RE BUILDING THE FUTURE. Parade van Duurzaamheid

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "RE BUILDING THE FUTURE. Parade van Duurzaamheid"

Transcriptie

1 RE BUILDING THE FUTURE Parade van Duurzaamheid 1

2 De Dutch Green Building Council (DGBC) is een onafhankelijke non-profit organisatie die streeft naar blijvende verduurzaming van de bebouwde omgeving in Nederland. Daartoe ontwikkelen wij onder andere keurmerken voor een onafhankelijke beoordeling van gebouwen (zowel nieuw als bestaand) en gebieden op het gebied van duurzaamheid. Ook traint DGBC professionals om de beoordelingen te kunnen uitvoeren. Daarnaast onderneemt DGBC een veelvoud aan acties, allemaal gericht op het verduurzamen van de bebouwde omgeving. Zo organiseren wij meerdere keren per jaar gratis thematische bijeenkomsten speciaal voor onze participanten. Ook organiseren wij zogenaamde marktgroepen voor organisaties die aantoonbaar vóórliggen op het gebied van verduurzaming en er al langere tijd meer dan gemiddeld actief op zijn. Omdat het ontwikkelen van keurmerken een doorlopend proces is en wij het belangrijk vinden om een zo direct mogelijke dialoog met de markt te houden organiseren wij daarnaast regelmatig feedbackbijeenkomsten. Meer informatie op BREEAM-NL is een beoordelingsmethode om de duurzaamheidprestatie van gebouwen te bepalen. Het unieke aan dit meetsysteem is dat de onafhankelijke beoordelaar kijkt naar maar liefst negen categorieën die de duurzaamheid van een gebouw kunnen beïnvloeden: van management en materiaalgebruik tot en met afvalverwerking, duurzame transportmogelijkheden van en naar het gebouw en een gezond werkklimaat. De categorieën zijn ingedeeld in credits. Op elke van deze credits kan gescoord worden door voor verschillende criteria één of meerdere punten te behalen. Aan de hand van een weging per categorie wordt dan een totaalscore berekend. De methode omvat 2 keurmerken. Allereerst BREEAM-NL Nieuwbouw. Het wordt gebruikt om de duurzaamheidprestatie te bepalen van nieuwe gebouwen. Het tweede keurmerk is BREEAM-NL Bestaande Bouw en Gebruik. Dit beoordeelt al bestaande gebouwen op drie niveaus: Gebouw, Gebouwexploitatie en Gebouwmanagement. Naast de BREEAM-NL keurmerken is het vanaf 2011 ook mogelijk gebieden te beoordelen met het keurmerk gebiedsontwikkeling. Meer informatie op 2

3 Duurzaamheid zakelijk In een tijd waarin de bomen niet meer tot in de hemel groeien, moet iedereen - overheid, bedrijfsleven en particulieren- zich terdege achter de oren krabben of eerder verkondigde ambities nog voluit kunnen gelden. Dat is logisch. Als je minder geld te besteden hebt, moet je nog kritischer kijken naar het rendement van een te investeren euro. De extra s moeten wijken voor het noodzakelijke. Behoort duurzaamheid tot die extra s? Uit eigen ervaring en op grond van ervaringen in de markt blijkt dat duurzaamheid niet iets extra s is. Het is eerder, na al die jaren van extra aandacht, een vanzelfsprekendheid geworden. Juist in tijden van de broekriem aanhalen valt het oog op de mogelijkheden van het besparen van kosten door zuinig om te gaan met energie en grondstoffen. Verspillen kost geld en is niet meer uit te leggen. Je bouwt duurzaam of je bouwt niet. We worden veel duidelijker geconfronteerd met besluiten uit het verleden die toen meer op de korte termijn waren gericht, maar ook met een omvangrijke leegstand in de kantorensector met kantoren die niet of nauwelijks een andere bestemming kunnen krijgen. Dat brengt nu kosten met zich mee die we in de toekomst maar al te graag willen vermijden. Het initiatief van de overheid en van de Rijksgebouwendienst om alleen nog maar panden aan te huren met een label C of hoger en bij nieuwbouw of renovatie een hoge GreenCalc + -score te eisen, heeft in sneltreinvaart geleid tot navolging in de markt. En dat is niet voor niets. Uit onderzoek blijkt dat energiezuinige kantoren in Nederland gemiddeld een 6,5% hogere huurprijs opbrengen. Ook blijkt er een significant effect op de huurprijs op te treden door ligging van kantoren in de nabijheid van stations. Duurzaamheid loont en dat niet alleen in termen van besparen van kosten maar ook in termen van comfort voor de gebruikers en van productiviteit. Het huidige kabinet heeft dan ook de doelstellingen ten aanzien van duurzaamheid van het vorige kabinet herbevestigd en daaraan een aanmoediging toegevoegd om te zoeken naar een positieve en groene business case. Minister Donner heeft inmiddels fors ingezet op energiebesparing in de gebouwde omgeving en de Rijksgebouwendienst gevraagd om op verschillende fronten een voorbeeldrol te vervullen. Dat doen wij graag, in de wetenschap dat wij ons in kringen van de Dutch Green Building Council in goed gezelschap van vooruitstrevende partners bevinden. Waar wij vooral op inzetten is het vinden van manieren om als opdrachtgever de markt optimaal te stimuleren om het meest optimale rendement in termen van duurzaamheid te halen. Zo was de renovatie van het ministerie van Financiën een van de eerste duurzame projecten die in 2009 in publiek-private samenwerking tot stand kwam. In Groningen is in april van dit jaar het nieuwe gebouw van de Dienst Uitvoering Onderwijs en de Belastingdienst in gebruik genomen. Dit bijzondere pand is in samenwerking met de markt een toonbeeld van duurzaamheid in al zijn verscheidenheid geworden. We werken o.a. aan de toepassing van de CO2-ladder in de B&U sector, ondersteunen initiatieven van de Dutch Green Building Council om de groene meetlatten BREEAM-NL en GreenCalc + in elkaar te schuiven, werken aan invoering van Bouwwerk Informatie Modellen om de faalkosten in de bouw terug te dringen en vergroenen samen met de Universiteit van Nijenrode de business case methodiek. Stilzitten of stilstaan is er niet bij, zeker niet voor een dienst als de Rijksgebouwendienst. Want nu al zullen wij ons stevig moeten voorbereiden op de nieuwe regelgeving vanuit Europa die de markt en de overheid nieuwe ambities oplegt: de overheid moet in 2019 nieuwe gebouwen bijna energieneutraal opleveren, de markt moet vanaf 2020 bijna energieneutraal zijn. Dit naast de doelstelling om jaarlijks 2-3 % van de voorraad te vergroenen. We kunnen leren van de enkele voorbeelden die op dit vlak zijn of worden gerealiseerd. Het is zaak om ook hier, samen met de bouwen vastgoedsector, zo snel mogelijk naar een zakelijke vanzelfsprekendheid te groeien. Daar zit onze gezamenlijke volgende opgave. Peter Jägers Directeur-generaal Rijksgebouwendienst 3

4 Provada Green Forum en Green Market. Beurzen. Te gast bij MOSA voor de 7e participantenbijeenkomst. Certificaatuitreiking tijdens de 1e paal Stadskantoor Utrecht. Overleg met de BRE over BREEAM-NL. Duurzame Innovator Pitch. Samenwerken aan een gemeenschappelijk taal voor duurzaamheid. BREEAM Junior. Trainingen. 4

5 Netwerken, stimuleren, kennis delen en certificeren De verduurzaming van het commerciële vastgoed heeft een vlucht genomen de afgelopen jaren. Met name de kantoren-, winkel- en logistieke vastgoedmarkt hebben de handschoen opgepakt. De norm is, wat er toegevoegd wordt aan de voorraad, moet in hoge mate duurzaam zijn. Als DGBC hopen wij een bedrage geleverd te hebben door het debat te organiseren en duurzaamheid te concretiseren. In 2011 en 2012 willen wij de focus meer leggen op het maatschappelijk vastgoed en de woningmarkt, aldus Stefan van Uffelen, directeur Dutch Green Building Council. Stille revolutie BREEAM NL Nieuwbouw is goed ontvangen door de markt. De eerste ontwerp - en oplevercertificaten zijn in 2010 en 2011 uitgereikt. Van Uffelen: Momenteel is 1,3 miljoen m² nieuwe projecten aangemeld voor certificering met BREEAM-NL Nieuwbouw. Er is een stille revolutie gaande in de markt met betrekking tot duurzaamheid. Het is fascinerend om hieraan te kunnen bijdragen. Aandachtspunt is met name de kosten. Het keurmerk moet in 2011 en 2012 voor steeds kleinere projecten interessant en betaalbaar worden. Ook de eigenaren van bestaande gebouwen kunnen aan de slag met BREEAM-NL. Een zelf-assessment met BREEAM-NL Bestaande Bouw en Gebruik (BBG) is al vanaf begin 2011 mogelijk. En in 2011 is certificering met BREEAM-NL BBG mogelijk. Ten slotte wordt het DGBC Keurmerk voor Duurzame Gebiedsontwikkeling (DGBC Gebied) in september 2011 gepresenteerd. Maar, waarschuwt hij: Als een keurmerk af is, piekt de ontwikkeling eigenlijk juist. Als een schema operationeel wordt, merk je pas hoe goed het echt op de markt aansluit. Samenwerken aan een taal voor duurzaamheid Samen met de eigenaren van verschillende meetinstrumenten zoals GPR en GreenCalc werkt DGBC samen aan een gemeenschappelijke taal voor duurzaamheid. Van Uffelen: Dit is nodig om de verduurzaming van de bebouwde omgeving te versnellen. Momenteel werken we samen met Sureac, eigenaar van GreenCalc, aan de verdere ontwikkeling van GreenCalc tot een nieuwe BREEAM-NL variant. Deze variant moet BREEAM-NL toegankelijk maken voor alle projecten om te kunnen rekenen aan BREEAM tijdens het ontwerpproces. Centrale rol De DGBC wil een versnelling van de verduurzaming realiseren en de Nederlandse duurzaamheidmarkt naar een groter schaalniveau helpen. Marieke Olsthoorn, manager PR en Communicatie vertelt: Naast certificeren doen we veel meer. Zo organiseren we diverse marktgroepen waarin partijen vanuit hun eigen vakgebied nadenken over duurzaamheid, thematische (participanten)bijeenkomsten maar ook bijeenkomsten waarin we kinderen, de toekomstige generatie, bewust willen maken van het belang van duurzaamheid. Ook zal DGBC in september 2011 voor het eerst een zogenaamde Dutch Green Building Week organiseren. Deze week vindt gelijktijdig plaats met de World Green Building Week, van september Samen met onze participanten bundelen we de krachten en plaatsen we mooie duurzame projecten en initiatieven in de schijnwerpers om het belang van duurzaam bouwen te benadrukken. Van Uffelen besluit: We willen vraaggericht en samen met onze meer dan 350 participanten opereren. Het is dan ook fascinerend om te zien hoeveel participanten de handen uit de mouwen steken en meewerken bij ons op kantoor, lid zijn van adviesgroepen en actieve bijdrages leveren aan diverse activiteiten. Verduurzamen doen wij samen! Kennisoverdracht De DGBC voerde het aantal trainingen in 2011 flink op. Een logische ontwikkeling aangezien er nu voor drie keurmerken Experts en Assessors (of bij BBG: Auditors) moeten worden opgeleid. Ook kennisoverdracht tussen en met diverse Europese councils neemt toe. Zo ontvangen we regelmatig collega s om kennis en standpunten uit te wisselen. Met het oog op het stimuleren van innovatie heeft DGBC reeds in 2009 de zogenoemde Duurzame Innovator Pitch in het leven geroepen. DGBC werkt daarnaast intensief samen met hogescholen en universiteiten. De stichting organiseert Experttrainingen voor docenten in het hoger onderwijs en onderhoudt innige contacten met Lectoren Duurzaamheid en studentenverenigingen. 5

6 Inspirerend, slagvaardig en transparant Het Bestuur van de Dutch Green Building Council De bestuurlijke structuur van de Dutch Green Building Council (DGBC) kent drie elementen: de organisatie zelf (Directeur Stefan van Uffelen), de vier adviesgroepen en het bestuur. Dit beslist over het reilen en zeilen bij de DGBC. Bestuursleden Het DGBC bestuur bestaat uit: VOORZITTER: de heer J.C. Gillis MBA FRICS, Chief Operating Officer Redevco mevrouw drs. A. van Doorn, vice-president Special projects ABN AMRO de heer drs. J. Dura, raad van bestuur Dura Vermeer Groep N.V. de heer ing. C.A. Hersbach, MRE Managing Director Projects, ING Real Estate / Development Nederland de heer ir. J. de Leeuw, algemeen directeur SBR de heer ir. T.E.J. Joosten, (BNA) Voormalig directeur Inbo Architecten de heer R. Prins, directeur Dienst Milieu en Bouwtoezicht van de gemeente Amsterdam de heer J.W. van Schooten, Architect/director Meyer en Van Schooten Architecten mevrouw M. Weekhout, Directeur Ruimtelijke Ontwikkeling & Bouw Hogeschool Saxion mevrouw prof. dr. ir. A. van Hal, Hoogleraar Sustainable Housing Transformation op de TU Delft en hoogleraar Sustainable Building and Development aan Business Universiteit Nyenrode Direct betrokken Ieder bestuurslid beschikt over jarenlange ervaring in de bouwbranche en is al heel lang betrokken bij het thema duurzaamheid. Gezamenlijk leiden ze de ontwikkeling van de DGBC in goede banen. Dit gebeurt in constant overleg met de productie-organisatie en de leden van de Adviesgroepen. Wereldwijde duurzaamheiddatabase Vier bestuursleden vatten hun verwachtingen voor dit jaar samen. Voorzitter Jaap Gillis begint: De DGBC is Associated Founding Member van de International Sustainability Alliance (ISA). Deze wereldwijde, door de leden bestuurde, belangenvereniging zet een eigen onafhankelijke duurzaamheiddatabase op. De organisatie vertegenwoordigt inmiddels meer dan 150 miljoen vierkante meter vastgoed. De DGBC maakt de database toegankelijk voor participanten. We doen mee, omdat we duurzaamheid van het Nederlandse vastgoed willen benchmarken. Dit alles om de kwaliteit van duurzaamheid per sector of bedrijf te vergelijken, ook internationaal. Europese regelgeving Als Directeur Milieu & Bouwtoezicht Amsterdam kijkt bestuurslid Overheid Ronald Prins eerst lokaal: De transformatie van de kantorenvoorraad in Amsterdam kan worden ondersteund door zichtbaar te maken dat het nieuwe gebruik op een bijzonder duurzame manier kan. Ook bij hem is de internationale situatie nooit ver weg: De Europese regelgeving, bijvoorbeeld het nieuwe Bouwbesluit 2012, gaat eisen stellen die goed te beoordelen zijn met BREEAM-NL kennis. Zo brengt Nederland een goede aansluiting met de Europese regelgeving tot stand. Harmonisatie van instrumenten René Hersbach, één van de twee bestuursleden belast met Certificering: Van ontwerp tot realisatie. BREEAM-NL is de meest complete standaard voor de beoordeling van de duurzaamheidprestatie van gebouwen ten opzichte van elkaar. Met certificaat, dus aangetoond. Vanaf dit jaar ook internationaal vergelijkbaar via de ISA! Medebestuurslid en architect Theo Joosten (BNA) vat de nieuwe focus van de DGBC in 2011 nog eens kernachtig samen: Inspirerend, slagvaardig en transparant! Vanuit een steeds meer missiegedreven houding wil de DGBC een energieke rol vervullen in de transitie naar een groene wereld. Het vreet energie van iedereen, maar dat moet! de heer D.J. van Hal, Directievoorzitter van Bouwinvest 6

7 Winnaar juryprijs duurzame innovator pitch 2009 Met Octalix kan een doorbraak worden gerealiseerd in het verminderen van het energie verbruik zonder een concessie te doen aan comfort citaat van de DGBC jury. Waarom kiezen huurders voor úw pand? Lagere energiekosten Een optimaal binnenklimaat Medewerkers hebben grip op eigen comfort Het Octalix gebouwbeheerssysteem biedt u dé oplossing Energieverspilling voorkomen Flexibel, per verdieping realiseerbaar Inzicht in energieverbruik en -besparing Octalix: úw leverancier in comfort- & energiesystemen Octalix B.V. Molensteijn PT De Meern T: F: E: info@octalix.com I: 7

8 8 Herman van de Bergh, Manager van het 'Heineken Global Energy & Water Program'.

9 Heineken verduurzaamt gehele organisatie Brewing a Better Future Megabrouwer Heineken verduurzaamt wereldwijd zijn operaties conform de in 2010 gelanceerde langetermijnvisie Brewing a Better Future. 23 geïntegreerde programma s zijn gericht op een duurzaam Heineken. Doel is ondermeer om in procent minder energie nodig te hebben, 25 procent minder water te gebruiken en 40 procent minder koolstofdioxide uit te stoten. BREEAM-NL speelt hierin een cruciale rol. Heineken is DGBC-participant en tevens medeoprichter van de International Sustainability Alliance (ISA). Aangezien Heineken zowel eigenaar als gebruiker van zijn vastgoed is, is de verduurzaming met name gericht op de organisatie zelf. Manager van het Heineken Global Energy & Water Program is Herman van de Bergh. Hij vertelt hoe Heineken een betere toekomst gaat brouwen. Wanneer een brouwer nadenkt over duurzaamheid, schiet hem meteen de belangrijkste bron van het brouwproces te binnen: water. Van de Bergh: Heineken streeft er met zijn waterbeleid naar het huidige gemiddelde van 4,5 liter gebruikt water per liter bier terug te brengen naar 3,7 liter gebruikt water per liter bier. In 2010 voerde Heineken twee Water Footprint studies uit. De Water Footprint letterlijk watervoetafdruk is een indicatie van het zoetwatergebruik. De meetmethode die Heineken hanteert, neemt niet alleen het watergebruik in de brouwerijen, maar ook dat van de andere producten, processen en diensten voor bierproductie in ogenschouw. Niet onbelangrijk, want irrigatie van landbouwgronden vormt bijvoorbeeld 70 procent van het wereldwijde waterverbruik. Duurzame energie Andere belangrijke aspecten zijn het energieverbruik en de CO2-uitstoot. Heineken breidt de komende tien jaar het gebruik van renewable energy sources aanzienlijk uit. Iedere vorm van duurzame energie is onder de loep genomen, van zonne-energie tot biogas. Afhankelijk van plaats en tijd wordt de meest geschikte methode gekozen. Van de Bergh: Heineken staat niet alleen. De hele brouwwereld is met verduurzaming bezig. Brouwen is in de basis een natuurlijk proces. Als brouwer proberen wij daarom continu onze impact op de omgeving te verbeteren. Multifunctionele aanpak Uit het voorgaande valt al op te merken dat Heineken naast ISA-BREEAM ook geïnteresseerd is in het DGBC-keurmerk BREEAM-NL Bestaande Bouw en Gebruik (BBG), dat dit jaar operationeel wordt. Van de Bergh: De main focus ligt inderdaad op BREEAM voor bestaande gebouwen. Het bestaande vastgoed van Heineken wereldwijd vertegenwoordigt een waarde van ruim 2 miljard euro. Maar als we iets nieuws gaan bouwen, dan doen we ook zeker een assessment met BREEAM-NL Nieuwbouw. Het gaat ons dan niet eens zozeer om de feitelijke certificering. Het doel is een bijdrage aan de verduurzaming van Heineken als geheel. Duurzaamheid moet in ons DNA komen te zitten. Zo staat het ook letterlijk omschreven in het projectplan. De focus ligt op hoe we samen béter willen worden. Brewing a Better Future behelst een multifunctionele en geïntegreerde aanpak van de gehele onderneming. Targets Voor Heineken startte het programma ter verduurzaming van vastgoed in Van de Bergh: Verduurzaming van gebouwen is voor ons een nieuwe tak van sport. In april 2010 organiseerden we een intern seminar over BREEAM en LEED, de twee systemen die we op termijn zullen toepassen voor ons vastgoed. BREEAM voor Europa (met BREEAM-NL in Nederland) en LEED in Azië. Nu, in 2011, zijn we bezig met het vaststellen van onze targets. Dit jaar willen we de eerste dertig gebouwen definiëren op basis van de door ISA-BREEAM geformuleerde Key Performance Indicators (KPI s). Zo krijgen we meer inzicht in de bestaande duurzaamheid van onze gebouwen en in de eisen waar we wellicht al aan voldoen. Het is namelijk zo dat we op het gebied van de duurzaamheid van gebouwen nog nauwelijks iets weten. Zeker in vergelijking met onze productie-units. Immers, brouwen luistert nauw. In de productie meten we letterlijk alles. 9

10 Aanmoedigingsprijs duurzame innovators is nu vaste waarde DGBC Duurzame Innovator Pitch Tijdens PROVADA 2011 konden startende en vernieuwende ondernemers op het gebied van duurzaamheid voor de derde keer meedingen naar de DGBC Duurzame Innovator Pitch. Een prijs voor de meest innovatieve jonge duurzame ondernemer van het jaar. De winnaar ontvangt ,-, één jaar gratis lidmaatschap van de DGBC en maatwerkondersteuning bij de verdere ontwikkeling van zijn innovatie. De Dutch Green Building Council (DGBC) begon de Duurzame Innovator Pitch in 2009 als jaarlijks terugkerende aanmoedigingsprijs voor jonge organisaties die op een innovatieve manier hun bijdrage leveren aan de verdere verduurzaming van Nederland. Met de pitch biedt de DGBC hen de kans hun duurzame innovatie bekend te maken aan de vastgoedsector. De inzendingen worden beoordeeld op vijf onderdelen: Bijdrage aan duurzaamheid voor de gebouwde omgeving in Nederland Originaliteit en Innovatie Kwaliteit van de Business Case of het Businessmodel Praktische toepasbaarheid Kansen voor opschaling Om deel te kunnen nemen aan de pitch moet de inschrijver een jonge beginnende onderneming of een zelfstandig onderdeel van een gevestigde organisatie zijn. Daarnaast moet er verwacht kunnen worden dat zijn innovatieve product of dienst een blijvend effect heeft op de gebouwde omgeving. Alleen duurzame innovaties voor vastgoed of gebouwde omgeving mogen meedingen. Elevator pitch Uit alle inzendingen die via de website van de DGBC ( binnenkomen, selecteert een zevenkoppige jury (afkomstig uit de wereld van vastgoed en durfkapitaal) een shortlist van innovaties. Die wordt voorafgaand aan de PROVADA gepubliceerd op de DGBC-site. Alle innovaties op deze lijst worden drie dagen lang op de beurs tentoongesteld. De jury nomineert dan een kleiner aantal innovaties. Die mogen hun idee op de laatste dag van de beurs met een presentatie van één minuut ( elevator pitch ) voor de jury verdedigen. De best scorende wordt uitgeroepen tot winnaar. Eerdere winnaars In 2010 won Salca BV uit Ootmarsum de pitch met zijn innovatie K-Block. Dit bestaat uit twee lagen brandvertragend vezelmateriaal op gelijke afstanden doorgestikt en gevuld met een nieuw warmteabsorberend materiaal: Thermusol. K-Block slaat overtollige warmte tijdelijk op en geeft die warmte bij een bepaalde temperatuurdaling weer af. Het jaar daarvoor, in 2009, won het bedrijf Octalix BV de eerste DGBC Duurzame Innovator pitch. Dit jonge bedrijf brengt een systeem op de markt met sensoren die de aanwezigheid van personen in bijvoorbeeld een kantoorruimte vaststelt. Op basis van de verzamelde aanwezigheidsgevens wordt het energiegebruik van ondermeer de verlichting, koeling, ventilatie en verwarming aangepast. Een goed werkend systeem kan 30 tot 50 procent energiebesparing opleveren. Jury DGBC Duurzame Innovator Pitch 2011: Rob van Hattum, Inhoudelijk Directeur Science Center NEMO/ Nationaal Centrum voor Wetenschap en Technologie en eindredacteur Wetenschap VPRO - juryvoorzitter Job Dura, voorzitter raad van bestuur Dura Vermeer Guus Berkhout, Fund Manager Triodos Vastgoedfonds Meiny Prins, Algemeen Directeur Priva en zakenvrouw van het jaar 2009 Rene Savelsberg, Managing Director and CEO, SET Venture Partners Erik Steinmaier, Hoofd Research Real Estate Finance, ABN AMRO Wijnanda Willemse, Adviseur Energie en Klimaat - gebouwde omgeving, Agentschap NL 10

11 Winnaar publieksprijs duurzame innovator pitch

12 Rogier Verbeek, Algemeen Directeur Facilicom Facility Solutions. 12

13 Een tool om duurzaamheid te managen BREEAM-NL Bestaande Bouw en Gebruik Voor het beoordelen van de duurzaamheidprestatie van bestaande gebouwen heeft Dutch Green Building Council (DGBC) BREEAM-NL Bestaande Bouw en Gebruik (BREEAM-NL BBG) ontwikkeld. Omdat dit keurmerk niet alleen het gebouw zelf beoordeelt zoals BREEAM-NL Nieuwbouw maar ook beheer en gebruik, krijgt het relevantie voor nieuwe sectoren van de bouwbranche. Onder andere Facility Management. Algemeen Directeur van Facilicom Facility Solutions Rogier Verbeek is rechtstreeks betrokken bij de ontwikkeling van het nieuwe keurmerk. Hij is lid van zowel de Centrale Adviesgroep, als van de Adviesgroep Bestaande Bouw en Gebruik. BREEAM-NL BBG is een fantastische methodiek om de duurzaamheid van bestaande gebouwen en het gebruik daarvan in beeld te brengen en om op verdere verduurzaming te sturen. Met BREEAM-NL BBG kun je afwegingen maken en beslissingen onderbouwen. Keuren in drieën In tegenstelling tot BREEAM-NL Nieuwbouw beoordeelt BREEAM-NL BBG niet alleen het gebouw zelf, maar ook het beheer ervan en de manier waarop de uiteindelijke huurders het gebruiken. Dit is terug te vinden in de indeling in drie deelgebieden: Asset, Beheer en Gebruik. Het gebouw zelf valt onder Asset, de exploitatie ervan valt onder Beheer en hoe gebruikers er hun activiteiten managen, wordt beoordeeld onder Gebruik. Deze driedeling wordt consequent aangehouden, omdat de verantwoordelijkheden van eigenaar, beheerder en huurder per contract verschillen. Stapsgewijs keuren BREEAM-NL BBG is verder onderverdeeld in stappen, waardoor er ruimte is om de verduurzaming van een bestaand gebouw langzamerhand op te bouwen. 0. Basis Gebouw Gegevens 1. Internationaal benchmarken van KPI s 2. Zelf Assessment via een Verklaring van Commitment 3. Certificering Dit stappenplan geeft meer flexibiliteit in de toepassing van BREEAM-NL BBG. Je hoeft namelijk niet direct voor certificering te gaan, maar je gebouw tóch verduurzamen en zo de marktwaarde ervan vergroten. De marktwaarde wordt medebepaald door de gebouwen van verschillende eigenaren onderling te vergelijken, oftewel: door te benchmarken. Nationaal met de cijfers van Agentschap NL en de eigen DGBC database. En internationaal met de gebouwendatabase van de International Sustainability Alliance (ISA). Als vergelijkingsmateriaal dienen Key Performance Indicators (KPI s) als energie- en watergebruik. Jaarlijks scoren Terwijl BREEAM-NL Nieuwbouw in essentie een momentopname geeft, levert een beoordeling met BREEAM-NL BBG ieder jaar opnieuw een score op. Ieder jaar opnieuw bepaald aan de hand van de gegevens die dat jaar veranderd zijn. BREEAM-NL BBG gebruikt kwalitatieve weging. Het keurmerk kent afzonderlijke scores voor ieder van de drie deelgebieden: Asset, Beheer en Gebruik. Per deelgebied krijgt het onderzochte gebouw 1 tot 5 sterren. International Sustainability Alliance (ISA) De ISA streeft naar een benchmarking op duurzaamheid voor alle vastgoed assets (gebouwen, verhuureenheden en objecten) in de wereld. Het benchmarken van gebouwen maakt inzichtelijk waar partijen staan en wat het verbeterpotentieel is. Op basis van de Benchmark laat ISA onderzoek uitvoeren en zal de ISA ook in Brussel gaan lobbyen. Gebouwen die geregistreerd zijn voor BREEAM-NL Bestaande Bouw en Gebruik worden automatisch in de benchmark meegenomen. De informatie kan worden gebruikt voor het benchmarken van ge-gevens over portefeuilles en vergemakkelijkt de vergelijking van de gebouwen tussen de landen. DGBC is een van de oprichters van ISA en sinds februari 2011 Portfolio member. Dit betekent dat DGBC op verzoek van DGBC-participanten nationale benchmarks kunnen gaan uitvoeren. Prominente plaats Rogier Verbeek: BREEAM-NL BBG is meer een managementtool dan een eenmalige bepaling van de duurzaamheid van het gebouw. De mogelijkheid tot zelf-assessment is een belangrijke meerwaarde. Hoe duurzaam je pand is, heeft invloed op de identiteit van het gebouw en op die van je hele bedrijf. De financiële voordelen zitten vooral in de toegenomen waardering van je pand in de ogen van huurders, medewerkers, commerciële relaties, enzovoorts. Bij deze groepen staat duurzaamheid namelijk tegenwoordig gewoon op het wensenlijstje dat men presenteert aan werkgever of leverancier. Een zichtbaar duurzaam gebouw heeft uitstraling. Duurzaamheid verdient een prominente plaats in iedere bedrijfsvoering. Daadwerkelijk certificeren Met een Verklaring van Commitment kan iedere geïnteresseerde BREEAM-NL BBG nu gaan gebruiken voor het uitvoeren van een zelfassessment. Zo n verklaring kost 500,- en biedt toegang tot de software, publicitaire ondersteuning en hulp van de DGBC. De volgende stap wordt het daadwerkelijk certificeren volgens keurmerk, waarbij een onafhankelijke derde (een Auditor) het zelf-assessment beoordeelt. Eind 2011 moet dat al mogelijk zijn. 13

14 Leerpark, Dordrecht VU/Kenniskwartier, Amsterdam Zuidas Schieveste, Rotterdam De Gebiedspilots Buiksloterham Amsterdam Stadionplein Amsterdam Schiphol-Oost Amsterdam Schiphol The Grounds Amsterdam Schiphol VU/Kenniskwartier Amsterdam Zuidas Herstructurering Bergen Centrum Bergen (NH) Kijkduin Den Haag Leerpark Dordrecht Dordrecht Usseler Es Enschede Park Haarlemmermeer Om de Weede Hasselt (Overijssel) De Vork Heerhugowaard Belvédère Maastricht Logistiek Park Moerdijk Moerdijk (NB) Citadel, De Waalsprong Nijmegen TalentenCampus Oss Hoogvliet Maasranden Rotterdam Rotterdam/The Hague Airport Business Park (Zestienhoven) Rotterdam Schiebroek Zuid Rotterdam Schieveste Rotterdam TASs gebied Sittard Rijnenburg Utrecht Venlo GreenPark Venlo Hembrugterrein Zaandam TalentenCampus, Oss 14

15 Een duurzaam gebouw is goed, maar waar staat het? DGBC Keurmerk voor Duurzame Gebiedsontwikkeling We zien de aandacht verschuiven van duurzaamheid van het enkele gebouw naar duurzaamheid voor een heel ontwikkelingsgebied, meldt Mark Spetter, Projectmanager Gebied bij de Dutch Green Building Council (DGBC). Een duurzaam gebouw is natuurlijk heel goed, maar waar staat het? En dus komt het binnenkort operationeel worden van het DGBC Keurmerk voor Duurzame Gebiedsontwikkeling (kortweg DGBC Gebied) precies op tijd. Spetter: Met DGBC Gebied is nu zowat het hele palet gedekt. Alleen Infrastructuur mist dan nog. En daar denken we ook al over na. Met DGBC Gebied kan de duurzaamheidprestatie van een gebiedsontwikkeling vastgesteld worden aan de hand van scores in zes verschillende categorieën: Synergie, Bronnen, Ruimtelijke Ontwikkeling, Welzijn en Welvaart, Gebiedsklimaat en Gebiedsmanagement. Met name Synergie en Gebiedsmanagement maken het keurmerk bijzonder. Synergie stimuleert namelijk onderlinge samenhang en het zoeken naar te creëren meerwaarde in een gebied. Management bevordert het daadwerkelijk realiseren van ambities. En daar gaat het in de praktijk nog wel eens mis: ambities formuleren is niet moeilijk, maar ze realiseren wel! Houdbaarheidsdatum Bij gebiedsontwikkeling praat je altijd over de lange termijn. De ontwikkeling van een gebied duurt veel langer dan de ontwikkeling van een gebouw of woning. Soms wel dertig jaar. Dus hoe garandeer je al die tijd de duurzaamheid ervan? Spetter: De DGBC kent het DGBC Gebied certificaat een beperkte houdbaarheidsdatum toe van maximaal vijf jaar. Zo worden de belanghebbenden gestimuleerd om de duurzaamheid van het gebied voortdurend in de gaten te houden. Je kunt in de loop der tijd dan ook verschillende certificaten halen, steeds weer met nog verder aangescherpte duurzaamheidseisen. Typologieën De certificering is onderverdeeld in drie fasen: de Planfase, de Realisatiefase en de Beheerfase. En om een specifieke waardering en benchmark te kunnen presenteren, is ook gekozen voor vier duidelijk onderscheiden en gedefinieerde typologieën: Stedelijk Gebied, Stadsranden, Landelijk Gebied en Bedrijventerreinen. Dit om bepaalde gebieden niet van tevoren al met een achterstand op te zadelen ten opzichte van andere. Alle beschreven keuzes en besluiten zijn volgens de typerende DGBCmanier van All parties concerned gemaakt in een open ontwikkelproces. Dit betekent dat er vanuit de relevante vakgebieden 1 of meer ervaringsdeskundigen over hebben meegedacht. Ook kent DGBC Gebied net als de beide andere keurmerken een eigen Adviesgroep, waarin bestuurders uit het vakgebied deze ontwikkeling aansturen en overzien. Ambities De vraag naar een toetsingsinstrument voor duurzame gebiedsontwikkelingen is groot en urgent, vooral bij provincies en gemeenten. Zij vormen dan ook de belangrijkste doelgroepen voor dit nieuwe keurmerk. Spetter: Gemeenten en provincies willen graag duurzaam ontwikkelen. Met DGBC Gebied krijgen ze een instrument in handen om te controleren of ze die wens eer aan doen. De toegevoegde waarde van ons keurmerk voor gemeenten en provincies is dat DGBC Gebied hen helpt de duurzame ambities concreet te maken. En vervolgens om ze gerealiseerd te zien worden. Bestuurders en ambtenaren maar ook private partijen worstelen met de vraag wat nu precies een duurzaam gebied is. Dat blijkt wel uit het feit dat maar liefst 25 verschillende gebieden zich in 2010 bereid verklaarden om als pilotproject op te treden (zie kader). Het betreft zeer uiteenlopende projecten verspreid over heel Nederland. Van een enorm herstructureringsgebied als Belvédère bij Maastricht (280 hectare), tot veel kleinere gebieden zoals het winkelcentrum van Bergen (NH). De pilotfase is begin 2011 afgerond. Ze leverden essentiële input voor het verbeteren en gebruiksklaar maken van DGBC Gebied. Doel is om de eerste versie van het keurmerk voor duurzame gebiedsontwikkeling in september 2011 te lanceren. Kapstok Spetter ziet het toetsingsinstrument als een kapstok voor duurzaamheid in de bebouwde omgeving en een inbedding voor de beide andere DGBC-keurmerken: BREEAM-NL Nieuwbouw en BREEAM-NL Bestaande Bouw en Gebruik (BBG). Hoe meer duurzame gebouwen (aangetoond met de andere instrumenten)in een gebied hoe meer punten in DGBC Gebied. En andersom: als je gebouw in een duurzaam gebied staat, scoor je hoger op Nieuwbouw en Bestaande bouw dan wanneer dat niet zo is. Immers een duurzaam gebouw wordt nog duurzamer, als het in een duurzaam gebied staat. Met DGBC Gebied stelt de DGBC opnieuw een methodiek beschikbaar aan de markt die de duurzaamheidsprestatie onafhankelijk bepaalt. Leegstand Zoals aan het begin van dit artikel al geobserveerd, ziet Spetter het belang van verduurzaming van gebieden sterk toenemen. Dit ondanks (of misschien ook wel dankzij) het huidige leegstandprobleem in Nederland. Want hoewel het aandeel van nieuwe ontwikkelingen al sinds 2008 afneemt en we voorlopig niet echt hoeven te rekenen op de start van nieuwe grote uitleggebieden, is het herontwikkelen en verduurzamen van bestaande gebieden de nieuwe uitdaging. En die uitdaging belooft alleen maar verder toe te gaan nemen. 15

16 16 Winnaar juryprijs duurzame innovator pitch 2010

17 C2C leidend bij nieuwbouw HENK Grafimedia Center Henk Kurstjens: Duurzaam ondernemen is de toekomst! De nieuwbouw voor zijn drukkerij HENK Grafimedia Center gaf directeur-eigenaar Henk Kurstjens een bijzondere kans. Zijn overtuiging dat duurzaam ondernemen een must is, kon hij nu handen en voeten geven. In Belfeld realiseerde hij een uniek bedrijfspand, dat na de ingebruikname op 19 juni 2009 al snel een voorbeeldfunctie kreeg voor de grafische industrie. Duurzaam ondernemen is de toekomst; daar kan niemand omheen, stelt Kurstjens. Ik wilde de drukkerij daarom volledig CO2-vrij gaan verwarmen en koelen. Was CO2-neutraal niet genoeg? Compenseren van de milieuschade betekent alleen maar dat de vervuiler betaalt. Duurzame keuzes Cradle-to-Cradle was het leidende principe. Er is zo veel mogelijk gebouwd met traditionele materialen die een lange levensduur hebben, zoals hout en steen. Cradle-to-Cradle inspireerde hem bovendien tot een nieuwe gedachte. In het drukproces komt een grote hoeveelheid restwarmte vrij. Konden we die warmte niet benutten als grondstof voor andere processen? Experts werkten deze gedachte uit in een innovatieve oplossing. Om de restwarmte van onze watergekoelde Heidelberg persen te kunnen hergebruiken, zijn ze gekoppeld aan klimaatplafonds. Dat was nooit eerder gebeurd! De klimaatplafonds zijn gekoppeld aan een warmtepomp: ook dat was helemaal nieuw. Met behulp van de warmtepomp wordt de restwarmte in de zomer opgeslagen in een reservoir in de bodem, dat in de winter als warmtebron dient. Daarnaast wordt water uit een koudebron gepompt; dit wordt gebruikt voor het koelen van de drukpersen en de productie- en kantoorruimtes. Alle verwarmings- en koelingsprocessen zijn gekoppeld aan de stalen klimaatplafonds. De koperen buizen die er doorheen lopen, kunnen warmte opnemen en afvoeren. Vanwege het innovatieve karakter van dit project kende AgentschapNL een subsidie toe uit het Unieke Kansen Programma (UKP) Verduurzaming Warmte en Koude. In ruil voor deze subsidie verstrekt HENK Grafimedia Center gedurende drie jaar alle energiegegevens aan AgentschapNL. Nieuwe ambitie De duurzame keuzes leggen HENK Grafimedia Center geen windeieren. Ons CO2-vrij geproduceerd drukwerk dat scheelt kg CO2- per jaar! trekt bedrijven aan. Ze nemen ons graag als partner in hun keten op. Bovendien bewijzen we dat duurzaam produceren niet duurder is; het is zelfs goedkoper doordat we ook slim omgaan met onze afvalstoffen. Maar het kan nóg beter, besluit Kurstjens. We monitoren nu hoe efficiënt het systeem met energie omgaat. Zodra we dat precies weten, zetten we met zonnepanelen de stap naar volledig klimaatneutraal produceren! Dit DGBC-magazine is gedrukt door HENK Grafimedia Center. 17

18 Winnaar publieksprijs duurzame innovator pitch 2010 De Clean Cube tegelasbak houdt de buitenruimte schoon Onze vraag aan u Wilt u de overlast van sigarettenpeuken en kauwgom voor uw ingang drastisch verminderen? Wilt u de uitstraling van de buitenruimte schoon en aantrekkelijk houden? Wilt u meer doen met minder en besparen op uw schoonmaakkosten? Wilt u een voorziening die aansluit bij het gedrag van rokers? Wilt u een hygiënische en gebruiksvriendelijke voorziening? Peuken en kauwgom weg? Een schone zaak! Sigarettenpeuken en kauwgom ontsieren niet langer uw buitenruimte: het visitekaartje van uw bedrijf, organisatie of instelling. Met de Clean Cube kunt u op een innovatieve manier deze overlast tegen gaan. Door het strategisch plaatsen van de Clean Cube op plekken waar veel sigarettenpeuken liggen voorkomt u overlast en kunt u tot 80% besparen op uw dagelijkse reinigingskosten. Een nette omgeving draagt bij aan de uitstraling van uw onderneming. Oplossingen voor een schone buitenruimte Fransiscusweg 345C, 1216 SL Hilversum Tel Mail info@cleanstreets.nl Laat afval niet zwerven! 18

19 Marktgroepen: verduurzaming vanuit diverse oogpunten Een belangrijke rol binnen DGBC is weggelegd voor de marktgroepen, waarin specialisten nadenken over hun bijdrage aan de verduurzaming vanuit een specifiek omschreven gebied. Zij zijn op hun eigen terrein de koplopers in duurzaamheid, de early adaptors. Er zijn al verschillende marktgroepen actief. Retail, Vastgoedfinanciers, Scholen, Taxateurs, Verzekeraars en een marktgroep voor Duurzaam Onderhoud en Beheer. Binnenkort start een marktgroep fiscale en juridische versnelling van duurzaamheid. De marktgroepen boeken resultaat. En dat is belangrijk. Als we ergens mee aan de slag gaan, dan willen we oplossingen aandragen. In 2011 zullen we ook een marktgroep eindgebruikers oprichten, aldus Stefan van Uffelen, directeur Dutch Green Building Council. Marktgroep verzekeraars Risico-analisten van verzekeraars gaan in detail naar het BREEAM-NL traject kijken en de risico-onderwerpen koppelen. Dat is de vervolgactie die voortkwam uit de bijeenkomst van de DGBC-markgroep Verzekeraars. Deze groep kwam voor het eerst bij elkaar in samenwerking met Marsh, en heeft de relatie tussen de BREEAM-keurmerken en verzekeringen onder de loep genomen. Er is een groot aantal relaties, die onder andere naar voren komen via de volgende vragen: Wat is het brandrisico van duurzame materialen? Wat is het risico van nieuwe type installaties voor de verzekeraar? Wat voor herbouwwaarde moet verzekerd worden (BREEAM Good?) Afgesproken is dat de risicoanalisten van de verzekeraars in detail naar de keurmerken kijken en de risico-onderwerpen koppelen. Zo wordt helder wat de positieve en negatieve relaties van risico s en duurzaamheid zijn. De groep wil een koppeling tussen de BREEAM-NL-keurmerken en verzekeringsproducten creëren, zodat een BREEAM-NL keurmerk ook voor verschillende verzekeringsproducten een garantie geeft. Marktgroep Vastgoedfinanciers De marktgroep Vastgoedfinanciers wil een sterk signaal geven over het belang van duurzaamheid vanuit de kant van de financiering. Op PROVADA 2011 zal dan ook door een aantal banken een convenant worden getekend. Naast het convenant bereiden de banken individuele statements voor. Marktgroep Retail Met de Nederlandse Raad van Winkelcentra, de NeVaP verpakkingsoplossingen en AgentschapNL is een marktgroep Duurzame retail opgericht. Van Uffelen: Onlangs hadden we een bijeenkomst om uit te zoeken hoe je kunt omgaan met energielabels. Wil je alleen de gemeenschappelijke ruimte van het winkelcentrum labelen, zoals de overheid eist, of ook elke aparte winkel? Wij gaan nu als bovenwettelijke eis voorschrijven dat ook verschillende winkels gelabeld worden als je een certificaat van de marktgroep wilt. Er zijn al verschillende winkelcentra die hun belangstelling voor dit label hebben uitgesproken. Marktgroep Taxateurs De taxateurs willen het taxeren van duurzaam vastgoed op een hoger plan brengen. Met deze marktgroep wil DGBC een onderzoek initiëren onder gebruikers van vastgoed naar de weging binnen de BREEAM-keurmerken. Er is gesproken over de relatie met data. Voor de crisis was het mogelijk op goede locaties voor slechte panden goed betalende huurders te vinden. Nu is het belang van huurders binnenhalen of behouden zo groot, dat dit kan zorgen dat duurzaamheid niet goed zichtbaar wordt in de huurprijs. Verschillen zullen op korte termijn meer zichtbaar zijn in de bezetting (minder leegstand). Marktgroep Scholen Voor betrokkenen bij scholenbouw, zoals projectontwikkelaars, schoolbeheerders, schoolbesturen, eigenaren of adviseurs, die aandacht willen besteden aan duurzaamheiddoelstellingen, is de marktgroep Scholen in het leven geroepen. Deze groep buigt zich zowel over basisscholen en middelbare scholen als over hogescholen, universiteiten en andere gebouwen met een educatieve functie. In de groep zitten vertegenwoordigers van scholen die voorop lopen omtrent het duurzaam maken van hun panden. De organisaties die zij vertegenwoordigen zijn vaak ook participant van DGBC. Tot nu toe blijkt de meeste belangstelling vanuit de hogescholen te komen, met name vanuit de faculteiten Bouwkunde, vertelt ir. Sannie Verweij, projectmanager DGBC. Hoewel de bereidheid om duurzaam te bouwen in het onderwijs zeker aanwezig is. Deze sector heeft echter te maken met schoolbesturen, die over weinig kennis en ervaring beschikken als het over bouwprojecten gaat. Daarnaast zijn initiatieven vaak gebonden aan sterk bewaakte budgetten, en wordt er gebruik gemaakt van totaal andere financieringsconstructies dan bij de retail of woningen. Aan de hand van goede referenties probeert DGBC de kennisoverdracht in de onderwijssector te stimuleren. Samen met de marktgroep worden de huidige keurmerken BREEAM-NL Nieuwbouw en BREEAM-NL Bestaande Bouw en Gebruik doorontwikkeld en toegespitst op scholen. 19

20 20

21 Duurzaamheid en kinderen Klein inspireert groot Willen we Nederland verduurzamen, dan is het belangrijk dat we de jeugd daarbij betrekken. Kinderen bekijken de wereld immers nog onbevangen. En dat brengt oplossingen waarvan volwassenen nog wat kunnen leren. Klein inspireert groot!, aldus Jaap Gillis, Bestuursvoorzitter van de Dutch Green Building Council. Daarom is er een apart duurzaamheidskeurmerk voor jongeren in ontwikkeling: BREEAM Junior. Bovendien besteedt DGBC binnen de diverse activiteiten die zij organiseert steeds weer aandacht aan deze belangrijke doelgroep. Een eerste versie van BREEAM Junior, een vragenlijst op basis van een sterk vereenvoudigde versie van BREEAM-NL, is gebruikt in het najaar van Toen koos een groep 'Kinderen van Nu' het meest duurzame openbare gebouw van Amsterdam. Kinderen van Nu was een landelijk initiatief, waarbij naast DGBC ook de gemeente Amsterdam en de provincie Noord-Holland betrokken waren. Kinderen van nu stimuleerde zeggenschap van jongeren bij duurzaamheidsvraagstukken, met het oog op de toekomstige wereld. Geweldig initiatief Namens de gemeente Amsterdam was ik betrokken bij dit geweldige project. Mij is gevraagd om tien jongeren te ontvangen. Deze jongeren wilden publiek toegankelijke gebouwen bezoeken en toetsen op duurzaamheid. Mijn collega Kim Beckers, Annemarie van Doorn van Dutch Green Building Council en ikzelf hebben een korte presentatie gehouden en een instructie gegeven over BREEAM Junior. Maar voornamelijk hebben we met de jongeren gediscussieerd over de klimaatverandering, duurzaamheid en wat de jongeren daarvan kunnen zien en beleven in hun dagelijks leven. De discussie was erg levendig en inspirerend, vertelt Ronald van Warmerdam, Klimaatbureau Amsterdam. De 'Kinderen van Nu' die aan dit project meededen waren leerlingen van het Ignatius Gymnasium uit Amsterdam. Ze bezochten eind 2008 tien openbare gebouwen in hun gemeente en kozen uiteindelijk de Centrale Bibliotheek op het Oosterdokeiland als winnaar. De bibliotheek scoorde zeer hoog op milieumaatregelen (Planet): Energie, Materialen, Groen & Water, Afval en Transport. Er zijn volop zonnepanelen, dubbel glas en vernieuwbare materialen gebruikt, en het gebouw is goed bereikbaar met de fiets en het openbaar vervoer, waardoor ook het onderdeel transport hoog scoorde. Eerste paal Madurodam Op 2 juni 2010 speelden twee kinderen de hoofdrol tijdens een bijzondere happening in Madurodam. Samen met Schiphol Real Estate directeur André van den Berg sloegen zij in Nederlands kleinste stad de eerste paal van een miniatuurversie van het nieuwe TransPort-gebouw. Dit hoofdkwartier voor Transavia.com en Martinair ontving in april vorig jaar als een van de eerste bouwprojecten in Nederland het eerste ontwerpcertifcaat BREEAM-NL Nieuwbouw. Voorafgaand aan het slaan van de paal deed een grote groep DGBC-participanten samen met hun (klein)kinderen enthousiast mee aan een feestelijk middag, met als centrale vraag Hoe kunnen we onze luchthaven én de rest van Nederland nog duurzamer maken? Na een inspirerend college door Nederlands eerste astronaut Wubbo Ockels, knutselden de kinderen in groepjes aan een klein Schiphol. Aan het eind van de middag koos een deskundige jury de mooiste maquette uit. Dit kunstwerk heeft enige tijd op Schiphol Plaza gestaan en kon dagelijks bewonderd worden door de vele reizigers die daar passeerden. Doorontwikkeling BREEAM Junior Ook in de toekomst wil DGBC activiteiten ontwikkelen voor kinderen. Daarom zal er tijdens de komende Dutch Green Building week in september een speciaal programma voor kinderen en jongeren zijn. Daarnaast zal de conceptversie van BREEAM Junior uit 2008 worden doorontwikkeld tot een echt certificeringstraject voor kinderen, met alle promotiemiddelen die daarbij horen. 21

22 Dutch Green Building Week Van 19 tot en met 23 september 2011 organiseert DGBC de Dutch Green Building Week. In deze week laten DGBC en haar participanten aan Nederland en de rest van de wereld zien welke (regionale) initiatieven er zijn op het gebied van Duurzaamheid in de gebouwde omgeving. Dit kan van alles zijn: van masterclass en een event, tot een rondleiding in een BREEAM-NL gecertificeerd gebouw. DGBC sluit aan bij de World Green Building Week. Alle Green Building Councils bundelen deze week wereldwijd hun initiatieven en zetten ze in de picture. Deelname onder vlag van de Dutch Green Building Week is voorbehouden aan participanten van de Dutch Green Building Council. Naast de events van DGBC-participanten organiseert DGBC ook een eigen programma, dat wordt gehouden in vijf regio s in het land: regio Amsterdam regio Rotterdam regio Utrecht regio Zuid (Eindhoven) regio Noord/Oost (Enschede) In elke regio wordt een aansprekende duurzame 'festivallocatie' aangewezen, van waaruit acties worden gecoördineerd en waar activiteiten plaatsvinden. Op de speciaal geopende website vindt u meer informatie over het programma en leest u over de voorwaarden voor deelname. Graag tot ziens op de Dutch Green Building Week! 22

23 Founding Partners Onze founding partners zijn de participanten van het eerste uur. Zij hebben in een vroeg stadium ja gezegd tegen de missie van de Dutch Green Building Council. ABN AMRO Adamasgroep Amvest ASR Vastgoed Ontwikkeling Ballast Nedam N.V. BPF Bouwinvest Breevast N.V. Bulters & Bulters Corio Nederland B.V. Deerns Delta Development Group DHV B.V. DTZ Zadelhoff Dura Vermeer Groep N.V. Essent B.V. Evelop International B.V. G&S Vastgoed Gemeente Amsterdam, Dienst Milieu en Bouwtoezicht Hogeschool Inholland Hogeschool Rotterdam Hogeschool Saxion Hogeschool Utrecht Imtech N.V. Inbo Architecten ING Real Estate Development Innax Nederland B.V. Intron B.V. KONE B.V. Koninklijke BAM Groep KOW Groep B.V. MAB Development Nederland B.V. MN Services Multi Corporation B.V. NS Poort NUON N.V. OVG Projectontwikkeling B.V. Peutz B.V. Philips Nederland B.V. PRC B.V. RAU Redevco B.V. Rijksgebouwendienst Rotterdam.Climate.Initiative Royal Haskoning Nederland B.V. SBR Schiphol Real Estate Search B.V. SNS Property Finance Synchroon B.V. Technocentrum NH-N TNO Bouw & Ondergrond TNT Real Estate Valstar Simonis B.V. Van Aken Architecten Van den Oever, Zaaijer & Partners architecten Van Gansewinkel VastNed Management B.V. VBI Ontwikkeling B.V. Volker Wessels Dec. B.V. Welling Groep FOUNDING PARTNER Wilt u participant worden? DGBC is een organisatie met participanten. Als participant vormt u de voorhoede van een beweging die zich sterk maakt voor een duurzame ontwikkeling van onze gebouwde omgeving. Uw naam is gekoppeld aan tal van nieuwe initiatieven en uw projecten krijgen exposure. Bovendien weten uw mensen als een van de eerste wat er speelt, want ze hebben exclusief toegang tot een netwerk van toonaangevende spelers en duurzaamheidsexperts binnen de bouw- en vastgoedsector. Uw mensen krijgen volop de gelegenheid om kennis uit te wisselen en mee te denken. Meld u nu aan als participant voor de Dutch Green Building Council. U betaalt dan een eenmalige startfee en een jaarlijkse bijdrage. Aanmelden via de website 23

24 Colofon [RE]BUILDING THE FUTURE nummer 3 is gemaakt door de Dutch Green Building Council (DGBC) Postbus BV Rotterdam Tel:+31 (0) secretariaat@dgbc.nl Website: Hoofdredactie Marieke Olsthoorn (DGBC) Redactie Roel Brandsma (RBTekst) Sannie Verweij (DGBC) Mark Spetter (DGBC) Foka Kempenaar (SBR) Eindredactie Linda van der Vlis (SBR) Vormgeving EP Verhagen Communicatie Papier Dit magazine wordt volledig CO2-vrij gedrukt. Druk: HENK Grafimedia Center Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de Dutch Green Building Council. Redactie en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden, van welke aard dan ook, gebaseerd op informatie uit deze uitgave. Juni

DE ZUIDAS. Cradle to Cradle Amsterdam 22 mei 2008 Annemarie van Doorn ABN AMRO Special Projects BU NL

DE ZUIDAS. Cradle to Cradle Amsterdam 22 mei 2008 Annemarie van Doorn ABN AMRO Special Projects BU NL DE ZUIDAS Cradle to Cradle Amsterdam 22 mei 2008 Annemarie van Doorn ABN AMRO Special Projects BU NL Zuidas ambitie Internationale allure Toplocatie voor wonen, werken en voorzieningen Volwaardig stadscentrum

Nadere informatie

Dutch Green Building Council: Netwerkorganisatie met een missie: het verduurzamen van de gebouwde omgeving

Dutch Green Building Council: Netwerkorganisatie met een missie: het verduurzamen van de gebouwde omgeving Dutch Green Building Council: Netwerkorganisatie met een missie: het verduurzamen van de gebouwde omgeving Over de DGBC Stichting Dutch Green Building Council (DGBC) is een onafhankelijke netwerkorganisatie

Nadere informatie

DGBC: Onafhankelijke organisatie 360 participanten uit alle geledingen

DGBC: Onafhankelijke organisatie 360 participanten uit alle geledingen DGBC: Onafhankelijke organisatie 360 participanten uit alle geledingen Eén taal voor duurzaamheid in bebouwde omgeving Duurzaamheid meetbaar / verhandelbaar Duurzaamheid is Dezelfde taal spreken Missie:

Nadere informatie

BREEAM-NL Algemeen Oktober 2013. Part of the BRE Trust

BREEAM-NL Algemeen Oktober 2013. Part of the BRE Trust BREEAM-NL Algemeen Oktober 2013 Part of the BRE Trust Dutch Green Building Council Algemeen Opgericht 1 juni 2008 Marktinitiatief: zorg voor één gemeenschappelijke taal voor duurzaamheid in vastgoed Onafhankelijke

Nadere informatie

VERSNELLEN VAN VERDUURZAMING

VERSNELLEN VAN VERDUURZAMING VERSNELLEN VAN VERDUURZAMING Over DGBC Oorsprong Stichting Dutch Green Building Council (DGBC) opgericht in 2008 Marktinitiatief Opgericht door marktpartijen en lid van de World Green Building Council

Nadere informatie

DGBC Events. Jaarplanning Versie 12 januari 2016

DGBC Events. Jaarplanning Versie 12 januari 2016 DGBC Events Jaarplanning 2016 Versie 12 januari 2016 Inhoudsopgave Over DGBC Missie en Visie Rollen Onze focus 2015 2017 Onze thema s Hoe pakken wij dat aan? Opleidingen Overzicht Events Jaarplanning Events

Nadere informatie

Nieuwbouw. Veelgesteldevragenover BREEAM-NL Aleenhetbesteisgoed genoegvoorlely Pionierslateneigen woningcertificeren

Nieuwbouw. Veelgesteldevragenover BREEAM-NL Aleenhetbesteisgoed genoegvoorlely Pionierslateneigen woningcertificeren Veelgesteldevragenover BREEAM-NL Aleenhetbesteisgoed genoegvoorlely Pionierslateneigen woningcertificeren Veelgestelde vragen over BREEAM-NL De Dutch Green Building Council krijgt regelmatig inhoudelijke

Nadere informatie

Netwerk Groene Bureaus Themabijeenkomst BREEAM-NL 6 december Jeroen van Haasteren

Netwerk Groene Bureaus Themabijeenkomst BREEAM-NL 6 december Jeroen van Haasteren Netwerk Groene Bureaus Themabijeenkomst BREEAM-NL 6 december 2013 Jeroen van Haasteren !! Programma 1. Intro DGBC 2. Waarom en hoe verduurzamen? 3. Hoe werkt certificeren? 4. Ecologische credits in operationele

Nadere informatie

Een slim, duurzaam gebouw hoe maak je dat?

Een slim, duurzaam gebouw hoe maak je dat? Een slim, duurzaam gebouw hoe maak je dat? Donderdag 10 november Jan Kadijk, Hoofd DGBC Academy 2 3 4 6 7 8 9 DGBC: Onze rollen Stimuleren Communiceren Verbinden Inspireren Opleiden Certificeren BREEAM:

Nadere informatie

Duurzaam Inkopen overheidsgebouwen werkt!

Duurzaam Inkopen overheidsgebouwen werkt! Duurzaam Inkopen overheidsgebouwen werkt! Overheden kunnen zonder meerkosten energiebesparing in gebouwen realiseren PIANOo lunch 12 april 2011 Irma Thijssen, Agentschap NL Joost van Linder, Rijksgebouwendienst

Nadere informatie

BREEAM NL en de relatie tot bodemenergie

BREEAM NL en de relatie tot bodemenergie BREEAM NL en de relatie tot bodemenergie Edwin van Noort Dutch Green Building Council Inleiding tot BREEAM NL DGBC is opgericht in juni 2008 Marktinitiatief: zorg voor 1 gemeenschappelijke taal in vastgoed

Nadere informatie

Lerende gebouwen. meer comfort & minder energie. 2e Expert meeting TAG, 7 oktober 2015, Haagse Hogeschool, Delft

Lerende gebouwen. meer comfort & minder energie. 2e Expert meeting TAG, 7 oktober 2015, Haagse Hogeschool, Delft Lerende gebouwen meer comfort & minder energie 2e Expert meeting TAG, 7 oktober 2015, Haagse Hogeschool, Delft 2 e Expert meeting Thermisch Actieve Gebouwen, woensdag 7 oktober 2015, Haagse Hogeschool

Nadere informatie

BREEAM-NL Infra. Keurmerk voor duurzame infrastructuur. Jeroen van Haasteren DGBC

BREEAM-NL Infra. Keurmerk voor duurzame infrastructuur. Jeroen van Haasteren DGBC BREEAM-NL Infra Keurmerk voor duurzame infrastructuur Jeroen van Haasteren DGBC Inhoud Introductie DGBC Introductie BREEAM Toelichting BREEAM-NL Infra Tot slot Vragen De Dutch Green Building Council Primaire

Nadere informatie

duurzaamheidsscores Stadhuiskwartier Deventer

duurzaamheidsscores Stadhuiskwartier Deventer Stadhuiskwartier Deventer BAM Utiliteitsbouw heeft zich gecommitteerd aan de 5 pijlers van Bewuste Bouwers Uitgegeven: 01 januari 2014 Geldig tot: 31 december 2014 Directie Bewuste Bouwers: Voorwaarden

Nadere informatie

Nieuwsbrief Energie april 2013

Nieuwsbrief Energie april 2013 b6agina 1 van 6 Nieuwsbrief Energie april 2013 Inhoud Nieuws Duurzame energieveiling van start Nieuwe visie ontwikkeling biogas Algen en zeewier: hoe duurzaam is de productie? Kwaliteitsborging helpt bij

Nadere informatie

De verschillende duurzaamheidssegmenten van eindgebruikers

De verschillende duurzaamheidssegmenten van eindgebruikers White paper 30 oktober 2014 De verschillende duurzaamheidssegmenten van eindgebruikers De aanleiding Duurzaamheid is niet meer weg te denken in de moderne bedrijfsvoering. Veel organisaties houden zich

Nadere informatie

Case study Nieuwbouw DC Conakryweg Amsterdam

Case study Nieuwbouw DC Conakryweg Amsterdam Case study Nieuwbouw DC Conakryweg Amsterdam Beschrijving van het project Aan de Conakryweg te Amsterdam, wordt in het voorjaar 2018 gestart met de realisering van een nieuw distributiecentrum voor Caprev

Nadere informatie

Duurzame renovatie provinciekantoor Noord-Holland. Haarlem 15 april 2013 Kees Schouten Omgevingsmanager Een Nieuw Huis

Duurzame renovatie provinciekantoor Noord-Holland. Haarlem 15 april 2013 Kees Schouten Omgevingsmanager Een Nieuw Huis Duurzame renovatie provinciekantoor Noord-Holland Haarlem 15 april 2013 Kees Schouten Omgevingsmanager Een Nieuw Huis Met passie, samenwerken en deskundigheid naar een blijvend duurzaam provincie kantoor

Nadere informatie

De verschillende duurzaamheidssegmenten van eindgebruikers

De verschillende duurzaamheidssegmenten van eindgebruikers White paper 30 oktober 2014 De verschillende duurzaamheidssegmenten van eindgebruikers De aanleiding Duurzaamheid is niet meer weg te denken in de moderne bedrijfsvoering. Veel organisaties houden zich

Nadere informatie

BREEAM-NL Gebied: mooi vehikel voor samenwerking

BREEAM-NL Gebied: mooi vehikel voor samenwerking BREEAM-NL Gebied: mooi vehikel voor samenwerking De afgelopen tijd heeft de adviesgroep Gebied hard gewerkt aan de ontwikkeling van een nieuwe versie van het keurmerk BREEAM-NL Gebied, waarin naast plan-

Nadere informatie

KETENINITIATIEVEN. Contactpersoon. Edith Sweep. RPS advies- en ingenieursbureau bv Referentienummer Auteur Datum Versie

KETENINITIATIEVEN. Contactpersoon. Edith Sweep. RPS advies- en ingenieursbureau bv Referentienummer Auteur Datum Versie KETENINITIATIEVEN Contactpersoon Edith Sweep RPS advies- en ingenieursbureau bv Referentienummer Auteur Datum Versie 1800161A00-R18-477 Heike Gaasbeek/Anouk Voorn 9 maart 2018 Definitief Pagina: 2 van

Nadere informatie

BREEAM Gebiedsontwikkeling

BREEAM Gebiedsontwikkeling BREEAM Gebiedsontwikkeling Van ambitie naar praktijk Jos Schild 18 mei 2016 Agenda 1. Kennismaking 2. Korte toelichting BREEAM-nl Gebiedsontwikkeling 3. Ambities en drijfveren bij duurzame gebiedsontwikkeling

Nadere informatie

Green Deal Circulaire Gebouwen officieel uit de startblokken met bijna 60 deelnemende organisaties

Green Deal Circulaire Gebouwen officieel uit de startblokken met bijna 60 deelnemende organisaties PERSBERICHT 14 januari 2015 Green Deal Circulaire Gebouwen officieel uit de startblokken met bijna 60 deelnemende organisaties De Green Deal Circulaire Gebouwen is geen loze belofte, maar een krachtige

Nadere informatie

Dé BREEAM Uitdaging het onderzoeksvoorstel

Dé BREEAM Uitdaging het onderzoeksvoorstel 63 Dé BREEAM Uitdaging het onderzoeksvoorstel BREEAM-NL In Use is, als het gaat om de gebouwde omgeving te verduurzamen, een heel bruikbaar instrument. Wij, Sannie Verweij van Gebouwinzicht en Robert Sengers

Nadere informatie

Rapport energiecijfers kantoren

Rapport energiecijfers kantoren Rapport energiecijfers kantoren Dit rapport is aangemaakt op 08/31/10 om 11:31. De website Energiecijfers van NL Energie en Klimaat levert u actuele gegevens over energieprijzen en alle aspecten van energiegebruik

Nadere informatie

1.8 DUURZAME SLOOP HEEFT DE TOEKOMST

1.8 DUURZAME SLOOP HEEFT DE TOEKOMST 1.8 DUURZAME SLOOP HEEFT DE TOEKOMST Peter Diepenhorst, ontwikkelingsmanager Delta Projectontwikkeling Stefan van Uffelen, directeur Dutch Green Building Council Jan van t Westeinde, senior manager Sustainability

Nadere informatie

TVVL lezing EAE BREEAM. 15 feb 2017

TVVL lezing EAE BREEAM. 15 feb 2017 TVVL lezing EAE BREEAM 15 feb 2017 introductie Jean Frantzen Adviseur Duurzaam Bouwen DGMR Bouw bv Breeam Expert 2 Inhoud Intro Duurzaam? Doelen stellen Meten Breeam Breeam voor EAE 3 Waarom de bouw verduurzamen?

Nadere informatie

[MISSION SUSTAINABLE] Praktisch innoveren in bestaande gebouwen

[MISSION SUSTAINABLE] Praktisch innoveren in bestaande gebouwen [MISSION SUSTAINABLE] Praktisch innoveren in bestaande gebouwen Bert van Renselaar Manager Operations @ CFP Green Buildings Expertgroep Circulaire en Inclusieve Economie @ FMN Groeiende wereldbevolking

Nadere informatie

Groene warmte uit houtpellets Ervaringen met houtpellets voor stadsverwarming

Groene warmte uit houtpellets Ervaringen met houtpellets voor stadsverwarming Groene warmte uit houtpellets Ervaringen met houtpellets voor stadsverwarming 26-06-2018 Wouter Schouwenberg Lieuwe Leijstra DE HISTORIE VAN ENNATUURLIJK Essent Local Energy Solutions (ELES); Een business

Nadere informatie

Beleggen. met. betekenis. performance. leefbaarheid. duurzaam. met impact. oplossingen. klimaat. stedelijke gaa. ontwikkeling. samenleving.

Beleggen. met. betekenis. performance. leefbaarheid. duurzaam. met impact. oplossingen. klimaat. stedelijke gaa. ontwikkeling. samenleving. Beleggen zullen met samenleving betekenis leefbaarheid welzijn steeds uitgevoerd kwalit transparante hoge gezonde moe stedelijke gaa zullen klimaat oplossingen toekomst financiële duurzaam performance

Nadere informatie

03 november 2011. Bart Brink manager business development / corporate coördinator Cradle to Cradle

03 november 2011. Bart Brink manager business development / corporate coördinator Cradle to Cradle 03 november 2011 Bart Brink manager business development / corporate coördinator Cradle to Cradle Voor meer informatie: b.brink@royalhaskoning.com of 06-55885393 Duurzaam ontwerpen Geïnspireerd door Cradle

Nadere informatie

100% groene energie. uit eigen land

100% groene energie. uit eigen land 100% groene energie uit eigen land Sepa green wil Nederland op een verantwoorde en transparante wijze van energie voorzien. Dit doen wij door gebruik te maken van duurzame energieopwekking van Nederlandse

Nadere informatie

Duurzaam Gebouwbeheer

Duurzaam Gebouwbeheer 2-daagse cursus Duurzaam Gebouwbeheer Gemeenten hebben verschillende gebouwen in beheer, zoals gemeentehuizen, kantoren en brandweerkazernes. Ook zijn er gebouwen eigendom van de gemeente, maar worden

Nadere informatie

Werk Bewust! Antea Group en Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. Onderdeel. Opdrachtgever. Directie. projectnr. 194.508

Werk Bewust! Antea Group en Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. Onderdeel. Opdrachtgever. Directie. projectnr. 194.508 Antea Group en Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Onderdeel - CO 2 prestatieladder - 3.D.1 / 4.D.1 / 5.D.1 Maatschappelijke initiatieven projectnr. 194.508 Opdrachtgever Directie datum vrijgave beschrijving

Nadere informatie

CO2-Prestatieladder. Actieve deelname initiatieven Klaver Giant Groep. 3.D.1. Actieve deelname initiatieven ( ) Pagina 1 van 13

CO2-Prestatieladder. Actieve deelname initiatieven Klaver Giant Groep. 3.D.1. Actieve deelname initiatieven ( ) Pagina 1 van 13 CO2-Prestatieladder Actieve deelname initiatieven Klaver Giant Groep 3.D.1. Actieve deelname initiatieven (2018.001) Pagina 1 van 13 Inhoudsopgave Inleiding en verantwoording... 3 1 Inventarisatie sector-

Nadere informatie

FAST LANE Grip op de verduurzaming van vastgoed

FAST LANE Grip op de verduurzaming van vastgoed FAST LANE Grip op de verduurzaming van vastgoed Royal HaskoningDHV Smart Solution 2018 Portefeuille eigenaar We moeten 7.000 gebouwen verduurzamen. Waar moeten we beginnen? Gemeente Kunnen we het aanbestedingstraject

Nadere informatie

Januari 2011 Vereniging van Bouwkunst Tilburg Workshop Duurzame Stedenbouw. sebas.veldhuisen@terristories.nl

Januari 2011 Vereniging van Bouwkunst Tilburg Workshop Duurzame Stedenbouw. sebas.veldhuisen@terristories.nl Januari 2011 Vereniging van Bouwkunst Tilburg Workshop Duurzame Stedenbouw sebas.veldhuisen@terristories.nl programma 29 januari 2011 Duurzame Stedenbouw10:00 - Ontvangst met koffie en thee 10:15 - Presentatie

Nadere informatie

Wijzer worden van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Wijzer worden van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen De Meeuw Nederland Industrieweg 8 Postbus 18 5688 ZG Oirschot T +31 (0)499 57 20 24 F +31 (0)499 57 46 05 info@demeeuw.com www.demeeuw.com De Meeuw en MVO Wijzer worden van Maatschappelijk Verantwoord

Nadere informatie

Deerns Duurzaam DEERNS BRENGT IDEEËN TOT LEVEN

Deerns Duurzaam DEERNS BRENGT IDEEËN TOT LEVEN DEERNS BRENGT IDEEËN TOT LEVEN Ruim 20 jaar actief in duurzaamheid Duurzaamheid. Deze term is onlosmakelijk verbonden met de gebouwde omgeving. Overheid, opdrachtgevers, architecten en adviseurs zijn allemaal

Nadere informatie

Beleggen in duurzaam vastgoed

Beleggen in duurzaam vastgoed Beleggen in duurzaam vastgoed Beleggers kunnen via Triodos Vastgoedfonds in duurzaam vastgoed investeren. Het fonds belegt voornamelijk in kantoren die duurzaam gebouwd zijn en duurzaam beheerd worden.

Nadere informatie

Sámen werken aan. Voor gemeenten en MKB. erduurzaming

Sámen werken aan. Voor gemeenten en MKB. erduurzaming Sámen werken aan verduurzaming Voor gemeenten en MKB erduurzaming Sámen werken aan verduurzaming Voor gemeenten en MKB Gemeenten hebben forse ambities op het gebied van duurzaamheid, innovatie en lokale

Nadere informatie

Transformatie van Commercieel Vastgoed vanuit een bancair perspectief

Transformatie van Commercieel Vastgoed vanuit een bancair perspectief Transformatie van Commercieel Vastgoed vanuit een bancair perspectief Pieter Zwart, Adjunct Directeur Structured Real Estate Finance Bodegraven, 19 juni 2014 Welke Duurzaamheidslabels worden er gehanteerd

Nadere informatie

Duurzaamheid als drager voor gebiedsontwikkeling. Drs. ing. Bert Krikke Projectdirecteur

Duurzaamheid als drager voor gebiedsontwikkeling. Drs. ing. Bert Krikke Projectdirecteur Duurzaamheid als drager voor gebiedsontwikkeling Drs. ing. Bert Krikke Projectdirecteur Inhoud presentatie 0. Hoe omgaan met ambities 1. Wat is het Ecomunitypark 2. Voor wie is het park 3. Van samenwerking

Nadere informatie

Ilta van der Mast Naar een nieuw systeem van sociale volkshuisvesting

Ilta van der Mast Naar een nieuw systeem van sociale volkshuisvesting Ilta van der Mast Naar een nieuw systeem van sociale volkshuisvesting De wijze waarop de woningmarkt nu georganiseerd is met 2,4 miljoen sociale huurwoningen is niet meer houdbaar. We zullen naar een systeemverandering

Nadere informatie

Spreektekst wethouder Hans Haring Werkconferentie Energiek Zoetermeer 11 juni 2013

Spreektekst wethouder Hans Haring Werkconferentie Energiek Zoetermeer 11 juni 2013 Spreektekst wethouder Hans Haring Werkconferentie Energiek Zoetermeer 11 juni 2013 Welkom allemaal! Om te beginnen fantastisch dat we met zo n grote groep en uit diverse geledingen hier bij elkaar zijn

Nadere informatie

INNAX GROUP presentatie PROVADA 7 JUNI 2011 1400-1430H

INNAX GROUP presentatie PROVADA 7 JUNI 2011 1400-1430H INNAX GROUP presentatie PROVADA 7 JUNI 2011 1400-1430H Presentatie EVEN VOORSTELLEN WAT DOET INNAX LINK NAAR HET ENDIS CONCEPT ENERGIE MANAGEMENT DUURZAME ENERGIE VOORZIENING Even voorstellen PHILIP BLAAUW

Nadere informatie

HET HELE IDEE ROND DUURZAAM BOUWEN IS VOLOP IN ONTWIKKELING

HET HELE IDEE ROND DUURZAAM BOUWEN IS VOLOP IN ONTWIKKELING HET HELE IDEE ROND DUURZAAM BOUWEN IS VOLOP IN ONTWIKKELING In gesprek met Jacco Paauw, Jeroen Krijnders en Kirsten van Vollenhoven De gebouwen voor Stibbe en Akzonobel behaalden beide het internationale

Nadere informatie

duurzame energievoorziening voor bedrijventerreinen

duurzame energievoorziening voor bedrijventerreinen duurzame energievoorziening voor bedrijventerreinen De toekomst van de energievoorziening Gemeenten, provincies, bedrijven en projectontwikkelaars gaan zich steeds meer richten op duurzame energiedoelstellingen,

Nadere informatie

Verkoopbaarheid en verhuurbaarheid van vastgoed verhogen door Duurzame Energieopwekking

Verkoopbaarheid en verhuurbaarheid van vastgoed verhogen door Duurzame Energieopwekking Verkoopbaarheid en verhuurbaarheid van vastgoed verhogen door Duurzame Energieopwekking Erik van der Steen HYS legal 1 HYS Legal Inleiding Triodos Bank: Waarom we graag duurzaam vastgoed financieren Jones

Nadere informatie

The green team. Imtech ICT CS. Imtech ICT Communication Solutions ICT Office Smart Buildings / Grids

The green team. Imtech ICT CS. Imtech ICT Communication Solutions ICT Office Smart Buildings / Grids The green team Imtech ICT CS Imtech ICT Communication Solutions ICT Office Smart Buildings / Grids Agenda presentatie 1. Corporate Social Responsibility drijfveer voor Smart X: Wat betekent CSR voor organisaties?

Nadere informatie

Building4life. Wilt u weten hoe? Building4life. Jan van Polanenkade 26B1 4811 KM Breda Postbus 1069 4801 BB Breda

Building4life. Wilt u weten hoe? Building4life. Jan van Polanenkade 26B1 4811 KM Breda Postbus 1069 4801 BB Breda Wilt u weten hoe? Ga stap voor stap door onze aanpak: - Kennismaking Building4life - De Building4life werkwijze - Uitgewerkte case Amarant Tilburg Building4life Jan van Polanenkade 26B1 4811 KM Breda Postbus

Nadere informatie

BUILDING G100. donderdag 19 juni 2014 Ministerie van Defensie Lunettenkazerne Vught

BUILDING G100. donderdag 19 juni 2014 Ministerie van Defensie Lunettenkazerne Vught BUILDING G100 donderdag 19 juni 2014 Ministerie van Defensie Lunettenkazerne Vught Uw gastheer ing. Roelof Schoonebeek teamleider werktuigbouwkunde Ministerie van Defensie Dienst Vastgoed Defensie Eerst

Nadere informatie

NIEUWE VISIE OP ZONREGELING

NIEUWE VISIE OP ZONREGELING NIEUWE VISIE OP ZONREGELING Zon en daglicht regeling als deel van de energieprestaties in gebouwen Peter Winters President of the European Solar Shading Organization Director Shading & Building Dickson

Nadere informatie

Fellow Symposium Building Physics and Services 20-03-2013 Toekomstgericht renoveren op basis van scenario s

Fellow Symposium Building Physics and Services 20-03-2013 Toekomstgericht renoveren op basis van scenario s Fellow Symposium Building Physics and Services 20-03-2013 Toekomstgericht renoveren op basis van scenario s Wim Maassen Fellow Life Cycle Performance Design CV Wim Maassen Fellow Technische Universiteit

Nadere informatie

Léon van Maurik Kingspan Duurzame Bouwsystemen BREEAM-NL Expert & betrokken binnen verschillende DGBC klankbord groepen

Léon van Maurik Kingspan Duurzame Bouwsystemen BREEAM-NL Expert & betrokken binnen verschillende DGBC klankbord groepen Léon van Maurik Kingspan Duurzame Bouwsystemen BREEAM-NL Expert & betrokken binnen verschillende DGBC klankbord groepen Inhoud Introductie DGBC Introductie BREEAM-NL algemeen BREEAM voorbeelden uit de

Nadere informatie

Duurzaamheid. Syllabus. Een inspirerende bundeling van theorie en praktijk, tips en ervaringen, kansen en bedreigingen.

Duurzaamheid. Syllabus. Een inspirerende bundeling van theorie en praktijk, tips en ervaringen, kansen en bedreigingen. Syllabus Duurzaamheid Een inspirerende bundeling van theorie en praktijk, tips en ervaringen, kansen en bedreigingen. Inclusief best practices bij onder meer waterschap Hollandse Delta, Sanoma Uitgevers

Nadere informatie

BREEAM-NL Jaaroverzicht.

BREEAM-NL Jaaroverzicht. www.breeam.nl Jaaroverzicht BREEAM-NL Het Rijksmuseum krijgt als eerste museum ter wereld een 4 sterren BREEAM-NL In-Use certificaat. Bron: www.rijksmuseum.nl/nl/pers/persberichten/het-rijksmuseumkrijgt-als-eerste-museum-ter-wereld-4-sterren-voor-duurzaamheid

Nadere informatie

EXPERTS MEET THE. Seminars voor financials in de zorg WWW.BAKERTILLYBERK.NL/FINANCE4CARE DE ZORG: ANDERS DENKEN VOOR EFFICIËNTERE ZORG

EXPERTS MEET THE. Seminars voor financials in de zorg WWW.BAKERTILLYBERK.NL/FINANCE4CARE DE ZORG: ANDERS DENKEN VOOR EFFICIËNTERE ZORG MEET THE EXPERTS KENNISMAKING MET LEAN IN DE ZORG: ANDERS DENKEN VOOR EFFICIËNTERE ZORG DOOR DR. VINCENT WIEGEL OP 16 OKTOBER 2014 VERBINDENDE CONTROL DOOR MR. DR. HARRIE AARDEMA OP 6 NOVEMBER 2014 INKOOP

Nadere informatie

Kosten en tarieven BREEAM-NL Certificering 2019

Kosten en tarieven BREEAM-NL Certificering 2019 Document 3.2.2d, November 2018 Wat zijn de kosten voor een certificering met BREEAM-NL in 2019? Let op: het gaat hier om de kosten voor certificering, niet om de kosten voor het inschakelen van een BREEAM-NL

Nadere informatie

Ketenintegratie in de bouw: beter, sneller en goedkoper

Ketenintegratie in de bouw: beter, sneller en goedkoper Ketenintegratie in de bouw: beter, sneller en goedkoper Wat is ketenintegratie? Ketenintegratie in de bouw betekent met meerdere partijen werken aan een gezamenlijk doel. De keten is zo groot als je hem

Nadere informatie

Multi en AM ontvangen ontwerpcertificaat BREEAM Good voor Nieuwe Haagse Passage in Den Haag bij start realisatie.

Multi en AM ontvangen ontwerpcertificaat BREEAM Good voor Nieuwe Haagse Passage in Den Haag bij start realisatie. P E R S B E R I C H T Gouda, Nieuwegein, 27 oktober 2011 Multi en AM ontvangen ontwerpcertificaat BREEAM Good voor Nieuwe Haagse Passage in Den Haag bij start realisatie. Multi Vastgoed en AM Real Estate

Nadere informatie

Groen? Het is te doen! Audit.Tax.Consulting.Financial Advisory.

Groen? Het is te doen! Audit.Tax.Consulting.Financial Advisory. Groen? Het is te doen! Audit.Tax.Consulting.Financial Advisory. Een uitdagend klimaat 20 20 2020 In 2020 moet de uitstoot van CO 2 in de EU met 20% zijn teruggebracht ten opzichte van het 1990 niveau.

Nadere informatie

[MISSION SUSTAINABLE]

[MISSION SUSTAINABLE] [MISSION SUSTAINABLE] PRAKTISCH INNOVEREN IN BESTAANDE GEBOUWEN [MISSION SUSTAINABLE] Bert van Renselaar Manager Operations @ CFP Green Buildings TITEL GROEIENDE WERELDBEVOLKING LEGT STEEDS GROTER BESLAG

Nadere informatie

Een toelichting op Circular IQ

Een toelichting op Circular IQ Een toelichting op Circular IQ Vereniging Circulair Friesland Roy Vercoulen & Claire Teurlings Founders Circular IQ 14 Februari 2017 Een slim interactief platform dat duurzaamheidsinformatie verandert

Nadere informatie

Verduurzaming van vastgoed is niet moeilijk, maar wie betaalt ervoor? :31

Verduurzaming van vastgoed is niet moeilijk, maar wie betaalt ervoor? :31 Verduurzaming van vastgoed is niet moeilijk, maar wie betaalt ervoor? 04-04-2018 15:31 Verduurzamen van vastgoed komt steeds hoger op de agenda. De technologische mogelijkheden zijn er al, maar de daadwerkelijke

Nadere informatie

GRIP OP JE VERMOGEN Beleggen in vastgoed

GRIP OP JE VERMOGEN Beleggen in vastgoed GRIP OP JE VERMOGEN Beleggen in vastgoed Workshop: Visie op Duurzaam Den Haag, 6 oktober 2017 Akersloot, 28 maart 2017 Even voorstellen Jan van der Doelen Jurist 58 jaar Ruim 35 jaar bankervaring ING NL-Sector

Nadere informatie

Netwerkbijeenkomst Duurzaam integraal ontwerpen

Netwerkbijeenkomst Duurzaam integraal ontwerpen Netwerkbijeenkomst Duurzaam integraal ontwerpen 18 november 2009 Deerns raadgevende ingenieurs bv Klokgebouw 125 Strijp-S S Terrein 5617 AB Eindhoven Tel. 088 374 0220 Ir. E. Lousberg Ir. E. Kerkhof Ir.

Nadere informatie

BREEAM-NL In-Use Portfolio-aanpak Jaarlijks

BREEAM-NL In-Use Portfolio-aanpak Jaarlijks BREEAM-NL Instructieblad 116, november 2018 Dit document beschrijft de werkwijze voor het certificeren van een portfolio middels de BREEAM-NL In-Use portfolio-aanpak Jaarlijks, inclusief aandachtspunten

Nadere informatie

Scenario s Energiebesparing in de gebouwde omgeving De Ruijter Strategie

Scenario s Energiebesparing in de gebouwde omgeving De Ruijter Strategie Scenario s Energiebesparing in de gebouwde omgeving 2030-2050 De Ruijter Strategie "Er bestaan geen slechte scenario's, alleen slechte voorbereiding." Paul de Ruijter De Ruijter Strategie Doelstellingen

Nadere informatie

Discussiebijeenkomst Breeam In-Use Wat levert het op voor de gebruiker?

Discussiebijeenkomst Breeam In-Use Wat levert het op voor de gebruiker? Dutch Green Building Week, 16 september 2013 ANWB & Techniplan Adviseurs 1. Introductie (15.15 15.25 uur) 2. Vraagstelling DGBC Stefan van Uffelen (15.25 15.30 uur) 3.1. Discussie in workshopvorm deel

Nadere informatie

Investeren in duurzaam vastgoed Nieuw-Mathenesse. rendeert

Investeren in duurzaam vastgoed Nieuw-Mathenesse. rendeert Investeren in duurzaam vastgoed Nieuw-Mathenesse rendeert Duurzaamheid op het Schiedamse bedrijventerrein Nieuw-Mathenesse krijgt een nieuwe impuls. De gemeente stimuleert alle erfpachters waarvan de erfpacht

Nadere informatie

Investering grootste drempel om energie te besparen

Investering grootste drempel om energie te besparen Digitale nieuwsbrief juni 2013 MKB Green Deals in trek bij ondernemers De MKB Green Deals blijken een succes. Er doen 625 mkb-bedrijven mee aan het project, samen goed voor een besparingspotentieel vergelijkbaar

Nadere informatie

Bruggen bouwen naar een value case

Bruggen bouwen naar een value case Bruggen bouwen naar een value case Eva van der Molen (Molen & Molen) m.m.v. Erwin van Overbeek (MVO Nederland) Open innova3e en co- crea3e kunnen MVO- processen versnellen. In het project Bruggen Bouwen

Nadere informatie

Hoe krijg je het eerste volledig WELL gecertificeerde gebouw van Nederland?

Hoe krijg je het eerste volledig WELL gecertificeerde gebouw van Nederland? brings concepts to life Hoe krijg je het eerste volledig WELL gecertificeerde gebouw van Nederland? Bastiaan Beerens Peter Buurman Adviseur Bouwfysica en Gezonde Gebouwen - WELL AP Sustainability Director

Nadere informatie

Deelnemers van Duurzame Leverancier streven naar een CO2-reductie van 20% in het jaar 2020 (t.o.v. 2010)

Deelnemers van Duurzame Leverancier streven naar een CO2-reductie van 20% in het jaar 2020 (t.o.v. 2010) Actieve deelname aan initiatieven Dit document beschrijft de actieve deelname van Pilkes aan het initiatief Duurzame Leverancier, Nederland CO2 neutraal en het initiatief van SKAO (CO2-Prestatieladder).

Nadere informatie

Duurzaamheid Van ambitie naar werkelijkheid

Duurzaamheid Van ambitie naar werkelijkheid Provinciekantoor Houtplein te Haarlem Duurzaamheid Van ambitie naar werkelijkheid 15 juni 2013 Ir. J.W. (Jack) Ponsteen Cauberg-Huygen raadgevende ingenieurs BV Even voorstellen ir. Jack Ponsteen Vestigingsmanager

Nadere informatie

STEK. airconditioning. airconditioning. warmtepompen. vullen met koudemiddel

STEK. airconditioning. airconditioning. warmtepompen. vullen met koudemiddel Als specialist werken wij samen met u als Installateur. Een logische combinatie. warmtepompen computerruimtekoeling Koeltechnisch handelen Vacumeren Luchtbehandeling DRUKPBEPROEVING vullen met koudemiddel

Nadere informatie

Ontwerp Gezonde Systemen

Ontwerp Gezonde Systemen Ontwerp Gezonde Systemen Het huidige zonne-inkomen gebruiken De cycli van de natuur worden aangedreven door de energie van de zon. Bomen en planten vervaardigen voedsel op zonlicht. De wind kan worden

Nadere informatie

Partners in Kunststof & Rubber

Partners in Kunststof & Rubber Partners in Kunststof & Rubber Henk ten Hove Eindhoven, 18 april 2013 13/014 Boardroom dilemma 1 Status Quo Sterke marktposities in belangrijkste Europese landen Innovatieve en complete product portfolio

Nadere informatie

Nieuwbouw logistiek centrum te Venlo TRAVELLER. Casestudie

Nieuwbouw logistiek centrum te Venlo TRAVELLER. Casestudie Nieuwbouw logistiek centrum te Venlo TRAVELLER Casestudie 2 INHOUD GEBOUWINFORMATIE... 3 INNOVATIE EN MILIEUVRIENDELIJKE ONTWERPMAATREGELEN... 4 MILIEU-IMPACT REDUCTIE BOUWPLAATS:... 4 BREEAM-NL ASPECTEN:...

Nadere informatie

HOUT, DE LINK TUSSEN BOS EN BOUWEN. Hét keurmerk voor duurzaam bosbeheer

HOUT, DE LINK TUSSEN BOS EN BOUWEN. Hét keurmerk voor duurzaam bosbeheer HOUT, DE LINK TUSSEN BOS EN BOUWEN Hét keurmerk voor duurzaam bosbeheer Natuurlijk en duurzaam ontwerpen Gebouwen kunnen profiteren van de bijzondere eigenschappen, structuur en het ecologische voordeel

Nadere informatie

We zien een datagedreven wereld vol kansen. Toepassingscentrum voor big data oplossingen

We zien een datagedreven wereld vol kansen. Toepassingscentrum voor big data oplossingen We zien een datagedreven wereld vol kansen Toepassingscentrum voor big data oplossingen We zien succesvolle organisaties groeien door big data 50% van de meest succesvolle organisaties Volg ons op twitter:

Nadere informatie

Philips Circular lighting

Philips Circular lighting Lighting Circular lighting Philips Circular lighting Direct geld besparen met de hoogste vorm van duurzaamheid Wat is Philips Circular lighting? De toekomst van verlichting is nu! Steeds meer bedrijven

Nadere informatie

Ontbijtbijeenkomst GRIC Gilze en Rijen 16 september 2015

Ontbijtbijeenkomst GRIC Gilze en Rijen 16 september 2015 Ontbijtbijeenkomst GRIC Gilze en Rijen 16 september 2015 Krijn Ratsma (architect en voorzitter Stichting Energieke Regio) inhoud: ontstaan Energieke Regio opzet van het project ook in Gilze en Rijen? ons

Nadere informatie

Kosten en tarieven BREEAM-NL Certificering 2019

Kosten en tarieven BREEAM-NL Certificering 2019 Document 3.2.2d, November 2018 Wat zijn de kosten voor een certificering met BREEAM-NL in 2019? Let op: het gaat hier om de kosten voor certificering, niet om de kosten voor het inschakelen van een BREEAM-NL

Nadere informatie

Frank Krommenhoek. Smart LED

Frank Krommenhoek. Smart LED Frank Krommenhoek Smart LED Achtergrond Agenda Trends in (LED) verlichting Concept Smart LED Case Total Smart Building ICT neemt een steeds belangrijkere rol in als backbone van de organisatie ook voor

Nadere informatie

Innovatienetwerk Nieuwe Energie Systemen (INES) Kies voor slimme technologie en bespaar energie

Innovatienetwerk Nieuwe Energie Systemen (INES) Kies voor slimme technologie en bespaar energie Innovatienetwerk Nieuwe Energie Systemen (INES) Kies voor slimme technologie en bespaar energie januari 2011 Alle tuinders in Gelderland kunnen besparen Wilt u uw energiekosten verlagen? Door energie te

Nadere informatie

Ik ben als bestuurder in deze provincie bijzonder geïnteresseerd in de kansen van nieuwe energie voor onze kenniseconomie.

Ik ben als bestuurder in deze provincie bijzonder geïnteresseerd in de kansen van nieuwe energie voor onze kenniseconomie. Welkomstwoord van Jan Franssen, Commissaris van de Koningin in Zuid-Holland, bij het Lustrumcongres 'Geothermal Heat is Cool' van het Platform Geothermie, Den Haag, 24 oktober 2012 ---------------------------------------------------------------------------------

Nadere informatie

Position paper Regietafel Energietransitie Utrecht

Position paper Regietafel Energietransitie Utrecht Position paper Regietafel Energietransitie Utrecht februari 2017 position paper regietafel energietransitie utrecht 2/6 Regietafel Energietransitie Utrecht Hieronder treft u informatie over de Regietafel

Nadere informatie

Werklocaties. Nota Kantoren Rotterdam samengevat. 19 juni 2019

Werklocaties. Nota Kantoren Rotterdam samengevat. 19 juni 2019 Werklocaties Nota Kantoren Rotterdam samengevat 19 juni 2019 2 Ruimtelijkeconomisch beleid voor kantoren in Rotterdam Voor een aantrekkelijke, economisch sterke stad is er evenwicht nodig tussen zowel

Nadere informatie

CLIENT SUCCESS MANAGER

CLIENT SUCCESS MANAGER #VACATURE CLIENT SUCCESS MANAGER Nooit eerder woonden zoveel mensen in stedelijke gebieden. De nieuwe realiteit is een wereld waarin steeds meer mensen op een klein oppervlak leven en werken. Edge Technologies,

Nadere informatie

Dit document beschrijft hoe Max Bögl voldoet aan de eisein in categorie D van de CO2-Prestatieladder.

Dit document beschrijft hoe Max Bögl voldoet aan de eisein in categorie D van de CO2-Prestatieladder. Inleiding Dit document beschrijft hoe Max Bögl voldoet aan de eisein in categorie D van de CO2-Prestatieladder. Inhoudsopgave Inleiding... 1 Inventarisatie sector- en keteninitiatieven... 2 Overzicht deelname

Nadere informatie

Zon Op School. Initiatiefvoorstel 1 7 APR. 2013. Initiatiefvoorstel aan de Raad GROENLINKS NIJIVIEGEN ~- INQEKDMEN. GEMEENTE NUMEQEN clas8.nr.: oy..

Zon Op School. Initiatiefvoorstel 1 7 APR. 2013. Initiatiefvoorstel aan de Raad GROENLINKS NIJIVIEGEN ~- INQEKDMEN. GEMEENTE NUMEQEN clas8.nr.: oy.. regjw. /3. 00 0 60 3 5 proowverartw.: 'So ~- INQEKDMEN Initiatiefvoorstel 1 7 APR. 2013 GEMEENTE NUMEQEN clas8.nr.: oy..si Zon Op School Initiatiefvoorstel aan de Raad Jos Reinhoudt, GroenLinl

Nadere informatie

Beleggers in gebiedsontwikkeling

Beleggers in gebiedsontwikkeling Beleggers in Incentives en belemmeringen voor een actieve rol van institutionele beleggers bij de herontwikkeling van binnenstedelijke gebieden P5 presentatie april 2015 Pelle Steigenga Technische Universiteit

Nadere informatie

Huidige gebouwdata kan slimmer gebruikt worden dan je denkt. Erik Groen 12 Oktober 2017

Huidige gebouwdata kan slimmer gebruikt worden dan je denkt. Erik Groen 12 Oktober 2017 Huidige gebouwdata kan slimmer gebruikt worden dan je denkt Erik Groen 12 Oktober 2017 ENGIE Nederland Onze ambitie Wij spelen een leidende rol in de energietransitie. Als marktleider in duurzame technische

Nadere informatie

Gids voor werknemers. Rexel, Building the future together

Gids voor werknemers. Rexel, Building the future together Gids voor werknemers Rexel, Building the future together Editorial Beste collega s, De wereld om ons heen verandert snel en biedt ons nieuwe uitdagingen en kansen. Aan ons de taak om effectievere oplossingen

Nadere informatie

De impact van techniek op weg naar Voor een Nederland dat mee voorop loopt

De impact van techniek op weg naar Voor een Nederland dat mee voorop loopt De impact van techniek op weg naar 2025 Voor een Nederland dat mee voorop loopt Zes toekomstthema s Zes grotere thema s Mensenwerk oud naast nieuw De stad Nederland op zoek naar de balans Branche zonder

Nadere informatie

Juryrapport Gelderse Energieprijs 2008

Juryrapport Gelderse Energieprijs 2008 Juryrapport Gelderse Energieprijs 2008 Donderdag 20 november 2008 is de eerste Gelderse Energieprijs voor bedrijven uitgereikt. Bedrijven konden meedingen met een van de volgende thema s: Energiebesparing

Nadere informatie

Alles van waarde beschermen en behouden

Alles van waarde beschermen en behouden Alles van waarde beschermen en behouden Rond 2050 wonen er zo n 9 miljard mensen op onze aarde. De vraag naar water, mais, olie en metaal zal dan ook drastisch toenemen. Onze aarde is niet onuitputtelijk,

Nadere informatie

Prestatiecontracten sleutel tot duurzaamheid

Prestatiecontracten sleutel tot duurzaamheid Prestatiecontracten sleutel tot duurzaamheid Workshop Prestatiecontracten 7 december 2009 Albert Hulshoff, programma-adviseur adviseur Utiliteitsbouw SenterNovem Albert Hulshoff innovatie, energie, klimaat,

Nadere informatie