Gemeente Den Haag. Aan de voorzitter van de commissie voor Middelen. Geachte leden,

Transcriptie

1 RIS102722_ Wethouder van Financiën en Cultuur mw. drs L.E.J. Engering-Aarts Gemeente Den Haag Retouradres: Postbus , 2500 DJ Den Haag Uw brief van Aan de voorzitter van de commissie voor Middelen Onderwerp achtergrondinformatie ENECO en ontwikkelingen liberalisering en privatisering energiedistributiebedrijven, t.b.v. een eventuele werkbespreking Uw kenmerk Ons kenmerk BSD/ Doorkiesnummer adres Aantal bijlagen 1 Datum 6 februari 2003 Geachte leden, Hierbij treft u, ten behoeve van een eventueel te houden werkbespreking, ter kennisname een korte schets van de ontwikkelingen van liberalisering en privatisering van de energiedistributiebedrijven en enige achtergrondinformatie rondom ENECO aan. Ik kan mij voorstellen dat ook met deze informatie er nog behoefte bestaat bij leden van de commissie tot verdere mondelinge verduidelijking. Hiertoe ben ik vanzelfsprekend bereid, bijvoorbeeld in een dergelijke werkbespreking van uw commissie. Inleiding In 1996, 1998 en in 2002 hebben de lidstaten van de EU ingestemd met richtlijnen voor het realiseren van een interne markt voor elektriciteit en gas per ultimo Elke lidstaat moet de EU-richtlijnen omzetten in nationale wetgeving. Dit wetgevingsproces is thans volop gaande. Elektriciteitsproductie In Nederland is de energieproductie eind jaren negentig geliberaliseerd en geprivatiseerd. Toen is ook het Elektriciteitsproductiebedrijf Zuid-Holland verkocht (EZH), aan het Duitse concern E.on. De productiesector is verantwoordelijk voor de voorzieningszekerheid: er moet voldoende stroom opgewekt en/of geïmporteerd zijn om aan de actuele vraag te kunnen voldoen. Hoogspanningsnet Het Nederlandse hoogspanningsnet is in handen van TenneT, een 100 % staatsbedrijf. TenneT zorgt er voor dat geproduceerde electriciteit over het hoogspanningsnet wordt vervoerd, eventueel vanuit het buitenland. Het landelijke net vervoert de elektriciteit voor alle distributiebedrijven. Toezicht hierop wordt gevoerd door de landelijke dienst Dte (onderdeel van het ministerie van Economische zaken). Inlichtingen bij: Postadres: Postbus , 2500 DJ Den Haag Telefoon Bezoekadres: Spui 70, Den Haag Telefax Internetadres:

2 2 Elektriciteit- en gasdistributie De verkoop en de distributie van gas en elektriciteit wordt in Nederland verzorgd door enkele grote bedrijven (m.n. ENECO, NUON, Essent) en een aantal kleinere. Naast handel in elektriciteit, gas en (vaak) warmte verzorgen deze bedrijven ook het transport van elektriciteit Dit betreft de laag- en middenspanning die de stroom bij de afnemer thuis brengt. Op dit niveau is sprake van leveringszekerheid. In Nederland zal de elektriciteitsdistributie stapsgewijs worden geliberaliseerd. De zakelijke markt is evenals de consumentenmarkt voor groene stroom vanaf 1 januari 2002 vrij zelf te kiezen bij welk bedrijf zij energie wil afnemen. De rest van de consumentenmarkt is nu nog verplicht klant bij het eigen regionale bedrijf, maar zal naar verwachting 1 januari 2004 vrijgegeven worden. Hiertoe zal de minister van EZ in september 2003 toetsen of op die datum de energiebedrijven werkelijk in staat zullen zijn de consument te laten switchen van energieleverancier. Is dat niet het geval, dan zal er een ministeriële regelgeving komen die in uitstel van de liberalisering voorziet. Ook indien de vrijmaking van de markt is voltooid blijven de Nederlandse energie-distributiebedrijven vooralsnog in handen van de overheid, in casu een aantal gemeenten en provincies. Zo is ENECO eigendom van ca. 110 gemeenten in Zuid-Holland, Friesland, Noord-Brabant en Noord-Holland. Het verkopen (privatiseren) van deze bedrijven aan anderen, met name grote Europese energiebedrijven, is wettelijk (nog) niet toegestaan. Stand wetgevingsproces liberalisering en privatisering Over het privatiseren van de regionale energiedistributiebedrijven zijn in 2001 bij de Tweede Kamer beleidsregels ingediend. Naar aanleiding van deze ontwerp-regels heeft de afgelopen twee jaar een intensief debat plaatsgevonden over de eigendom van distributiebedrijven en de waarborgen die nodig zijn om er voor te zorgen dat zoveel mogelijk zekerheid blijft bestaan dat de infrastructuur (netwerken) van voldoende kwaliteit blijven, en tevens voor alle leveranciers van elektriciteit beschikbaar blijven. De huidige Elektriciteitswet voorziet hierin door een uitgebreid stelsel van inhoudelijke en financieel toezicht op de netbeheerders, uitgevoerd door een daartoe opgerichte rijksdienst (DTE). Onderdeel daarvan is dat elektriciteitsbedrijven hun handelsactiviteiten in een afzonderlijk bedrijf splitsen van hun netwerkbedrijf. Ondanks deze wettelijke maatregelen en waarborgen zijn in een aantal Kamerfracties zorgen ontstaan of dit wel voldoende waarborgen biedt voor een goede marktwerking en voor voldoende leveringszekerheid. Het kabinet-balkenende heeft in december 2002 gekozen voor een duidelijke koppeling tussen de liberalisering en de privatisering van de energiedistributie, volgens de volgende stappen: de liberalisering van de consumentenmarkt is voorzien op 1 januari 2004; in september 2003 zal de minister van EZ toetsen of de energiebedrijven op die datum werkelijk in staat zullen zijn de consument goed te laten switchen van energieleverancier. Is dat niet het geval,

3 3 dan zal er een ministeriële regeling komen die in uitstel van de liberalisering voorziet; de privatisering van energiedistributiebedrijven staat gepland 6 maanden na de liberalisering. Dat is dus op zijn vroegst per 1 juli Maar schuift de datum van liberalisering op, dan verschuift ook de datum van privatisering; Tevens moeten op het moment van privatisering alle andere voorwaarden die gelden bij privatisering in de wet vast liggen, anders kan de privatisering alsnog worden uitgesteld. Het adagium luidt dus: eerst liberaliseren, dan privatiseren. Dit heeft tot gevolg dat er geen toestemming zal worden verleend voor privatisering van het netwerkgedeelte van elektriciteitsbedrijven voor 1 januari De periode tot 2004 wil het kabinet benutten om aanvullende wetgeving te maken om het publieke belang (nog beter) te garanderen, zoals een verscherpt toezicht (op het netbeheer) en krachtige instrumenten voor het rijk en DTe om in te grijpen in geval van wanbeheer door de netbeheerder. Hierdoor wordt de onafhankelijke positie van het netbeheer verstevigd. Indien deze wetgeving gereed is kan het verbod op privatisering van regionale netwerken geheel worden opgeheven en zou volledige privatisering van de distributiebedrijven, zowel het netwerkbedrijf als het handelsbedrijf mogelijk moeten zijn. 1 Privatisering van het handelsbedrijf blijft wel mogelijk, maar in dat geval blijft splitsing tussen juridisch en economisch eigendom van het netwerkbedrijf nodig.

4 4 Oordeel Tweede Kamer (december 2002) Bij de behandeling van het bovenstaande voorstel in de Kamer in december 2002 heeft de Kamer vooral waardering uitgesproken voor het tijdelijk verbod op privatisering. Overeengekomen is dat privatisering nooit eerder zal plaatsvinden dan zes maanden na het volledig vrijkomen van de markt. Verder heeft de Kamer het Kabinet vooral opgedragen allerlei extra toetsingselementen in te bouwen om te beoordelen of de liberalisering inderdaad per een feit kan worden of dat deze moet worden uitgesteld tot na In september 2003 zal hierover nadere besluitvorming plaatsvinden. Ook moeten dan alle verdere aanvullende voorwaarden voor mogelijke privatisering in de wet vast liggen, anders kan privatisering tot na zes maanden na de invoering van de liberalisering worden uitgesteld. Positie ENECO Landelijk is ENECO achter Essent en NUON het derde energiebedrijf in Nederland. In verhouding tot de grote Europese energiebedrijven zijn alle Nederlandse bedrijven klein in omvang, klantenbestand en financiële spankracht. ENECO is een structuurvennootschap. Dat wil zeggen dat ENECO wordt bestuurd en vertegenwoordigd door de Raad van Bestuur (RvB). Leden van de RvB worden benoemd en ontslagen door de Raad van Commissarissen (RvC) met in kennisstelling van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. De RvC houdt toezicht op het beleid van de RvB alsmede toezicht op algemene zaken en staat de RvB met raad terzijde. De RvC bestaat uit elf leden. Acht commissarissen worden benoemd door coöptatie. De gemeenten Den Haag, Rotterdam en Zoetermeer hebben het recht ieder een commissaris te benoemen. ENECO is in grootte het derde energiebedrijf van Nederland, en is voor 100 % eigendom van overheden, in casu meer dan 100 gemeenten in Zuid-Holland, Friesland, Noord-Brabant en Noord- Holland. Den Haag bezit ca. 16 % van de aandelen ENECO. De algemene vergadering van aandeelhouders (AvA) moet goedkeuring geven aan de jaarrekening en bepaalt de dividenduitkering. Voorts is instemming van de AvA nodig voor besluiten tot statutenwijziging, fusie, splitsing of ontbinding van de vennootschap. Indien ENECO een ander bedrijf koopt (zoals onlangs REMU) is goedkeuring van de RvC voldoende zolang het aandeelhouderschap niet wijzigt. De aandeelhouders hebben dus geen directe invloed op de bedrijfsvoering van ENECO. Wel kan verkoop van ENECO natuurlijk alleen met toestemming van de aandeelhouders. Gelet op het grote aantal aandeelhouders (waarvan veruit de meeste een aandeel van 2 % of minder hebben) is in 2000 een aandeelhouderscommissie (AHC) in het leven geroepen. Daarin nemen de grotere aandeelhouders deel, alsmede een aantal gemeenten die ieder een aantal kleinere aandeelhouders vertegenwoordigen. Daarmee hebben de aandeelhouders een zelfstandige rol naast de RvB en de RvC en hebben de RvB en

5 5 de RvC een goede en slagvaardige gesprekspartner 2. In de aandeelhoudersvergadering van mei 2001 is het belang van de AHC nogmaals onderstreept en is afgesproken dat over het dividend van 2002 een bedrag ad i 2 mln. zal worden gereserveerd opdat de AHC ook zelfstandig externe adviezen et cetera kan inwinnen. Standpunt gemeente Den Haag In april 2001 heeft de commissie voor Financiën en Economie en Personeel mede naar aanleiding van het advies van Cap Gemini Ernst & Young 3 ingestemd met het voornemen om middels een gelimiteerde veiling het verkoopproces te starten (zie bijgevoegde brief aan commissie F en EP van 4 april 2001), rekening houdend met de ontwikkelingen op rijksniveau. In september 2001 is dit onderwerp op nieuw aan de orde geweest in de commissie F en EP. Met uitzondering van de SP hebben de commissie Financiën en EP op hoofdlijnen ingestemd met de voorgestelde koers tot vervreemding van de aandelen van ENECO conform de toen geldende beleidsregels (49% van het economisch eigendom van het netwerkbedrijf en 100% van het volledige - juridisch en economisch- eigendom van het handelsbedrijf). Rond 2000 hebben ENECO en zijn aandeelhouders vastgesteld dat ENECO in een geliberaliseerde omgeving (vrije concurrentie op de Europese markt) op langere termijn niet op eigen kracht alleen verder zou kunnen. Omdat de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) niet zal instemmen met een fusie tussen de grote drie Nederlandse bedrijven leidde dit tot het voornemen ENECO te internationaliseren. In de praktijk zou dit betekenen dat ENECO als bedrijf geheel door een buitenlandse partner zou worden overgenomen op een nader te bepalen termijn en zodra dat wettelijk mogelijk zou zijn geworden. Privatiseringsproces ENECO tot nu toe Toen het onderzoek naar de mogelijkheden van verkoop van ENECO van start ging was het mogelijk een energiebedrijf als één geheel te verkopen. Tijdens het proces, in de periode heeft het kabinet dit onder druk van de toenmalige Kamer verboden. De Kamer eiste een volledige scheiding tussen het zgn. handelsbedrijf en het netwerkgedeelte, de zgn. beleidsregels. Het netwerkdeel zou in 2 De samenstelling van de AHC is op dit moment als volgt: Dhr. N. Janssens: wethouder gemeente Rotterdam, namens Rotterdam (voorzitter) Mevr. L. Engering: wethouder gemeente Den Haag, namens Den Haag (secretariaat) De heer E. van Heijningen: wethouder Dordrecht, namens Dordrecht De heer M. Oosten: wethouder Delft, namens Delfland De heer R. Cazemier: burgemeester Dongeradeel, namens de Friese aandeelhouders De heer J. Hardesmeets: wethouder Heemstede, namens Noord -Hollandse aandeelhouders (plaatsvervangend voorzitter) De heer R. Binnendijk: wethouder Capelle aan den IJssel en de heer M. den Boef: wethouder Ridderkerk, beide namens ENECO Classic aandeelhouders. 3 Dit advies gaf aan dat het niet langer noodzakelijk is aandeelhouder van ENECO te blijven om door de gemeente gewenste beleidsresultaten te bereiken en dat het vanuit financieel perspectief verstandig is de aandelen te vervreemden (nr. BSD/ 2001/85)

6 6 handen moeten blijven van de kring van de huidige overheidsaandeelhouders. Het handelsbedrijf zou mogen worden vervreemd. Pas in 2004 zou de Kamer opnieuw bezien of het netwerkbedrijf eventueel in aanmerking zou komen voor privatisering. Uitgangspunt bij de discussie in de Kamer was de gedachte dat commerciële (energie)bedrijven geen invloed mogen hebben op het beleid, het functioneren en het onderhoud van de netwerken. Volgens een aantal Kamerleden kunnen door het rendementsdenken van commerciële bedrijven investeringen in de knel komen. Bovendien zouden bedrijven er geen moeite mee hebben om commerciële activiteiten te financieren uit inkomsten van de basisfunctie, te weten energiedistributie en dan zou de consument dus teveel betalen. Veel van de aanvullende maatregelen die door deze Kamerleden zijn voorgesteld vloeien voort uit situaties die niet direct betrekking hebben op de distributie van energie, maar die hier wel naar toe worden vertaald. Zoals de onvrede van de consument n.a.v. de privatisering van de kabeltelevisie, alle perikelen rondom de NS en niet te vergeten de energiecrisis in Californië, welke overigens is ontstaan door onvoldoende productiecapaciteit en niet door een ontoereikend distributienet. Hierdoor gingen in de Kamer stemmen op om de bestaande eigenaren (gemeenten en provincies) financieel en inhoudelijk verantwoordelijk te maken voor de bedrijfsvoering van de (structuur)bedrijven, de landelijke regelgeving en toezicht te verscherpen en tevens te verbieden de bedrijven aan anderen te verkopen. Gelet op de onaanvaardbare gevolgen voor gemeenten hebben VNG en de betrokken gemeenten hierop aan de Kamer laten weten dat er wel aandacht moet komen voor de financiële risico s voor de bedrijven, en daarmee voor de eigenaren door de marktwerking (waartegen in de Kamer geen bezwaren bestaan) ontbrekende zeggenschap in bedrijven en de onmogelijkheid om de aandelen te verkopen. Uiteindelijk heeft dit geleid tot het besluit dat privatisering van energiedistributiebedrijven niet eerder aan de orde is dan juli 2004, d.w.z. tenminste een half jaar na de vrijmaking van de elektriciteitsmarkt voor particulieren. Door dit voortschrijdend inzicht van de Kamer en de daardoor veranderende wetgeving over eigendom en toezicht konden de energiebedrijven en hun aandeelhouders geen goede en consistente (verkoop)strategie ontwikkelen, laat staan een geïnteresseerde partij vinden. Op advies van en in samenwerking met verschillende zakenbanken hebben ENECO en de AHC in die periode toch getracht om een internationale partner voor ENECO te zoeken. Eind 2001 heeft dit o.a. door de zeer onzekere Nederlandse wetgeving - op het laatste moment geen doorgang gevonden. Aankoop REMU door ENECO Toen de mogelijkheid zich voordeed om eerst door een binnenlandse acquisitie de positie van ENECO te versterken heeft ENECO daarvoor gekozen. Met REMU heeft ENECO een aanzienlijk schaalvoordeel binnen de normen van de NMa verworven. Op gebied van elektriciteit blijft ENECO de derde speler, maar wel een sterkere. Op gebied van verkoop en distributie van gas wordt ENECO nu het tweede bedrijf in Nederland. Omdat de overname van REMU nagenoeg geheel is betaald uit eigen middelen (reserves), en er aan het

7 7 aandeelhouderschap niets verandert, heeft ENECO voor deze verwerving niet de toestemming van de aandeelhouders nodig. Wel heeft ENECO nauw overleg gehouden met de AHC. In dat verband zijn enkele kaders overeengekomen waarbinnen de transactie diende te blijven, te weten: De aandeelhouders wordt niet gevraagd bij te storten, noch vindt verwatering van het aandelenkapitaal plaats De transactie en de integratie van REMU in ENECO staat privatisering ENECO geenszins in de weg en zal de opbrengst voor de aandeelhouders in positieve zin kunnen beïnvloeden De transactie zal direct na aankoop bijdragen aan de winst van de nieuwe onderneming De overname heeft geen negatieve invloed op de financieringsmogelijkheden van de onderneming (solvabiliteit). Positie TZH (Transportnet Zuid-Holland) Hierboven is al aangegeven dat het landelijk hoogspanningsnet (380 kv) in handen is van het staatsbedrijf TenneT. In Zuid-Holland is TZH, waarvan Den Haag en ENECO gezamenlijk voor 16 % mede-aandeelhouder zijn, eigenaar van een regionaal elektriciteitsnet (150 kv) dat qua functie tussen hoogspanning (380 kv) en de distributienetten in zit. De bedrijfsvoering van TZH wordt voor het grootste deel gereguleerd door de landelijke toezichthouder DTe, evenals dat voor de andere netbeheerders (incl. TenneT) geldt. Eenvoudig gezegd betekent dit maximum-tarieven voor gebruikers van het net (de distributiebedrijven) en daarmee een gemaximeerd rendement. Gelet op de geringe omvang van TZH zijn de mogelijkheden voor kostenbesparing relatief klein. TZH heeft daarom voorgesteld om het bedrijf te verkopen aan een groter Nederlands energiebedrijf, met vergelijkbare netwerken. Omdat al deze bedrijven (zoals TenneT, ENECO, NUON) in overheidshanden zijn bestaan tegen deze verkoop geen wettelijke bezwaren. De gemeenteraad van Den Haag heeft eind 2001 (rv 397/2001) besloten om tot verkoop van de aandelen in TZH over te gaan. Onlangs hebben ook de andere aandeelhouders (Dordrecht, Rotterdam, Delft, en Provincie Zuid Holland) in TZH een dergelijk besluit genomen. Het formele verkoopproces van TZH is onlangs gestart. Bij de AHC van ENECO is de gedachte ontstaan Kamer en Kabinet te benaderen met het voorstel mee te werken aan de versterking van TenneT teneinde de leveringszekerheid maximaal te garanderen. Dit kan als aandeelhouders TZH en aandeelhouders ENECO (tezamen met de bedrijven) bereid zijn hun netten met hogere spanning (150 kv en hoger) onder nadere financiële afspraken aan de Staat over te doen. ENECO heeft laten weten op zich bereid te zijn onder nadere voorwaarden met de AHC over deze constructie mee te willen denken. Vermeldenswaardig is overigens dat in de Tweede Kamer eind vorig jaar een motie is ingediend die beoogde dat het landelijk bedrijf TenneT in handen zou moeten blijven van de overheid en nooit geprivatiseerd zou mogen worden. Deze motie is niet aanvaard door de Kamer.

8 BSD/ De wethouder van Financiën en Cultuur, mw.drs. Louise E.J. Engering - Aarts