Het Europees platform tegen armoede en sociale uitsluiting. Samenvatting van de resultaten van een onderzoek door het Europa 2020-monitoringplatform

Transcriptie

1 Het Europees platform tegen armoede en sociale uitsluiting Samenvatting van de resultaten van een onderzoek door het Europa 2020-monitoringplatform

2 Deze conclusies zijn gebaseerd op de nota "Eindverslag: beoordeling van het "Europees Platform tegen armoede en sociale uitsluiting" vlaggenschipinitiatief" van het Ecologic Institute (Tanja Srebotnjak, Beata Vargova, Franziska Stuke, Johanna von Toggenburg en Chiara Mazzetti), het Ecologic Institute USA (Cathy Schechter) en ICLEI (Naike Alberti en Ana-Luiza Holub). De tekst weerspiegelt niet het officiële standpunt van het Comité van de Regio's. Meer informatie over de Europese Unie en het Comité van de Regio's kunt u vinden op internet: en Europese Unie, mei 2013 Citeren uit de tekst is alleen toegestaan met uitdrukkelijke bronvermelding.

3 Samenvatting van de resultaten van een onderzoek van het Europa vlaggenschipinitiatief "Europees Platform tegen armoede en sociale uitsluiting" Dit onderzoek van het CvdR was bedoeld om na te gaan in hoeverre het vlaggenschipinitiatief Een Europees Platform tegen armoede en sociale uitsluiting (EPAPSE) 1 van de Europa 2020-strategie voor gemeenten en regio's in Europa de nagestreefde voordelen heeft opgeleverd. De vragenlijst bevatte 15 vragen. Op het onderzoek reageerden 37 instanties of verenigingen uit 15 landen. Tabel 1: Antwoorden op het onderzoek inzake het Europees Platform tegen armoede en sociale uitsluiting per land De meeste antwoorden waren afkomstig van de regio's (35%), gevolgd door de steden en gemeenten (32%) en de graafschappen/provincies (19%). Twee antwoorden (6%) waren afkomstig van netwerken (het European Social Network en het Dynamo International Network of Social Workers) en één (3%) was ingediend door een vereniging van lokale en regionale overheden (Convention of Scottish Local Authorities). 1 Meer informatie over dit vlaggenschipinitiatief is te vinden op: 1

4 Tabel 2: Indeling van de antwoorden per soort instantie. Uit de resultaten kan een aantal conclusies worden getrokken met betrekking tot: De uitdagingen waar de regio's en steden voor staan wat de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting betreft; Het soort programma's en acties voor de bestrijding van armoede en sociale uitsluiting dat door de lokale en regionale overheden (al of nog) wordt uitgevoerd en wat voor partnerschappen in dit verband worden opgezet; De mate waarin culturele integratie en deelname gezien worden als middelen om de armoede en de sociale uitsluiting te verminderen; Het belang van het Sociale Investeringsprogramma van de Europese Commissie voor het lokale en regionale beleid; De sterke en zwakke kanten van het vlaggenschipinitiatief EPAPSE zoals ervaren door de lokale en regionale overheden; De mate waarin de nationale hervormingsprogramma's (NHP's) een antwoord kunnen bieden op de behoeften van de lokale en regionale overheden in het kader van de doelstellingen van het EPAPSE, en de mate waarin de lokale en regionale overheden een bijdrage kunnen leveren aan de formulering ervan; De beschikbare middelen, met name de EU-structuurfondsen en de impact van de bezuinigingsmaatregelen hierop als het gaat om het verwezenlijken van de doelstellingen van het Platform; en De rol van de nieuwe partnerschapsovereenkomst om armoedevraagstukken aan te pakken en de mogelijke wijzigingen na de tussentijdse herziening in

5 Uitdagingen voor de regio's en steden Er was een tamelijk veel overeenstemming over de hele linie wat de uitdagingen voor de lokale en regionale overheden betreft. 72% van de respondenten zagen fatsoenlijke en betaalbare huisvesting voor personen en gezinnen die te maken kunnen krijgen met armoede en sociale uitsluiting als de grootste uitdaging, evenals de daklozen. Hoewel huisvesting onder de bevoegdheid van de lokale en regionale overheden valt ('sociale huisvesting'), is er een gebrek aan en in sommige gebieden (3 antwoorden) is het sinds vele jaren verwaarloosd en is daardoor van slechte kwaliteit. De economische crisis heeft deze situatie alleen nog maar verergerd en het is derhalve een speerpunt geworden voor het beleid. De economische en financiële crisis zijn ook direct en indirect genoemd als belangrijke oorzaken van de stijgende armoede. Beide hebben geleid tot stijgende werkloosheid (dit wordt in 36% van de antwoorden vermeld), waardoor veel gezinnen en individuen in de armoedeval terecht zijn gekomen, vanwege de onmogelijkheid om nieuw, fatsoenlijk werk te vinden. Maar door de dubbele crisis zijn ook groeiende systemische en structurele problemen aan het licht gebracht (door 14% vermeld), zoals onduurzame overheidsfinanciën, en veranderingen in de samenstelling van de economie en demografische veranderingen. Misschien is de veelgenoemde uitdaging van de bestrijding van armoede onder kinderen wel het meest onrustbarend (door 36% vermeld), met name het gevaar dat dit tot een zichzelf in stand houdende armoedespiraal leidt, waar arme kinderen levenslang in vast komen te zitten. Soort programma's en acties dat wordt uitgevoerd en soort op te zetten partnerschappen De lokale en regionale overheden erkennen de multidimensionele effecten van armoede en richten hun aandacht naast het verbeteren van de huisvesting met name op de bestrijding van armoede onder kinderen en de gevolgen ervan. In programma's voor gezinnen of éénoudergezinnen wordt gezorgd voor (subsidies voor) kinderopvang, directe financiële ondersteuning, hulp bij huisvesting, onderwijs en arbeidsbemiddeling voor ouders. De lokale en regionale overheden werken ook aan geïntegreerde oplossingen voor problemen waar andere kwetsbare groepen mee worden geconfronteerd, zoals arbeidsbemiddeling, met name voor jonge volwassenen, steun aan immigranten, aan mensen met een handicap, mensen met weinig of geen beroepskwalificaties, schooluitvallers, lage-inkomensgezinnen met kinderen en aan daklozen. In de meeste gevallen werken de lokale en regionale overheden samen met de nationale overheid (verticale partnerschappen) en/of met andere lokale stakeholders zoals non-profitorganisaties, bedrijven, en verschillende instanties 3

6 (horizontale partnerschappen) (100% van de respondenten). Deze samenwerking gaat van formeel afgesloten overeenkomsten tot informele en min of meer regelmatige vormen van samenwerking. Naast de wettelijk geregelde samenwerking (middelen van de nationale overheid voor maatregelen op lokaal niveau), zijn de partnerschappen meestal gebaseerd op gemeenschappelijke belangen of uitdagingen, op de noodzaak om de krachten en/of de kennis te bundelen, en om de veelzijdige aspecten van het armoede- en uitsluitingsvraagstuk op een gecoördineerde manier aan te pakken. Daarnaast antwoordde 28% van de respondenten dat er meer samenwerking nodig is tussen de verticale overheidsniveaus. De rol van culturele integratie en deelname Het EPAPSE draagt bij tot de doelstelling van Europa 2020 om een meer inclusieve samenleving te worden. 2 Het bereiken en integreren van arme en gemarginaliseerde leden in de samenleving levert derhalve een belangrijke bijdrage tot het verwezenlijken van deze doelstelling. Er kan worden geconstateerd dat de lokale en regionale overheden zich actief inzetten om culturele, educatieve en gemeenschapsvormende activiteiten aan te bieden aan hun inwoners (94% van de respondenten). Deze activiteiten worden vaak gefinancierd met overheidsmiddelen (zie conclusies over fondsen hieronder) en zijn bestemd voor kwetsbare bevolkingsgroepen. Velen doen dit door gratis of gesubsidieerde toegangskaartjes voor activiteiten in hun gemeente of regio te verstrekken (56%).. Maar de door de lokale en regionale overheden genoemde activiteiten omvatten ook stads- of gemeentelijke festivals, toegang tot sport- en vrijetijdsactiviteiten, evenementen rond (historisch) erfgoed en film- of radioprogramma's. Lokale en regionale overheden die Roma huisvesten hebben soms specifieke culturele programma's gecreëerd of gesteund om hen beter te integreren in de samenleving, om bewustzijn te creëren en om de stigma's weg te nemen die historisch gezien met deze gemeenschap verbonden zijn (3 van de 3 respondenten). Rol van het pakket sociale investeringen Het pakket sociale investeringen (PSI) 3 biedt richtsnoeren voor de lidstaten over de vraag hoe ze de EU-financiële steun het beste kunnen gebruiken, met name uit het Europees Sociaal Fonds, en de doelstellingen kunnen verwezenlijken. Met het PSI wordt ernaar gestreefd om de huidige en toekomstige activiteiten van mensen te versterken en om hun capaciteiten om deel te nemen aan de 2 EUROPA 2020 Een strategie voor een slimme, duurzame en inclusieve groei, COM(2010) 2020 final, Brussel, : p Meer informatie over PSI is te vinden op: 4

7 samenleving en de arbeidsmarkt te verbeteren. De Europese Commissie zal de resultaten van de sociale zekerheidsstelsel van de afzonderlijke lidstaten nauwgezet volgen via het Europese semester en zal, waar nodig, specifieke landenaanbevelingen formuleren. Er zijn grosso modo drie reacties op het belang van het PSI voor de lokale en regionale overheden: Het is een bevestiging van het werk van de lokale en regionale overheden en wordt over het algemeen gezien als relevant (50%); Het is nog te nieuw om het nut of de waarde ervan te kunnen beoordelen (19%); Het heeft nog geen onmiddellijk effect op hun werk (14%) Soms is het PSI niet relevant voor het werk van de lokale en regionale overheden, omdat het geen echte wijziging voorstelt in de denkwijze over sociale bescherming (6%); De sterke en zwakke kanten van het vlaggenschipinitiatief EPAPSE Uit het onderzoek blijkt dat het Platform het multidimensionele karakter van armoede en sociale uitsluiting in aanmerking neemt, zoals blijkt uit de opsomming van de sterke en zwakke kanten in de volgende tabel (deel a. over de sterke, en deel b. over de zwakke kanten). Een van de door velen erkende sterke kanten is dat het Platform meer zichtbaarheid geeft aan het armoedevraagstuk, duidelijkheid en een meer gecoördineerde benadering (horizontaal en verticaal) biedt voor de aanpak van armoede. Wat de zwakke kanten betreft, gaat de kritiek voornamelijk in op de tenuitvoerlegging van het Platform, de dubbelzinnigheid van de NHP's, het gebrek aan middelen, de verschillen in nationale en lokale prioriteiten en het gebrek aan coördinatie, en het ontbreken van begrotingssteun voor het Platform of de Europa 2020-strategie. Verder wordt het als belangrijk gezien om regelmatig de vooruitgang te monitoren ten aanzien van de Europa doelstellingen. 5

8 a) Sterke kanten Vereenvoudiging en betere afstemming op het sociaal beleid, goede structurering van de vraagstukken en duidelijke weergave van de prioriteiten en de maatregelen Goede link tussen de EU- en decentrale programma's en linken met de horizontale en verticale samenwerking, ook met andere stakeholders (ngo's, bedrijfsleven, enz.) Groter bewustzijn rond armoede en sociale uitsluiting, meer zichtbaarheid ook voor Roma-vraagstukken, kinderarmoede, dakloosheid en andere kwesties die de meest kwetsbare bevolkingsgroepen treffen. Erkenning van de noodzaak om te innoveren en om nieuwe programma's en maatregelen ten uitvoer te leggen. De eerste keer dat er een numerieke index in het EU-beleid wordt opgenomen ter meting van armoede en sociale uitsluiting. Versterking van maatregelen om de sociaal uitgeslotenen te integreren Erkenning van de multidimensionaliteit van armoede en sociale uitsluiting Een groot aanbod van goede praktijken en andere informatie is nu beschikbaar dankzij de vereisten inzake verslaggeving b) Zwakke kanten Probleem bij de tenuitvoerlegging van het Platform (NHP te vaag, gebrek aan middelen, verschillen in nationale en lokale prioriteiten, complexiteit van de programma's en gebrek aan coördinatie, geen opname van begrotingssteun in het Platform of in de Europa 2020-strategie) Noodzaak voor voortdurende monitoring en evaluatie, betere en veelomvattendere indicatoren, en erkenning van de multidimensionaliteit van armoede en sociale uitsluiting Te weinig aandacht gegeven aan specifieke, individuele vraagstukken: - Verbetering van de financiële situatie van de armen - Aanzetten tot economische groei die banen creëert en daardoor één van de hoofdoorzaken van armoede aanpakken - Aandacht voor werkende armen vergroten - De waarde van preventieve actie erkennen Frequentie Frequentie (individuele kwesties opgesomd) 6

9 Het ontbreekt aan onmiddellijke impact en maatregelen in het 1 Platform Gebrek aan zichtbaarheid van het EU-beleid bij instanties die 1 zich bezighouden met armoede en sociale uitsluiting Tabel 3: Samenvatting van de in het onderzoek vermelde sterke en zwakke kanten Vooral de bijdrage van het Europees Sociaal Netwerk (ESN) 4 is bijzonder nuttig om de sterke en zwakke kanten van het initiatief te zien, omdat hierin standpunten zijn opgenomen van een hele reeks van zijn leden. Het ESN geeft met name aan dat er tussen de lidstaten onderling en soms zelfs binnen een lidstaat zelf grote verschillen bestaan tussen de beschikbare sociale programma's en diensten. Hetzelfde geldt voor de toegang tot diensten en informatie voor degenen die het nodig hebben. De EPAPSE is niet specifiek opgezet om deze verschillen aan te pakken, maar reikt eerder een overkoepelende strategie aan voor maatregelen waarvoor op lokaal en regionaal niveau aanpassing noodzakelijk is. Weergave in de nationale hervormingsprogramma's van de behoeften van de lokale en regionale overheden om armoede en sociale uitsluiting te bestrijden en de bijdrage die de lokale en regionale overheden kunnen leveren aan de formulering ervan. Het NHP wordt door 28% van de respondenten gezien als een instrument dat op een adequate manier inspeelt op de behoeften van de lokale en regionale overheden t.a.v. de kwesties die centraal staan bij het EPAPSE. Kritiek betrof het feit dat de focus te beperkt is (hoofdzakelijk op scheppen van banen, 3%), te vaag in zijn beleid en doelstellingen (6%), gebaseerd op abstracte beleidsoverwegingen i.p.v. lokale realiteiten (3%), gebrek aan erkenning van de lokale en regionale verschillen (8%) (en niet toereikend om extra begeleiding te bieden en informatie inzake financiële steun te geven (3%). De lokale en regionale overheden zouden over het algemeen een grotere invloed op het opstellen van het NHP willen hebben, ookal hebben 31% van de respondenten direct of indirect of op zeer beperkte wijze invloed kunnen uitoefenen. Een dergelijke deelname zou ertoe kunnen bijdragen dat de maatregelen en de programma's lokale behoeften en realiteiten weerspiegelen en de passende maatregelen bevatten waardoor de vooruitgang kan worden gevolgd. 14% van de respondenten gaven aan dat ze geen kans hadden gehad om een bijdrage te leveren. Beschikbare fondsen en impact van de bezuinigingsmaatregelen 4 ESN is een onafhankelijk netwerk van lokale openbare sociale diensten in Europa, opgericht in Het heeft nu meer dan 90 leden in 30 landen. Voor meer informatie: 7

10 Slechts voor ong. 50% van de respondenten speelden de EU-structuurfondsen een rol in de budgetten voor programma's en maatregelen inzake het Platform voor armoede en sociale uitsluiting. 36% van de respondenten hebben uitgelegd dat hun maatregelen worden gefinancierd via een combinatie van lokale en/of regionale, EU en in sommige gevallen particuliere fondsen, maar met verschillende afhankelijkheidsniveaus. De economische malaise heeft invloed gehad op de ruimte die de meeste lokale en regionale overheden hadden om de bestaande programma's te financieren en om nieuwe te ondersteunen die nodig zijn vanwege de groeiende armoede en sociale uitsluiting. 11% antwoordde dat de bezuinigingen (nog) niet hebben geleid tot beperkingen of financiële problemen bij het bestrijden van armoede en sociale uitsluiting. De hoofdconclusie inzake de financiële middelen is dat sociale en armoedebestrijdingsprogramma's over het algemeen multidimensionaal en voor de lange termijn zijn opgezet, hetgeen betekent dat het succes ervan sterk afhangt van consequente planning en stabiele financiële ondersteuning, twee zaken die door de voortdurende economische crisis en de bezuinigingsmaatregelen onder druk komen te staan. Rol van en mogelijke wijzigingen op de aanstaande partnerschapsovereenkomst De op handen zijnde partnerschapsovereenkomst wordt als een kans gezien om de rol, zichtbaarheid en horizontale erkenning van armoedevraagstukken in EUbeleid te versterken. Maar de overeenkomst wordt nog niet voldoende erkend of begrepen. Vijf respondenten konden de vraag niet beantwoorden. De wijzigingen die op deze overeenkomst worden voorgesteld, kunnen verdeeld worden in wijzigingen inzake inhoud en inzake middelen: Inhoud : Het EPAPSE zou beknopt moeten zijn en de doelstellingen zouden specifiek en meetbaar moeten zijn op zowel macro als micro niveau voor lokale overheden. Het EPAPSE zou elk jaar geëvalueerd en herzien moeten worden. De dwarsverbanden en gemeenschappelijke kenmerken van het EPAPSE en andere vlaggenschipinitiatieven dienen zichtbaarder te worden gemaakt, met name de initiatieven inzake Nieuwe vaardigheden en banen en Jeugd in beweging. Ook in dit verband is er behoefte aan een grotere erkenning dat armoede en sociale uitsluiting de groei beïnvloeden en dat deze vraagstukken niet als losstaand hiervan worden gezien. Er zou daarentegen een directe link moeten bestaan tussen het streven om mensen te bevrijden van armoede en sociale uitsluiting en de groei en economische doelstellingen van de EU en de nationale overheden. 8

11 Meer bekendheid geven aan het EU-beleid in deze sector, ook op lokaal en regionaal niveau. Een betere coördinatie van het optreden van de EU en de lidstaten zodat de regionale verschillen tussen de lidstaten beter zichtbaar worden en er ook een bredere waaier van oplossingen kan worden geboden. Preventiemaatregelen in het EPAPSE opnemen. Financiering: Meer middelen voor armoedebestrijding opnemen, aangezien dit een lange-termijn, multidimensioneel streven betreft, dat ondermijnd wordt (i) bezuinigingsmaatregelen, (ii) begrotingsonzekerheid, en (iii) moeilijkheden om middelen en informatie te vinden voor diegenen die er behoefte aan hebben. De echte impact van de economische malaise en van de beperkte budgetten van de lokale overheden erkennen en aan de kaak stellen, die immers een nefast effect kunnen hebben op de resultaten ervan. De financieringsmechanismen voor de EU-structuurfondsen vereenvoudigen en op elkaar afstemmen en ervoor zorgen dat meerdere financieringsbronnen tegelijkertijd kunnen worden aangesproken. Dit zijn belangrijke bronnen voor financiële steun voor maatregelen in het kader van dit initiatief. Ervoor zorgen dat het initiatief en de bijbehorende maatregelen meer bekendheid krijgen in de lidstaten. Duidelijk moet zijn welke instellingen in een land verantwoordelijk zijn voor uitvoering van maatregelen van elk van de initiatieven. Zorgen voor een eenvoudiger systeem voor de aanvraag van subsidies en voor eenvoudigere boekhoudprocedures. 9