De onderwijsvisitatie Geneeskunde

Transcriptie

1 De onderwijsvisitatie Geneeskunde Een evaluatie van de kwaliteit van de opleidingen geneeskunde aan de Vlaamse universiteiten [Brussel - december 2005]

2 De onderwijsvisitatie Geneeskunde Een evaluatie van de kwaliteit van de opleidingen geneeskunde aan de Vlaamse universiteiten [Brussel - december 2005]

3 De onderwijsvisitatie Geneeskunde Exemplaren van dit rapport kunnen tegen betaling verkregen worden op het VLIR-secretariaat. Egmontstraat Brussel T F kwaliteitszorg@vlir.be Het rapport is ook elektronisch beschikbaar op Wettelijk depot: D/2005/2939/7

4

5

6 Voorwoord van de voorzitter van de VLIR Dit rapport geeft de visie weer van de visitatiecommissie die de academische opleidingen Geneeskunde evalueerde, met inbegrip van de opleidingen Huisarts en Voeding en gezondheid. De commissie verrichtte haar onderzoek en bezocht die opleidingen in het najaar van Dit initiatief kadert in de opdracht die de Vlaamse overheid gaf aan de Vlaamse universiteiten en aan de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR) wat betreft de externe kwaliteitszorg van het academisch onderwijs. De visitatiecommissie heeft hierbij de vernieuwde visitatieprocedure gevolgd. De procedure houdt in dat de commissie naast de zeer belangrijke geachte suggesties en aanbevelingen in het kader van de continue verbetering van het academisch onderwijs ook een oordeel en evaluatiescore geeft over de 6 onderwerpen en onderliggende facetten van het accreditatiekader van de Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO). Deze evaluatiescores zullen een belangrijk element zijn in de accreditatiebesluiten van de NVAO. Het zou echter onverantwoord zijn om op basis van deze evaluatiescores een rangordening van universiteiten te maken of de evaluatiescores van verschillende visitatiecommissies onderling te vergelijken. Elke visitatiecommissie geeft immers zelf een invulling aan de gewogen gewichten van meerdere criteria die per facet in één evaluatiescore moeten worden uitgedrukt. Daarom blijven ook de kwalitatieve oordelen in de tekst van het rapport zelf zeer belangrijk. Zoals steeds, stelde de visitatiecommissie vooraf haar eigen referentiekader op en legde deze voor aan de opleidingen. In haar referentiekader verwoordt de commissie waaraan een goede opleiding in het betrokken studiegebied volgens haar zou moeten voldoen, ook met het oog op een internationale benchmarking. Ook de onderzoeksgebondenheid van het onderwijs wordt in de evaluatie betrokken. Omdat voor vrijwel alle opleidingen deze visitatieronde inmiddels de tweede onderwijsvisitatie inhoudt, wordt door de commissie ook nagegaan in welke mate en op welke manier werd ingespeeld op de aanbevelingen en suggesties van de vorige visitatiecommissie. Het visitatierapport is in de eerste plaats bedoeld voor de betrokken opleidingen en is vooral gericht op kwaliteitshandhaving en -verbetering. Daarnaast wil het rapport ook de buitenwereld objectief inlichten over de kwaliteit van de geëvalueerde opleidingen. Daarom worden de visitatierapporten op de webstek van de VLIR geplaatst ( woord vooraf

7 De lezer moet er echter rekening mee houden dat dit visitatierapport slechts een momentopname is van het academisch onderwijs in het studiegebied Geneeskunde en slechts één fase is in het proces van blijvende zorg voor onderwijskwaliteit. Al na korte tijd kunnen de opleidingen immers grondig zijn gewijzigd en verbeterd, mede als antwoord op de resultaten van interne onderwijsevaluaties door de universiteiten zelf of als reactie op terecht geformuleerde aanbevelingen van visitatiecommissies. Graag danken we op de eerste plaats de voorzitter en de leden van de visitatiecommissie voor de geïnvesteerde tijd en voor de grote deskundigheid waarmee zij hun opdracht hebben uitgevoerd. Deze visitatie was enkel mogelijk dankzij de inzet van velen die binnen de universiteiten betrokken waren bij de voorbereiding en uitvoering ervan. Oprecht willen wij hen daarvoor danken. Hopelijk ervaren zij in de positieve opmerkingen van de visitatiecommissie een bevestiging voor hun inspanningen en vinden zij in terecht geformuleerde aanbevelingen tevens een bijkomende stimulans om de kwaliteit van het academisch onderwijs aan hun universiteit nog te verbeteren. B. Van Camp voorzitter VLIR woord vooraf

8 Voorwoord van de voorzitter van de visitatiecommissie In dit rapport heeft de visitatiecommissie 2005 haar bevindingen, oordeel en opvattingen over de opleidingen geneeskunde in Vlaanderen neergelegd. Op basis van de door elke faculteit geschreven zelfevaluatierapport met bijlagen, de gesprekken tijdens de visitatiebezoeken en inzage in de mappen met examenvragen, en het onderwijsmateriaal is dit rapport geschreven. Het bestaat uit een beoordelingsrapport voor elke faculteit met concrete aanbevelingen, een vergelijkend deel over de basisopleidingen geneeskunde en een algemene beschouwing waarin de commissie haar opvattingen weergeeft over een aantal aspecten die de individuele faculteiten overschrijden. Behalve de opleidingen tot arts heeft de commissie ook de opleiding Voeding en Gezondheid van de K.U.Leuven geëvalueerd en de Huisartsopleiding. Van de driejarige opleiding tot huisarts vindt het eerste jaar plaats onder verantwoordelijkheid van de vier universitaire huisartsafdelingen in het zevende jaar van de basisartsopleiding. De volgende twee jaren worden georganiseerd door de Interuniversitair Samenwerkende HuisartsOpleidingen (ISHO). Er is na de eerste visitatie in 1997 veel ten goede veranderd aan alle faculteiten. Het geneeskundig onderwijs in Vlaanderen leidt naar het oordeel van de commissie basisartsen op die in staat zijn levenslang te leren en de specialisatie tot huisarts, klinisch specialist of sociaal-geneeskundige met goed gevolg af te ronden. Er is vrijwel overal een wezenlijke verschuiving opgetreden van passieve kennisoverdracht naar actieve kennisverwerving. Niettemin is het onderwijs nog tamelijk traditioneel georganiseerd; eerst de gezonde mens, daarna de zieke; eerst de klassieke basisvakken en daarna de klinische vakken, hoewel de klassieke basisvakken als zuivere scheikunde en vergelijkende biologie steeds meer gemedicaliseerd worden en op enkele plaatsen reeds van horizontale en verticale integratie sprake is. Als overblijfselen van het traditionele curriculum heeft de commissie nog veel hoorcolleges ontmoet, cursusmateriaal aanschouwd dat voornamelijk authority based was en over mondelinge examens gehoord waarbij hoge cijfers werden gehaald met goede antwoorden op gedetailleerde bijvragen. De autonomie van de individuele docent zou meer ondergeschikt moeten worden aan het beleid van de facultaire onderwijscommissies, die daadkrachtig en met verstand van zaken het onderwijs vorm geven en zonodig bijsturen. Na de vorige visitatie heeft de Vlaamse overheid met het verplicht toelatingsexamen voor alle studenten geneeskunde een belangrijke verandering ingevoerd waardoor de beginnende studenten homogener en van betere kwaliteit bleken. Het eerste jaar behoefde zodoende niet meer als selectiejaar gebruikt te worden, waardoor de studie geneeskunde direct een aanvang kon nemen. voorwoord

9 Dit toelatingsexamen resulteerde echter ook in een dramatische daling van het aantal (eerstejaars)studenten. Naar het oordeel van de commissie zou de Vlaamse overheid het rendement van de studie geneeskunde kunnen verbeteren door het aantal studenten evenwichtiger over alle faculteiten te verdelen. Samenwerking en uitwisseling tussen de Vlaamse faculteiten zijn daarbij noodzakelijk. Terwijl alle faculteiten zich internationaal profileren met samenwerking en uitwisseling is de samenwerking en uitwisseling binnen Vlaanderen gebrekkig tot afwezig. De commissie heeft verschillende voorbeelden van uitstekende ontwikkelingen op het gebied van digitalisering en tijdmeting gezien waarvoor het wiel in elk faculteit steeds weer opnieuw uitgevonden leek te zijn geworden. Voor noodzakelijke onderlinge kruisbestuiving is samenwerking tussen de Vlaamse universiteiten en faculteiten, maar ook tussen faculteiten en (universitaire) ziekenhuizen noodzakelijk. De Vlaamse medische faculteiten hebben een sterke traditie van excellent wetenschappelijk onderzoek. Om de scholing van medische onderzoekers in de toekomst te verzekeren raadt de commissie aan, mede in het kader van de flexibilisering, om een gecombineerde opleiding te creëren die, binnen een tijdspanne die korter is dan de twee opeenvolgende opleidingen leidt tot een dubbel diploma: dokter én doctor. De commissie was zeer verheugd over de toename van de stages met name in de eerdere jaren waarin studenten patiëntgebonden ervaringen konden opdoen om het geleerde in een juist perspectief te plaatsen. De begeleiding en beoordeling van de stages die zowel in universitaire en perifere ziekenhuizen plaats vinden als in huisartspraktijken, kan nog verbeterd worden. De commissie adviseert een statuut te ontwerpen voor de stagemeesters waarin ook de honorering van de stagemeesters wordt geregeld. Aan het eind van de visitatieprocedure hebben de commissieleden zich afgevraagd aan welke faculteit zij hun opleiding geneeskunde zouden willen volgen als zij weer voor de keus stonden. Dat bleek geen gemakkelijk te beantwoorden vraag. Zij houden hun keuze geheim, maar op dit punt bleek geen consensus tussen de commissieleden te bestaan. Tenslotte wil ik namens alle commissieleden veel dank uitspreken aan de instellingen, in het bijzonder aan degenen die de zelfevaluatierapporten hebben geschreven en daarmee de basis voor de visitatie hebben gelegd en aan hen die tijdens het bezoek hun mening en opmerkingen frank en vrij naar voren brachten. In het bijzonder dank aan de studenten die voor het eerst ook in de commissie vertegenwoordigd waren. De studenten met wie de commissie gesproken heeft voelden zich allen serieus genomen en hadden zich vaak actief georganiseerd om aan de kwaliteit van het onderwijs bij te dragen. Iets wat de commissie hogelijk waardeerde. Een bijzonder woord van dank ook aan onze onvolprezen, nauwgezette secretaris Marjoleine Breda die de coördinatie van de visitatieprocedure, de informatievoorziening van enerzijds de commissieleden en anderzijds alle bij de visitatie betrokkenen van de instellingen en de rapportage op voortreffelijke wijze tot een goed einde heeft gebracht. Betty Meyboom- de Jong Groningen, 1 november 2005 voorwoord

10

11 inhoud Voorwoord van de voorzitter van de VLIR 5 Voorwoord van de voorzitter van de visitatiecommissie 7 Deel 1: Algemeen deel 13 I. i. De onderwijsvisitatie geneeskunde Inleiding De betrokken opleidingen De visitatiecommissie Korte terugblik op de visitatie Opzet en indeling van het rapport 21 II. het referentiekader Inleiding Structuur en context Algemene onderwijskundige uitgangspunten Specifiek voor huisartsgeneeskunde Specifiek voor de opleiding voeding en gezondheid 29 III. de opleidingen in vergelijkend perspectief Onderwerp 1: doelstellingen van de opleiding Onderwerp 2: programma Onderwerp 3: inzet van personeel Onderwerp 4: voorzieningen Onderwerp 5: interne kwaliteitszorg Onderwerp 6: resultaten inhoud

12 IV. tabellen kwaliteitsaspecten Vergelijkende tabel basisopleiding Overzichtstabel huisartsgeneeskunde Overzichtstabel voeding en gezondheid 53 Deel 2: Opleidingsrapporten Geneeskunde Universiteit Gent Geneeskunde Katholieke Universiteit Leuven Geneeskunde K.U.Leuven Campus Kortrijk Geneeskunde Universiteit Hasselt Geneeskunde Vrije Universiteit Brussel Geneeskunde Universiteit Antwerpen Huisartsgeneeskunde, ICHO Voeding en gezondheid Katholieke Universiteit Leuven 277 Deel 3: Algemene beschouwing 299 Bijlagen 319 Bijlage 1: Personalia van de leden van de visitatiecommissie 321 Bijlage 2: De bezoekschema s 326 inhoud 11

13 12

14 DEEL 1 ALGEMEEN DEEL 13

15 14

16 I. De onderwijsvisitatie geneeskunde 1. Inleiding In dit rapport brengt de visitatiecommissie geneeskunde verslag uit van haar bevindingen over de academische opleidingen geneeskunde, die zij in de periode maart juni 2005, in opdracht van de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR) heeft bezocht. Dit initiatief kadert in de werkzaamheden van de VLIR op het vlak van de externe kwaliteitszorg, waarmee de Vlaamse universiteiten gevolg geven aan de decretale verplichtingen terzake. 2. De betrokken opleidingen Ingevolge haar opdracht heeft de visitatiecommissie bezocht : - van 14 tot 16 maart 2005: Universiteit Gent - bacheloropleiding geneeskunde (miv uitdovende kandidatuuropleiding) - licentieopleiding geneeskunde (om te vormen vanaf naar masteropleiding) - van 21 tot 24 maart 2005: Katholieke Universiteit Leuven - bacheloropleiding geneeskunde (miv uitdovende kandidatuuropleiding) - licentieopleiding geneeskunde (om te vormen vanaf naar masteropleiding) - Master Voedings- en gezondheidswetenschappen - Interuniversitair Centrum Huisartsopleiding Master-na-master Huisartgeneeskunde - van 11 tot 12 april 2005: K. U. Leuven Campus Kortrijk - bacheloropleiding geneeskunde (miv uitdovende kandidatuuropleiding) De onderwijsvisitatie geneeskunde 15

17 - van 26 tot 27 april 2005: Universiteit Hasselt - bacheloropleiding geneeskunde (miv uitdovende kandidatuuropleiding) - van 9 tot 11 mei 2005: Vrije Universiteit Brussel - bacheloropleiding geneeskunde (miv uitdovende kandidatuuropleiding) - licentieopleiding geneeskunde (om te vormen vanaf naar masteropleiding) - van 24 tot 26 mei 2005: Universiteit Antwerpen - bacheloropleiding geneeskunde (miv uitdovende kandidatuuropleiding) - licentieopleiding geneeskunde (om te vormen vanaf naar masteropleiding) De volgorde van de bezoeken is veelal bepaald door overwegingen van pragmatisch-organisatorische aard. De commissie is er zich van bewust dat deze volgorde, zij het impliciet, een invloed kan hebben gehad op de visitatie. Ze heeft er evenwel zorgvuldig over gewaakt dat in alle opzichten vergelijkbare beoordelingen en adviezen tot stand kwamen. 16 De onderwijsvisitatie geneeskunde

18 3. De visitatiecommissie 3.1. Samenstelling De visitatiecommissie geneeskunde werd ingesteld door de VLIR bij besluiten van 25 juni 2004 en 5 oktober De commissie had de volgende samenstelling : Voorzitter: - Prof. B. Meyboom - de Jong, emeritus hoogleraar huisartsengeneeskunde, Rijksuniversiteit Groningen Leden: - Prof. P. Deweer, hoogleraar fysiologie, University of Pennsylvania - Prof. H. Van den Bussche, directeur Instituut voor Huisartsgeneeskunde, pro-decaan voor het medisch onderwijs universiteit Hamburg - Prof. G. Visser, hoogleraar Obstetrie, Universiteit Utrecht - Prof. J. Metz, emeritus hoogleraar medische onderwijskunde, Universiteit Nijmegen - Dhr. G. Van Pottelbergh, student Geneeskunde K.U.Leuven - Dhr. T. Ennekens, student Geneeskunde UA Extra lid ten behoeve van de visitatie Voeding en gezondheid, K.U.Leuven: - Prof. R. Rottiers, emeritus hoofddocent endocrinologie, Universiteit Gent Mevr. J. Breda, stafmedewerker kwaliteitszorg verbonden aan het VLIR-secretariaat, trad op als secretaris van de commissie. Voor een kort curriculum vitae van de commissieleden wordt verwezen naar bijlage 1. De onderwijsvisitatie geneeskunde 17

19 3.2. Taakomschrijving De opdracht aan de visitatiecommissie, die in het instellingsbesluit is omschreven, luidde als volgt: a. op basis van de door de faculteiten aan te leveren informatie en door middel van ter plaatse te voeren gesprekken, zich een oordeel te vormen over de kwaliteit van de opleiding (inclusief de kwaliteit van de afgestudeerden) en over de kwaliteit van het onderwijsproces (inclusief de kwaliteit van de onderwijsorganisatie), mede gelet op de eisen/verwachtingen die voortvloeien uit de facultaire taak iedere student voor te bereiden op de zelfstandige beoefening van de wetenschap of de beroepsmatige toepassing van wetenschappelijke kennis; b. het formuleren van aanbevelingen om te komen tot kwaliteitsverbetering; c. het beoordelen of de kwaliteit van de opleiding voldoet aan de beoordelingscriteria van het accreditatiekader en het geven van een integraal oordeel over de opleiding waarop de NVAO zich zal baseren bij de accreditatie Werkwijze Voorbereiding Ter voorbereiding van de visitatie werd aan de instellingen gevraagd een uitgebreid zelfevaluatierapport op te stellen. De Cel Kwaliteitszorg van de VLIR heeft hiervoor een visitatieprotocol 1 ter beschikking gesteld, waarin de verwachtingen t.o.v. de inhoud van het zelfevaluatierapport uitgebreid beschreven zijn. De zelfevaluatierapporten volgen het accreditatiekader. Naast feitelijke beschrijvingen per onderwerp en per facet van het accreditatiekader wordt aan de opleidingen ook gevraagd hun toekomstperspectieven kenbaar te maken en een kritische sterkte-zwakte analyse op te nemen in het zelfevaluatierapport. Daarnaast wordt een aantal verplichte bijlagen opgenomen, zoals een beschrijving van het programma, studenten- en personeelstabellen, cursusbeschrijvingen, examenvragen, enz. De commissie ontvangt deze zelfevaluatierapporten een aantal maanden voor de eigenlijke bezoeken, waardoor zij voldoende gelegenheid krijgt deze documenten zorgvuldig te bestuderen en het eigenlijke bezoek grondig voor te bereiden. Tenminste de vakdeskundige commissieleden worden bovendien verzocht per instelling een tweetal eindverhandelingen te selecteren uit een lijst van recente eindverhandelingen. De geselecteerde eindverhandelingen worden eveneens een aantal weken voor het eigenlijke bezoek door de Cel Kwaliteitszorg aan de commissieleden bezorgd. Elk vakdeskundig commissielid heeft bijgevolg twee eindverhandelingen grondig gelezen vooraleer het bezoek aan de opleiding plaatsvindt De onderwijsvisitatie geneeskunde

20 De visitatiecommissie hield haar installatievergadering op 21 februari Op dit moment hadden de commissieleden het visitatieprotocol en de zelfevaluatierapporten reeds een aantal maanden in hun bezit. Tijdens deze vergadering werden de commissieleden verder ingelicht over het visitatieproces en hebben zij zich concreet voorbereid op de af te leggen bezoeken. Verder heeft de commissie op deze vergadering een referentiekader geformuleerd (zie hoofdstuk II). Daarnaast werd het programma van de bezoeken opgesteld (zie bijlage 2) en werd een eerste bespreking gehouden van de zelfevaluatierapporten Bezoek aan de instellingen De tweede bron van informatie wordt gevormd door de gesprekken die de commissie tijdens haar bezoek aan de betreffende faculteiten heeft gevoerd met alle geledingen die zijn betrokken bij het onderwijs in de Geneeskunde. Ook wordt aan de opleidingen gevraagd - als een derde bron van informatie om een veelheid aan documenten ter inzage te leggen ten behoeve van de commissie. Tijdens het bezoek is voldoende tijd uitgetrokken om de commissie de gelegenheid te geven deze documenten grondig te bestuderen. De documenten die ter inzage van de commissie worden gelegd zijn: het leermateriaal (cursussen, handboeken, syllabi), verslagen van de belangrijke beleidsvormende of beleidsopvolgende organen (faculteitsraad, opleidingscommissies, departementsraden), documenten die betrekking hebben op de interne kwaliteitszorg (enquêteformulieren, niet-persoonsgebonden evaluatie van het onderwijs), documenten aangaande de procedures van curriculumherzieningen, c.q. de omvorming naar de Bachelor-Master (BaMa)structuur, voorbeelden van informatieverstrekking aan abituriënten, etc. Bovendien worden nog enkele tientallen eindverhandelingen ter inzage gelegd. Het programma voorziet naast gesprekken met de opleidingsverantwoordelijken, de studenten, de assistenten, de docenten en de facultaire en opleidingsgebonden beleidsmedewerkers - steeds in een bezoek aan de faciliteiten (inclusief bibliotheek, practicalokalen, computerfaciliteiten), een gesprek met de afgestudeerden van de opleidingen en een spreekuur waarop de commissie bijkomend leden van de opleiding kan uitnodigen of waarop individuen op een vertrouwelijke wijze door de commissie kunnen worden gehoord. De gesprekken zijn verhelderend geweest en waren een goede aanvulling bij de lectuur van de zelfevaluatierapporten. Aan het einde van elk bezoek werden, na intern beraad van de visitatiecommissie, de voorlopige bevindingen mondeling aan de gevisiteerde opleiding medegedeeld aan de hand van een presentatie door de voorzitter. De onderwijsvisitatie geneeskunde 19

21 Rapportering Als laatste stap in het visitatieproces heeft de commissie haar bevindingen, conclusies en aanbevelingen in voorliggend rapport vastgelegd. Bovendien heeft zij, overeenkomstig de bepalingen voor de visitaties in het kader van de NVAO accreditatie van de opleidingen, een beoordeling voldoende/ onvoldoende toegekend aan de zes onderwerpen van het accreditatiekader, en een beoordeling excellent/goed/voldoende/onvoldoende toegekend aan de samenstellende en onderliggende facetten van elk onderwerp. De faculteiten werden hierbij in de gelegenheid gesteld om op de concepten van het rapport te reageren. De commissie heeft de reacties van de faculteiten voor zover zij zich hierin kon vinden in het rapport verwerkt. 4. Korte terugblik op de visitatie De commissie heeft de haar toegekende opdracht met veel belangstelling uitgevoerd. De visitatie heeft de leden van de commissie de kans geboden om het academisch onderwijs in de universitaire opleidingen geneeskunde in Vlaanderen van nabij te bekijken. Het was voor haar tevens een unieke gelegenheid om onder vakgenoten te reflecteren en te debatteren over de aard, de kwaliteit en de toekomst van dit onderwijs. Deze reflectie en dit debat situeerden zich op een duidelijk scharnierpunt in de externe kwaliteitszorg van het Vlaamse hoger onderwijs. De commissie is er zich van bewust dat de onderwijsvisitatie geneeskunde op een moeilijk moment kwam. Ten tijde van de visitatie was de omvorming van het kandidaat/licentieprogramma naar het BaMaprogramma in volle beweging. Aan alle instellingen liep op dat moment het eerste bachelorjaar en nog een tweede en derde kandidatuur. De masterprogramma s lopen nog niet. Zij worden ingevoerd in Desalniettemin heeft de commissie een goed beeld gekregen van de lopende opleidingen, en door extrapolatie van bestaande opleidingen en het bestuderen van het programma s en doelstellingen van de nog op te richten hogere jaren in het bachelorprogramma en de masterprogramma s. De commissie heeft tijdens de discussies steeds getracht om, vanuit een kritische ingesteldheid, op een constructieve wijze voorstellen tot verbetering te doen en bij te dragen tot de toekomstige hervormingen. Ze heeft bij haar beoordeling de eigenheid van de universiteit en de opleiding in acht genomen en de oordelen en suggesties steeds gesitueerd binnen de context van de unieke opleiding. 20 De onderwijsvisitatie geneeskunde

22 Met het voorliggend rapport hoopt de commissie dan ook een bijdrage te leveren tot de verdere positieve ontwikkeling van het onderwijs in de geneeskunde in Vlaanderen. De commissie wenst met het rapport in de eerste plaats een discussie op gang te brengen binnen de betrokken faculteiten met de bedoeling na te gaan op welke punten verbetering nodig is en in welke mate dit binnen de gegeven randvoorwaarden te verwezenlijken is. Verder hoopt de visitatiecommissie dat voorliggend rapport in zijn geheel ook aan de buitenwereld nuttige informatie verschaft en een goed inzicht geeft in de eigenheid en de kwaliteit van de gevisiteerde opleidingen. Tot slot wenst de visitatiecommissie haar dank te betuigen aan al diegenen die binnen de universiteiten betrokken zijn geweest bij de voorbereiding en de uitvoering van de visitatie. 5. Opzet en indeling van het rapport Het voorliggend rapport bestaat uit drie delen. In het eerste deel van het rapport beschrijft de visitatiecommissie in hoofdstuk II het referentiekader van waaruit zij de gevisiteerde opleidingen heeft beoordeeld. In hoofdstuk III worden de belangrijkste conclusies en bevindingen van de commissie per thema vergelijkenderwijs weergeven, waarna in hoofdstuk IV een overzichtstabel volgt. In het tweede deel van het rapport brengt de commissie rapport uit over de verschillende opleidingen die zij heeft gevisiteerd. De aanbevelingen die de commissie de afzonderlijke universiteiten geeft, worden in deze deelrapporten achteraan opgenomen. De deelrapporten werden geordend naar de chronologische volgorde van de bezoeken. In het derde deel van het rapport geeft de commissie haar opvattingen weer over een aantal belangrijke aspecten betreffende het geneeskundig onderwijs in Vlaanderen die haar tijdens de visitatie zijn opgevallen, al dan niet vergeleken met de internationale situatie, en die het belang van een enkele faculteit overstijgen. Daarmee wil zij zich niet alleen richten tot de direct betrokken stafleden en bestuurders van de Faculteiten Geneeskunde en de (universitaire) ziekenhuizen maar ook tot degenen die verantwoordelijk zijn voor de randvoorwaarden van de opleidingen geneeskunde zoals de overheid, de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR), de universiteiten en de beroepsorganisaties van huisartsen en specialisten. De onderwijsvisitatie geneeskunde 21

23 22

24 II. Referentiekader voor de visitatie Geneeskunde Inleiding Bij de beoordeling van het onderwijs wil de visitatiecommissie de eigenheid van elke opleiding en de diversiteit over de universiteiten heen respecteren. Dat impliceert dat in de eerste plaats wordt nagegaan of elke opleiding erin slaagt de eigen doelstellingen te realiseren, en dit zowel inhoudelijk als procesmatig. Daarnaast wordt tevens nagegaan of elke opleiding aan een aantal gemeenschappelijke criteria voldoet. Daarom heeft de visitatiecommissie de doelen die iedere faculteit zichzelf stelt, ook getoetst tegen de achtergrond van gemeenschappelijke criteria die zij heeft geformuleerd in het referentiekader ten aanzien van het te visiteren onderwijs. Dit referentiekader werd gebaseerd op de referentiekaders die gebruikt werden bij de vorige visitaties geneeskunde in Vlaanderen en Nederland en op de zelfevaluatierapporten van de opleidingen. Specifiek voor huisartsgeneeskunde werd ook gekeken naar het structuurplan zoals het in Nederland werd opgesteld. Dit referentiekader wordt vooraf aan de opleiding voorgelegd en tijdens het bezoek van de commissie met de opleiding bediscussieerd. 2. Structuur en context De artsopleiding schrijft zich in in de wettelijke en maatschappelijke context voor het beroep van arts. Het artsexamen heeft immers een civiel effect, dat evenwel in de meeste gevallen wordt beperkt door bepalingen met betrekking tot de zelfstandige beroepsuitoefening, en het geeft toegang tot de vervolgopleidingen: de huisartsopleiding, de sociaal-geneeskundige opleiding, de opleiding tot specialist en de opleiding tot wetenschappelijk onderzoeker. Het doel van de artsopleiding is artsen afleveren die een voldoende basis hebben verworven om een vervolgopleiding te volgen. Referentiekader 23

25 De belangrijkste competenties van de afgestudeerde arts zijn dat hij/zij: - zich het proces van medisch probleemoplossen eigen heeft gemaakt; - een breed kennis- en vaardighedenpakket bezit en daardoor in staat is om elke vervolgopleiding te volgen; - kennis en vaardigheden bezit voor teamwork en zich professioneel kan gedragen in samenwerkingsverbanden; - wetenschappelijk gevormd is en daarnaar handelt; - het juiste professioneel gedrag kan stellen om als arts te functioneren; - ingesteld is om zich permanent te blijven vormen en flexibel is om op maatschappelijke ontwikkelingen in te spelen; - wettelijk bevoegd en bekwaam is medisch te handelen en hier verantwoordelijkheid voor te dragen; - bij het medisch handelen de eigen grenzen, bepaald door opleiding en ervaring, kent. Structuur van de opleiding De nieuwe artsopleiding bestaat uit een eerste cyclus van drie bachelorjaren en een tweede cyclus van vier masterjaren. De bacheloropleiding arts bereidt in hoofdzaak voor op de masteropleiding arts, zodat beide cycli met elkaar verbonden blijven. Dit mag echter niet de mogelijkheid in de weg staan tot zij-instroom, dwz om via een schakelprogramma na een andere bacheloropleiding toch aan de masteropleiding arts kunnen deelnemen. De bachelor De bachelor in de geneeskunde heeft competenties op het vlak van de kernelementen van de medisch relevante aspecten van basisdisciplines, op het vlak van vaardigheden (klinische, technische en communicatieve) en op het vlak van professioneel gedrag (open patiëntgerichte houding). Hij / zij kan zijn / haar benadering van deze problemen wetenschappelijk onderbouwen en kaderen in de bredere maatschappelijke context met bijzondere aandacht voor ethische aspecten van het medische handelen. De master In de masteropleiding wordt bijzondere aandacht besteed aan de aansluiting bij de beroepspraktijk, met name door middel van stages. De masteropleiding in de geneeskunde levert studenten af die zich het proces van medisch probleemoplossen eigen hebben gemaakt. De master in de geneeskunde bezit een breed kennis- en vaardighedenpakket en is daardoor in staat om elke vervolgopleiding in te gaan en om met hulpverleners uit andere disciplines samen te werken. De master in de geneeskunde is wetenschappelijk gevormd, flexibel in de zin dat hij / zij op ontwikkelingen kan inspelen en zich professioneel kan gedragen. Bij het medisch handelen worden de eigen grenzen in acht genomen, bepaald door opleiding en ervaring. 24 Referentiekader

26 3. Algemene onderwijskundige uitgangspunten a. De opleiding stelt zich garant voor de wetenschappelijke, maatschappelijke en beroepsvoorbereidende relevantie, en voor de effectiviteit en efficiëntie van het opleidingsprogramma. Alle opleidingsonderdelen leveren een legitieme, aantoonbare en samenhangende bijdrage aan de realisering van de doelstellingen en minimumeisen. Van meet af aan worden de onderliggende hiërarchiering en de sequentiering van de doelstellingen aan de student bekend gemaakt, zowel die van de hele opleiding als die van de opleidingsonderdelen afzonderlijk. Het programma van de opleiding is zowel horizontaal als verticaal geïntegreerd. b. De opleiding schept door een inhoudelijk, personeel en logistiek kwalitatief hoogstaand aanbod de voorwaarden waaronder de student zijn / haar verantwoordelijkheid over het eigen leerproces zinvol kan opnemen. Een dergelijk aanbod beantwoordt niet alleen aan de algemene eisen die op het gebied van doelstellingen, onderwijsleerprocessen en evaluatie aan een universitair, academisch opleidingsprogramma gesteld kunnen worden, maar tevens aan de specifieke, vakgebonden eisen op het gebied van onder meer wetenschappelijkheid, actualiteit en professionaliteit. De kwaliteit van dit aanbod wordt geregeld geëvalueerd, bijvoorbeeld door middel van valide en betrouwbare bevragingen van studenten en afgestudeerden. c. De inhoudelijke invulling genereert eisen naar de kwaliteit van het beschikbare studiemateriaal en de bredere documentaire ondersteuning van het onderwijsleerproces. De leerstof is zodanig gestructureerd, gematerialiseerd en gedocumenteerd dat efficiënt en effectief leren met het oog op de realisering van de doelstellingen metterdaad kan plaats vinden. d. Er kunnen eisen gesteld worden in verband met de sequentiering en de wijze waarop de kennis gepresenteerd wordt (de gebruikte werkvormen, de ondersteuning ervan met gepaste communicatieen informatietechnologieën, de beschikbare materiële infrastructuur). Het leerproces dient met name ondersteund te worden door een moderne didactische uitrusting en door goed aansluitend studie- en instructiemateriaal, dat in voldoende mate voor de studenten beschikbaar is. Een gevarieerd gebruik van aangepaste didactische werkvormen en een efficiënte begeleiding ervan met relevante technologieën zijn van belang. De gehanteerde werkvormen dienen gericht te zijn op het zelfstandig, kritisch en reflexief verwerken van de leerstof. Ze dienen te appelleren aan het probleemoplossend en creatief vermogen van de student. Belangrijk hierbij is dat voldoende aandacht wordt besteed aan de didactische vaardigheden van de docenten. e. De opleiding dient aantoonbare maatregelen te nemen ter bevordering van de onderwijskwaliteit van het programma in het algemeen en van de didactische competenties van de docenten in het bijzonder. Referentiekader 25

27 f. De belangrijkste eis ten aanzien van de evaluatie van het kennen en kunnen van de studenten is dat de vorm en inhoud ervan recht moeten doen aan de vooropgestelde doelstellingen en de wijze waarop deze vertaald worden in de instructie-, leer- en vormingsprocessen. Zo kan er bijvoorbeeld speciaal op gelet worden of er niet enkel reproductie van kennis geëvalueerd wordt. Eisen en vormen worden in ieder geval vooraf aan de studenten duidelijk bekend gemaakt. Voorts wordt ook aandacht besteed aan aspecten als billijkheid van de evaluatie, de betrouwbaarheid en validiteit ervan en de kwaliteit van de geleverde feedback. Het evaluatiesysteem laat toe dat kwaliteitsverschillen tussen gemiddelde en excellente studenten tot uiting kunnen komen. g. De commissie heeft speciale aandacht en appreciatie voor keuzeonderwijs en keuzestages, die naast het kerncurriculum aangeboden worden, maar toch binnen de omnivalentie van het kerncurriculum passen. Dwz dat de student moet kunnen kiezen zonder dat daardoor latere opties uitgesloten worden. h. De opleiding dient het minstens mogelijk te maken en best te stimuleren dat studenten internationale ervaring opdoen in het kader van hun opleiding. Van studenten wordt verwacht dat zij ingaan op deze voorstellen en ook zelf initiatief betonen. i. De opleiding voorziet in een systeem van studievoorlichting en -begeleiding dat gericht is op het verschaffen van de benodigde informatie en het voorkomen en tijdig signaleren van studie- (incl. examen)problemen, alsmede op het doen van suggesties voor oplossingen. j. Uitgaande van het feit dat studenten zelf verantwoordelijk zijn voor hun studiekeuze, leerparcours en -proces, effectiviteit en voortgang van hun studie, wordt het gewaardeerd dat de opleiding daartoe de mogelijkheden biedt en relevante studenteninitiatieven ondersteunt. k. Er wordt rekening gehouden met de belastbaarheid van studenten, hun studievreugde en -belasting, hun mogelijkheden voor efficiënt gebruik van de studietijd enzovoort. Bovendien is het van belang na te gaan of er in de mate van het mogelijke rekening wordt gehouden met individuele verschillen, onder meer in studiestijl en -tempo. Dit laatste kan, bijvoorbeeld, blijken uit de mogelijkheid tot differentiatie in het parcours binnen het programma, en uit de dosering contactonderwijs vs. zelfstudie. 26 Referentiekader

28 Referenties 1 Harden RM, Sowden S, Dunn WR. Educational strategies in curriculum development: the SPICES model. Medical Education 1984; 18: Miller GE. The assessment of clinical skills/performance. Acad Med 1990; 65(9):S Wijnen WHFW, Wolfhagen HAP, de Bie D et al. Te doen of niet te doen? Advies over de studeerbaarheid van onderwijsprogramma s in het Hoger Onderwijs. Leiderdorp: Graficon, Ministerie O&W; Van der Vleuten CPM. Toetsing van medische competentie. In: Medisch Onderwijs in de Praktijk. Assen: van Gorcum, CanMEDS 2000 project. Skills for the new millennium: report of the societal needs working group. Ottawa; september Onderwijsvisitatie Geneeskunde en Biomedische Wetenschappen. Een onderzoek naar de kwaliteit van de opleidingen geneeskunde en biomedische wetenschappen aan de Vlaamse Universiteiten. Brussel: VLIR; Harden RM, Crosby JR, Davis MH et al. Outcome-based Education. AMEE Education Guide no 14. Dundee: AMEE, Metz JCM, Verbeek-Weel AMM, Huisjes HJ. Raamplan 2001 Artsopleiding. Bijgestelde eindtermen van de artsopleiding. Nijmegen: Mediagroep; Meyboom-deJong B, Schmit Jongbloed LJ, Willemsen MC (red.). De arts van straks. Een nieuw medisch opleidingscontinuüm. Utrecht: KNMG; Bleker OP, ten Cate ThJ, Holdrinet RSG. De algemene competenties van de medisch specialist in de toekomst. Tijdschrift voor Medisch Onderwijs 2004; 23(1): Onderwijsvisitatie Geneeskunde. Utrecht: Stichting Quality Assurance Netherlands Universities; Referentiekader 27

29 4. Specifiek voor huisartsgeneeskunde Zoals hierboven omschreven, dient de opleiding de nodige organisationele voorwaarden te scheppen voor een kwaliteitsvolle opleiding. Bovenop deze bovengenoemde aspecten, worden voor de huisartsopleiding onderstaande doelen vooropgesteld. Studenten huisarts (zevende jaar arts = eerste jaar huisarts) en huisartsen in opleiding (laatste twee jaren huisartsopleiding) bereiken aan het einde van de huisartsopleiding voldoende competentie om in de praktijk te functioneren in volgende leergebieden: - competentie betreffende - bepaalde klachten, ziektebeelden, aandoeningen (zodanig herkennen en begrijpen dat er een adequaat antwoord op de hulpvraag gegeven kan worden) - bepaalde groepen of categorieën patiënten - communicatie met verschillende mensen met name op het terrein van --vraagverheldering en voorlichting - competentie betreffende de zorgverleningsfunctie - (besef van) de eigen functie binnen de gezondheidszorg - hypothesevorming en probleemoplossing (miv kunnen omgaan met theorieën en visies over ziekte en gezondheid) - consultvoering - (klinische en technische) vaardigheden - preventie en continue zorg - competentie ivm de ondersteunende taken: - verwerven en onderhouden van professionele kennis - samenwerking - praktijkorganisatie - maatschappelijk en ethisch functioneren - competentie ivm persoonlijk functioneren: - taakopvatting en ziekteconcept (eigen waarden en normen kunnen hanteren met respect voor die van de patient) - (bewust zijn / kunnen hanteren van) invloed van persoonlijke eigenschappen - positief en open professioneel gedrag tov de patiënt - (compromis tussen) onderscheid privé / praktijk - zingevend en existentieel functioneren (open staan voor zingevingsvragen) Referenties Werkgroep raamcurriculum. Raamplan Huisartsopleiding. Utrecht: Raad voor de Huisartsopleiding, Referentiekader

30 5. Specifiek voor de opleiding voeding en gezondheid Zoals hierboven omschreven, dient de opleiding de nodige organisationele voorwaarden te scheppen voor de opleiding. Naast bovengenoemde aspecten, worden voor de opleiding voeding en gezondheid onderstaande doelen vooropgesteld. Voor de afgestudeerden geldt dat zij - expertise in verband met voeding en gezondheid op een wetenschappelijk niveau kunnen inbrengen zowel in latere praktijksituaties (in bijzonderheid de voedingsindustrie) als bij het uitvoeren van wetenschappelijk onderzoek - zelfstandig complexe problemen met betrekking tot aspecten van de voeding op een wetenschappelijk verantwoorde wijze kunnen analyseren en vertalen naar adequate oplossingen - inzicht hebben in en vertrouwd zijn met de theorievorming en het onderzoek in de domeinen van de voeding en gezondheid - in staat zijn om de nationale en internationale wetenschappelijke ontwikkelingen op het gebied van voeding en gezondheid (blijvend) te volgen, kritisch te evalueren en toe te passen - vertrouwd zijn met en gebruik kunnen maken van de methodologie van het wetenschappelijk onderzoek op het vlak van voeding en gezondheid - vaardigheden hebben op het gebied van mondelinge en schriftelijke presentatie van inzichten en resultaten, ook aan niet-vakgenoten en in groepsverband - in staat moeten zijn de maatschappelijke functie van de voedings- en gezondheidswetenschappen kritisch te volgen en te beoordelen Referentiekader 29

31 30

32 III. De opleidingen in vergelijkend perspectief De opleidingen arts aan de Universiteit Gent, de Universiteit Hasselt, de Katholieke Universiteit Leuven, de Katholieke Universiteit Leuven Campus Kortrijk, de Vrije Universiteit Brussel en de Universiteit Antwerpen. Woord vooraf In dit hoofdstuk geeft de visitatiecommissie in vergelijkend perspectief een overzicht van haar bevindingen over de opleidingen tot arts. Zij besteedt hierbij voornamelijk aandacht aan elementen die haar het meest in het oog zijn gesprongen of die zij belangrijk acht, en aan vaststellingen die zij in meerdere opleidingen heeft gedaan. Het is geenszins de bedoeling van de commissie om de individuele deelrapporten van de opleidingen aan de verschillende instellingen in detail te herhalen. De Universiteit Antwerpen (UA), de Vrije Universiteit Brussel, de Katholieke Universiteit Leuven (K.U.Leuven) en de Universiteit Gent (UGent) bieden een bacheloropleiding en aansluitende masteropleiding geneeskunde aan. De Universiteit Hasselt (UHasselt, voorheen Limburgs Universitair Centrum) en de K.U.Leuven Campus Kortrijk bieden alleen een bacheloropleiding geneeskunde aan. De visitatiecommissie geneeskunde behandelt ook de unieke opleidingen Huisarts en Voeding en gezondheid. Deze worden niet in de vergelijking opgenomen, gezien alleen de opleidingen die parallel aan verschillende instellingen worden gegeven, worden vergeleken. De bezoeken van de commissie vielen in een periode waarin reeds een begin was gemaakt met opleidingen in de nieuwe bachelor - masterstructuur, terwijl de vroegere structuur van kandidaats - en artsjaren nog na het tweede masterjaar verder loopt. Toch geven alle instellingen aan geen grote veranderingen te plannen voor deze verdere invoering van de bachelor / master structuur. De commissie heeft dan ook een goed inzicht verworven in hoe de opleidingen er in de toekomst onder de bachelor / master - structuur uit zullen zien. De opleidingen in vergelijkend perspectief 31

33 ONDERWERP 1: DOELSTELLINGEN VAN DE OPLEIDING 1.1. Niveau en oriëntatie van de academische opleidingen arts De commissie beoordeelt het niveau en de oriëntatie van alle opleidingen als goed. Het niveau van de doelstellingen is vergelijkbaar in de verschillende opleidingen. De meeste opleidingen verwijzen naar dezelfde teksten, voornamelijk het Nederlandse raamplan. De doelstellingen zijn overal voldoende gespecificeerd. In de UGent en de UHasselt zijn de doelstellingen op een bijzonder systematische manier opgesteld en sluiten de verschillende doelen bijzonder goed op elkaar aan. De opleidingen zijn over het algemeen goed gericht op algemene academische en wetenschappelijke competenties. In de UA kan meer aandacht gaan naar onderzoeksmethodologie. In de UHasselt kunnen de doelstellingen in verband met het beheersen van de competenties nodig voor het wetenschappelijk onderzoek strakker geformuleerd worden. In de opleiding aan de K.U.Leuven Campus Kortrijk zou nog meer aandacht besteed kunnen worden aan het actief bedrijven van wetenschappelijk onderzoek door studenten door voor hen meer onderzoekstages te organiseren. In de UGent kon een bijzondere gerichtheid op de maatschappelijke betrokkenheid worden vastgesteld. De commissie is enthousiast over het onderwijsconcept opdrachtgestuurde zelfstudie dat in de opleiding van de UHasselt gebruikt wordt. De commissie is eveneens enthousiast over het feit dat de artsopleidingen van de UGent gebaseerd zijn op hedendaagse onderwijskundige principes die systematisch worden toegepast. Het onderwijsconcept Begeleide zelfstudie van de opleidingen van de K.U.Leuven, zowel in Leuven als in Kortrijk, levert verwarring op en heeft nog verdere concretisering nodig om richtinggevend te zijn in de opleiding arts. Ook in de UA en de Vrije Universiteit Brussel is het gekozen onderwijskundig model nog niet volledig geïmplementeerd Domeinspecifieke eisen Ook de domeinspecifieke eisen van de verschillende opleidingen zijn vergelijkbaar, en gebaseerd op dezelfde bronnen, zoals het Nederlandse raamplan. Dit wordt door de commissie gewaardeerd. De domeinspecifieke eisen zijn van voldoende algemeen en wetenschappelijk niveau en sluiten aan bij de internationale consensus. De domeinspecifieke eisen zijn steeds als goed beoordeeld, op de masteropleiding aan de Vrije Universiteit Brussel na die als voldoende beoordeeld werd, daar de commissie in de uitwerking van de doelstellingen voor deze masteropleiding te gespecialiseerde onderwerpen terugvindt. De commissie waardeert de tendens tot medicalisering van de klassieke basiswetenschappen die in alle bacheloropleidingen voorkomt. De commissie waardeert in het bijzonder de gerichtheid op de praktijk die vooral in de UA op de voorgrond treedt. 32 De opleidingen in vergelijkend perspectief

34 ONDERWERP 2 : PROGRAMMA 2.1. De relatie tussen de doelstellingen en de inhoud van het programma Grafiek 1 geeft een schematisch overzicht van de bachelorprogramma s arts aan de Vlaamse universiteiten zoals ze ten tijde van de visitatiebezoeken liepen. UA VUB K.U.Leuven (+ Campus Kortrijk) UHasselt Vaardigheden/Stage/Klinische lijn Wetenschappelijke vorming/z-lijn UGent Medische basiswetenschappen andere (miv menswetenschappen)/keuze studiepunten Grafiek 1: Schematisch overzicht van het bachelorprogramma arts aan de Vlaamse universiteiten. Gezien de vergelijkbare doelstellingen is het niet verwonderlijk dat ook de programma s langs gelijke lijnen lopen. Alle opleidingen definiëren vergelijkbare clusters van opleidingsonderdelen, en beschrijven hun programma in vergelijkbare termen. De grenzen van deze clusters worden echter niet op dezelfde manier gedefinieerd in de verschillende universiteiten, waardoor voorzichtigheid in de vergelijking tussen de opleidingen is geboden. Het is vooral door de variatie in de uitwerking van de programma s dat dit facet verschillend beoordeeld is. De bacheloropleidingen van de UGent en de UHasselt hebben een excellente band tussen hun doelstellingen en de inhoud van het programma. Dit facet is zowel voor de bacheloropleidingen van K.U.Leuven, K.U.Leuven Campus Kortrijk en UA als goed beoordeeld, terwijl het voor zowel de bacheloropleiding van de Vrije Universiteit Brussel als voldoende is beoordeeld. Alle masteropleidingen worden als goed beschouwd op dit vlak, op Vrije Universiteit Brussel na die als voldoende wordt beoordeeld. De programma s zijn te verdelen in de clusters medische basiswetenschappen, wetenschappelijke vorming en klinische vaardigheden. Eerst en vooral hebben alle bacheloropleidingen uitgebreid aandacht voor medische basiswetenschappen, die met voorsprong de grootste component vormen in De opleidingen in vergelijkend perspectief 33

35 de bacheloropleidingen. Binnen dit cluster hebben alle opleidingen acties ondernomen om de eerste jaren van de artsopleiding meer te medicaliseren sinds de vorige visitatie. Daartoe is overal sprake van een meer integratieve aanpak van de basiswetenschappen, met meer verwijzingen naar de medische praktijk. Niet alle opleidingen zijn echter even ver gevorderd op dit gebied.vooral aan de UGent en de UHasselt is de medicalisering van de basiswetenschappen ver gevorderd. De commissie wil echter alle opleidingen aanmoedigen verder te gaan op de weg van medicalisering van de basiswetenschappen. Ten tweede hebben alle opleidingen, op UGent na, ook een cluster opleidingsonderdelen waarvan de naam expliciet verwijst naar wetenschappelijke vorming. De UGent kiest niet voor één blok wetenschappelijke vorming, maar verdeelt de inspanningen op dat vlak over verschillende clusters. De opleiding aan de UGent besteedt zo ruim voldoende aandacht aan wetenschappelijke vorming. Ten derde hebben alle opleidingen een cluster opleidingsonderdelen die gericht zijn op (klinische) vaardigheden, al dan niet met behulp van stages. De masteropleidingen zijn in al de betrokken universiteiten voornamelijk gericht op de klinische praktijk, met een belangrijk deel stage (zie ook 2.10, stage). De opleidingsonderdelen worden er in belangrijke mate verzorgd door docenten uit de praktijk. De instellingen organiseren ook initiatieven om theorie en klinische praktijk te integreren, waarvan de Probleemoplossende Klinische Colleges aan de K.U.Leuven en de geïntegreerde multidisciplinaire klinische colleges in de P-lijn in het eerste en tweede masterjaar van de UGent de meest expliciete voorbeelden vormen. Het vierde masterjaar wordt afhankelijk van de gekozen specialisatie verschillend ingevuld. Voor diegenen die de specialisatie huisartsgeneeskunde kiezen, vormt het vierde masterjaar het eerste jaar van de vervolgopleiding. Dit betekent dus een bekorting van de internationaal vereiste driejarige postinitiële huisartsopleiding. Voor diegenen die een klinische specialisatie, sociale geneeskunde of research kiezen, wordt het vierde masterjaar als een prespecialisatiejaar beschouwd, waarin voornamelijk werkervaring wordt opgedaan en waarvoor geen bekorting van de duur van de specialisatie wordt verleend. 2.2 Eisen professionele en academische gerichtheid Alle opleidingen hebben voldoende aandacht voor de beroepspraktijk. Door vaardighedenonderwijs, stages en het betrekken van praktijkexperts is de aansluiting bij de beroepspraktijk verzekerd. De commissie is zeer tevreden over de intensieve aandacht die overal aan het vaardighedenonderwijs wordt besteed. Zowel het onderwijs in de communicatieve als de technische vaardigheden hebben in alle faculteiten een expliciete plaats verworven, waarvoor overal skilsslaboratoria tot ontwikkeling zijn gebracht, waar studenten kunnen oefenen. Tussen de faculteiten bestaat variatie in het tijdstip waarop de vaardighedentrainingen worden gegeven, in de hoeveelheid tijd die hiervoor wordt uitgetrokken en in de wijze van toetsing. 34 De opleidingen in vergelijkend perspectief

36 De commissie beoordeelt de academische gerichtheid van alle gevisiteerde instellingen als goed, op de opleiding van de UHasselt na die als voldoende beoordeeld wordt. Alle opleidingen hebben via een lijn of cluster gericht op wetenschappelijke vaardigheden, voldoende plaats voor wetenschappelijke vorming ingeruimd in het curriculum. De uitwerking ervan aan de meeste instellingen, richt studenten naar actief omgaan met wetenschap. Aan de UHasselt zou volgens de commissie nog meer ruimte kunnen worden geboden voor onderzoeksvaardigheden en attitude, leren opzoeken en waarderen van wetenschappelijke literatuur, en praktisch gericht epidemiologisch studiemateriaal. 2.3 De samenhang van het programma Het Vlaamse flexibiliseringsdecreet (2004) heeft het universitaire studiejaarsysteem afgeschaft en vervangen door een creditsysteem. Dit is een ingrijpende verandering waardoor er verwacht kan worden dat het nog enkele jaren zal duren vooraleer de flexibilisering van het universitair onderwijs tot volle ontwikkeling komt. De Vlaamse artsopleidingen hebben dit voorzichtig ingevoerd, en bieden over het algemeen nog mooi uitgewerkte normtrajecten van 60 studiepunten per jaar aan, die volgens de opleidingsverantwoordelijken een optimale coherentie en samenhang van het programma waarborgen. Bovendien beschouwen de universiteiten in Vlaanderen de bachelor en de masteropleiding arts als één samenhangend geheel. De commissie beoordeelt de samenhang van de programma s van voldoende tot excellent. In de meeste opleidingen is dit facet als goed beoordeeld, met als positieve uitschieter de bacheloropleiding van de UGent. De bacheloropleidingen van zowel K.U.Leuven Campus Kortrijk als UA worden als voldoende beoordeeld. De commissie waardeert in alle opleidingen de organisatie van de curricula in lijnen, al zou het nog beter zijn als de medisch-wetenschappelijke basislijn de andere lijnen minder zou domineren. De samenhang van de bacheloropleiding aan de UGent wordt door de commissie hogelijk gewaardeerd wegens de evenwichtige opdeling in blokken en lijnen, waarbij de horizontale integratie en de verticale integratie gestimuleerd wordt door clinici als blokvoorzitters van de blokken in de basiswetenschappen en basiswetenschappers als voorzitters van de klinische blokken aan te stellen. De commissie beoordeelt de opleiding aan de K.U.Leuven Campus Kortrijk als voldoende, en schat de klinische inbreng in de medische basisopleidingsonderdelen er eerder gering in. Aan de UA behoeft de doorstroomlijn verduidelijking, en integratie tussen huisartsen en specialisten van verschillende specialisaties uitbreiding. De mogelijkheid voor de student om keuzeopleidingsonderdelen te volgen is overal eerder beperkt in de bacheloropleidingen, met de meeste ruimte aan de K.U.Leuven. De opleidingen in vergelijkend perspectief 35