AIRbezen Achtergrond. Wat is AIRbezen?

Transcriptie

1 AIRbezen 2015 Achtergrond Luchtverontreiniging, meer bepaald door fijnstof, is een van de belangrijkste problemen in stedelijke omgevingen. De term fijnstof omvat in de lucht zwevende deeltjes die kleiner zijn dan 10 micrometer (PM 10, PM 2,5 en PM 0,1 ). Hoe kleiner de fracties, hoe dieper deze deeltjes in de longen kunnen doordringen en hoe gevaarlijker ze zijn. Een belangrijk deel van het fijnstof in de lucht is afkomstig van verkeer (dieselmotoren). Meer en meer mensen leven in steden en worden aan luchtverontreiniging blootgesteld. Op dit moment wordt meer dan 85% van de stadsbevolking in de EU blootgesteld aan fijnstofconcentraties die de 2005 Air Quility Guidelines (normen voor luchtkwaliteit) overschrijden. Langdurige blootstelling aan luchtvervuiling brengt ernstige gezondheidsrisico s met zich mee, waardoor de algemene levensduur van de stadsbevolking verlaagt. Fijnstof wordt continu opgemeten door luchtmonitoringstations, en hiervan zijn er enkele aanwezig op stadsniveau. Door de zeer grote diversiteit in de opbouw van een stad geven die metingen slechts een aanduiding voor een beperkte oppervlakte in de stad. Recente metingen, onder andere in het AIRbezen -project dat in 2014 plaatsvond in Antwerpen, hebben aangetoond dat de luchtkwaliteit heel sterk varieert afhankelijk van de lokale omstandigheden (bijvoorbeeld verkeersintensiteit en opbouw van de straat). Het is daarom bijzonder belangrijk om de lokale luchtkwaliteit goed te kunnen inschatten. Planten, in dit geval aardbeienplantjes, kunnen gebruikt worden voor monitoring van de luchtkwaliteit (zie methode). Wat is AIRbezen? AIRbezen is een onderzoeksproject van het Departement Bio-ingenieurswetenschappen van de Universiteit Antwerpen, onder leiding van professor Roeland Samson. In het project wordt de ruimtelijke spreiding van fijnstof in de stad onderzocht en in kaart gebracht door middel van een biomagnetische monitoringstechniek (zie verder). Bij een eerdere campagne, die gedurende het voorjaar van 2014 liep, werden aardbeienplantjes verspreid onder bewoners over de hele stad. Er werden een 700-tal stalen geanalyseerd, die ons leerden dat er: een duidelijk verband is met de fijnstofuitstoot van het verkeer: hoe verder van drukke wegen verwijderd, hoe kleiner de hoeveelheden verkeersgerelateerde metaalpartikels; een link is tussen de fijnstofconcentratie en de nabijheid van tram- en spoorwegen; in vaste meetstations gelijkende metingen zijn geregistreerd; bij toenemende hoogte minder verkeersgerelateerde partikels worden waargenomen; en

2 doorgaans meer vervuiling is aan de straatkant vergeleken met de achterzijde van gebouwen. In 2015 richten de onderzoekers op vraag van stad Antwerpen hun pijlen specifiek op een aantal Antwerpse scholen. Door kinderen en jongeren bewust te maken van de fijnstofproblematiek en welke impact zij hier zelf op hebben, investeren we in de toekomst. Bovendien zijn kinderen en jongeren extra gevoelig voor de gevolgen van in het bijzonder fijnstof. De metingen gaan gepaard met een bewustmaking van jongeren rond het thema luchtkwaliteit. Het is de bedoeling om zowel basisscholen als secundaire scholen bij het project te betrekken. De basisscholen die deelnemen kunnen naast deelname aan AIRbezen gebruik maken van het educatief pakket dat voor het JOAQUIN-project 1 rond luchtkwaliteit is ontwikkeld. Voor de secundaire scholen voorziet de universiteit begeleiding en wordt er een wetenschappelijk evenement georganiseerd. De vervolgcampagne zal bestaan uit metingen door 15 klassen (5 middelbare school, 10 lagere school waarvan minstens 5 het eerste leerjaar), waarbij we zo breed mogelijk willen recruteren: binnen en buiten de ring; en met verschillende locatiespecifieke parameters zoals hoogte, afscherming, verkeersintensiteit. Nieuw in de vervolgcampagne van AIRbezen is dat we ook een begin maken met de inschatting van de impact van fijnstof op de gezondheid. Vanuit het Departement Epidemiologie en Sociale Geneeskunde zullen we via doelgerichte vragen aan de deelnemers informatie verzamelen over de impact van fijnstof op hun gezondheid. Voor de lagere scholen zoeken we specifiek klassen uit het eerste leerjaar en voor secundaire scholen zoeken we klassen van het 5 e of 6 e middelbaar. Bovendien wordt er voor de middelbare scholen de mogelijkheid gegeven om de stalen zelf te analyseren in het labo. Zij kunnen hierrond een eigen onderzoek bouwen dat ze gedeeltelijk zelf mogen bedenken en uitvoeren. Doel Met AIRbezen 2015 willen we, in samenwerking met 15 klassen, opnieuw het concept van biomonitoring gaan toepassen om de plekken gerelateerd aan goede en slechte verkeersgerelateerde luchtkwaliteit in kaart te brengen. Bovendien proberen we kinderen, jongeren en leerkrachten bewust te maken rond het thema luchtkwaliteit door hen actief te betrekken bij de staalnames en hen (enkel voor de secundaire scholen) de mogelijkheid geven om zelf de stalen te analyseren in het labo. AIRbezen 2015 heeft de volgende doelen: Bewustmaking van leerlingen en leerkrachten rond de luchtvervuilingsproblematiek in hun onmiddellijke leefomgeving. 1

3 Het inschatten en in kaart brengen van de ruimtelijke verspreiding van de verkeersgerelateerde luchtverontreiniging aan de hand van bladeren van aardbeienplantjes, verspreid over en via diverse scholen in Antwerpen. Aanzet tot het in kaart brengen van de impact van fijnstof op de gezondheid. Methode De bladeren van planten staan rechtstreeks in contact met de omgevende lucht en zullen gedurende het groeiseizoen fijnstof dat daarin aanwezig is accumuleren. Fijnstof wordt vastgezet op het bladoppervlak en andere vormen van verontreiniging (polluenten in de gasfase) kunnen worden opgenomen via de stomata (huidmondjes), waardoor ze verwijderd worden uit de omgevingslucht. Wanneer de bladeren verzameld worden, kan de hoeveelheid fijnstof aan de hand van een biomagnetische monitoringtechniek ingeschat worden. Bij deze techniek worden de stalen gemagnetiseerd, waarna het overblijvend magnetisch veld wordt opgemeten. Op deze manier kan de SIRM (saturation isothermal remanent magnetisation) worden bepaald, een parameter die duidelijk gelinkt kan worden aan verkeer. Dit soort metingen kan echter niet rechtstreeks vergeleken worden met metingen uitgevoerd door klassieke luchtmonitoringstations omdat deze fijnstof op een andere manier analyseren. Het project zal uitgevoerd worden door wetenschappers van het Laboratorium voor Milieu-ecologie en Stadsecologie van de Universiteit Antwerpen, onder leiding van professor Roeland Samson, die ook vorig jaar het eerste AIRbezen-project uitgevoerd hebben. Indien gewenst kunnen secundaire scholen hun metingen zelf (gedeeltelijk) komen uitvoeren in het laboratorium. Resultaten Wanneer alle stalen verwerkt zijn, zullen de resultaten via de website bekend gemaakt worden in juni Op deze manier kunnen deze besproken worden door de scholen. Bij de rapportering zal rekening worden gehouden met het experimenteel karakter van de metingen en wordt ook de onzekerheid van de meting gedocumenteerd zodat geen onjuiste conclusies kunnen getrokken worden. Er zullen echter nog geen resultaten beschikbaar zijn betreffende de gezondheidsenquêtes, aangezien de analyse niet meer volledig in dit schooljaar gebeurt. Voor elke school zal advies op maat gegeven worden op basis van de metingen en de wetenschappelijke kennis in verband met luchtkwaliteit, voorzien van concrete aanbevelingen rond het vermijden van blootstelling en aanpak van de bron. Scholen die interesse toonden maar niet geselecteerd werden voor de monitoringscampagne, zullen eveneens betrokken worden in de bekendmaking van de resultaten.

4 Timing en werkplan De oproep wordt afgesloten op 27 maart. Wees er dus snel bij! Week van 30 maart: verdeling aardbeienplantjes Elke plant is gelabeld door ons, zodat deze gekoppeld kan worden aan een bijbehorende infofiche (zie bijlage). We zoeken 5 klassen van het 5 e of 6 e middelbaar, en 10 klassen uit de lagere school, waarvan minstens 5 het eerste leerjaar. Elke deelnemende klas krijgt 30 plantjes toegewezen, waarvan: o 10 plantjes dienen verspreid te worden over de school De plantjes dienen zodanig verspreid te worden dat ze op verschillende hoogtes staan, zowel binnen als buiten en zowel zo dicht mogelijk als zo ver mogelijk van de straat. o 20 plantjes worden mee naar huis genomen door leerlingen (enkel 1 e leerjaar en 5 e en 6 e middelbaar) Hierbij hoort ook een gezondheidsenquête, die door de leerlingen of ouders kan worden ingevuld. o De plantjes moeten goed verzorgd worden en voorzien van voldoende water. Bemesten en/of verplanten mag niet. Week van 27 april of 4 mei: verzamelen bladeren Pluk van elke plant 5 bladeren (indien de plant minder bladeren heeft, zoveel mogelijk). Het is belangrijk dat deze volgroeid, groot en onbeschadigd zijn. o Het blad bestaat uit drie deelblaadjes: drie deelblaadjes samen is dus één blad (zie foto). o Bij het plukken mag het blad niet aangeraakt worden (vastnemen aan het steeltje). o Steek de bladeren in het bijhorende papieren zakje en rol dicht. Enkel voor secundair onderwijs, week van 4 mei en 11 mei: verwerking stalen in het labo op afspraak. Hiervoor wordt tijdig met de scholen contact opgenomen. Enkel voor secundair onderwijs, 20 mei: organisatie mini-symposium Voorstelling van de resultaten door de klassen in een aula van de Universiteit Antwerpen. De praktische organisatie hiervan zal tijdig naar de scholen doorg d worden.

5 Interesse om mee te doen? Vul onderstaande infofiche in en stuur hem zo snel mogelijk door naar We vragen per klas één verantwoordelijke contactpersoon. Op 27 maart wordt de oproep afgesloten en wordt er een selectie gemaakt uit de kandidaten. Iedereen wordt individueel op de hoogte gebracht van het al dan niet kunnen deelnemen aan het project. Infofiche deelnemende school Naam school: Adres (straat, huisnummer, postcode): Klas + leerjaar: Verantwoordelijke contactpersoon: Naam: Tel: Korte motivering waarom jullie willen deelnemen: Meer info vindt je op: Wie we zijn en wat we doen: Voor info en vragen, contacteer AIRbezen@uantwerpen.be