2. Politieke rechtsbescherming Politieke organen: democratisch verkozen organen op verschillende beleidsniveaus

Transcriptie

1 Rechtsbescherming HST 1 : INLEIDING Rechtsstaat: gezagsdragers gebonden door/verzekeren toepassing vh objectieve recht + macht beperkt door individuele rechten burgers politiestaat: gezagsdragers hebben onbegrensde macht (willekeur!) Administratief legaliteitsbeginsel Princeps legibus non solutus est: overheid is aan recht gebonden 2 componenten Kapstokprincipe: juridische grondslag overheidsoptreden Toegewezen bevoegdheden (GW/wet) Rechtsmatigheidsbeginsel: overeenstemmen met hogere rechtsregels (materiële wetten/gewoonterecht/algemene rechtsbeginselen) Adequate rechtsbescherming: rechten concreet doen gelden Rechtsdwang: schending recht voorkomen/ongedaan maken Overheid: geweldsmonopolie Niet altijd mogelijk Rechtsplicht tot geven: rechtstreekse afdwingen mogelijk Doen/nalaten: onrechtstreekse dwang (druk/herstel) Afdwingen: geheel van technieken om schending recht te voorkomen/geschonden recht te herstellen Repressief/rechtsbescherming a posteriori: herstel na schending Preventief: voorkomen geschillen Tegen administratieve overheid Administratieve rechtshandelingen = bestuurshandelingen Eenzijdig verbindende beslissingen Bestuursgeschillen: burger bestuur/besturen onderling Over handelingen van administratieve overheden Publiekrecht Voorrechten Verbindend: rechten/plichten zonder toestemming betrokkene (gezagshalve) Onmiddellijk uitvoerbaar: geen rechterlijke tussenkomst Privilège du préalable = vermoeden van rechtmatigheid Rechtmatigheid wel bewijzen! Burger moet altijd gehoorzamen Omkering procesinitiatief: burger moet naar rechter stappen Geen schorsende werking Geen omkering bewijslast Verzorgingsstaat: overheid staat in voor minimumvoor-zieningen ten behoeve vd burger meer potentiële conflicten Enkel overheid: voorzien in rechtsbescherming tegen overheid Politieke rechtsbescherming: organen WM Administratieve: administratieve overheid Jurisdictionele: gewone, administratieve rechtscolleges, RvS Einddoel: rechtsherstel: toestand zoals ze zou geweest zijn zonder rechtsverstoring In natura Bij equivalent: pecuniaire vergoeding Indien in natura = onmogelijk/rechtsmisbruik 1

2 HST 2 : PREVENTIEVE RECHTSBESCHERMING Administratieve procedure in niet-betwiste zaken: modaliteiten die bestuur in acht moet nemen bij uitwerken bestuurshandelingen Doel: meer zorgvuldige besluitvorming minder geschillen Ruimte voor tussenkomst rechtszoekende in besluitvorming Vb.: openbare onderzoeken overheid op voorhand op de hoogte van eventuele bezwaren Ontwikkeling Vooral door RS: ABBB (algemene gelding) WM: Materiegebonden/sectorale waarborgen: specifieke regels voor specifieke materies Regeling deelname burger in besluitvorming Adviezen Algemene wetgevende initiatieven: algemeen geldend Vb.: formele motivering, openbaarheid van bestuur, HST 3 : RECHTSBESCHERMING A POSTERIORI 1. Inleiding 2. Politieke rechtsbescherming Politieke organen: democratisch verkozen organen op verschillende beleidsniveaus Politieke controle Volksvertegenwoordiging op uitvoerende overheden Hoogste gezag + gouvernment making power Directe controle: vragen/interpellaties/parlementaire onderzoeken ed. Indirecte controle: Goedkeuring belastingen, begrotingen en rekeningen Rekenhof/Vaste Commissie voor Taaltoezicht:in opdracht vh parlement Dienstbetoon: Vlaamse deontologische code inzake dienstverlening ad bevolking: beperking Verbod op bespoedigings- en begunstigingstussenkomsten De ombudsman Algemeen = vh bestuur onafhankelijke instantie die optreedt als bemiddelaar waar het contact tussen individu en organisatie mank loopt Bemiddelingsfunctie: klachtenbehandeling Controlefunctie: werking overheid controleren/verbeteren Klachten: onbehoorlijk optreden: rechtmatigheid en opportuniteit Tweedelijnsbijstand: Nulde lijn: openbaarheid (informatieverstrekking en communicatie) Eerste lijnshulp: interne klachtenbehandeling Aanspreekpunten binnen overheid zelf Administratieve beroepen Tweede lijnshulp: onafhankelijke externe instelling Kenbaarheidsregel: overheid eerst op de hoogte van klacht kans om eventuele fout te herstellen Politieke rechtsbescherming: Aanstelling: vertegenwoordigende vergadering Onderzoek naar werking overheid op vraag van parlementaire vergadering Periodieke verslaggevingsplicht aan parlementaire vergadering Wetgeving: Vlaanderen: Decr. Vl. Parl. 7 juli 1998 Federaal: wet 22 maart

3 Werkingsprincipes POOL = Permanent Overleg OmbudsLieden: samenwerkingsverband ombudslieden + autonome overheidsbedrijven + beroepsfederaties Eigenschappen ombudslieden: Autonomie tov bestuur Onafhankelijkheid en onpartijdigheid Deskundigheid Duidelijke bevoegdheden: klachtenbehandeling/bemiddeling/ aanbevelingen Publiek jaarverslag Statuut Aangeduid door vertegenwoordigend orgaan onafhankelijkheid Federale: Kamer van Volksvertegenwoordigers na openbare oproep (6j) Vlaamse: Vl. Parlement na openbare oproep (6j) Kwaliteit en deskundigheid Federaal: Onberispelijk gedrag + burgerlijke en politieke rechten Diploma dat toegang geeft tot ambt van niveau 1 Andere landstaal machtig Min. 5j nuttige beroepservaring Vlaams: Onberispelijk gedrag + burgerlijke en politieke rechten Diploma dat toegang geeft tot ambt van niveau 1 Min. 5j nuttige beroepservaring Slagen voor vergelijkende selectieproef Onafhankelijk en onpartijdig: waarborgen Federale: Benoeming door Kamer van Volksvertegenwoordigers Onverenigbaar met: art. 5 Einde ambt: enkel op gronden in art. 6 wet 22/3/1995 Vlaamse: Benoeming door Vlaams parlement Onverenigbaar met elk ander mandaat/ambt/functie (ook onbezoldigde) 3j voor oproep tot kandidaatstelling geen bij verkiezing verleend ambt (art. 4) Beperkte mogelijkheden ambtsbeëindiging (art.7) Geen instructies/bevelen van overheden Taken van de ombudsman Vlaamse ombudsman Onderzoek klachten en bemiddeling Handelingen/werking Vlaamse administratieve overheden Geen loutere informatievragen Geen algemeen beleid/decreten/besluiten/reglementen: petitierecht Niet: Vl parl + diensten/instellingen, UM als rechter, RM Andere bestuursinstanties belast met medebewindstaken Niet ontvankelijk: Verjaring: feiten meer dan 1j voor indienen klacht Geen verplichte behandeling, maar kan wel Schorsing: administratief/gerechtelijk beroep Anoniem Kenbaarheidsregel: vooraf contact zoeken met bestuursinstantie Klachten mbt arbeidsbetrekkingen/werkomstandigheden/ rechtspositieregeling personeel Feiten = voorwerp gerechtelijke procedure 3

4 Opschorting bij georganiseerd administratief/gerechtelijk beroep Termijnen voor indienen georganiseerd administratief beroep: geen schorsing/stuiting door onderzoek ombudsman Klager meedelen of klacht al dan niet in behandeling genomen wordt Weigering: motiveren Bestuursinstantie op de hoogte van onderzoek Onderzoek Vragen aan betrokken bestuursinstantie: termijnen voor antwoord opleggen Deskundigen Onderzoek ter plaatse + stukken/inlichtingen vragen Betrokkenen horen: ontheven van plicht tot geheimhouding Verzoeker: op de hoogte houden Enkel bemiddelend: standpunten klager en overheid verzoenen Aanbevelingen:herhaling feiten voorkomen Niet akkoord met uiteindelijke beslissing bestuur: verslag bij functioneel bevoegde Vl minister Onbevoegd doorverwijzen dossiers naar bevoegde instantie Vraag klacht/klacht niet binnen bevoegdheid Dossieroverschrijdende structurele problemen aanbevelingen en voorstellen Verslag uitbrengen Controle op naleving deontologische code Overtredingen melden aan voorzitter Vl parlement Bescherming klokkenluiders Klokkenluider: melding nalatigheid/misbruik/misdrijf binnen dienst Ombudsman: onderzoek gevallen Geen interne oplossing binnen 30 dagen Vrees voor tucht-/andere sanctie bij bekendmaking/aangifte Tegelijk gerechtelijk/opsporingsonderzoek: summier Bescherming: beperking tuchtrechtelijke bevoegdheid overheid Geen maatregelen die verband houden met melding Op verzoek personeelslid Hiërarchisch meerdere op de hoogte Verslaggeving aan Vl Parlement: min. 1 keer/jaar voor 30 juni Aanbevelingen + eventuele moeilijkheden bij uitoefening opdracht Identiteit klagers/personeelsleden niet vermeld Vl. Parl.: openbaar maken Ombudsman kan te allen tijde gehoord worden: eigen verzoek/parl. Federale ombudsman Onderzoek van klachten en bemiddeling Werking federale administratieve overheden Algemeen beleid/decreten/besluiten/reglementen niet uitdrukkelijk uitgesloten Eigen ombudsman federale niet bevoegd Niet voor medebewindstaken van andere overheden Indienen: elke belanghebbende Informeel: schriftelijk/mondeling Niet ontvankelijk: Verjaring: feiten meer dan 1j voor indienen klacht Geen verplichte behandeling, maar kan wel Anoniem: geen verplichte behandeling, maar kan wel Kenbaarheidsregel: vooraf contact zoeken met bestuursinstantie Kennelijk ongegrond Klacht = eerder afgewezen klacht indien geen nieuwe feiten Opschorting bij georganiseerd administratief/gerechtelijk beroep 4

5 Termijnen voor indienen georganiseerd administratief beroep: geen schorsing door onderzoek ombudsman Klager meedelen of klacht al dan niet in behandeling genomen wordt Weigering: motiveren Bestuursinstantie op de hoogte van onderzoek Onderzoek Vragen aan betrokken bestuursinstantie: termijnen voor antwoord opleggen Deskundigen Onderzoek ter plaatse + stukken/inlichtingen vragen Betrokkenen horen: ontheven van plicht tot geheimhouding Verzoeker: op de hoogte houden Misdrijf/wanbedrijf vaststellen meedelen aan Procureur des Konings Tuchtvergrijp meedelen aan bevoegde administratieve overheid Enkel bemiddelend: standpunten klager en overheid verzoenen Aanbevelingen: herhaling feiten voorkomen Bevoegde minister op de hoogte brengen Doorverwijzen dossiers: enkel naar bij wet ingestelde bevoegde ombudsman Het instellen v/e onderzoek naar de werkingv/d federale administratieve diensten Onderzoek op vraag van Kamer v Volksvertegenwoordigers (externe controle) goede werking federale administratieve diensten in twijfel Formuleren voorstellen en aanbevelingen aanbevelingen en verslag aan Kamer van Volksvertegenwoordigers Dossieroverschrijdende problemen Verslagen: min. 1keer/aar uiterlijk op 31 maart over activiteiten Mogelijkheid: driemaandelijkse tussentijdse verslagen Aanbevelingen + eventuele moeilijkheden bij uitoefening ambt Identiteit klager/personeelsleden niet vermelden Kamer: openbaar maken Kunnen te allen tijde door Kamer gehoord worden (eigen initiatief/kamer) Conclusie Geen rechtsgeschil vereist Zwakke bescherming subjectieve rechten: zuiver bemiddelende functie 3. Administratieve rechtsbescherming Vlaanderen: klachtrecht Inleiding Eerste lijn: interne klachtenbehandeling Decreet 1 juni 2001: werkelijk klachtenrecht + structuur voor klachtenmanagement Elke overheid: plicht om te streven naar optimale en werkelijke dienstverlening Klachten = belangrijke informatiebron Gemeente- en provinciedecreet: verplichting gemeente-/provincieraden om bij reglement systeem van klachtenbehandeling te organiseren Toepassingsgebied Bestuursinstellingen: diensten/instellingen van Vl regering bedoeld in art. 9 BWHI Titularis Iedereen + kosteloos Voorwerp Handelingen/werking/nalaten om te handelen vd bestuursinstellingen Bestuurshandelingen/feitelijke gedragingen Niet: algemeen beleid/toepasselijke regelgeving 5

6 Vormvereisten Mondeling/schriftelijk Identiteit + adres klager + omschrijving feiten Klachtenbehandeling Bestuursinstellingen: verplicht klachtenvoorziening opzetten Vlaamse regering kan instellingen op hun verzoek vrijstellen Instellingen die geen contact met publiek hebben Andere wijze van klachtenbehandeling Verplicht klacht behandelen tot instelling aan klacht tegemoetgekomen is naar tevredenheid vd klager Sanctie: klager kan klacht indienen bij Vl ombudsman Uitz.: niet verplicht, maar behandeling is niet verboden Feiten waarover eerder klacht ingediend + effectief behandeld Feiten van meer dan 1j voor indiending Georganiseerde beroepsmogelijkheden niet uitgeput Jurisdictioneel beroep aanhangig Klager kan geen belang aantonen Niet in behandeling schriftelijk in kennis stellen + motiveren Ontvangst klacht: binnen 10d schriftelijk bevestigen Behandeling door persoon die niet betrokken was bij feiten Beroepsgeheim + strikte neutraliteit Binnen 45d na ontvangst afhandelen Klager schriftelijk bevindingen vh onderzoek meedelen + motiveren Nog klacht bij andere instantie mogelijk: vermelden Verslaggevingsplicht 1 keer/jaar voor 10 februari schriftelijk verslag uitbrengen bij Vl ombudsman Binnengekomen klachten en bevindingen Opgenomen in jaarverslag vd bestuurshandelingen Ombudsman: nagaan in welke mate instantie verplichting op behoorlijke klachtenbehandeling naleven Rapporteren in jaarlijks verslag aan Vl Parlement Verhouding tot andere regelingen inzake klachtenmanagement Klachtendecreet: minimumnormen Toepassing bij minder strenge verplichtingen in specifieke klachtenregeling Administratief beroep Begrip en kenmerken = beroep ingesteld bij orgaan van actief bestuur dat beslissing intrekt/vernietigt/wijzigt of bij afwezigheid van beslissing een beslissing bewerkstelligt Voorwerp: administratieve overheidshandelingen jurisdictionele beslissingen van administratieve overheid Devolutieve werking: niet gebonden door grieven vd verzoeker/beslissing in vorige aanleg bij onderzoek dossier Verzoeker kan beroep beperken tot gedeelte vd bestreden beslissing Afsplitsing niet kan volgens beroepsinstantie onontvankelijk Legaliteit + opportuniteit Rechtsgeschillen: subjectieve rechten Beleidsgeschillen: belangengeschillen 6

7 Voordelen: Informele procedure: geen vormvoorschriften + minder kosten Ruimere toetsingsmogelijkheid dan rechter: legaliteit + opportuniteit Bevordert degelijke besluitvorming: overheid aanzetten tot 2 e onderzoek vh dossier Nadelen: Ruime bevoegdheid:nieuw onderzoek kan tot nadeligere beslissing voor klager leiden Niet-georganiseerd beroep: geen verplichting om te antwoorden Intussen kan termijn voor rechter verstrijken Onderzoek door zelfde/nauw verbonden overheid zekere schroom Beslissing = administratieve rechtshandeling Geen gezag van gewijsde geen definitieve beëindiging geschil Aanvechten door administratief/jurisdictioneel beroep 159 GW: exceptie van onwettigheid Belangrijke filterfunctie: minder geschillen voor rechter Vormen Willig beroep: bij zelfde overheid als deze die beslissing heeft gesteld (kan altijd!) Verzoek tot heroverweging Niet-georganiseerd: geen verplichting om te antwoorden Intrekken/wijzigen/nieuwe beslissing Rechtszekerheidsbeginsel beperkte bevoegdheid om in te trekken Hiërarchisch beroep: bij hiërarchisch meerdere (indien die bestaat) Bevoegdheidsdelegatie: hiërarchisch beroep Bindende richtlijnen aan lagere overheid Beslissing hervormen/ongedaan maken Zelf beslissen over dossier Niet-georganiseerd: niet verplicht om te antwoorden Lage slaagkansen: meer aandacht voor bestuur dan voor bestuurde Beroep bij toezichthoudende overheid Decentralisatie: bevoegdheidstoewijzing aan autonome organen: Bestuurlijk/administratief toezicht: Schorsing/vernietiging Goedkeuring onthouden Negatief advies Geen machtiging verlenen Niet-georganiseerd: geen verplichting om te antwoorden Eerder algemeen ipv individueel belang Georganiseerd administratief beroep: door/krachtens wet/decreet/ordonnantie ingesteld Verplicht antwoorden: vervaltermijn/termijn van orde Niet altijd ongeorganiseerd beroep/rechter Weerslag op het jurisdictioneel beroep Georganiseerd administratief beroep Rvs: onontvankelijk bij niet uitputten/laattijdig instellen georganiseerde beroepen (vaste RS) Doel: onnodig beroep bij RvS vermijden Gewone rechter: vordering enkel onontvankelijk bij niet uitputten van georganiseerd beroep wanneer wettelijk bepaald (Vb. ficale contentieux) Niet-georganiseerd administratief beroep: hoeft nooit uitgeput te worden Instellen: geen stuiting/schorsing termijnen voor jurisdictioneel beroep RvS: aanvaardt stuiting in bepaalde gevallen Termijn stopt en begint opnieuw na afloop administratief beroep Willig en hiërarchisch beroep 2 voorwaarden: Beroep ingesteld binnen termijn voor RvS Niet louter bevestigende beslissing 7

8 Verzoeker dient nieuwe gegevens in Overheid: bedoeling deze te onderzoeken Reden: willig beroep met nieuwe argumenten kan leiden tot oplossing Beroep bij toezichthoudende overheid 2 voorwaarden: Instelling binnen termijn RvS Instelling binnen termijn waarbinnen toezichthoudende overheid gebruik kan maken van toezichtsbevoegdheid Stuiting: persoonlijk + betrekkelijk Expliciet in gemeente-/provinciedecreet 4. Jurisdictionele rechtsbescherming Algemeen Beslechten van rechtsgeschillen Betwisting over rechtsfeit/aan-/afwezigheid rechtsgevolgen/toepasselijke recht Rechter spreekt recht: uitlegging/toepassing van objectief en subjectief recht Oordelen Imperiumbevoegdheid Veroordelen: rechterlijk bevel tot doen/laten Verschil met administratieve overheidshandelingen: Materiële onderscheidingscriteria Gezag van gewijsde: einde aan betwistingen Jurisdictionele uitspraak geldt als wettelijke waarheid + bindt partijen Aanspraken partijen definitief regelen Slechts in vraag stellen door gewone/buitengewone rechtsmiddelen Niet uit eigen beweging:uitspraak binnen perken vd dagvaarding Verbod op rechtsweigering: verplicht uitspraak over aanhangig geschil Specifieke beslissing: geldt enkel tussen partijen mbt geschil Uitz.: vernietiging door RvS en GWH: erga omnes Organieke onderscheidingscriteria: organismen en samenstelling Jurisdictioneel: onafhankelijk, onpartijdig, oprichting bij wet Formele onderscheidingscriteria: procedurevoorschriften Werkwijze, tegenspraak, openbaarheid, motivering De grondwettelijke bevoegdheidsverdeling Jurisdictioneel pluralisme Rechtsbescherming tegen overheid: 2 soorten rechterlijke instanties Hoven en rechtbanken Administratieve rechtscolleges: onder UM Art. 144 en 145 GW: Burgerlijke rechten: exclusieve bevoegdheid rechtbanken Politieke rechten: rechtbanken, behoudens wettelijke uitzonderingen elk subjectief recht beschermd door rechter Burgerlijke en politieke rechten Uit aard Burgerlijke rechten: Statuut natuurlijke personen Betrekkingen tussen particulieren Politieke rechten Recht om belastingen te betalen Kiesrecht Recht om in openbare bediening te worden aangesteld Recht om wapens te dragen voor het land Andere subjectieve rechten: geen eenduidigheid 8

9 Cass.: arrest Trine 21 december 1956 Alle subjectieve rechten genieten jurisdictionele rechtsbescherming Recht op werkloosheidsuitkering = politiek recht Enkel burgerlijke en politieke rechten (geen derde soort) Complementair Politieke rechten: Rechten tot actieve deelname vd burger ad openbare macht Passieve deelname ad openbare macht: rechten die voortvloeien uit genot van bepaalde diensten die door openbare macht geboden worden Rechtsbescherming door de gewone rechter Art. 159 GW: exceptie van illegaliteit Verplichting rechter: onrechtmatige bestuurshandelingen buiten beschouwing laten Ambtshalve Openbare orde Alle met RS belaste organen Niet: overheden van actief bestuur behalve voor handelingen die zo grof onrechtmatig zijn, dat ze voor onbestaande moeten worden gehouden Ontstaan: wantrouwen tav UM Volledige wettigheidstoetsing: Interne + externe legaliteit Overeenstemming met recht als zodanig: materiële wetten, gewoonterecht en algemene rechtsbeginselen Individuele en reglementaire handelingen + onbeperkt in tijd RvS: zonder beperking in tijd enkel voor reglementaire Individuele niet na verstrijken termijn voor annulatieberoep Uitz.: Individuele die geen rechten creëren Deel van complexe rechtshandeling: indirect via annulatieberoep tegen eindresultaat Dermate grove onwettigheid: onbestaande Passieve + actieve censuur Passieve: tijdens geding met ander voorwerp dan rechtstreekse censuur Actieve: geding met rechtstreekse aanvechting van overheidsdaden als voorwerp Beperking: ih raam v/e geschil dat tot bevoegdheid hoort Sanctioneringsmogelijkheid: Buiten toepassing laten Negatieve injunctie: verbod op tenuitvoerlegging andeling Positieve injunvtie: gebod om bepaalde handelingen te stellen Geen beoordeling id plaats vd administratieve overheid met discretionaire bevoegdheid Geen substitutie-/reformatiebevoegdheid: niet vernietigen De overheidsaansprakelijkheid Aansprakelijkheid vd overheid voor haar onrechtmatig optreden: Vroeger: onderscheid overheid als privaatrechtelijk persoon dragen vd openbare macht Flandria-arrest 20/11/1950: overheid aansprakelijk voor al haar handelingen Rechtspraak: onderscheid Eigenlijke beslissingen: beleidskeuzes: geen interne controle Uitvoeringshandelingen: volledige controle Wegverkeerstekenarrest 7/3/1963: voorzichtigheidsplicht bij alle handelingen Arrest 11 april 1963: foutief nalaten vd overheid om passend op te treden Cuvelier-arrest 16 december 1965: schending politiek recht Vordering schadevergoeding: exclusieve bevoegdheid burgerlijke rechter Koepokinentingarrest 26/4/1963: aansprakelijkheid voor verordend optreden Goffin-arrest 23/4/1971: nalaten vd overheid om verordend op te treden Leclef- en Dumoulinarrest 26/6/1980: herstel in natura 9

10 Tenzij: onmogelijk/rechtsmisbruik/wetgever beperkt of sluit uit Rechter: geen beoordeling ipv overheid Arrest 19/12/1980: zowel schending specifieke regel als zorgvuldigheidsplicht = onwettigheid id zin van 1382/1383 BW Arrest 13 mei 1982: vernietiging RvS gewone rechter moet tot fout besluiten en schadevergoeding toekennen bij oorzakelijk verband Tenzij: onoverkomelijke dwaling/andere oorzaak van vrijstelling Personeel Overheid voor optreden van vertegenwoordigers en ambtenaren Schade door fout bij/nav uitoefening ambt: Vroeger: Orgaan: gedeelte vh overheidsgezag Overheid aansprakelijk voor fouten id uitoefening vd wettelijke macht: 1382/1383 BW Binnen functie + tijdens dienst RS: ook bij handeling schijnbaar binnen grenzen vd bevoegdheid Aangestelde: art. 1384, 3 BW: Overheid aansprakelijk voor fouten bij en naar aanleiding van uitoefening dienst Onrechtstreeks/toevallig verband handeling functie volstaat Wet 10 februari 2003 Art. 3: Aansprakelijkheid steeds op wijze van aansprakelijkheid aanstellers niet-personeelsleden: orgaantheorie blijft overheid rechtstreeks aansprakelijk: 1382/1383 BW Aansprakelijkheid van personeelsleden in dienst van openbare rechtspersonen Vroeger: Statutair personeel: onbeperkt aansprakelijk op grond van 1382/1383 overheid die schadevergoeding betaalt: onbeperkt regres Contractueel personeel: Aansprakelijkheid beperkt tot bedrog, zware schuld en gewoonlijk voorkomende lichte schuld (art. 18 AOW) regres: zelfde beperking Arbitragehof: onderscheid = ongrondwettig Wet 10 februari 2003: uniformiteit Art.2: regeling art. 18 AOW overgenomen voor statutair personeel Andere regelingen: reeds vroeger komaf met onderscheid! Vb. loodswezen, wet op het politieambt, militairen, personeel van onderwijsinstellingen Aansprakelijkheid van mandatarissen en magistraten Niet onder wet 10 februari 2003 Onbeperkte persoonlijke aansprakelijkheid onder 1382/1383 Magistraten: Verhaal op de rechter ( Ger.W.) Binnen 30d na feit Vordering in cass. Voorrang van rechtsmacht: 1 aanleg voor hof van beroep Aansprakelijkheid van burgermeester/schepenen/leden vd bestendige deputatie Beginsel: aansprakelijkheid zoals organen Overheid aansprakelijk op grond van art BW Mandataris onbeperkt persoonlijk aansprakelijk en regres onbeperkt Sinds wet 4 mei 1999 Overheid onbeperkt aansprakelijk Mandataris onbeperkt persoonlijk aansprakelijk Mandataris kan overheid in geding betrekken/vrijwillige tussenkomst overheid Burgerlijke vorderingen: onbeperkt regres Maar verzekeringsplicht in hoofde van de overheid 10

11 Strafrechtelijke aansprakelijkheid:misdrijf bij normale ambtsuitoefening Overheid burgerrechtelijk aansprakelijk voor betaling geldboete Overheid: niet strafrechtelijk aansprakelijk Beperkt regres: slechts bij zware schuld/bedrog/ gewoonlijk voorkomende lichte schuld Art Gemeentedecreet; art Provinciedecreet Parlementsleden: niet strafrechtelijke vervolgd nav mening/stem in uitoefening functie Ministers: niet burger-/strafrechtelijk vervolgd nav mening/stem in uitoefening functie Foutloze aansprakelijkheid Wet: soms specifieke vergoedingsregeling Vb. stedenbouwwetgeving: planschadevergoeding RS: evenwichtsleer: abnormale burenhinden bij uitvoering werken Cass.: schoorsteen- en kanaalarresten Art. 544 BW: normaal genot eigendom Evenwicht herstellen door passende en rechtmatige compensatie Ook toepassing op openbare besturen RvS: vergoedingscontentieux (art. 11 RvS-wet) De immuniteit van tenuitvoerlegging Absolute uitvoeringsimmuniteit vd overheid: geen rechtsdwang Grondslag: beginsel vd continuïteit vd openbare diensten Art. 1412bis Ger.W.: nuancering mbt beslag op goederen Publieke rechtspersonen: lijst met voor beslag vatbare goederen Geen lijst/volstaat niet: goederen die kennelijk niet nuttig zijn voor uitoefening taak/continuïteit Overheid: verzet opschorting Overheid kan andere goederen ter beslagneming aanbieden Rechter: marginaal toetsingsrecht Andere dwangmiddelen: vb. dwangsom (ook problemen met tenuitvoerlegging) Rechtsbescherming door administratieve rechtscolleges Inleiding Buitengerechtelijke rechtscolleges Specifieke bevoegdheid: toegewezen politieke rechten Uitz.: RvS: algemene, onbepaalde bevoegdheid Onder UM Bevoegdheidsverdeling: art. 146 G.W. Beginsel: federale wetgever Gemeenschappen/gewesten: art. 10 BWHI (impliciete bevoegdheden): Noodzakelijk voor uitoefening eigen bevoegdheid Gedifferentieerde regeling mogelijk Marginale weerslag op federale bevoegdheid Administratieve rechtscolleges met specifieke bevoegdheden Gebrek aan specialisatie van gewone rechter terughoudendheid Toegewezen bevoegdheid Kritiek Uiteenlopend, onoverzichtelijk en onsystematisch Gedeeltelijke opl.: openbaarheid van bestuur Bij kennisgeving van individuele beslissing: eventuele beroepsmogelijkheden weergeven Onduidelijke aard: administratieve rechtscolleges administratieve overheid Vaak tekortkomingen mbt behoorlijke rechtsbedeling Niet onpartijdig/onafhankelijk/geen gelijkheid vd partijen/geen eerlijke en openbare behandeling binnen redelijke termijn Id eerste plaats ingericht voor behartiging administratieve taken Vb.:Raad voor betwistingen inzake studievoortgangsbeslissingen/tuchtrechtscolleges 11

12 HST 4: RAAD VAN STATE 1. Plaats van de Raad van State onder de gestelde machten Oprichting: 1946 Oorspronkelijk: onderdeel UM Waarborgen voor onafhankelijkheid 1993: grondwettelijke bevestiging bestaan (art. 160 GW) Gecoördineerde wetten op de RvS van 12 januari uitvoeringsbesluiten Organisatie, werking, bevoegdheden 2. Inrichting Twee afdelingen Afdeling wetgeving: advies Afdeling bestuursrechtspraak: rechtsprekend orgaan Onderverdeling in kamers Afdeling wetgeving: 4 (2 FR/2NL) Elke kamer: 1 lid dat beide landstalen machtig is Afdeling bestuursrechtspraak: 11 (5FR/5NL/1 tweetalig) Samenstelling: 3 leden-staatsraden Afd. Wetgeving: + max. 3 assessoren Rechters 44 staatsraden: eerste voorzitter/voorzitter/14kamervoorzitters/28 gewone staatsraden Benoeming door koning op voordracht RvS Voorwaarden (art RvS-wet) Min. 37j Diplomavereiste Beroepsbekwaamheid Assessoren Enkel in afdeling wetgeving Max. 10 Benoemd door koning uit lijst met 3 namen, voorgedragen door RvS Zelfde benoemingsvoorwaarden als staatsraden Hernieuwbare periode van 5j Bijzondere juridische deskundigheid Auditoraat Voorbereiding dossiers Samenstelling: auditeur-generaal/adjunt-auditeur-generaal/12 eerste auditeurs-afdelingshoofden/64 eerste auditeurs/auditeurs/adjunct-auditeurs Benoemd door koning Rangschikken op basis van vergelijkend examen Voorwaarden Min. 27j Doctor/licentiaat id rechten Min. 3j nuttige juridische beroepservaring 12

13 Coördinatiebureau Samenstelling: 2 eerste refrendarissen-afdelingshoofden/2 eerste refrensarissen/refrendarissen/adjunct-refrendarissen Documentalist: Stand van wetgeving bijhouden Documentatie ter beschikking vd afdelingen/het publiek Voorbereiding codificatie/coördinatie/vereenvoudiging wetgveing Benoemd door koning Rangschikking op basis van vergelijkend examen Zelfde regeling als auditoraat Griffie Hoofdgriffier + 25 griffiers Benoemd door koning uit 3 lijst van 2 kandidaten van Algemene vergaderingen RvS Auditeur-generaal Hoofdgriffier 4. Bevoegdheden van de afdeling bestuursrechtspraak Inleiding In volle rechtsmacht Geschillen over subjectieve politieke rechten: grond vd zaak In enige aanleg Geschillen tussen OCMW s over ten laste nemen van bijstandskosten Geschillen over verdeling van gemeentegoederen bij splitsing gemeente In hoger beroep Beslissingen van bestendige deputaties ivm verkiezingen, verkiesbaarheidsvoorwaarden, onverenigbaarheden, Cassatierechter 14 2 RvS-wet: alle cassatieberoep tg beslissingen van administratieve rechtscolleges Uitz.: bevoegdheid hof van cassatie (strikt interpreteren) Vernietiging: >< wet/substantiële of op straffe van nietigheid voorgeschreven vormen Idem Cass. Ruime interpretatie wet Procedure: Toelaatbaarheidsprocedure Verder onderzoek (~ annulatieprocedure) Procedureregels: KB 30 november 2006 Beslissing: gezag van gewijsde inter partes Vernietiging: verwijzing naar college dat vernietigde beslissing genomen had /ander lager administratief rechtscollege Rechtsonderhorige: geen nieuw beroepsschift/verzoek Zaak opnieuw behandeld Zich gedragen naar arrest RvS mbt beslechte rechtspunt Vergoedingscontentieux Art. 11 RvS-wet: vergoeding voor buitengewone schade door rechtmatig overheidsoptreden (subjectief contentieux) Residuair: als geen ander rechtscollege bevoegd is Subsidiar: eerst vergoeding vragen aan administratieve overheid zelf 60 dagen na negatief antwoord 3 jaar na aanmaning indien geen antwoord 13

14 Binnen termijn: vordering met zelfde voorwerp voor hoven en rbn termijnen starten na einde rechtsgeding Buitengewone schade: abnormaal, direct, zeker en geïndividualiseerd Uitspraak naar billijkheid: rekening met bijzondere omstandigheden Schade door administratieve overheid Vorm: niet bepaald Arrest: rechtstreeks uitvoerbaar Koning: uitvoering 5. Annulatieberoep Bevoegdheid van de Raad van state in het raam van het annulatieberoep (art RvS-wet) Bestuurshandelingen Administratieve overheden Eenzijdige rechtshandelingen: rechten en plichten zonder instemming betrokkene Niet bevoegd voor overeenkomsten Wel afsplitsbare akte/actes détachables; handelingen die voorafgaan aan eigenlijke contractsluiting Ook fictieve handelingen: sanctioneren van stilzitten vd overheid (14 3 RvS-wet) Niet optreden binnen wettelijk termijn geacht beslissing te hebben genomen Rechtszoekende: overheid aanmanen om beslissing te nemen Na 4m geen beslissing geacht afwijzende beslissing te zijn Griefhoudend: rechtszoekende uit zichzelf onmiddellijk/effectief kunnen benadelen Uitz. regeringsdaden: politiek karakter RvS verklaart zich onbevoegd Beslissing = politieke beslissing: niet voldoende Van onderscheiden administratieve overheden Belgische administratieve overheden Wet 25 mei 1999: Administratieve handelingen van organen RM + Hoge Raad voor de Justitie Wetgevende vergaderingen en organen (ombudsmannen/rekenhof/gwh) Wet 15 september 2006: eigen bestuurshandelingen + bestuurshandelingen van administratieve rechtscolleges De annumatiebevoegdheid is algemeen, subsidiair en residuair Algemeen: alle administratieve overheidshandelingen Subsidiair: pas na uitputting van alle georganiseerde administratieve beroepen Residuair: pas al er geen andere rechter bevoegd is Niet als: Beroep bij administratieve rechter/gewone rechter Bepaalde bestuursgeschillen: expliciet aan gewone rechtscolleges Grondwettelijke bevoegdheidsverdeling: 144 GW: gewone rechter exclusief bevoegd voor burgerlijke subjectieve rechten 145 GW: politieke rechten: bij wet aan andere rechtscolleges RvS: objectief contentieux: (il)legaliteit vd bestreden handeling buiten toepassingsgebied 144 en 145 GW Irrelevant of het een burgerlijk/politiek recht is Criteria subjectief beroep: Overheid: gebonden bevoegdheid Schending rechtsregel waaraan subjectief recht wordt ontleent RvS onbevoegd 14

15 Geschillen van attributie = conflicten van rechtsmacht tussen administratieve gewone rechter 158 GW: Hof van Cassatie = bevoegd 33 en 34 RvS-wet: regeling conflict RvS gewone rechtscolleges Ten onrechte bevoegd verklaard vernietiging + gewone rechter Ten onrechte onbevoegd verklaard vernietiging + terug naar RvS (kamer met andere samenstelling + zich gedragen naar beslissing Cass.) Beide bevoegd/onbevoegd verklaard meest gerede partij Ontvankelijkheid Ratione termporis Termijn: 60d na bekendmaking/betekening/kennisname bestreden akte/reglement/beslissing + 30d: personen met woonplaats in Europees land dat niet aan Be grenst + 90d: personen met woonplaats buiten Europa Feitelijke kennisname: feitenkwestie (voldoende kennis vd inhoud) Openbare orde: ambtshalve Bepalend: postdatum aangetekende brief Dies ad quo (dag bekendmaking/betekening/kennisname): niet inbegrepen Dies ad quem (vervaldag): wel ingerekend Zaterdag/zondag/wettelijke feestdag: eerstvolgende werkdag Betekening: Art. 19 al.2 RvS-wet Bekwaamheid Rechtsbekwaamheid: titularis van rechten en plichten Handelingsbekwaamheid: rechten en plichten uitoefenen Toepassing gemeen recht Feitelijke verenigingen: niet rechtsbekwaam Uitzonderlijk: overheid erkend + betrokken bij werking openbare dienst Hoedanigheid = procesbevoegdheid = vermogen om geschil bij rechter aan te brengen Formele procespartij: vertegenwoordigingsbevoegdheid Wet Aard zaken: rechtspersoon moet beroep doen op organen Welke organen: rechtsvorm + statuut bepalen Onderscheid: geding instellen vertegenwoordiging Soms machtiging van ander orgaan vereist: kan ook id loop vh geding maar voor sluiten vd debatten! Mandaat: lastgevingsovereenkomst Materiële procespartij: voldoende persoonlijke en individuele band met bestreden handeling Belang Art. 19 al.1 RvS-Wet Voordeel dar vordering aan eiser kan opleveren Nadeel van bestreden handeling: moreel/materieel Vernietiging kan nadeel (gedeeltelijk) wegnemen Vereisten Persoonlijk: verzoeker zelf benadeling/voordeel voor verzoeker zelf Geen actio popularis Rechtstreeks Causaal verband tussen handeling nadeel en tussen sanctie voordeel Actueel: bij instellen/bij uitspraak/gedurende hele geding blijven bestaan Zeker/stellig: redelijkerwijze vaststaat dat verzoeker nadeel kon ondervinden Geoorloofd of wettig: doel verzoeker niet >< recht 15

16 Functioneel belang: verzoeker treedt op ter behartiging vd belangen vh orgaan waarvan hij deel uitmaakt (niet persoonlijk!) Uitputting van interne beroepsmogelijkheden Vaste RS: georganiseerde administratieve beroepen voorgaand uitputten Onnodig beroep bij RvS vermijden Gezag en gevolgen van annulatiearresten Gezag van gewijsde erga omnes Vernietigingsarrest: gevolgen tav iedereen Dispositief + determinierende redenen Verwerpingsarrest: inter partes Bindt derden niet: kunnen zelfde vordering indienen Bindt gewone rechter niet Ex tunc Handeling: geacht nooit te hebben bestaan Gevolgen = onwettig Art. 14ter RvS-wet: RvS kan bij algemene beschikking de gevolgen vd vernietigde bepaling aanduiden die (voorlopig) gehandhaafd moeten worden Herstel na de vernietiging Enkel vernietigen: niet veroordelen tot pecuniaire schadevergoeding/nemen van rechtsherstellende beslissingen Soms poging tot sturing Rechtsherstel in natura: oorzaak krenking verdwijnt Eventueel noodzaak bijkomend herstel Nieuw annulatieberoep: handeling gezag van gewijsde arrest/stilzitten Burgerlijke vordering: 1382/1383 BW Vernietiging = bewijs fout overheid: schade vergoeding Dwangsom: art. 36 R.v.St.-wet 6. Administratief kort geding Situering: Annulatieberoep: bestreden beslissing blijft uitvoerbaar tijdens proces Vordering tot schorsing (17 1 al.1 RvS-wet) Accessoir: zelfde bestuurshandelingen/onvankelijkheidsvoorwaarden RvS bevoegd voor vernietiging als enige bevoegd voor schorsing Gewone rechter: bevoegd voor schorsing mbt subjectieve rechten Zelfde kenmerken als annulatieprocedure: Inquisitoriaal In essentie schriftelijk Summier + strakke proceduretermijnen Voorlopige maatregelen (18 RvS-wet) Accessoir: zelfde bestuurshandelingen/onvankelijkheidsvoorwaarden Niet mbt burgerlijke rechten RvS bevoegd voor vernietiging als enige bevoegd Gewone rechter: voorlopige maatregelen mbt subjectieve rechten 16

17 3 grondvoorwaarden Ernstige middelen die vernietiging kunnen verantwoorden (evident bij 1 e lezing) Moeilijk te herstellen ernstig nadeel mogelijk bij onmiddellijke tenuitvoerlegging RS: schorsing moet nadeel kunnen verhinderen Beoordeling in concreto Rechtstreeks causaal verband persoonlijk nadeel tenuitvoerlegging Niet wanneer vernietiging kan herstellen Eventueel uiterst dringende noodzakelijkeheid De gewone procedure in kort geding Gezag en gevolgen van schorsingsarresten Gezag van gewijsde erga omnes: handeling verliest uitvoerbaarheid tav iedereen Dictum + determinerende motieven Voorlopig: bodemrechter gebonden Ex nunc: enkel voor de toekomst (handeling verdwijnt niet uit rechtsorde) Tijdelijk: einde bij uitspraak ten gronde Verworpen schorsing opheffen (geacht nooit te hebben bestaan) Inwilliging handeling houdt ex tunc op: schorsing heeft geen vwp meer Doel: overheid aanzetten tot nieuw onderzoek Overheid: 2 mogelijke houdingen Aanvaarden + definitieve uitspraak afwachten: geen verdere uitvoering/schorsing niet omzeilen Onwettigheid aanvaarden: intrekken + nieuwe beslissing indien nodig Verplicht rekening houden met schorsingsgrond 17