichte (voorbeeld)etalages, die het visitekaartje en herkenningspunt waren voor de school. Zo werd de school in Arnhem ieder jaar in december volledig ingepakt en voorzien van een wens voor het nieuwe jaar. _16 17_

10 Interview met Ben Emans en Dave van Overbeek Vroeger was je als directeur de vader van de school Ben Emans en Dave van Overbeek begonnen kort na elkaar twee van de eerste handelsscholen van Nederland. Emans werd in 1966 directeur van een lagere (detail)handelsschool (LHO/LDS) in Rotterdam, Van Overbeek in 1964 in Amersfoort. Ik weet nog dat ik aankwam met de trein en dacht: wat heb ik nodig, vertelt Van Overbeek. Ik zat voor het gebouw de dienst Gemeenschappelijke Voorzieningen en maakte een lijstje: leerlingen, een lokaal en een telefoon. Ja, zo ging het echt. Ze hadden economie gestudeerd, een goede baan in het bedrijfsleven, en toestemming van het ministerie om een school specifiek voor detailhandelsonderwijs te beginnen. Emans: Verder hadden we niks. Een heel gebouw kon natuurlijk niet, dus ik ben op zoek gegaan naar lokalen. In het begin waren we directeur, docent, conciërge en administrateur tegelijk. We moesten zelf leerlingen werven, voor de klas staan, de stoep vegen en de administratie bijhouden. Omdat we nog nauwelijks boeken hadden, draaiden we stencils op de stencilmachine. Ik begon met 31 leerlingen en toen ik wegging in 1993 waren het er Vader van de school We hadden nauw contact met de leerlingen, in die tijd was je als directeur de vader van de school. We zaten er bovenop. Maar in de handel moet je ook streng zijn, discipline hebben, anders wordt het niks. Alleen niet op een schoolse manier. Als een leerling die er al niet goed voorstond zich ziek meldde belde ik op om te vragen hoe het ging. Gebeurde het te vaak en vertrouwde ik het niet dan reed ik naar zijn huis om hem op te halen. Van Overbeek: Ik heb zelfs een leerling bij me in huis gehad. Mijn vrouw en ik wilden die jongen helpen, hij is nog Sommige leerlingen gingen je aan het hart steeds als een zoon voor ons. Niet dat dat gebruikelijk was, maar het was wel een andere tijd en sommige leerlingen gingen je aan het hart. Goed organiseren Toen in 1968 de Mammoetwet kwam, vervolgt Emans, hadden we een probleem. We verloren onze zogenaamde u.l.n.o.-status, wat betekende dat onze subsidie gelijk werd getrokken met die van de nijverheidsscholen. Nijverheidsscholen hadden 3-jarige opleidingen, wij vier. Ook moesten we opeens middelbaar handelsonderwijs aanbieden, wat nog niet bestond. Het was zaak het goed te organiseren. Toen is ook de VDD, de Vereniging van Directeuren Detailhandelsonderwijs, ontstaan, waar we beiden voorzitter van zijn geweest. MDS Na veel vijven en zessen slaagden we erin de LDS vier jaar te houden, met een vervolgopleiding: de MDS. Hier bestond nog helemaal geen lesstof voor. Maar we hadden goede vakmensen in de commissies en we hebben leerplannen ontwikkeld. We moesten de leerlingen voorblijven. Op de LDS kregen de leerlingen eenvoudige warenkennis, op de MDS warenkennis die doorspekt was van scheikunde. De stencilmachine maakte plaats voor de eerste boekenpakketten, die we met korting inkochten en verkochten aan de _18 19_

11 leerlingen. Stonden we met man en macht pakketjes te maken voordat de leerlingen de eerste schooldag binnenkwamen. Weinig zitvlees Van Overbeek: In de jaren 80 werd het wat knellend. Het niveau van de LDS was met de komst van de MDS verlaagd en een grote groep kon de doorstroom niet aan. We hebben veel gezeurd bij het ministerie. Leerlingen die wij in huis kregen hadden weinig zitvlees maar het ministerie vond juist dat leerlingen meer algemene vorming moesten krijgen. De creatieve vakken verdwenen en van de LDS bleef weinig over. We hadden geen keus en moesten MMO-BD ontwikkelen. Het KMBO was eigenlijk lager beroepsonderwijs. We zaten volgens de inspecteur op het randje van de wetgeving door leerlingen aan het eind van het tweede jaar examen te laten doen in een bepaald branchegericht vak, maar wij bleven binnen het leerplan en niemand kan een leerling verbieden een buitenschools examen te doen, bijvoorbeeld een rijexamen. De inspecteur (Sival) bepleitte onze zaak bij de Staatssecretaris, die zette zijn handtekening: Het MMO-BD was er. Zonde Er werd steeds meer gefuseerd, zegt Emans. Daar waren wij geen voorstanders van. Het was in de periode dat wij met (vervroegd) pensioen gingen. Wij hebben ons altijd verzet tegen de grote scholengemeenschappen. Het zorgt voor verwatering van het onderwijs. De gedachte was dat het goedkoper zou worden met meer keuzemogelijkheden voor de leerlingen. De werkelijkheid is dat directeuren zetbazen zijn geworden en de scholen financieel aan de grond zitten. Wij hebben dit voorspeld. Onze scholen bestaan niet meer, ze zijn opgegaan in grote ROC s. We vinden het zonde dat het Handelsonderwijs vrijwel onzichtbaar is geworden. << Interview met Jan Lemmen Goed onderwijs zit niet vast aan één methode Jan Lemmen (1944), docent Commerciële Vorming en oud-directeur van de Handelsschool in Arnhem liep met zijn school voorop als het ging om onderwijsvernieuwingen. Niet de docent, maar de leerling moet met de tong op de schoenen het weekend in, zegt hij. Een man van de praktijk. Met een diploma MO Economie op zak ging Lemmen begin jaren 70 van de vorige eeuw aan de slag als extern adviseur midden- en kleinbedrijf bij het Koninklijk Nederlands Ondernemers Verbond (KNOV, nu MKB Nederland). Anderen duiken al gauw in de theorie, maar ik ben een praktijkman, zegt hij. Ook tijdens zijn werk op de Handelsschool, waar hij in 1980 begon als docent Commerciële Vorming en van 1993 tot 2003 directeur was. Hij vertelt. Toespraak voor de burgemeester Toen ik begon als docent bestond het vak praktijkbenadering nog. Leerlingen gingen een middag per week op praktijk, veelal betekende dit een excursie naar bedrijven en zij moesten hier een verslag over schrijven. Ik bouwde dit om en liet leerlingen een ondernemersplan maken. Ze moesten marktonderzoek doen, een vestigingsplaats vinden en een burgemeesterstoespraak voor de opening schrijven. Zo kwamen alle handelsvakken aan bod, van verkoopbevordering en detailhandelsmarketing wat nog niet echt bestond in die tijd - tot recht en Nederlands. Leerlingen gingen in een groep aan de slag. Heel praktisch en nuttig als je ondernemer wilt worden. Examens De meeste leerlingen op de Handelsschool kwamen uit _20 middenstandsgezinnen en wilden een eigen onderneming 21_

12 beginnen. Op het rooster van de MDS stonden vakken als verkoopbevordering, economie, recht, calculatie, statistiek, boekhouden en etaleren, reclame en warenkennis. Met het diploma had je automatisch je middenstandsdiploma en kon je je in 34 verschillende branches vestigen zonder verdere studie. Er bestond al een milde vorm van landelijke samenwerking door de VDD (Vereniging van Directeuren Detailhandelsscholen), legt Jan uit. De centrale schriftelijke examens werden onder verantwoordelijkheid van het Ministerie van Onderwijs en Economische Zaken gemaakt door de docenten uit de examencommissies. Bij het examen Commerciële Vorming was het uitgangspunt: Je bent ondernemer en wilt een winkel beginnen, maak een ondernemersplan. Hiermee werden branches geclusterd. Bij de mondelinge examens kwamen mensen van banken, de Kamer van Koophandel en van winkelbedrijven langs als gecommitteerde en gaven extra cachet aan de zaak. Velen ervan kende ik nog uit mijn KNOV tijd. Van MDS naar ROC Dit veranderde begin jaren negentig van de vorige eeuw, rond de periode dat Lemmen directeur werd. Geen eenvoudige taak, met eerst de SVM-operatie en daarna de invoering van de Wet Educatie Beroepsonderwijs (WEB) in Er kwam een nieuwe kwalificatiestructuur met vier niveaus, gebaseerd op eindtermen. En er stond een grote reorganisatie _22 op stapel: de fusie van een aantal mbo 23_ scholen in Arnhem naar een ROC. Niet de docent, maar de leerling moet met de tong op de schoenen het weekend in Slimme jongens Niet alleen het onderwijs, ook de leerlingen werden anders, vertelt Jan. Vroeger kreeg je bijvoorbeeld Havoleerlingen binnen, slimme jongens die er soms al een handeltje op na hielden buiten schooltijd. Dat laatste geldt overigens ook voor de docenten, velen kwamen uit de praktijk of hadden naast de school nog andere bezigheden. De praktijkvakken en de creatieve vakken verdwenen. De Vestigingswet Detailhandel werd afgeschaft en leerlingen vroegen zich af waarom ze nog handelsonderwijs moesten volgen. Het aantal leerlingen liep terug. Luie leerlingen Voor ons was dit geen dood in de pot. De VDD was uitgegroeid tot Btg Handel. We hadden goede mensen in het bestuur en docenten wilden graag verder kijken dan hun neus lang was. Intern hebben we van alles gedaan. We wilden erbij zijn, niets missen en voorop blijven lopen in de ontwikkelingen. Ik kwam in het bestuur van Btg Handel en we zochten naar nieuwe vormen van onderwijs. De situatie was zo dat een docent s avonds doodmoe was van het lesgeven en dat de leerling zich zat te vervelen in de klas. Eigenlijk zou dat omgekeerd moeten zijn. Een mbo-er wil niet 24 uur per week achter een stom tafeltje zitten, die leert met zijn handen. Laat ze zelf nadenken en in de praktijk ontdekken hoe interessant en goed ze zelf zijn. Dat inzicht kreeg ik toen ik zag hoe ze het bij de Kappersopleiding deden. Vanuit de UV-branche was er minder vraag naar onderwijsvernieuwing. Een groot gedeelte van het onderwijs bestond uit praktijk. Ook tegen het Horeca onderwijs keken we op, die hadden het goed voor elkaar en alles in huis. Trots In die tijd is de Stichting Handelsonderwijs ontstaan, waarvan het bestuur samenviel met het bestuur van de Btg Handel. Jan: Er werden landelijke studiedagen georganiseerd en we werkten nauw samen met de MBO Raad en het Kenniscentrum Handel. We hebben samen veel ontwikkelingen in gang gezet en liepen als mbo ver vooruit. Diverse vormen van onderwijsvernieuwing werden ingevoerd als didactisch concept en er kwam meer tijd voor de praktijk. Jan kijkt met een goed gevoel terug. Ik ben best trots op wat we op een praktische manier hebben bereikt in het handelsonderwijs. Goed onderwijs zit niet vast aan één methode. Vernieuwingen oké, maar het goede moet je niet wegdoen. Als je docenten hebt die goed zijn in frontaal lesgeven, moet je daar dankbaar gebruik van maken. Kenniscompetenties zijn ook competenties. Je moet altijd naar de leerlingen kijken. <<

13 Ontwikkelingen vanaf de Mammoetwet Na de invoering van de Mammoetwet zien we steeds meer samenwerking tussen scholen voor Lager- en Middelbaar Beroepsonderwijs. Door de politiek worden bijvoorbeeld fusies tussen Economisch Administratieve en Handelsscholen ////////////////////////////////// bevorderd. Ook vinden we in de technische scholen op MBO niveau steeds meer fusies en samenwerking ////////////////////////////////// Dit leidt tot kritiek vanuit het bedrijfsleven. Voor 1968 was het onderwijs geordend naar bedrijfstak en de opleidingen daarbinnen werden in niveaus opgebouwd. Onder de Mammoetwet ontstonden horizontaal gestructureerde onderwijsinstellingen waar bedrijfstakken op hetzelfde niveau en met algemene doelstellingen bijeen werden gebracht. Een belangrijke rol speelde de in 1975 uitgebrachte Contourennota van de sociaaldemocratische minister Jos van Kemenade. Hierin werd aangegeven dat onderwijs meer was dan alleen voorbereiding op de beroepsuitoefening maar ook gericht moest zijn op persoonlijke ontplooiing en maatschappelijke voorbereiding. Dit betekende de komst van het vak Maatschappijleer later Persoonlijke en Maatschappelijke Vorming (PMV) en Leren Loopbaan en Burgerschap (LLB) in het beroepsonderwijs. Het Middenstandsonderwijs verzet zich fel tegen deze ontwikkeling omdat men vreest voor minder aandacht voor de beroepsgerichte vakken. Toch wordt deze lijn met name in de grote steden doorgevoerd. 25_

14 _26 KMBO In 1979 komt het Kort MBO van de grond: een voltijdse korte variant van het MBO. Door de sociaal economische crisis nam de jeugdwerkeloosheid toe, met grote gevolgen voor 16- tot 18-jarige schoolverlaters. Het aantal praktijkplaatsen in het leerlingwezen loopt terug en men spreekt over de angst voor een verloren generatie: jongeren van LBO en mavo die door de recessie niet aan een vervolgtraject in het leerlingwezen kunnen beginnen en ook geen toegang tot het mbo krijgen vanwege de te hoge toelatingseisen. De overheid komt daarom met een voltijdse korte variant van het MBO: de proefprojecten Kort-MBO. Deze variant werd uitgevoerd door de streekscholen, het middelbaar beroepsonderwijs en het vormingswerk. Kort sloeg overigens niet op een verkort traject maar op de opleidingsduur van 1 of 2 jaar. In het Middenstandsonderwijs komt Vakken als Warenkennis en de twee begin jaren 80 van de vorige eeuw een vreemde talen waren voor veel leerlingen ontwikkeling op gang om in het MBO in het MMO-C een struikelblok. Voor naar een tweedeling toe te werken. Er het MMO-BD was Engels als vreemde komt een splitsing in een theoretische taal niet verplicht, maar werd door opleiding gericht op een algemene sommige opleidingen wel als verplicht voorbereiding op functies in de handel onderdeel opgenomen. Dit werd een voldoend aan de vestigingseisen en met concurrentiemiddel voor een school mogelijkheden om door te stromen naar om zich te onderscheiden, maar zorgde HBO (MMO-C). En daarnaast een meer er tegelijkertijd voor dat leerlingen die praktische opleiding gericht op directe moeite hadden met Engels naar de instroom in het bedrijfsleven met een collega school gingen. programma dat gericht is op voldoen aan de vestigingseisen in één specifieke branche. De stage wordt vooral voor de MMO-BD uitgebreider en belangrijker in het MMO-C was er geen stage maar praktijkbenadering. Het Middenstandsdiploma Voor een groot aantal branches gaf de Kamer van Koophandel tot eind 2000 aan startende ondernemers slechts een vergunning om zich ergens te vestigen als men een Middenstandsdiploma bezat. De wettelijke eis van dit Middenstandsdiploma was opgenomen in de Vestigingswet Bedrijven In 1996 werd het diploma afgeschaft en vervangen door het diploma AOV (Algemene Ondernemers Vaardigheden). De genormeerde studiebelasting voor het oorspronkelijke Middenstandsdiploma bedroeg 240 studie-uren, voor AOV was dit 120 uur. Aan startende ondernemers werden door de wetgever een drietal aantoonbare eisen gesteld: voldoende ondernemersvaardigheden; een minimum aan vakkennis; kredietwaardigheid. De eerste eis werd door het Middenstandsdiploma (later AOV) afgedekt. Met het diploma toonde de ondernemer aan dat hij bepaalde vaardigheden bezat op het gebied van ondernemen, boekhouden, handelsrekenen en wetskennis. Het Middenstandsdiploma was op die manier een drempel voor beginnende ondernemers. De tweede eis werd gesteld om de consument te beschermen tegen ondeskundigheid en de daaruit voortkomende schade en/of gevaren. Deze eis is overgenomen door diverse brancheverenigingen die een bepaalde opleiding, ervaring en bijscholing eisen om lid te mogen worden. De derde eis werd gesteld om beginnende ondernemers te behoeden voor faillissement met alle maatschappelijke gevolgen van dien. Kredietwaardigheid is vanaf 1990 geen wettelijk eis meer, toch zou iedere kredietverstrekker bepaalde eisen stellen aan een ondernemer voordat geld uitgeleend werd. Het vervallen van de eisen had mede te maken met de terugtrekkende rol van de overheid, maar ook met de effectiviteit van de eisen. Zonder goede scholing, vakkennis en voldoende financiële middelen is het opstarten van een onderneming geen gemakkelijke zaak. De wettelijke eisen zijn dus verdwenen, de eisen van de markt zijn gebleven. De eisen van de markt maakten het feitelijk overbodig dit ook nog eens wettelijk vast te leggen, en dat heeft de wetgever ingezien. Die heeft uiteindelijk de wettelijke eisen ingetrokken, behalve eisen aan vakkennis in bepaalde branches (waar veiligheid en volksgezondheid in het geding kunnen komen). De eis van een Middenstandsdiploma was afgeschaft, maar men heeft bij het starten van een eigen onderneming nog wel kennis en vaardigheden op het gebied van ondernemen nodig. Reden voor de handelsscholen om hierop in te springen. De laatste jaren zien we dan ook dat de (handels)scholen het thema ondernemerschap op verschillende manieren aanbieden. 27_

15 Interview met Frans Schatorjé Als ik zie hoe leerlingen als zelfstandige jong volwassenen hun diploma halen, dan ben ik trots! Hij was begin jaren 80 van de vorige eeuw onder meer betrokken bij de oprichting van het KMBO en maakte vorig jaar, na 30 jaar actief te zijn geweest in het Handelsonderwijs, de overstap naar het groene Citaverde College in Roermond. Met pijn in het hart nam Frans Schatorjé in 2012 afscheid als bestuurslid Btg Handel en lid Paritaire Commissie van Kenniscentrum Handel. Geen een tak van sport heeft zo n hechte club als Handel, vertelt hij. Begin jaren 80, nadat ik mijn diploma behaalde aan de Katholieke Leergang Lerarenopleiding, werd ik docent wiskunde en scheikunde op een scholengemeenschap voor leao (lager economisch en administratief onderwijs) en lhno (lager huishoud- en nijverheidsonderwijs). De vierjarige MBO opleiding was voor een aantal leerlingen te hoog gegrepen en voor het tweejarig traject uit het leerlingwezen was een arbeidscontract vereist. Als gevolg hiervan was er een grote groep leerlingen die niet verder konden leren op MBO-niveau. We zochten een oplossing, wat resulteerde in het Kort MBO. Een tweejarige individuele leerweg, omdat het startniveau niet bij iedereen hetzelfde was. We begonnen met 17 leerlingen die vier dagen per week stage liepen en op maandag naar school gingen. Het was een vooruitstrevend experiment en ondanks dat alles nog bedacht moest worden ging het heel goed. We hadden niet eens boeken het eerste jaar. Een A4tje met wat vage punten diende als raamwerk voor wat later de structuur zou worden, vergelijkbaar met die van een huidige verkoopmedewerker niveau 2. Regio-overleg in de Zuidelijke provincies hadden we al vrij snel, hier werd ik voorzitter van, later ontstonden er voorzichtig landelijke bijeenkomsten, want er was landelijk nog best veel weerstand. Ik ben groot voorstander van leervragen opwekken bij leerlingen Grootste verandering Vanuit het Handelsonderwijs kwam meer en meer de behoefte om zaken vast te leggen en uit te werken, ook het overleg met bedrijfsleven en overheid. Hier hebben we met het KMBO de basis voor gelegd. Vanuit die commissie ontstond de Implementatiecommissie Herstructurering Handelsonderwijs (IHH), later Adviescommissie Handelsonderwijs (AHA), de voorloper van het huidige Servicebureau Handel (HSBH). Begin jaren negentig fuseerden scholen voor middelbaar beroepsonderwijs door de SVM-Wet. Ik denk dat dat de grootste verandering in het Handelsonderwijs heeft gebracht. Er kwam een declaratiestelsel, de zogenaamde lumpsumfinanciering, de VDD werd Btg Handel en het KMBO en de MDS en LDS gingen op in de sectorale MBO s, met zowel twee-, drie- en vierjarige beroepsopleidingen. Nieuwe vorm van onderwijs Ik heb het onderwijs vanuit verschillende oogpunten meegemaakt. De inhoudelijke kant, als bestuurslid en inhouds- en materiedeskundige bij Btg Handel en de paritaire commissie, heb ik altijd erg leuk gevonden. Persoonlijke ontwikkeling staat nu meer op de agenda dan vroeger, dat is goed. Ook de verbindingen met het bedrijfsleven zijn steeds belangrijker geworden. Ik ben groot voorstander van leervragen opwekken bij leerlingen. Ze aan de hand _28 29_

16 van thema s samen met het bedrijfsleven opdrachten laten uitvoeren waardoor er leervragen ontstaan. Dat is wat mij betreft een nieuwe vorm van onderwijs. Amerikaans systeem De verworvenheden door de combinatie theorie en praktijk zijn winst. Daarom vind ik het ook zo jammer dat het ministerie steeds meer eisen stelt en komt met verplichte taal- en rekenlessen. Ik denk dat je een hele goede verkoper kunt zijn zonder dat je heel goed bent in Nederlands en rekenen. Ik ben een groot voorstander van het Amerikaanse systeem. Je krijgt je diploma als je je beroepskwalificatie hebt. Wil je doorleren, dan moet je ook meer vaardigheden leren. Er zijn nu leerlingen die nu niet overgaan omdat ze niet voldoen aan de eisen voor taal en rekenen. Bij BOL, maar bij BBL is het nog tien keer zo erg. Meer dan oppervlakkig Als ik kijk hoe leerlingen binnenkomen en als zelfstandige jong volwassenen weer weggaan, dan ben ik altijd weer trots. Ze zijn dan misschien niet geschikt voor de klassikale structuur en kiezen dan maar voor handel of sport of beveiliging - ze zijn gemotiveerd om iets bereiken en het ondernemerschap onder die leerlingen is enorm. Tot 2001 was ik docent, later werd ik op verschillende MBO s adjunct-directeur en directeur. Ik heb altijd het liefst zoveel mogelijk tussen de leerlingen en docenten gestaan en verbindingen gelegd, ook met het bedrijfsleven. Dat geldt ook voor het groene onderwijs, waardoor helaas de connectie met het Handelsonderwijs is vervallen. Dat vind ik jammer, want geen enkele tak van sport heeft zo n hechte club als handel. Er is onderling altijd meer dan oppervlakkig contact, zowel naar het bedrijfsleven als met de werknemers. Dat moeten ze keihard overeind proberen te houden. << _30 31_

17 Op weg naar landelijke opleidingsprogramma s en ROC-vorming ////////////////////////////////// 1983 In de jaren tachtig van de vorige eeuw veranderde onder invloed van de economische recessie en de snel groeiende jeugdwerkloosheid opnieuw het denken over het beroepsonderwijs. De invloed van het bedrijfsleven moest weer sterker worden. De in 1982 ingestelde commissie-wagner pleitte voor een gezamenlijke verantwoordelijkheid. De overheid zou verantwoordelijk zijn voor de beroepsvoorbereiding op school en het bedrijfsleven voor de beroepskwalificatie in de arbeidssituatie. Op verschillende niveaus neemt de betrokkenheid van het bedrijfsleven bij het beroepsonderwijs toe. Het bedrijfsleven kreeg niet alleen via informele kanalen invloed maar ook formele zeggenschap. Overheid, onderwijs en bedrijfsleven gaan samen verantwoordelijkheid dragen. Afspraken werden gemaakt over de inhoud en het praktijkleren. In 1986 presenteerde het toenmalig Ministerie van OCenW een nota over leerplanontwikkeling voor het beroepsonderwijs. In deze nota werden 3 stappen benoemd voor het vaststellen van eindtermen voor het MBO: sociale partners stellen beroepsprofielen op, deze worden vertaald in landelijke profielen voor het onderwijs, de zogenaamde beroepsopleidingsprofielen (vergelijkbaar met totaalprogramma s in het leerlingwezen). Dit was een gezamenlijke verantwoordelijkheid van onderwijs en bedrijfsleven. Tenslotte werden deze vertaald in leerplannen. Dit was een verantwoordelijkheid van de scholen in samenwerking met leerbedrijven. Om aan deze procedure vorm te geven werden de zogenaamde BOOB s opgericht: overlegorganen voor Branche en Bedrijfstakgewijs overleg. De eerste generatie 1986 ////////////////////////////////// eindtermen die hierin zijn ontwikkeld werden nooit officieel vastgesteld, de tweede generatie wel. Om de afstemming tussen de opleidingen te verbeteren, moesten opleidingsprogramma s die gericht waren op één deel van de arbeidsmarkt of één beroepencategorie worden samengevoegd in één instituut. Deze integratie leidde tot een schaalvergroting: tussen 1986 en 1991 nam het aantal instellingen af van 350 tot 143. Met deze SVMoperatie (sectorvorming en vernieuwing middelbaar beroepsonderwijs) moest zowel de kwaliteit van de opleidingen verbeteren als ook de autonomie van de MBO-scholen toenemen. 33_

18 Eindtermen onderwijs en modulering Met de SVM operatie (Sectorvorming en Vernieuwing Middelbaar Onderwijs) werd een nieuwe stap gezet in het integreren van MBO s. Als eerste werden de lange middelbare beroepsopleidingen en het Kort MBO in elkaar geschoven. ////////////////////////////////// 1986 Deeltijd MBO en streekscholen die het leerlingwezen verzorgden werden eerst ondergebracht in de Wet op het Cursorisch Beroepsonderwijs (1992). Uiteindelijk werden de opleidingen voor het voltijdsberoepsonderwijs, het leerlingwezen en het cursorisch onderwijs met verschillende niveaus en verschillende leerwegen in één college samengebracht: de ROC s waren hiermee geboren. ROC anno 2013 Het middelbaar beroepsonderwijs bestaat inmiddels 2004 ////////////////////////////////// uit 42 Regionale Opleidingscentra (ROC). Een volledig pakket aan opleidingen en volwasseneneducatie; 13 agrarische opleidingscentra (waarvan 2 bestuurlijk gefuseerd met een ROC), opleidingen op het gebied van voeding, natuur en milieu, 12 vakinstellingen gericht op een bedrijfstak (of -groep), 2 bijzondere instellingen en 3 HBO s die MBO aanbieden. Daarnaast zijn er nog een aantal niet-bekostigde instellingen die MBO aanbieden. De onderwijsinstellingen zijn per regio verantwoordelijk voor het aanbod aan onderwijs en opleidingen en afstemming met regionale bedrijven. 35_

19 Eén kwalificatiestructuur voor het MBO Met de WEB kwam er één landelijke kwalificatiestructuur voor het hele middelbare beroepsonderwijs, inclusief volwasseneneducatie en scholing voor werkenden. De bedoeling was (onder meer) hiermee de steun van de arbeidsmarkt voor het beroepsonderwijs te vergroten en de bereidheid van het bedrijfsleven om te investeren te stimuleren. De grotere betrokkenheid van het bedrijfsleven bij de ontwikkeling van de eindtermen had tot gevolg dat het Handelsonderwijs werd gesplitst. Er kwamen opleidingen gericht op de Detailhandel en gericht op de Groot- en Internationale Handel. Voor de beroepsopleidingsprofielen en examens bij detailhandel worden het Hoofdbedrijfschap Detailhandel (HBD) en brancheorganisaties als Mitex, CBL, Branchebureau Wonen, Uneto en OFED betrokken. Bij de ontwikkeling van onderwijsplannen en examinering van de opleidingen in de groothandel en export het OFG (OpleidingsFonds Groothandel) en Fenedex (Federatie voor de Nederlandse Export). In 1996 met de invoering van de Wet Educatie en Beroepsonderwijs (WEB), wordt de school verantwoordelijk voor het gehele beroepsopleidende programma, inclusief praktijkcomponent. Het landelijk orgaan (later kenniscentrum) wordt verantwoordelijk voor het zorgdragen voor voldoende leerbedrijven en de kwaliteit van de leerplekken. De taakstelling van het middelbaar beroepsonderwijs werd verruimd. Het leerlingwezen werd met het (Kort)MBO ondergebracht in één stelsel, met vier kwalificatieniveaus en twee leerwegen BOL/BBL. Studenten worden drievoudig gekwalificeerd: voor een beroep, voor een vervolgopleiding en voor goed functioneren in de samenleving. Met de invoering van twee leerwegen voor dezelfde kwalificatie (de beroepsopleidende leerweg en de beroepsbegeleidende leerweg) werd beoogd de transparantie van de kwalificatiestructuur te bevorderen. Bij de beroepsopleidende leerweg volgt een deelnemer dagonderwijs op een ROC en loopt stage in een erkend leerbedrijf. De stage heet nu Beroepspraktijkvorming. Hoewel er er relatief weinig gebruik van wordt gemaakt, is er de mogelijkheid de leerweg ook in deeltijd te volgen. Deelnemers sluiten een praktijkleerovereenkomst af met zowel de school als het erkende leerbedrijf. Daarnaast krijgen zij een arbeidsovereenkomst en salaris. Voor de beroepsbegeleidende leerweg geldt meestal vier dagen per week werken en één dag per week onderwijs in een ROC. Meer beroepspraktijk De tijd die jongeren in een voltijdsopleiding in de beroepspraktijk doorbrengen is na de invoering van de WEB behoorlijk uitgebreid en varieert van 20% tot 80% van de totale onderwijstijd. Naast invoering van de leerwegen werd ook een indeling in vier niveaus gemaakt. Niveau 1 (assistent) ligt op een lager niveau dan de basisberoepsgerichte leerweg van het VMBO en lijkt qua inhoud op de meest eenvoudige opleidingen van het vroegere leerlingwezen. De niveaus 2, 3 en 4 komen overeen met de andere opleidingen van leerlingwezen en het vroegere (Kort)MBO. _36 37_

20 Kwalificatiestructuur De rol van het HBD Het gedetailleerde systeem van eindtermendocumenten werd na intensief overleg door de toenmalige Stuurgroep Competentiegericht Beroepsonderwijs (MBO Raad, Colo en Paepon), het georganiseerd bedrijfsleven en de overheid vervangen door de huidige kwalificatiestructuur. Door de WEB onstond er een geordend geheel van landelijk geldende (deel)kwalificaties en bijbehorende diploma s. De handelsopleidingen stemden hun onderwijs verder af op het systeem van kwalificaties, deelkwalificaties en certificaten. Het onderwijs werd gemoduleerd zodat losse deelkwalificaties en certificaten behaald konden worden. OVD, het landelijk orgaan voor het leerlingwezen (later Kenniscentrum Handel) nam gedurende het ontwikkelproces een belangrijke plaats in als intermediair tussen beroepspraktijk en onderwijs. Nog een belangrijke rol bij de ontwikkeling van het modulaire onderwijs speelde de werkgroep Implementatie Handelsonderwijs (IHH). Deze werkgroep ontwikkelde een modulaire opleidingsstructuur die door vrijwel alle handelsopleidingen werd toegepast. De bekende IHH-mappen met daarin servicedocumenten voor de vertaling van eindtermen naar onderwijsinhoud waren lange tijd leidend voor de vormgeving van het handelsonderwijs. Het Hoofdbedrijfschap Detailhandel (HBD) werd in 1956 door de regering en organisaties ingesteld op verzoek van werkgevers- en werknemersorganisaties in de detailhandel. De belangrijkste taken waren het geven van adviezen aan regering en organisaties en fungeren als platform waar detailhandelsorganisaties met elkaar konden samenwerken aan de uitvoering van enkele wetten, bijvoorbeeld het verlenen van ontheffingen in het kader van de Vestigingswetten. Tot 1996 heeft het HBD zich marginaal met onderwijs en scholing bemoeid. Onderwijs werd toen geschaard onder de noemer Goede doelen. Met de positionering van de Stichting Opleidingsfonds Detailhandel (SOD) bij het HBD werden onderwijsbeleid en werkplannen ontwikkeld op basis waarvan projecten werden uitgevoerd in het kader van de doelstellingen: Versterken van het regulier beroepsonderwijs gericht op de sector detailhandel om gekwalificeerde instroom in de sector te bevorderen, Stimuleren van de scholing van ondernemers en medewerkers in de detailhandel, met opleidingen en het aanvragen en besteden van scholingssubsidies zoals het Europees Sociaal Fonds (ESF). Investeren was gewoon Van 1997 tot en met 2004 was er relatief veel geld beschikbaar voor onderwijs en scholingsprojecten en waren de subsidiepotten goed gevuld. Het HBD heeft aanzienlijke bedragen kunnen investeren in PR- en voorlichtingsmateriaal over onderwijs en scholing. Denk aan de Jobshopper, de opleidingswijzer, posters en presentatiewanden voor open dagen, de examen-itembank MBO-detailhandel en de training voor praktijkopleiders van Kenniscentrum Handel. In het door HBD uitgegeven Detailhandel Magazine, waren vaste pagina s voor arbeidsmarkt en scholing gereserveerd. Memorabel waren ook de HBDdocentendagen die op drie locaties in het najaar in het land werden georganiseerd, met als dagvoorzitter Jan de Jong, toenmalig adjunct-directeur van het HBD. Jarenlang kwamen er minimaal 80 deelnemers op de docentendag, die werd gehouden op ludieke locaties als de Kuip in Rotterdam. _38 39_