SCHOON GENOEG VAN ZWERFAFVAL? Lespakket voor groep 5&6 Handleiding

Transcriptie

1 SCHOON GENOEG VAN ZWERFAFVAL? Lespakket voor groep 5&6 Handleiding 1

2 Inhoudsopgave Inleiding 3 1. Doel 4 2. Doelgroep 4 3. Relatieschema 5 4. Opbouw van de lescyclus 6 Lesbrief 1 Rommel in Rotjeknor 7 Lesbrief 2 School Schouw 9 Lesbrief 3 Schoon Genoeg!? 12 Lesbrief A Waar moet het naartoe? 14 Lesbrief B Het Stellingen Spel Materialenlijst Tips & Links 17 2

3 Inleiding Een schone stad is een fijne stad om in te wonen, werken en spelen. De gemeente Rotterdam ruimt daarom jaarlijks ton in de stad op. Een flinke kostenpost van zo n 39 miljoen euro. Belangrijk dus, dat naast de gemeente ook Rotterdammers bijdragen om hun stad schoon te houden! Het Rotterdamse offensief tegen zwerfafval richt zich daarom op het betrekken van Rotterdammers bij het schoonhouden van hun stad, onder andere door het belonen van goed gedrag, voorlichting en educatie. Het lespakket Schoon Genoeg van Zwerfafval? is ontwikkelt in samenwerking met Schone Stad en Natuur- & Milieueducatie als onderdeel van het Rotterdamse offensief tegen zwerfafval. Het lespakket is bedoeld voor leerlingen van groep 5 & 6 van het basisonderwijs in Rotterdam en helpt leerlingen zich bewust te worden van de oorzaken en gevolgen van zwerfafval in de stad. Het lespakket sluit aan op het eigen handelen van de leerlingen en draagt bij aan de waarden- en meningsvorming van de leerling; vindt uw groep de stad schoon genoeg of hebben ze schoon genoeg van zwerfafval? Veel plezier met het lespakket! Colofon: Dit lespakket is ontwikkelt door Natuur- en Milieueducatie (NME) van de Gemeente Rotterdam in opdracht van Schone Stad van de gemeente Rotterdam. Onderdelen van dit lespakket zijn geïnspireerd op, of overgenomen uit, het lespakket Doe ff gewoon, houd je buurt schoon van Utrecht Natuurlijk. Illustraties door Studio Westkaap, Rotterdam Gemeente Rotterdam, 2016 Illustraties, onderdelen en opdrachten uit dit lespakket mogen zonder schriftelijke toestemming van de gemeente Rotterdam nie t worden overgenomen, gekopieerd, gebruikt, doorverkocht of aangepast door derden. 3

4 1. Doel Na het doorlopen van dit lespakket hebben de leerlingen een aantal doelstellingen op het gebied van kennis, houding en vaardigheden rondom het thema afval bereikt: - Kennis: o De leerlingen kunnen benoemen wat zwerfafval is o De leerlingen kunnen een beschrijving geven van oorzaken en gevolgen van zwerfafval op straat o De leerlingen kunnen ten minste 3 soorten natuurlijk afval en 3 soorten menselijk afval benoemen en het verschil tussen menselijk en natuurlijk afval uitleggen - Vaardigheden: o De leerlingen kunnen omschrijven wat een schouw is en kunnen een simpele schouw voor hun eigen schoolomgeving en thuisomgeving uitvoeren - Houding & waarde vorming: o De leerlingen kunnen een mening formuleren over het onderwerp zwerfafval en deze mening onderbouwen met een argument o De leerlingen zijn vanuit hun intrinsieke motivatie bereid om een keuze te maken op het gebied van zwerfafval (geen afval meer op straat gooien of afval op straat opruimen) 2. Doelgroep Dit lespakket is bedoeld voor leerlingen van groepen 5 & 6 van Rotterdamse Basisscholen. 4

5 3. Relatieschema AFVAL Natuurlijk afval -Bladeren -Takken -Vruchten (kastanje, eikel, dennenappel etc) -Poep Menselijk afval -Huishoudelijk (blik, papier, plastic, glas, textiel, frituurvet etc) -Groente- fruit- en tuinafval (GFT) -Grofvuil -Industrieel afval -Klein Chemisch Afval (KCA) -Bouw/sloop afval GEVOLGEN vervuiling van de natuurlijke leefomgeving van mens, dier & plant Door NATUUR Door MENS VERWERKING Biologische kringloop; afval = voedingsstof Technische Kringloop; afval = grondstof Verbranden Storten Groei Recyclen Voedingsstof Natuurlijk afval Menselijk afval Grondstof Afbraak door natuurlijke organismen (bacteriën en schimmels) Waar zorgt de GEMEENTE voor? -Bieden van voorzieningen om afval aan te bieden (containers, glasbak, plasticbak, milieupark etc) -Ophalen afval op/van de voorzieningen Productie Wat kan IK doen? -Afval naar juiste voorziening brengen -Afval op straat vermijden -Afval zo veel mogelijk scheiden -Eigen afval verminderen Bijdragen aan 5

6 4. Opbouw van de lescyclus 4.1. Schematisch overzicht opbouw lescyclus Les 1 Rommel in Rotjeknor A Les 2 School Schouw B Les 1 Schoon genoeg? 4.2 Uitleg opbouw lescyclus Deze lescyclus bestaat uit 3 lessen van 60 minuten. 1. Les 1 Rommel in Rotjeknor 2. Les 2 De School Schouw 3. Les 3 Schoon genoeg? Tijdens les 1 maken de leerlingen kennis met het begrip zwerfafval. Ze ontdekken wat zwerfafval is, hoe zwerfafval veroorzaakt wordt en welke (nadelige) gevolgen zwerfafval kan hebben op mens, dier en natuur. Tijdens les 2 gaan de leerlingen op onderzoek uit. Zij verkennen hun eigen schoolomgeving en brengen in kaart hoe schoon deze omgeving is. Aan het eind van deze les vormen de leerlingen zich hierover een mening. Zij hebben schoon genoeg van het zwerfafval in hun buurt of zij vinden hun buurt wel schoon genoeg. Zij maken met de groep een keuze in wat zij bereid zijn te doen aan zwerfafval in hun buurt. Tijdens les 3 brengen de leerlingen hun keuze uit les 2 tot uitvoer. Zij kiezen of voor een schoonmaakactie om de omgeving schoner te maken of voor een afspraak om de omgeving zo te houden zoals deze is. Daarnaast zijn er twee verdiepende lessen van 60 minuten. A. Verdiepende les A Waar moet het naartoe? B. Verdiepende les B Het stellingenspel De verdiepende les A is optioneel in te zetten als vervolg op les 1 Rommel in Rotjeknor. De verdiepende les B is optioneel in te zetten als vervolg op les 2 De School Schouw Tijdens de verdiepende les A gaan de leerlingen uitzoeken waar je verschillende soorten afval kan inleveren en waar in hun eigen buurt deze inleverpunten zijn. Tijdens de verdiepende les B wordt via een stellingenspel verder ingegaan op het formuleren van een mening over zwerfafval. Het stellingenspel bestaat uit weetjes en feitjes over zwerfafval. Respect hebben voor elkaars mening en het leren formuleren van een argument om een mening te onderbouwen staan hierbij centraal Lesbrieven Hieronder volgen de lesbrieven van les 1, les 2, les 3 en verdiepende lessen A en B. De powerpointpresentatie Schoon Genoeg Van Zwerfafval? leidt u stap voor stap door de lessen heen. 6

7 LESBRIEF 1 ROMMEL IN ROTJEKNOR Doelstelling(en): Aan het einde van deze les: - Kunnen de leerlingen benoemen wat (zwerf)afval op straat is - Hebben de leerlingen kennis gemaakt met de oorzaken en gevolgen van (zwerf)afval - Kunnen de leerlingen het onderscheid maken tussen natuurlijk afval en menselijk afval Lesopbouw: - Introductie Rommel in Rotjeknor (20 minuten) - Opdracht Op de plaat, in mijn straat? (20 minuten) - Afsluiting De natuur ruimt op? (20 minuten) Introductie Rommel in Rotjeknor (20 minuten) Nodig: Powerpoint presentatie Schoon genoeg van Zwerfafval, 8 vertelplaten Rommel in Rotjeknor, digitale vertelplaat Rommel in Rotjeknor Open de powerpointpresentatie. De presentatie leidt u door de les heen. Wat weet jij al? Voorkennis activeren met een associatieslang (5 minuten): Kort spel waarbij u start met het woord afval en de leerlingen om de beurt een woord opnoemen dat zij met afval associëren. Schrijf de woorden op. In les 3 kunt u dit spel herhalen en de associaties vergelijken met les 1. Denken-delen-uitwisselen (10 minuten): Verdeel de klas in groepen van 4 a 5 leerlingen. Ieder groepje krijgt een praatplaat Rommel in Rotjeknor. Geef de leerlingen de opdracht om een paar minuten stil (zelfstandig) naar de plaat te kijken met in hun achterhoofd de vraag wat zie ik op de plaat gebeuren? Na een paar minuten mogen de leerlingen met elkaar delen wat ze gezien hebben. Onderwijsleergesprek (5 minuten): Open de digitale vertelplaat Rommel in Rotjeknor op het digibord. Laat de leerlingen vertellen wat hen het meest is opgevallen in de plaat. Stimuleer door vragen te stellen een onderwijsleergesprek waarin naar voren komt om hoe de leerlingen aankijken tegen wat zij op de plaat zien en wat zij daarvan vinden. Het gevoel staat hierbij centraal. Wat heb je gezien? Heb jij iets anders gezien dan je klasgenoot. Ben je anders naar de plaat gaan kijken na het uitwisselen met je klasgenoot? Wat is je opgevallen? Wat vind je daarvan? Hoe voel jij je daarbij? Wat is herkenbaar voor jou in jouw eigen omgeving? Wat maakt je verdrietig, boos, of blij op de plaat? Etc. Het wordt duidelijk tijdens het gesprek dat afval op straat oorzaken en gevolgen kan hebben. Er wordt dieper ingezoomd op een aantal karakters op de plaat en de gevolgen die zij hebben ondervonden van afval op straat Hierna wordt het onderwijsleergesprek vervolgd, wederom met gevoelsvragen. Wat zou er gebeurd zijn met persoon X? Hoe is dat gekomen? Wat heeft dat veroorzaakt? Wat vind jij daarvan? Hoe voel jij je daarbij? Wat is er gebeurd met dier Y? Hoe is dat gekomen? Wat heeft dat veroorzaakt? Wat vind jij daarvan? Hoe voel jij je daarbij? De introductieopdracht wordt afgesloten met de vraag: Vind je het afval op de plaat ook in onze straat? 7

8 Verkenning Op de plaat, in mijn straat? (20 minuten) Nodig: 8x Afval Afvinklijst, 8x potloden of pen Instructie: De introductie is afgesloten met de vraag: Vind je het afval op de plaat ook in onze straat? Om deze vraag te kunnen beantwoorden gaan de leerlingen op verkenning in de schoolomgeving. De leerlingen gaan buiten een verkenningsopdracht uitvoeren en krijgen hiervoor directe instructie. Er worden afspraken gemaakt over: - Werken in dezelfde groepjes als tijdens de introductieopdracht. - Hoe gedraag je je buiten? Tot waar mag je komen? Met welk signaal verzamelen we? Etc. Ieder groepje krijgt een Afval Afvinklijst mee met verschillende soorten afval die zij op straat zouden kunnen tegenkomen, variërend van bladafval tot plastic zakjes. De leerlingen gaan naar buiten en kruisen aan welke soorten afval ze tegenkomen. Het gaat hierbij niet om hoeveelheden, maar om de soorten afval en/of vervuiling die zij tegenkomen. Afsluiting De natuur ruimt op? (20 minuten) Nodig: Digibord, de ingevulde Afval Afvinklijsten, digitale kringloop natuur, afbraaktijdlijn Gezamenlijk ordenen & onderwijsleergesprek Samen met de leerlingen inventariseert u de soorten afval die de leerlingen op straat hebben zien zwerven. U vraagt de leerlingen na te denken over het volgende: Welk afval wordt door de natuur op straat geworpen? natuurlijk afval Welk afval wordt door de mens op straat geworpen? menselijk afval U ordent met de leerlingen de soorten afval die op straat gezien zijn in natuurlijk afval en menselijk afval in een woordkast (in de presentatie). U zult met de leerlingen conflicten tegenkomen, bijvoorbeeld: een klokhuis een appel een appelboom maar neergegooid (en niet opgeruimd) door een mens. hondenpoep een hond maar uitgelaten (en niet opgeruimd) door een mens We beschouwen al het afval dat door de mens op straat terecht is gekomen als menselijk afval. Wat gebeurt er met menselijk afval wat op straat terechtkomt? Natuurlijk afval is onderdeel van een natuurlijke kringloop en wordt door de natuur opgeruimd. Natuurlijk afval wordt omgezet in voedingsstoffen die door de natuur kunnen worden opgenomen. U kunt op het digibord de natuurlijke kringloop laten zien. Kan via de natuurlijke kringloop al het zwerfafval worden opgeruimd? Laat de Afbraaktijdlijn zien op het digibord. Conclusie: Het gevolg: Nee, de natuur kan niet al het afval (snel) opruimen (blik, glas, papier, plastic). Dit afval gaat zwerven Zwerfafval Consequenties Sluit het onderwijsleergesprek af met open vragen: - Wat is je het meest opgevallen? - Hoe denk je nu over afval op straat? - Hoe zou het zijn als de straten, speelveldjes en speelpleinen altijd schoon waren? Optioneel: verdiepende les A Waar moet het naartoe? (60 min). Zie Lesbrief A. 8

9 LESBRIEF 2 DE SCHOOL SCHOUW Doelstelling(en): Aan het einde van deze les: - Weten de leerlingen wat (zwerf)afval op straat is - Kunnen de leerlingen d.m.v. een schouw de stand van zaken rondom (zwerf)afval in hun eigen directe leefomgeving in kaart brengen - Vormen de leerlingen zich een mening over (zwerf)afval in hun eigen leefomgeving Lesopbouw: - Introductie en opdracht School Schouw (30 minuten) - Verwerking School Schouw (10 minuten) - Afsluiting Schoon genoeg? (20 minuten Introductie & buitenopdracht School Schouw (30 minuten) Nodig: Powerpoint presentatie Schoon genoeg van Zwerfafval, 8x schouw formulier, 8x potloden Onderwijsleergesprek: Het onderwijsleergesprek heeft als doel terug te kijken naar de vorige les en erachter te komen wat er bij de leerlingen is blijven hangen. Blik kort terug op de vorige les Rommel in Rotjeknor. Tijdens deze les hebben de leerlingen gezien dat er verschillende soorten afval zijn; natuurlijk en menselijk afval. Menselijk afval dat niet vergaat, gaat zwerven en noemen we zwerfafval. Kijken ze anders naar afval op straat? Valt het afval op straat hen meer op? Hebben ze in hun eigen buurt de containers zien staan om glas, plastic of kleding in te leveren? Vorige les hebben de leerlingen buiten gekeken welke soorten afval ze tegen kwamen. Vandaag gaan de leerlingen kijken hoeveel zwerfafval in de eigen (school)omgeving te vinden is. Dat doen de leerlingen met behulp van een schouw van de schoolomgeving (School Schouw). Directe instructie: Verdeel de klas in groepjes. Maak afspraken met de leerling over hoe zij zich buiten gedragen, op welke plaatsen zij mogen komen etc. Leg uit hoe de school schouw werkt. Deel de reflectiehesjes uit. De leerlingen zijn zo goed zichtbaar buiten. De school schouw: Ieder groepje krijgt een schouwformulier mee. Ieder groepje kijkt op 3 plaatsen in de buurt specifiek naar de aanwezigheid van zwerfafval, namelijk: 1. Op de bestrating; bv. de tegels op het schoolplein of de stoep 2. In grasland; bv. trapveldje, grasstrook 3. Bij de bosjes; bv. tussen de struiken langs de stoep Op het schouwformulier staan voor iedere plek (bestrating, gras, bosjes) 5 foto s. De foto s geven aan hoeveel vervuiling er te zien is. Bij iedere foto staan punten. Als de leerlingen zich een goed beeld hebben gevormd, kruisen zij voor ieder van de 3 plekken bestrating, gras en bosjes steeds 1 foto aan die de mate van vervuiling het meest weergeeft. Ieder groepje komt dus terug met 3 cijfers. Grasland Bosjes 3 punten 5 punten 9

10 Wat is een schouw? Een schouw is een hulpmiddel wat door volwassenen wordt gebruikt om te beoordelen hoe schoon de omgeving is. Hoe schoon de omgeving is wordt uitgedrukt in punten. Een hoge score betekent een zeer schone leefomgeving met weinig tot geen vervuiling. Een lage score betekent een vervuilde leefomgeving. Hoe werkt de schouw in deze les? De leerlingen gaan in groepjes buiten aan de slag. Ieder groepje kijkt op 3 plaatsen in de buurt specifiek naar de aanwezigheid van zwerfafval, namelijk: 4. Bestrating, bv de tegels op het schoolplein of de stoep 5. Grasland, bv trapveldje, grasstrook 6. Bosjes, bv tussen de struiken langs de stoep De groepjes mogen allemaal een ander stukje bestrating kiezen, een ander stukje grasland en een ander stukje bosjes. Op het schouwformulier staan voor iedere plek (bestrating, gras, bosjes) 5 foto s. De foto s geven aan hoeveel vervuiling er te zien is. Foto 1 toont geen vervuiling en is heel schoon; 5 punten Foto 2 toont weinig vervuiling is vrij schoon; 4 punten Foto 3 toont matige vervuiling en is niet schoon; 3 punten Foto 4 toont veel vervuiling; 2 punten Foto 5 toont extreem veel vervuiling; 1 punten De leerlingen kruisen voor ieder van de 3 plekken bestrating, gras en bosjes de foto aan die de mate van vervuiling het meest weergeeft. Ieder groepje komt dus terug met 3 cijfers, bijvoorbeeld: Bestrating 1 punten Grasland 3 punten Bosjes 5 punten De puntentelling: Tel alle punten van de groepjes voor bestrating op. Tel alle punten van de groepjes voor grasland op. Tel alle punten van de groepjes voor bosjes op. Verwerk de cijfers in de digitale tabel (zie onderstaande voorbeeld) Min Max Bestrating Gras Bosjes Groepje Groepje Groepje Groepje Groepje Etc. Totaal Als we uit gaan van 4 groepjes in de klas, dan is 4 het minste aantal punten wat op een plek gescoord kan worden (alle groepjes gaven 1 punt). De omgeving is extreem vervuild en verre van schoon. Bij 4 groepjes is 20 is het meeste aantal punten wat op een plek gescoord kan worden (alle groepjes gaven 5 punten). De omgeving is brandschoon. Dus hoe hoger het aantal punten, hoe schoner de omgeving. Voor 5 groepjes is 5 punten minimaal (alle groepjes gaven 1 punt) en 25 punten maximaal (alle groepjes gaven 5 punten). Voor 6 groepjes is 6 punten minimaal (alle groepjes gaven 1 punt) en 30 punten maximaal (alle groepjes gaven 5 punten). In bovenstaande voorbeeldtabel (waarbij maximaal 25 punten per plek kan worden gescoord met 5 groepjes) is te zien dat de categorie bosjes bijna een maximale score heeft (22 van de 25). Dit betekent dat er zeer weinig tot geen vervuiling is aangetroffen en het bij de bosjes heel schoon is. De bestrating is daarentegen met een score van slechts 7 punten, niet zo schoon en erg vervuild. 10

11 Verwerking School Schouw (10 minuten) Nodig: digitale tabel schouw (in de presentatie) Voorbeeld: Bestrating Gras Bosjes Groepje Groepje Groepje Groepje Groepje Etc. Totaal De scores van ieder groepje worden zijn de tabel opgenomen. Ieder groepje krijgt de gelegenheid om kort iets te vertellen over hun bevindingen en ervaringen tijdens de schouw. Bekijk de drie totaalscores met de klas. Zitten de scores aan de hoge kant, of aan de lage kant? Kunnen alle groepjes zich vinden in de totaalscore? Komt het redelijk overeen met wat zij hebben gezien? Welke van de plekjes bestrating, gras en bosjes scoort het meeste punten? Welke het minst? Extra Uitleg van de scores: Bij 4 groepjes is 4 punten het minste wat op een plek gescoord kan worden (alle groepjes gaven 1 punt). De omgeving is extreem vervuild en verre van schoon. Bij 4 groepjes is 20 is het maximale aantal punten wat op een plek gescoord kan worden (alle groepjes gaven 5 punten). De omgeving is brandschoon. Afsluiting Schoon genoeg? (20 minuten) In deze afsluiting gaan leerlingen hun mening vormen. In les 1 hebben de leerlingen geleerd wat zwerfafval is en welke gevolgen zwerfafval kan hebben. In les 2 hebben de leerlingen hun eigen omgeving bekeken en gescoord hoe schoon (of vervuild) de omgeving is. Wat vinden de leerlingen nu van de scores? Hoe schoon is de schoolomgeving? Welke gevolgen van het zwerfafval in hun schoolomgeving zien zij? Kan het in de omgeving schoner? Of is het schoon genoeg? Wat zouden de leerlingen bereid zijn om zelf te doen? Zelf geen afval meer op straat gooien? Een schoonmaakactie om de rommel op te ruimen? Sluit af met een klassikale keuze voor les 3: Keuze 1: we gaan de schoolomgeving schoner maken. Keuze 2: we gaan de schoolomgeving net zo schoon houden als het nu is. TIP: Geef een schouwformulier aan de leerlingen mee zodat zij ook hun thuisomgeving kunnen beoordelen. Optioneel: Verdiepende les B Het stellingenspel (60 min). Zie lesbrief B. 11

12 LESBRIEF 3 SCHOON GENOEG!? Doelstelling(en): Aan het einde van deze les: - Kunnen leerlingen hun mening onderbouwen met een argument - Hebben de leerlingen bijgedragen aan een schone schoolomgeving (keuze 1) - Zijn de leerlingen vanuit hun intrinsieke motivatie bereid om geen afval op straat te gooien (keuze 2) Lesopbouw: - Introductie Keuzeopdracht (10 minuten) - Keuze opdracht 1 of 2 (30 minuten) - Afsluiting Wat weet jij nu? (20 minuten) Introductie (10 min) Nodig: Powerpoint presentatie Schoon genoeg van Zwerfafval Blik kort terug op de vorige les. Wat hebben de leerlingen van deze les onthouden? Hebben zij de schouw in hun thuisomgeving uitgevoerd? Welke resultaten zagen ze in hun thuisomgeving? Benoem de keuze die de klas gemaakt heeft. Keuzeopdracht 1 Schoonmaakactie (30 minuten) De klas heeft gekozen om de schoolomgeving op te ruimen. Nodig: 40x Hesjes, 20 x papierknijpers, 10 paar werkhandschoenen, rol vuilniszakken, 8 ringen Directe instructie: - Leg uit hoe de leerlingen zich buiten gedragen. - Geef aan waar de leerlingen mogen komen - Geef aan wat de leerlingen mogen opruimen. dat leerlingen afval alleen met de knijper mogen oprapen en eventueel gevaarlijke voorwerpen laten liggen (bv. naalden of glas). - Deel de reflectiehesjes uit. - Maak groepjes van 4: o 1 leerling draagt de ring met de vuilniszak. o 1 leerling draagt handschoenen om afval op te rapen. o 2 leerlingen hebben een knijper om afval op te knijpen. - Na 5-10 minuten kunt u taken laten rouleren, zodat iedere leerling een keer met een knijper heeft geoefend. Heeft u een afvalstation in de buurt, of de mogelijkheid om afval gescheiden weg te brengen? Laat leerlingen dan de elementen plastic, papier, glas, rest gescheiden ophalen. Bedank de leerlingen na afloop voor hun inzet met de schoonmaakactie. 12

13 Keuzeopdracht 2 Let s make a deal (30 minuten) De klas heeft gekozen om de schoolomgeving zo schoon te houden als het nu is. Dat betekent niet extra opruimen, maar zelf ervoor zorgen dat er ook geen vuil meer bij komt! Tijdens deze opdracht bepalen de leerlingen in groepjes wat ze bereidt zijn te doen om hun omgeving minstens zo schoon te houden als het nu is. De leerlingen proberen met elkaar (en zichzelf) een deal te sluiten. Nodig: 8x placemat Opdracht: Verdeel de leerlingen in groepjes van maximaal 4. Ieder groepje krijgt een placemat. Op het placemat staan vakjes; 4 vakjes aan de zijkanten en 1 groen vak in het midden. Iedere leerling neemt voor zichzelf 5 minuten om na te denken wat hij/zij zelf voor ideeën heeft om de omgeving schoon te houden. Wat ben ik zelf bereid te doen? Daarna bespreken de leerlingen gedurende 10 minuten hun ideeën met elkaar. Luisteren, afwegen, overleggen zijn belangrijke vaardigheden hierin. De laatste opdracht is let s make a deal! Kunnen de leerlingen tot één gezamenlijke afspraak komen in hun groepje om hun eigen leefomgeving schoon te houden? Deze schrijven zij in het middelste groene vak op. Verwerking: Als alle groepjes een gezamenlijke afspraak hebben opgeschreven, mogen zij hun afspraak kort aan de rest van de klas presenteren. Stel vragen over het proces en de afspraak, zoals: Hoe is het groepje tot deze afspraak gekomen? Verliep dat moeizaam of heel vlot? Werd er goed geluisterd en overlegd? Waar liep het groepje tegen aan? Zijn er groepjes met eenzelfde afspraak? Hoe lang gaan de leerlingen proberen zich aan de afspraak te houden? Wat als iemand zich niet aan de afspraak houdt? Hoe gaan we daar mee om? De leerlingen kunnen het groene vak van de placemat met de afspraak uitknippen en gezamenlijk op een plekje in de klas ophangen Afsluiting Wat weet jij nu? (20 min) Nodig: (Digi)bord, lijst met associatie woorden les 1 Wat weet je nu? Reflectie op kennis d.m.v. de associatieslang: - Kort spel waarbij u net als in les 1 start met het woord (zwerf)afval. De volgende leerling noemt een woord waaraan hij/zij moet denken bij het horen van het woord afval (welke associatie heb je bij het woord afval). De volgende leerlingen noemen allemaal ook een woord dat zij associëren met afval. U kunt leerlingen ook laten associëren op het woord van de leerling voor hen. Schrijf de woorden op. - Leg de woorden naast de woorden van les 1. Zijn de associaties met afval in les 3 anders dan in les 1? Is uit de associaties op te maken op welk gebied kennis of houding is verbreed? Wat hebben de leerlingen geleerd? Wat is hen het meest bij gebleven? - Maak eventueel een mindmap met het woord zwerfafval in het midden. 13

14 LESBRIEF A Waar moet het naartoe? Wanneer: Tijdsduur: Nodig: Na les 1 Rommel in Rotjeknor 60 minuten Digitale kringloop recyclen, computer (internet), 30x werkblad waar moet t naartoe?, materialen voor de reclamecampagne (pp presentatie, wit papier met stift of knutselmaterialen). De leerlingen weten na les 1 wat zwerfafval is, hoe zwerfafval op straat terecht is gekomen en wat de gevolgen kunnen zijn van zwervend afval. De leerlingen hebben ontdekt dat de natuur met name natuurlijk afval kan opruimen (de natuurlijke kringloop). Maar er is ook afval dat slecht, of zelfs helemaal niet, door de natuur wordt opgeruimd. Dit afval kan problemen opleveren voor de natuur en voor dieren. Vooral blik, glas, plastic en papier horen niet in de natuur thuis. Menselijk afval is onderdeel van een door mensen bedachte kringloop ofwel een technische kringloop (namelijk recyclen, hergebruiken). Dit afval kan in de industrie worden afgebroken tot grondstoffen die gebruikt kunnen worden om een nieuw product te maken. Maar, dan moet het wel door de mens op de juiste manier te worden opgeruimd, namelijk in de prullenbak en het liefst in de daarvoor bestemde afvalcontainers (papier in de papierbak, glas in de glasbak, groente- fruit en tuinafval in de GFT bak etc). We noemen dit afval scheiden. De opdracht: Verdeel de klas in 5 groepen: groepje plastic, groepje papier, groepje glas, groepje textiel, groepje GFT Deel het werkblad waar moet het naar toe aan de groepjes uit. De leerlingen onderzoeken in deze opdracht waar in de buurt van de school de verschillende soorten afval kunnen worden ingeleverd. De leerlingen bedenken een reclamecampagne met pakkende slogan om een door henzelf gekozen doelgroep te motiveren hun afvalsoort naar deze juiste containers te brengen. Ze mogen zelf bedenken hoe ze deze groep willen motiveren. De leerlingen presenteren hun reclamecampagne-idee aan de klas. 14

15 LESBRIEF B Het Stellingen Spel Wanneer: Tijdsduur: Nodig: Na les 2 School Schouw 60 minuten Lijst met stellingen, bordjes met EENS, ONEENS en IK WEET HET NIET Het spel: De leerlingen hebben de schoolomgeving (en thuisomgeving) geschouwd en de schouw-scores besproken. Bij dit proces is wellicht al naar voren gekomen hoe de leerlingen denken over het afval in hun omgeving. Bij dit spel gaan de leerlingen zich bewust een mening vormen over hun eigen school leefomgeving. De leerlingen krijgen van u een stelling te horen en kiezen voor een van de drie antwoorden: - Eens, - Oneens - Ik weet het niet Maak in het klaslokaal drie hoeken/plekken voor de drie antwoorden eens, oneens of ik weet het niet. Als de leerlingen het eens zijn met de stelling lopen zij naar de Eens! hoek, zijn ze het niet eens naar de Oneens! hoek. Twijfelaars gaan naar de Ik Weet Het Niet hoek. Als u niet wilt dat er rondgelopen wordt in de klas, kunt u voor de antwoorden eens, oneens en ik weet het niet ook bordjes maken die de leerlingen omhoog kunnen houden. Het is belangrijk dat iedere leerling zich veilig genoeg voelt om een eigen mening te vormen en te uiten. Benadruk dat er geen goed of fout antwoord is. Soms ben je het niet eens met de mening van een ander en dat mag Respect voor elkaars verschillende ideeën staat altijd voorop. Soms volgt na een stelling een feitje over de stelling. Als de leerlingen na dit feitje toch hun mening veranderen, mogen ze wisselen van hoek. U kunt ook af en toe een leerling vragen waarom ze het eens of oneens met de stelling zijn. Op deze wijze leren de leerlingen hun mening uit te leggen en argumenten te formuleren. Als hun argument andere leerlingen van mening doet veranderen dan mag dat en wisselen deze leerlingen van hoek. De stellingen vind u op de stellingenkaart op de volgende bladzijde. U kunt zelf bepalen hoeveel stellingen u met de leerlingen wilt behandelen. Uiteraard kunt u tussendoor ook zelf een stelling verzinnen, bijvoorbeeld over specifieke situaties bij uw schoolomgeving. De leerlingen die nog geen mening hebben kiezen een kant als zij overtuigd zijn. Benadruk dat er geen goede of verkeerde kant is. Iedereen heeft recht op een eigen mening. Het is mogelijk dat de leerlingen unaniem zijn in hun keuze. Vraag leerlingen wat zij bereid zijn om te doen om de schoolomgeving niet verder te vervuilen. Hoe zou de klas kunnen bijdragen aan een schonere schoolomgeving? Zouden zij met elkaar tot 1 afspraak kunnen komen die zij het hele schooljaar volhouden? Welke leerlingen zouden willen helpen met een opruimactie? Willen de leerlingen die het schoon genoeg vinden, toch hun klasgenoten die er schoon genoeg van hebben helpen om het nog schoner te maken? 15

16 Stellingenlijst: Stelling 1 Vraag Stelling 2 Stelling 3 Stelling 4 Stelling 5 Vraag Stelling 6 Stelling 7 Stelling 8 Vraag Stelling 9 Ik vind het wel meevallen met de hoeveelheid zwerfafval in onze schoolomgeving. Wie kan uitleggen waarom je het hier wel of niet mee eens bent? Het maakt mij niet uit als er zwerfafval op het schoolplein ligt. Verander je van mening als je zou weten dat kleine kinderen soms verkeerde/gevaarlijke dingen van straat oprapen? Ik vind het zwerfafval probleem in de hele stad ook wel meevallen. Verander je van mening als je weet dat er jaarlijks ton zwerfafval op de Rotterdamse straten te recht komt? Ik vind dat je een bananenschil in de struiken mag gooien. Verander je van mening als je zou weten dat een bananenschil er 1 tot 3 jaar over doet om te verteren? Ik vind het geen probleem om mijn kauwgom op straat te spugen. Wie kan uitleggen waarom je het hier wel of niet mee eens bent? Verander je van mening als je weet dat kauwgom er 20 jaar over doet om te verdwijnen? Verander je van mening als je weet dat sommige vogels denken dat het kauwgom voedse l is en vervolgens met hun snavel verstrikt raken in het kleverige goedje? Ik vind het geen probleem om afval op straat te gooien, dat ruimt de gemeente wel op. Verander je van mening als je wist dat het de stad Rotterdam jaarlijks 46 miljoen euro kost om zwerfafval op te ruimen en dat dat geld ook kan gaan naar b.v. betere speelvoorzieningen. Ik vind dat er meer vuilnisbakken op straat moeten komen, dan gooien mensen hun afval sneller netjes in de prullenbak. Verander je van mening als je weet dat het Nederland veel geld kost om alle openbare ruimtes schoon te houden. Hieronder valt ook het legen van de straatvuilnisbakken? Want die legen zichzelf natuurlijk niet! Wat maakt het uit als ik iets op straat gooi, iedereen doet het! Wie kan uitleggen waarom je het hier wel of niet mee eens ben? Ik vind dat mensen die afval op straat gooien een boete moeten krijgen. Wist je dat volwassenen al een boete van 140 euro kunnen krijgen (voor een 1 e overtreding) als zij afval op straat gooien? Stelling 10 Ik vind dat kinderen ook een boete moeten krijgen want ook zij mogen geen afval op straat gooien. Wist je dat jongeren van jaar ook een boete kunnen krijgen? Zij betalen een halve boete van 70 euro. Boven de 18 jaar betaal je de hele boete. Stelling 11 Vraag Stelling 12 Stelling 13 Stelling 14 Vraag Stelling 15 Vraag Stelling 16 Vraag Oud brood bij de sloot gooien is niet erg, dat is voedsel voor de eenden. Wie kan uitleggen waarom je het hier wel of niet mee eens bent? Verander je van mening als je wist dat brood eigenlijk helemaal niet zo gezond is voor eenden en dat eenden zich moeten voeden met kroos en waterdiertjes? Verander je van mening als je wist dat er soms zoveel brood op straat wordt gegooid, dat er ongedierte, zoals ratten, op af komen? Ik vind dat eenden hun eigen voedsel moeten zoeken. Verander je van mening als je wist dat eenden van nature algen, kroos en waterdiertjes eten? Dit voedsel vinden ze in het water en zit boordevol voedingsstoffen die een eend nodig heeft om ge zond en sterk te blijven. Brood lusten eenden wel, maar het bevat niet de voedingsstoffen die de eend nodig heeft om gezond te blijven. Door brood te eten, zit een eend snel vol en laat zijn natuurlijke gezonde voedsel links liggen. Gevolg is dat eenden die veel brood eten sneller ziek worden en doodgaan dan eenden die hun eigen natuurlijke voedsel eten. Ik vind het vervelend als ratten op etensresten afkomen. Wist je dat ratten slimme dieren zijn? Ze volgen de mensen omdat ze weten dat waar mensen zijn, voedsel is. Hoe meer voedselresten wij op straat laten slingeren, hoe meer ratten daar op af komen. Dat is vervelend voor mens en rat; mensen hebben last van de knaagschade van ratten en ratten kunnen ziekten overbrengen. Ratten hebben last van mensen, want als er teveel ratten zijn, dan worden de ratten gevangen en gedood. Ik vind het niet erg om af en toe afval op straat op te rapen en in de prullenbak te doen. Wie kan uitleggen waarom je het hier wel of niet mee eens bent? Verander je van mening als je weet dat een schonere omgeving ervoor zorgt dat andere mensen minder geneigd zijn om afval op straat te gooien? Terwijl een omgeving met veel zwerfafval er juist voor zorgt dat mensen denken wat maakt t uit, het is hier toch al vuil! Ik ga ervoor zorgen dat ik zelf geen afval meer op straat gooi! Wie kan uitleggen waarom je het hier wel of niet mee eens bent? Ik zeg er wat van als een van mijn vrienden afval op straat gooit. Wie kan uitleggen waarom je het hier wel of niet mee eens bent? 16

17 5. Materialenlijst Container met daarin: Handleiding Schoon genoeg van zwerfafval? 8 vertelplaten Rommel in Rotjeknor 3 A3-bladen (Eens, Oneens, Ik weet het niet) Materialenlijst 40x hesjes 40x papierknijpers 10x handschoenen Vuilniszakken Verbruiksmateriaal (na ieder gebruik aan te vullen door Schone Stad): 50x schouwformulieren (kleur) 10x afval afvinklijst (kleur) 30x werkblad waar moet het naartoe (kleur) Digitaal materiaal te vinden via U vindt hier o.a. de handleiding voor de leerkracht, de PowerPoint presentatie, de werkbladen en ondersteunend digitaal materiaal. 6. Tips & Links Alles over afval in de gemeente Rotterdam: Waar vind ik afvalcontainers voor glas, papier, textiel, GFT-afval, plastic en gewone prullenbakken in Rotterdam? Waar vind ik PIEKFIJN kringloopwinkels in Rotterdam? Afval is geld waard! Meer weten over Schoon Belonen Rotterdam? Supporter van Schoon worden? Op de volgende site lees je hoe je supporter wordt. Neem een kijkje in de webshop voor leuke (les)materialen (zowel gratis als betaalde materialen). Leuk lesmateriaal over afval, zoals een afvalquiz? Wilt u ondersteuning vanuit de Gemeente Rotterdam Publieksvoorlichting tijdens het uitvoeren van de schouw? Informeer dan naar de mogelijkheden via onderstaand adres: Publieksvoorlichting@rotterdam.nl 17