In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

Transcriptie

1 06 Brede School Houthavens te Amsterdam is multifunctioneel, flexibel en fris Monitoring energie, binnenklimaat en gebruikerstevredenheid In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

2 Voorwoord De Tender Naar Energiezuinige Scholen en Kantoren (NESK), die het toenmalige ministerie VROM in 2008 uitschreef, heeft geleid tot een aantal bijzondere Frisse Scholen. Scholen met een goed binnenklimaat en een energieprestatie, die anticipeert op toekomstige eisen. Inmiddels zijn die eisen heel concreet: bijna energieneutraal ( BENG ) vanaf De gerealiseerde scholen maken nieuwsgierig: is het binnenmilieu werkelijk fris, in hoeverre wordt energieneutraliteit al bereikt? En, heel belangrijk, zijn de gebruikers tevreden? In opdracht van RVO.nl is adviesbureau Enerdeco gestart met de monitoring van de scholen gedurende minimaal vier seizoenen. De resultaten zijn vervolgens vergeleken met de oorspronkelijke plannen en de verschillen daartussen zijn onderzocht. Ook is gekeken naar mogelijkheden om de scholen nog beter te laten presteren door kleine aanpassingen, beter beheer of onderhoud. De monitoringrapporten zijn hierdoor een belangrijke kennisbron voor een ieder die betrokken is bij de nieuwbouw en ingrijpende renovatie van scholen voor primair en voortgezet onderwijs. Deze samenvatting van het monitoringrapport van de Brede School Houthavens te Amsterdam geeft daarvan een eerste indruk. Hans Korbee Programma adviseur RVO.nl 01 MFC De Tredder te Westergeest levert per saldo zonnestroom op November BS Het Klaverblad te Amsterdam is fris en potentieel zeer energiezuinig December Focus-Huygens College te Heerhugowaard is compact en zuinig gebouwd December OBS De Wilgenstam te Schiebroek uit jaren 50 ingrijpend verduurzaamd December Plein Oost te Haarlem is licht, fris én energieneutraal Februari BS Houthavens te Amsterdam is multifunctioneel, flexibel en fris November Brede School te Jirnsum pioniert met innovaties Juli MKC Zeeburgereiland te Amsterdam is ontworpen op de groei April MFA Hart van Oijen te Oss Verwacht winter Brede School Houthavens te Amsterdam is multifunctioneel, flexibel en fris

3 In het Houthavengebied in Amsterdam-west is een brede school gerealiseerd. Het is een multifunctioneel centrum met daarin ondermeer twee basisscholen, tijdelijk middelaar onderwijs, een peuterspeelzaal, buitenschoolse opvang en kantoorruimtes. Het gebouw is onderdeel van een nieuw te realiseren woonwijk aan het IJ. De school is een groeischool. In het gebouw bevinden zich groeilokalen, die zullen worden ingezet voor onderwijs, naarmate het Houthavengebied verder is ontwikkeld. Het is een compact gebouw met zeer hoge isolatiewaarden. Het wordt verwarmd door stadsverwarming in combinatie met vloerverwarming en luchtbehandeling. Het gebouw wordt gekoeld door middel van stadskoude. Met naverwarmers is de binnentemperatuur per lokaal individueel te regelen. Resultaten Uit de monitoring die Enerdeco in 2015 heeft uitgevoerd is gebleken dat het gebouw en de meeste installatieonderdelen naar verwachting functioneren. Enerdeco heeft de volgende aandachtspunten geconstateerd: Op basis van de EPC-berekening wordt veel stadsverwarming, stadskoude en elektra verbruikt. Dit lijkt ondermeer te maken te hebben met te lange gebruikstijden van de luchtbehandeling, een te hoge stooklijn van naregel-units en tegenwerking van koeling en verwarming. Er wordt minder elektriciteit aan het net teruggeleverd dan verwacht. Dit duidt op een groot elektraverbruik, ook buiten gebruikstijden Brede School Houthavens te Amsterdam is multifunctioneel, flexibel en fris

4 Energie Onderstaande afbeelding geeft de over 2015 gemeten energiestromen in MJ/m² vloeroppervlak schematisch weer. De benodigde energie komt uit inkoop van warmte, koude en elektriciteit (zwarte en grijze pijlen). De grijze pijl betreft het niet-gebouwgebonden energiegebruik voor stekkerapparatuur. Energiestromen in 2015 (MJ/m 2 ) totaal energieverbruik school met stekkerapparatuur: 756 zonder stekkerapparatuur: 470 elektriciteit uit PV: 139 teruglevering elektriciteit: 12 inkoop warmte: 129 inkoop koude: 8 inkoop elektriciteit: gebouwgebonden: 194 & stekkerapparatuur: 285 De energiestromen zijn weergegeven in MJ per m² schoolgebouw. Dit maakt de resultaten van de scholen onderling vergelijkbaar. MJ (megajoule) is een eenheid voor energie. Voor het omrekenen van MJ naar elektriciteit: ruwweg delen door 9 levert kwh elektriciteit. Van MJ naar aardgas: ruwweg delen door 35 levert m3 aardgas Brede School Houthavens te Amsterdam is multifunctioneel, flexibel en fris

5 Analyse energiegebruik Op basis van de EPC-berekening is een theoretisch energieverbruik van de gebouwgebonden installaties bepaald. Onderstaande figuur geeft deze weer, samen met het gemeten gebouwgebonden energieverbruik over THEORETISCH ENERGIEVERBRUIK 210 MJ/m2 verwarming 14% ENERGIEVERBRUIK MJ/m2 verlichting 26% verwarming 36% warmtapwater 13% verlichting 54% koeling 4% ventilatoren 15% ventilatoren 28% warmtapwater 2% koeling 8% In 2015 lag het gebouwgebonden energieverbruik ruim zes keer hoger dan verwacht op basis van de EPC-berekening. Met name de posten verwarming, koeling en ventilatie vielen hoger uit. Het hoge energiegebruik is ondermeer een gevolg van: te ruim ingestelde kloktijden van de luchtbehandeling-units en zijn niet in overeenstemming met het gebruik van het gebouw. De kloktijden zijn ook niet aangepast voor vakantieperiodes. de naverwarmers hebben een hoge stooklijn. Deze is niet evenredig met het zeer goed geïsoleerde gebouw. er wordt nu veel warmte door het gebouw getransporteerd, ook bij hoge buitentemperaturen, zonder dat er een warmtevraag is. vanaf april wordt het gebouw gekoeld, terwijl de naverwarmers dan nog steeds tot 50 graden warmte door het gebouw laten circuleren. de zonnepanelen hebben iets minder energie opgeleverd dan verwacht. De oorzaak hiervan is onduidelijk Brede School Houthavens te Amsterdam is multifunctioneel, flexibel en fris

6 Binnenmilieu Doelstelling voor Brede School Houthavens was Frisse Scholen klasse A voor de deelaspecten luchtkwaliteit en thermisch comfort, voor geluid klasse B en voor licht klasse C. De monitoring van het binnenmilieu geeft de volgende resultaten: Luchtkwaliteit Op basis van de aanwezige ventilatievoorzieningen wordt klasse B behaald. Op basis van de metingen wordt echter klasse A gehaald: voor meer dan 95% van de metingen komt het gemiddeld CO2-niveau niet boven de norm van 800 ppm. Gebruikers hebben geen klachten over de luchtkwaliteit in het gebouw. Thermisch comfort Het gebouw is ontworpen conform Frisse Scholen klasse A. Het beschikt ondermeer over een zeer goede isolatie en is kierdicht uitgevoerd. Uit metingen blijkt dat s winters de binnentemperatuur vaak hoger ligt dan 24 graden. Hiermee voldoet het niet aan Frisse scholen klasse C. s Zomers voldoet het gebouw net wel aan klasse C. Gebruikers ervaren het thermisch comfort als redelijk tot matig. Geluid en akoestiek Geluid afkomstig van de klimaatinstallaties voldoet aan klasse B. Gebruikers hebben geen klachten over het installatiegeluid, met uitzondering van de akoestiek in de gymzaal. Hier is het zeer gehorig, het geluid doet soms pijn aan de oren. Licht en uitzicht De verlichting voldoet aan Frisse Scholen klasse B en functioneert volgens verwachting. Gebruikers hebben geen klachten over het licht in het gebouw. Het systeem wil soms pendelen waarbij deze te snel na elkaar omlaag en omhoog gaat. Dit wordt als storend ervaren. Frisse Scholen ontwerp gemeten gebruiker legenda luchtkwaliteit A A/B 5,4 A zeer goed thermisch comfort A C/nvt 5,3 B goed geluid en akoestiek B B 6,8 C acceptabel licht en uitzicht C B 6,0 D onvoldoende 6 06 Brede School Houthavens te Amsterdam is multifunctioneel, flexibel en fris

7 Discussie en verbeteringen Het gebouw en de meeste installatieonderdelen functioneren naar verwachting. Op de volgende onderdelen is nog verbetering mogelijk: Energie Het gebouwgebonden energieverbruik in het gebouw is ruim zes keer hoger dan verwacht op basis van de EPC berekening (319 vs. 52 MJ/m² per jaar). Enerdeco doet de volgende aanbevelingen om het energieverbruik te verlagen: De kloktijden van de luchtbehandeling-units kunnen worden verkort. De stooklijn van de naverwarmers kan worden verlaagd. Voorzie de naverwarmers van een ECO-stand zodat vanaf 21ºC buitentemperatuur geen warmte meer door het gebouw wordt getransporteerd. Koppel alle meetpunten aan het gebouwbeheersysteem zodat meer op detailniveau kan worden gemonitord. Verwacht effect aanbevolen maatregelen op energiegebruik Als bovengenoemde verbeteringen succesvol worden doorgevoerd zal het energiegebruik aanzienlijk lager uitvallen. Hiermee zal naar verwachting het energiegebruik worden teruggebracht tot 161 MJ/m² per jaar, een besparing van 50% ten opzichte van Monitoring en beheer Energie- en binnenmilieuprestaties van het gebouw worden niet actief gemonitord. Enerdeco adviseert om zowel het energieverbruik en de klimaatinstallaties beter te monitoren en te beheren en ziet dit als een voorwaarde om het energieverbruik structureel te verlagen. Zonnepanelen De opbrengst van de zonnepanelen is niet op afstand te monitoren via een webportal. Dit kan relatief eenvoudig worden verbeterd door de omvormers aan te sluiten op het internet van een van de gebruikers in het gebouw. Gebouw Om geluidsklachten in de gymzaal te verminderen adviseert Enerdeco om geluiddemping aan te brengen op het plafond en de wanden van de zaal. Gebouwkarakteristieken Oppervlakte m 2 Buitenoppervlakte m² Aantal verdiepingen 4 Energieprestatie (E/E) 0,09 Isolatie U-waarde open geveldelen inclusief kozijnen 0,71; Rc-waarde gevel 5,0; Rc-waarde dak 5,0; Rc-waarde vloer 5,0 Warmtelevering stadsverwarming Warmteafgifte vloerverwarming en luchtbehandeling Koeling stadskoude en koelmachine Warm tapwater elektrische boilers en een boilervat gevoed vanuit stadsverwarming Ventilatie centrale gebalanceerde mechanische ventilatie met warmteterugwinning Verlichting T5-verlichting met grotendeels daglichtregeling en aanwezigheidsdetectie en LED; gemiddeld opgesteld vermogen 8,8 Watt/m² Duurzame energieopwekking 525 zonnepanelen; Wp Jaar opening Brede School Houthavens te Amsterdam is multifunctioneel, flexibel en fris

8 Meer informatie Onderstaande titels bevatten hyperlinks naar de desbetreffende informatiebronnen: Monitoring-rapport Enerdeco (PDF) Top 15 energiezuinige scholen - RVO.nl onderzoeksrapport 2014 (PDF) RVO.nl Kennishuis Adres Brede School Houthavens: Revaleiland 1B 1014 ZG Amsterdam Deze publicatiereeks is tot stand gekomen in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in samenwerking met Platform 31 en het programma BENG. Platform 31 en BENG hebben de monitoring gefinancierd, adviesbureau Enerdeco heeft de monitoring op de negen locaties uitgevoerd en RVO.nl heeft het proces begeleid. De samenvatting is opgesteld door AHB Consultancy. De foto s zijn gemaakt door Paul Kozlowski (blz 3 onder) en Thea van den Heuvel (overige foto s). Postbus Molenstraat GV Den Haag 7622 NG Borne Dit is een publicatie van: Rijksdienst voor Ondernemend Nederland Croeselaan 15 Postbus RE Utrecht T +31 (0) E klantcontact@rvo.nl Deze publicatie is tot stand gekomen in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Rijksdienst voor Ondernemend Nederland november 2016 Publicatienummer: RVO-190a-1501/RP-DUZA De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) stimuleert duurzaam, agrarisch, innovatief en internationaal ondernemen. Met subsidies, het vinden van zakenpartners, kennis en het voldoen aan wet- en regelgeving. RVO.nl werkt in opdracht van ministeries en de Europese Unie. RVO.nl is een onderdeel van het ministerie van Economische Zaken.