De ongelofelijke kracht van passie. Project History van het Keteninnovatieprogramma Zorgeloos Afval

Transcriptie

1 De ongelofelijke kracht van passie Project History van het Keteninnovatieprogramma Zorgeloos Afval

2 Voorwoord Om verandering te bereiken, zijn mensen met durf en daadkracht nodig. Mensen die buiten de gebaande paden durven te lopen. Maar die daarbij wel snappen dat je als voorloper niet in je eentje voor de troepen uit kunt lopen. Je moet vertellen wat je doet, waarom je het doet en hoe het aansluit bij het belang van anderen. Ons keten innovatieprogramma Zorgeloos Afval, gericht op een transitie naar de circulaire economie in de zorgsector, gaat over verandering. En gelukkig hebben we in dit programma een groep mensen bij elkaar, die met passie en ambitie aan verandering werken. Ik ben ongelofelijk trots op wat deze mensen met elkaar en in hun eigen organisatie bereiken. Want het is een uitdaging om, naast je gewone werk, samen met een groep mensen met verschillende belangen, te werken aan innovatie. Eens in de zes weken komen we met alle coördinatoren van de pilotgroepen bij elkaar. Voor mij voelt het als een echt team. We praten met elkaar over de voortgang van de pilots en over waar we heen willen met het programma. We delen ook de moeilijkheden; waar loopt het niet zoals we willen, waar raken we gefrustreerd? We helpen elkaar, delen ons netwerk en kennis, ontdekken mooie onverwachte verbindingen en komen zo stap voor stap vooruit. Dat is werken aan verandering, volgens mij. Het is mensenwerk. Daarom wil ik ook graag op een bijzondere manier laten zien wat we in dit programma voor elkaar krijgen. Niet met een boekje met enkel resultaten. Maar met een verhaal van het proces, door de ogen van de deelnemers aan het traject. Met een oprecht kijkje in de keuken, over de successen, maar ook over de briljante mislukkingen en het voortschrijdend inzicht. Ik hoop dat dit verhaal de ronde gaat doen in de organisaties van onze koplopers. Dat de buitenwereld net zo trots wordt op onze kartrekkers en onze ambitie als ik. Er valt iets van te leren. En hopelijk inspireert dit verhaal anderen om actief te worden met verduurzaming van de zorgsector. Jolein Baidenmann Transitiemanager Circulaire Economie - Zorgeloos Afval 1

3 Voorstelrondje Hoofdrolspelers Ellen Parma is de coördinator van het pilotproject Circulaire Infuuszakken en het pilotproject rondom plastic afval van de OK. Ik zie een omslag. Dat mensen heel veel dingen toch normaler gaan vinden. Normaler dat je led gebruikt of zonnepanelen op het dak legt. Maar het moet mijns inziens veel verder gaan. Ellen is al 12 jaar milieucoördinator bij het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis (OLVG) in Amsterdam. Daarvoor werkte zij vele jaren als verpleegkundige. In 2012 behaalde het OLVG mede door haar inspanning als derde ziekenhuis in Nederland de Zilveren Milieuthermometer. In haar vrije tijd reist ze graag, maar bewust maar een keer per jaar met het vliegtuig, of ze ligt in het zwembad om te trainen voor wedstrijdzwemmen. Marc Koster was tot eind mei coördinator van de pilotgroep Duurzaam Inkopen. Ik vind dat alle ziekenhuizen bezig moeten zijn met duurzaamheid. Ik ben er van overtuigd ben dat je een bijdrage moet leveren aan een betere omgeving, voor de mensen na ons, voor mijn kinderen. Door zijn achtergrond in werktuigbouwkunde en Artsen zonder Grenzen heeft Marc sinds 2001 een combinatie van twee passies gevonden bij Rijnstate Ziekenhuis als manager Strategisch Vastgoed: techniek en zorg. Op MVO-gebied is hij vooral betrokken bij milieuaspecten. Freekje Savenije is coördinator van het pilotproject Simplastic. Na een jaar kan ik ook echt zeggen: Het is niet alleen maar de groene kant, het is meer omvattend. Het is creatief zijn, kijken hoe je mensen met elkaar kan verbinden, die reuring creëren. Freekje is sinds 2008 werkzaam bij het Spaarne Gasthuis. Na vele jaren als leidinggevende binnen verschillende afdelingen van de facilitaire dienst is Freekje vorig jaar de Coördinator MVO/Duurzaamheid van het Spaarne Gasthuis geworden. Binnen die functie staat het verbinden van mensen en creativiteit centraal: in beïnvloeding van mensen, het zorgen dat duurzaamheid op de werkvloer gaat leven en zorgen dat mensen erover gaan praten. Jose Postma is coördinator van het pilotproject SZA-bak. MVO gaat voor mij ook over de veiligheid van patiënten en medewerkers, je moet je veilig voelen als je wordt behandeld en je moet in een veilig klimaat kunnen werken. Jose is MVO Manager bij het Reinier de Graaf Gasthuis. Al sinds 1995 is zij werkzaam bij het ziekenhuis, waar ze is gestart als verpleegkundige. Jose heeft onder meer de invoering van het elektronisch patiëntendossier en de implementatie van het Pharmafilter binnen het Reinier de Graaf Gasthuis geleid. Daarnaast houdt ze zich bezig met zorginnovatie met bijvoorbeeld het thema zorgpreventie in haar portefeuille. Richard van Batenburg is de initiatiefnemer van het pilotproject Circulair Label. Ik ben ervan overtuigd dat als we op de oude voet doorgaan, dan gaan we het met z n allen niet redden. En dat we morgen afval vrij zijn, dat zal heus niet lukken. Maar als je nu niet begint dan kom je er nooit. Richard is sales manager zorg bij Icova. Dit jaar is hij 32 jaar in dienst bij de afvalverwerker, in verschillende functies. De zorgsector is altijd een rode draad in zijn werk geweest. Richard vindt de verschillende transities binnen de afval- en zorgbranche intrigerend en werkt graag mee aan vernieuwingen in beide sectoren. Een grote groep mensen werkt mee aan het programma Zorgeloos Afval. Niet iedereen wordt hier genoemd, maar ook zij houden dit programma draaiend. Daar zijn we dankbaar voor. Verder komen in dit boek ook nog aan het woord: Bert Visser van BrabantZorg; Janette de Lange van Sita/ SUEZ, Erwin van Stralen van het UMCU, Cathy van Beek van het Radboud Ziekenhuis, Harriette Laurijsen van het Radboud Ziekenhuis, Ben Kubbinga van Circular Economy, Jolein Baidenmann (transitiemanager), Ailin Haijer (transitiemedewerker), Hildy Treffers van Tergooi Ziekenhuis en Kees Vredevoort van Mauser. 2 3

4 Wat eraan vooraf ging Hoe begint dit verhaal? Nederland circulair! Dat is de ambitie van het ministerie van Infrastructuur en Milieu (I&M). In een samenwerkingsverband werken maatschappelijke organisaties Circle Economy, Click NL, De Groene Zaak, Het Groene Brein en MVO Nederland, met ondersteuning van RVO, aan 7 thema s om circulair ondernemen in het Nederlands bedrijfsleven te versnellen. Maar een circulaire economie heeft niet genoeg aan individuele succesverhalen. Het gaat juist om een systeemverandering. Een verandering waar je als bedrijf niet alleen verantwoordelijk voor bent, maar samen met je ketenpartners, of misschien nog beter, met het netwerk waarin je actief bent. Zo ontstaat het idee voor de keteninnovatieprogramma s onder de vlag van Nederland Circulair! Na een uitgebreid voortraject door TNO, Circle Economy en MVO Nederland blijkt dat de zorgsector een kansrijke keten is om mee aan de slag te gaan. Want er valt binnen de zorg nog veel te winnen op het gebied van verduurzaming en circulaire economie. Verduurzaming is een uitdaging in de zorgsector. Want de behandeling van patiënten, hygiëne en veiligheid staan voor professionals in de zorg voorop. Men wil mensen helpen. En dan is zorgvuldig omgaan met afval, of vergroening van producten, niet een eerste prioriteit. Maar er zijn al een paar zorginstellingen die ambitieus aan het innoveren zijn op het gebied van duurzaamheid. Dus de potentie voor verandering is er zeker! Jolein Baidenmann wordt als transitiemanager aangesteld met de opdracht om partners bij elkaar te zoeken, die met elkaar een keten innovatieprogramma rondom circulaire economie en duurzaamheid willen starten. Jolein: We kenden natuurlijk al een aantal ambitieuze zorginstellingen, ook via het netwerk zorg van MVO Nederland. Ik ben het netwerk gaan uitbouwen, met iedereen gaan praten. In eerste instantie leek het haalbaar om met 3 pilotprojecten te starten. Want uit zo n samenwerking moet natuurlijk wel iets concreets komen. Voor een inventarisatie van onderwerpen houdt Jolein interviews met diverse spelers in het zorgveld. Zoals met Bert Visser, IC-adviseur van Zorginstelling BrabantZorg: Jolein kwam bij mij voor een interview over wat ik zinvol zou vinden om aan te pakken in een programma over verduurzaming. Ik vond bijvoorbeeld disposables een interessante categorie voor verduurzaming: washandjes die eenmalig worden gebruikt, injectienaalden, pillendoosjes,en daarnaast het verpakkingsmateriaal van deze producten. Maar het belangrijkste vond ik: we moeten het samen doen. Jolein toetst de thema s die uit de gesprekken komen breder via een digitale enquête. Er komen vier centrale thema s uit: 1. Plastic omverpakkingen, 2. Disposables, 3. Circulaire afdeling 3.0, en 4. Bronscheiding en hoogwaardig hergebruik versus vergisting/ vergassingsoplossing. Jolein: Dat was het moment dat ik ook mensen bij elkaar wilde halen, om te praten over de kansen voor een programma. Om elkaar te ontmoeten en in de ogen te kijken. Om te zien of er ruimte zou zijn voor samenwerking. 4 5

5 Een eerste kennismaking Ondertussen is ook Ailin Haijer aan boord gekomen, ter ondersteuning van Jolein en van het programma. Ailin: Voor aanvang het traject waren veel partijen al afzonderlijk bezig met kleine projecten op het gebied van anders omgaan met afval in de zorg. Om echt het verschil te maken is het belangrijk dat alle partijen uit de keten interessante discussie ontspint zich tussen de deelnemers. En er blijkt veel gemeenschappelijks. Janette de Lange, Suez: Wat wij vaak merken is dat we pas laat in het proces worden betrokken omdat wij aan het eind van de keten zitten. Dat is heel jammer omdat er inderdaad veel kennis ligt over de verwerking van materialen. Dit betekent ook dat wij kennis hebben over hoe iets het best geproduceerd kan worden, zodat het hoogwaardig kan worden verwerkt. Het was daarom fijn om gezichten uit de hele keten aan tafel te zien, want samen kunnen we echt wat bereiken. meedoen. Ook partijen die nog niet actief zijn. In eerste instantie hebben we gekeken naar koplopers binnen de hele keten en hen uitgenodigd voor de kennismakingsbijeenkomst. Via hen kwamen we weer bij andere partijen terecht en zo kregen we uiteindelijk een heel diverse groep mensen aan tafel. Op 8 oktober 2015 vindt een kennismakingsbijeenkomst plaats met zo n 22 partijen. Een groep geïnteresseerde mensen zit bij elkaar, afkomstig van ziekenhuizen, zorghuizen, afvalverwerkers, brancheorganisaties, overheid en bedrijven. Een De deelnemers praten over bewustwording en het motiveren van medewerkers. Over het bestuur dat er in moet geloven. Over geld, wat toch vaak belangrijker is dan innovatie. Van alle kanten heeft men gedachten en ideeën. In subgroepen over de vier thema s verkent men een mogelijke samenwerking. Freekje Savenije, Spaarne Gasthuis: Voor mij was het nog een beetje zoeken, mijn functie als Coördinator MVO/ Duurzaamheid was nog relatief nieuw. En ik voelde nog niet dat onze organisatie veel zin had in een heel traject. Op individueel niveau, mensen misschien wel, maar niet als organisatie. Dat is natuurlijk erg jammer. Maar ik voelde ook wel dat we moesten aansluiten bij een traject als dit, omdat hier vernieuwing gecreëerd wordt. Jolein: Toen we na afloop met elkaar evalueerden hadden we het gevoel dat we iets interessants te pakken hadden. Maar het was ook wel zo, dat niemand zich in dit stadium al vast wilde leggen. 6 OKT NOV DEC 2015 / JAN FEB MRT APR MEI JUN JUL Aug Sep Okt Nov Dec 2016 / JAN

6 Pressure cooker Direct na de kennismakingssessie beginnen Jolein en Ailin met de voorbereiding van de Pressure Cooker: een intensieve 2-daagse bijeenkomst. Het idee is dat tijdens die bijeenkomst de thema s met de meeste potentie worden uitgediept en omgezet in 3 of 4 pilotprojecten. Ter voorbereiding benaderen Jolein en Ailin extra partijen die niet bij de kennismakingsbijeenkomst aanwezig waren en nodigen hen uit zich aan te sluiten bij de coalitie. Jolein: Het doel van deze Pressure Cooker was om een coalitie te sluiten tussen partijen in de zorgketen die elkaar anders niet zouden ontmoeten. We moesten kijken of mensen over de brug wilden komen. Op 8 december vindt de Pressure Cooker plaats, in het Lloyd Hotel in Amsterdam. Iedereen heeft om te beginnen een persoonlijk voorwerp meegenomen, dat voor hen duurzaamheid symboliseert. Sommige deelnemers zijn heel optimistisch, sommige bezorgd: Ik heb een foto van mijn kinderen meegenomen. Ik kan ze geen zorgeloos bestaan geven, maar hen wel leren om op een creatieve manier om te gaan met problemen. Er vindt er een plenaire discussie plaats over het belang van bepaalde trends en ontwikkelingen in de zorgsector. Drie hoofdthema s komen naar voren: van bezit naar gebruik, afval wordt grondstof en meer aandacht voor preventie van ziekte in plaats van zorgen voor genezing. De ochtend wordt afgesloten met het formuleren van een gezamenlijke visie en ambitie voor 2040: Ambitie 2040 Alle materialen uit een proces worden zonder verlies van waarde hergebruikt. De producent is eigenaar en gebruiker leaset de materialen. Ziekenhuizen worden kleiner en maken minder gebruik van materiaal door een grotere focus op gezondheid en preventie, digitalisering (ehealth) en technologische ontwikkelingen. De zorg werkt vanuit een performance vraag op maat. De grondstoffenrotonde staat centraal in het circulaire systeem van waaruit materialen slim logistiek worden verwerkt. Sommige deelnemers moeten even wennen aan de opzet van de Pressure Cooker: Er werd ons gevraagd om in kleinere groepen na te denken over wat we onder partnerschap verstaan. Ik vond het in het begin wel een beetje een gekke vraag omdat ik hier vooral kwam om over afval na te denken. Maar uiteindelijk was het toch wel leuk. Voor mij is het vooral belangrijk dat ik op een andere manier met mensen in gesprek kan komen en dat we echt kunnen gaan samenwerken. Janette: Vanuit het hele project gezien vind ik dit een sterke vorm om met alle partijen in de keten in gesprek te raken. Misschien dat me dat individueel ook lukt, maar om te kunnen verduurzamen en innovatie in de markt te kunnen zetten heb ik alle schakels uit de keten nodig. Er ontstaat een aanstekelijk enthousiasme. Een kleine greep uit de ambities: over vijf jaar moet het overgrote deel van disposables van biobased materialen; afvalverwerkers worden volledige grondstoffenhandelaar met minder verbranding; in het hele ziekenhuis moet 85% van de disposables vergist of circulair worden. Bert: Het gaat om omdenken. Wat als we een uitlaat van een auto niet achteraan, maar vooraan zetten bij het stuur, hoe lang zal het dan duren voordat we de uitstoot verbeteren? Na het ochtendprogramma blijkt dat de groep staat te popelen om praktisch aan de slag te gaan, de diepte in. In subgroepen op thema s gaan de deelnemers hun thema uitdiepen. Ter ondersteuning heeft Circle Economy een aantal praatplaten gemaakt. Op deze kaarten is aangegeven waar de kansen binnen verschillende stromen liggen. Focus aanbrengen binnen de thema s kost duidelijk meer moeite. De discussie gaat van groot naar klein. Freekje: Ik merk ook wel dat op het moment dat het dan concreet wordt, dat dan de ambitie wat naar beneden gaat. Kom op man, laten we gewoon wat onmogelijks bedenken! Hoe leuk is dat. In een subgroep wordt gediscussieerd over een mogelijke pilot rondom een circulaire afdeling Ellen Parma, OLVG Ziekenhuis: Dat was voor onze instelling te abstract. We kiezen liever voor een concreet thema. Dat vinden onze verplegers ook interessanter. Mijn werkvloer werd bloedfanatiek toen gevraagd werd of ze plastic wilde inzamelen. Dat werkt dus goed, als je de mensen enthousiast kunt krijgen. Dan gebeurt er iets. Jose Postma, Reinier de Graaf Ziekenhuis: We hadden 8 OKT NOV DEC 2015 / JAN FEB MRT APR MEI JUN JUL Aug Sep Okt Nov Dec 2016 / JAN

7 een discussie over disposables en toen zijn we gaan zoeken naar laag hangend fruit. Toen kwam Jannette heel snel met die SZA bakken. Hoeveel organisaties die bakken al gebruiken, het is niet alleen ziekenhuizen en verpleeg tehuizen ook in laboratoria apothekers overal ongeveer worden die bakken gebruikt. Ik denk dat we daarop wel een heel slag kunnen maken, grote impact. Aan het eind van de dag worden kleine groepjes opgericht, die verder gaan denken over de invulling van pilots. Pilotproject Simplastic gaat zich bezig houden met omverpakkingen. Nu wordt 55% van het materiaal verbrand. De doelstelling is dat alle grondstoffen van omverpakkingen over 5 jaar wederom als omverpakkingen ingezet. Het project dat focust op Specifiek Ziekenhuis Afval (SZA) gaat rondom de inzameling van SZA een wereld winnen. De pilotgroep Infuuszakken gaat werken aan het terugleveren van infuuszakken aan de fabrikant, waarna deze de infuuszakken recyclet. Richard van Batenburg, Icova: Ik bedacht een heel mooi idee voor een pilotproject. Complex, maar iets wat echt de inkoop in de sector kan veranderen. Met een nieuw businessmodel. Een systeem van het labelen van producten: rood niet duurzaam, zwart neutraal, groen duurzaam. De inkoopafdeling betaalt een toeslag voor producten met een rood label. Deze toeslag wordt door een researchinstituut ingezet voor het ontwikkelen van duurzame oplossingen zodat meer producten een beter label krijgen. Dat wordt de vierde pilotgroep. Belangrijk vijfde thema is duurzaam inkopen. Gezamenlijk kunnen inkopers door hun volume sterke invloed uitoefenen op producenten. Er zijn maar 4 producenten aanwezig, wat de discussie lastig maakt. Maar de aanwezige producenten zijn enthousiast over samenwerking. Per groep wordt een trekker gekozen. Jose: Ik heb mijzelf gewoon gedwongen om er mee aan de slag te gaan. Ik wilde er bij mezelf druk opleggen en ik vind het gewoon leuk en belangrijk en ik geloof erin. Mijn werkvloer werd bloedfanatiek toen gevraagd werd of ze plastic wilde inzamelen. Dat werkt dus goed, als je de mensen enthousiast kunt krijgen. 10 OKT NOV DEC 2015 / JAN FEB MRT APR MEI JUN JUL Aug Sep Okt Nov Dec 2016 / JAN

8 Profiel Ellen Parma Mijn moeder heeft er altijd heel erg achteraan gezeten dat we een goede opleiding zouden krijgen, zodat we zelfstandig zouden zijn en niet afhankelijk van een man zouden worden. Die zelfstandigheid zit ook in mij. Ik heb heel veel gereisd in mijn leven, bijvoorbeeld twee keer Zuid Oost Azie, Israël, Turkije, Marokko. Mijn vader is bioloog, hij was voorzitter van Natuur & Milieu en heel actief op het gebied van milieu. Als kinderen hoorden wij daar wel veel van. Mijn ouders waren allebei erg op de inhoud, niet op de vorm. Show off en status kwam niet voor. Een grote auto kwam er niet in, het moest zuinig en praktisch zijn. Dat herken ik ook wel bij mezelf. Ik denk vaak: Doe maar normaal, dan doe je al gek genoeg. Ik ben ooit begonnen met Schoevers. Maar tijdens een van mijn reizen heb ik een Nederlandse vrouw leren kennen, die de verpleging in was gegaan. En zij zei: Is dat niets voor jou? En toen ben ik de verpleging in gegaan. Maar na een tijd wilde ik weer eens verder kijken. Ik was donateur van Natuur & Milieu en kreeg dat maandblad elke maand. Daar stond een advertentie in van milieukunde in deeltijd. Dat ben ik toen gaan doen. Ik heb mijn scriptie geschreven over hormoonverstorende stoffen in het milieu. Toen al, da s 20 jaar geleden. Dus als ze nu lopen te miepen dat hormoonverstorende stoffen net bekend zijn, denk ik: Nee, dat is al 25 jaar bekend. Nadat ik die studie had afgerond ben ik bij het OLVG terechtgekomen. En toen kwam er een kans voorbij om milieucoördinator te worden. Zo ben ik erin gerold. Dat is nu al weer 12 jaar geleden. Ik ben meestal degene die voorop loopt en mensen vinden dat ook wel makkelijk. En ik haal daar wel plezier uit. Maar af en toe mis ik de verpleging nog wel. Met name het team. Met z n allen sparren, de gein, de humor en dat je met z n allen werkt. s Ochtends voor het werk lig ik in het zwembad. Ik doe aan Master zwemmen, dat is wedstrijdzwemmen voor senioren. Afgelopen mei heb ik meegedaan met het EK in Londen Ik denk dat we met z n allen wel duurzamer moeten worden, dit is niet vol te houden. Grondstoffen raken op, maar je hoort niemand erover. Ja, af en toe een milieuorganisatie. En die wordt dan weggezet als milieuterrorist. Ik las laatst op teletext dat er wereldwijd nog nooit zoveel milieuactivisten zijn vermoord als nu. Ik leef zelf ook bewust. Ik heb bijvoorbeeld de keuze gemaakt maximaal 1x per jaar met het vliegtuig te gaan. Dat klinkt heel makkelijk, maar ik heb familie in het buitenland. Een zus in Thailand, mijn man s broer in Istanbul, een nichtje in Amerika. Die zitten allemaal aan me te trekken. En ik hou van reizen. Ik heb nog allerlei dingen op mijn lijstje staan wat ik graag wil zien. Maar toch houd ik mij er aan. Het is een keuze

9 14 15

10 De eerste stappen in de pilots De eerste pilotgroepen hebben in januari een telefonische conference call of komen bij elkaar voor een overleg. De mensen die zich (tijdelijk) als trekker of coördinator van een thema hebben aangemeld moeten aan de bak. Jose: Ik had me eigenlijk helemaal niet gerealiseerd waar ik ja tegen zei. Moest ik die groep gaan leiden en vertellen wat we gaan doen? Eerst maar een afspraak plannen om te kijken waar iedereen mee aan de slag wilde. Dat viel nog vies tegen met al die mensen en drukke agenda s. Ik was zo vijf weken verder. Half februari komen de trekkers voor het eerst samen tijdens een coördinatorenoverleg. Tijdens het overleg wordt hen gevraagd of ze zich echt willen committeren aan hun pilot. Marc Koster, Rijnstate Ziekenhuis: Ik had me wel opgeworpen als trekker, maar meer omdat er niemand anders opstond. Nu was ik coördinator op het thema Duurzaam Inkopen en dat is niet mijn specialiteit. Ik moet het wel allemaal naast mijn werk doen. Maar ik vind het wel een heel belangrijk thema. Dus na overleg met onze inkoopmanager heb ik toch een bijeenkomst georganiseerd en besloot ik als trekker aan te blijven. denk je dan: ik moet dat nog doen. Maar dat heeft dan net niet zo n hoge prioriteit, terwijl je dat wel echt wil. De groep doet een beroep op de begeleiding door Jolein en Ailin, om de vooruitgang te garanderen. De coördinatoren besluiten elke 6 weken bij elkaar te komen om een update te geven en te overleggen. Het blijkt dat tijdens die gesprekken ook veel synergie ontstaat. De bijeenkomsten worden gehouden op de locaties van de deelnemende organisaties. Daarmee krijgt iedereen ook een kijkje in de keuken van een van de andere coördinatoren. Om helder te hebben wat de pilotgroepen precies van plan zijn en het Ministerie van I&M (de opdrachtgever en geldschieter) te laten weten welke resultaten de pilots gedurende het jaar willen bereiken, maken de coördinatoren een beschrijving van een A4-tje van hun pilot. Jolein: Ik kwam in een spagaat. Een transitietraject gaat uit van de eigen initiatieven van de deelnemers. Ik ben als transitiemanager geen projectleider die mensen opdrachten geeft om resultaten te halen. Maar de opdrachtgever wil wel weten waar z n geld naar toe gaat. De coördinatorengroep is een feit. De coördinatoren merken dat de waan van de dag sterk is, zowel in hun eigen organisatie als bij de andere mensen uit hun groepjes. Jose: De samenwerking in onze groep is prima, iedereen is enthousiast en wil wel. Je merkt alleen dat iedereen het druk heeft. Elke keer wil je wel aan de slag, elke keer Het blijft telkens bijstellen en helder scherp voor ogen houden wat de bedoeling is en of we op de goede weg zitten. 16 OKT NOV DEC 2015 / JAN FEB MRT APR MEI JUN JUL Aug Sep Okt Nov Dec 2016 / JAN

11 Waar zit de energie? Producenten sluiten aan De coördinatoren gaan met hun groepen aan de slag. Het maken van een plan van aanpak, met doelen en resultaten, is een hele klus. Zeker ook omdat in zo n groep vaak vertegenwoordigers zitten van verschillende ketenpartners met andere belangen: ziekenhuizen, afvalverwerkers, kennispartners, inkoop of brancheorganisaties en producenten. Waar wil iedereen tijd en energie in steken? Freekje: We hebben echt een aantal bijeenkomsten nodig gehad voordat we eindelijk op een soort route zaten. En het blijft telkens bijstellen en helder scherp voor ogen houden wat de bedoeling is en of we op de goede weg zitten. De pilot Simplastic gaat met adviesbureau Circle Economy werken aan een Circle Scan in het UMCU. Daarmee moet helderheid komen over de verschillende stromen van plastic verpakkingen in ziekenhuizen. Daarna kan gewerkt worden aan verduurzaming van een deel van die stromen. Freekje: Het was het heel fijn dat het UMCU aangaf dat zij wel wat dingen wilden doen. Dat hadden wij hier in het Spaarne Gasthuis op dit moment niet kunnen realiseren. Die samenwerking is heel goed geweest. Het was heel fijn om met elkaar te kunnen sparren. Het pilotproject Infuuszakken besluit zich er hard voor te maken infuuszakken circulair te maken: door samenwerking tussen ziekenhuizen, producenten en afvalverwerkers te komen tot een gesloten kringloop van productie, inkoop, gebruik, bronscheiding, verwerking tot recyclaat en weer onderdeel van de productie. Ze zoeken producenten om bij de groep te betrekken. Na 2,5 maand vinden ze ook een verwerker die wil experimenteren met de recycling van infuuszakken. Ellen: Toen we de partijen compleet hadden, heb ik de deelnemende ziekenhuizen een mail met instructies gestuurd dat er gestart kon worden met inzamelen. Maar dat loopt uiterst moeizaam. Er wordt niet ingezameld, of men gooit zaken in de containers die er niet in thuis horen. De pilotgroep SZA-bak wil met twee zaken aan de slag. Hoe kan een SZA-bak voortaan van gerecycled materiaal gemaakt worden, in plaats van virgin materiaal? En, gooien we niet teveel afval weg als specifiek ziekenhuis afval? Kan dat niet zuiniger en daarmee kostenbesparender? Wat zijn de risico s die daarmee gemoeid zijn? De pilotgroep Duurzaam Inkopen start iets langzamer en wil eerst goed onderzoeken wat er allemaal al speelt en waar dit traject meerwaarde kan hebben. Ook de pilotgroep Labeling heeft nog moeite om voortvarend aan de slag te gaan. Richard: Ik merk dat het lastig is om verschillende petten te hebben. Als ik bij een inkoper van een ziekenhuis zat om een goeie deal te sluiten, moest ik eigenlijk die inkoper ook overtuigen om deel te nemen aan ons traject. Dat mixt niet goed. Ik moest eerst een aantal offertetrajecten doorlopen, voor ik me vrij voelde om die inkopers voor mijn plan te benaderen. Voor alle pilotprojecten is het van belang om producenten aan tafel te krijgen. Zij hebben, door de manier waarop ze hun product maken, een grote invloed op hoe dat product in het afvalstadium verwerkt kan worden. Alle coördinatoren benaderen producenten om hen te enthousiasmeren mee te doen aan (een van) de pilotgroepen. Er blijken in Nederland maar 3 producenten van infuuszakken actief te zijn. Ellen: Baxter en Fresenius waren onmiddellijk bereid mee te doen met deze pilotgroep. Maar omdat het inzamelen zo langzaam gaat en er nog geen infuuszak bij de verwerker is gearriveerd, hebben we nog niet met ze om de tafel gezeten. Voor de SZA-bak geldt dat er een producent is die 80% van de Nederlandse markt bedient, Mauser. Kees Vredevoort, Mauser: Onze droom is gerecycled materiaal wat we kunnen verwerken tot vaten. De uitnodiging voor dit project komt precies op het goede moment. We hebben al veel materialen getest. We willen een materiaal te vinden dat geschikt is voor de hele Europese markt. Binnen de pilotgroep Simplastic sluit Medline, producent van diverse medische en chirurgische producten voor gezondheidsinstellingen, aan. 18 OKT NOV DEC 2015 / JAN FEB MRT APR MEI JUN JUL Aug Sep Okt Nov Dec 2016 / JAN

12 Profiel Richard van Batenburg Ik heb MTS procestechniek gedaan. Toen ben ik begonnen te werken als acceptant gevaarlijk afval. Ik ben nu 32 jaar in dienst bij Icova, tot mijn eigen verbazing moet ik wel zeggen. Ik had vroeger altijd het idee, je moet na zoveel jaar toch wel weer eens iets anders gaan doen. Maar elke keer kwam er weer een hele nieuwe uitdaging. De zorgsector is daarin altijd een rode draad geweest. Er is niet 1 branche zo breed, met zoveel diverse stoffen en afvalstoffen, als bij een ziekenhuis. Dat houdt het altijd weer spannend en leuk. dan in die verzamelbakken zit. Daar zit de meest gore rotzooi in. Daar zaten er gewoon flessen met schoonmaakmiddelen in, het reageerde en zat gewoon te sissen in zo n bak. Is dat dan een goede oplossing? We moeten ook meer over de grenzen willen kijken. Zolang we hier focussen op hele kleine stromen, maar vervolgens wordt ergens in Brazillie nog alles gestort, zijn we dan goed bezig? Je moet het wel in verhouding proberen te houden. Ik word door twee dingen gedreven. Ik ben commercieel, ik vind het van belang om goede contacten en juiste ingangen te hebben bij instanties. Daarnaast heb ik een persoonlijke drive en dat is de zorg van de toekomst, met name voor mijn kids. De jongens moeten ook een goede boterham en een prettige omgeving hebben, dat vind ik verre weg het belangrijkste. Als je ziet wat er aan afval weg wordt gegooid dan denk je: Dit is gewoon zonde. Ik ben helemaal niet zo idealistisch dat je tot 0 terugkomt qua afval. Dat ga je waarschijnlijk nooit redden. Maar er is een dusdanige grote verspilling, dat hou je gewoon niet vol op de lange duur als mensheid. Daar moet gewoon wat aan veranderd worden. En als je nu niet begint dan kom je er nooit. Op een gegeven moment zijn de grondstoffen op. Moeder aarde is een keertje leeg. Moeder aarde zorgt wel voor zichzelf, daar ben ik niet zo bang voor, maar of wij daar dan nog een ruimte in hebben dat moet je betwijfelen. Dan ga je terug in je eigen omstandigheden en dat kan heel ver gaan. Maar persoonlijk maak ik mij meer zorgen over schoon water. Ik denk dat dat probleem vele male groter gaat worden dan de grondstoffen. Want de grondstoffen is allemaal toch redelijk lokaal. Maar als we het niet goed doen en we krijgen waterschaarste? Dan krijg je mensen stromen waar de vluchtelingenstroom nu helemaal niets bij is. Dan denk je ook; Waar hadden we het toen over met die grondstoffen. Thuis scheiden vind ik wel een lastig verhaal. Ik probeer zoveel mogelijk te scheiden, papier en glas doen we apart. Ook plastic houden we apart maar ik ben een afvaljunk genoeg om te kijken wat er 20 21

13 Positieve energie en dilemma s In april komen de coördinatoren weer samen. Jolein: We gebruiken deze coördinatorenbijeenkomsten om informatie uit te wisselen, maar we vinden het vooral belangrijk om de coördinatoren een hart onder de riem te steken en hun motivatie hoog te houden. Het coördineren van een innovatietraject, naast je gewone werkzaamheden, vraagt veel inzet en doorzettingsvermogen. Ellen: Deze bijeenkomsten helpen om de moed erin te houden. Daarnaast is het ook goed om op deze manier op de hoogte te blijven, want vanwege tijdgebrek verdiep ik mij niet heel erg in de andere pilots. Het coördinatorenoverleg is ook altijd de plek om dilemma s te bespreken. Het coördineren van een groep mensen verspreid over verschillende organisaties, met verschillende belangen, is niet altijd even makkelijk. Freekje: Soms twijfel ik of we iets gaan behalen, omdat het moeilijk is om concreet te worden, het blijft telkens hangen. Ik vind het heel leuk om te horen waar de andere coördinatoren mee bezig zijn. Het is voor mij een soort oplaadmoment. Het geeft ook motivatie om het weer verder op te pakken. van de verschillende zorginstellingen op het gebied van verduurzaming. Ellen: Het commitment is erg dubbel. Bestuurders zeggen wel dat het belangrijk is, maar als het puntje bij het paaltje komt, geven de kosten de doorslag. Het idee ontstaat om een zorgbestuurder te vragen om als ambassadeur van het programma op te treden. Cathy van Beek, uit de Raad van Toezicht van het Radboud Ziekenhuis, stemt graag in om die rol te vervullen. Cathy is een bevlogen duurzaamheidsenthousiasteling, die haar visie ook in de praktijk brengt. Het is mijn missie om circulaire economie en duurzaamheid binnen het Radboud Ziekenhuis en de zorgsector tot gemeengoed te maken. Ik wil mij nu ook inzetten om de doelstellingen en resultaten van het keteninnovatieprogramma Zorgeloos Afval verder uit te dragen. Hiermee hoop ik ook andere leden van Raden van Bestuur van zorginstellingen te overtuigen ruimte te scheppen rondom pilots en innovaties op het gebied van de circulaire economie en duurzaamheid. De groep bespreekt dat een nieuwsbrief handig zou zijn. En de link met andere partijen moet actief onderhouden worden. Er worden twee netwerkbijeenkomsten ingepland, voor iedereen die geïnteresseerd is in circulaire economie in de zorg. De coördinatorengroep geeft aan dat het creëren van draagvlak voor duurzaamheid bij bestuurders een uitdaging is. Er blijkt wat verschil in commitment van de besturen 22 OKT NOV DEC 2015 / JAN FEB MRT APR MEI JUN JUL Aug Sep Okt Nov Dec 2016 / JAN

14 Profiel Jose Postma Ik ben van oorsprong verpleegkundige. Ik wilde al sinds m n 4e zuster worden bij de baby s en kraamverzorger toen ik 10 jaar was. Toen zag ik wat de kraamverzorgster deed. Toen dacht ik: Hmmm, wassen en strijken, dat kan ik thuis al, dat hoef ik niet bij anderen te doen. Dus dan ga ik wel in het ziekenhuis werken bij de baby s. Ik heb mijn droom gevolgd. In 95 kwam ik in dienst bij Reinier de Graaf als leerling verpleegkunidge en na mijn opleiding ben ik op de kraamafdeling gaan werken. Kort daarna kreeg ik een kans om teamleider te worden op de verloskunde/gynaecologie en die heb ik gegrepen. Na 10 jaar ben ik projectleider geworden van de invoering van het EPD en MVO zaken.soms mis ik de verpleging nog wel. Ik heb het er de eerste jaren nog wel bij gedaan op freelancebasis, dan deed ik af en toe een nachtdienst of een zaterdag/zondag. Maar ik kon mijn BIG registratie niet behouden omdat ik daarvoor te weinig uren werkte als verpleegkundige. En ik weet ook dat als ik terug ga aan het bed, dat mijn handen gaan jeuken om me weer met de processen bezig te houden. Ik vind het heel belangrijk in mijn werk dat mensen zich professioneel gedragen. En ook duurzaam werken. Soms schermt men met: Ik heb geen tijd. Onzin, want het wordt ze steeds makkelijker gemaakt. Ik denk dat het ook een stukje met gedrevenheid te maken heeft. Want er zijn mensen die het automatisch doen. Dat zie je in hun gedrag, naar de patiënt toe. Net dat stukje extra, wat een ander niet doet. Ik geef in mijn persoonlijke leven ook vorm aan duurzaamheid. Wij hebben thuis alleen maar ledverlichting. Als het mogelijk is rijden we ook zoveel mogelijk elektrisch. Mijn vader is ook altijd bezig geweest met duurzame oplossingen. Hij had een eigen bedrijf in zwembadzuiveringsinstallaties. Maar dan zonder gebruik van chloor. Hij heeft jarenlang bij Enexis gewerkt. Hij zit achter het netwerk van elektrisch auto rijden, dat heeft hij bedacht. De eerste auto s die op de markt waren, reed mijn vader. Daar heb ik misschien wel iets van meegekregen. Van innovatie, maar ook het besef dat we echt een gigantisch probleem op het gebied van klimaat hebben. Ik ben trots op de implementatie van Pharmafilter binnen ons ziekenhuis, die ik heb begeleid. Dat was zo revolutionair. Er waren heel veel mensen die er niet in geloofden. En dat we dat dan toch voor elkaar hebben weten te boxen, dat iedereen heel enthousiast is geworden. Dat is mooi. Ik hoop dat ook door mijn inzet meer bedrijven geïnspireerd raken en getriggerd worden. Die gebroeders Wright, die hebben leren vliegen, hoe vaak zijn die niet uit de lucht naar beneden gestort? Dat moet gewoon tig keer gebeuren voor je uiteindelijk komt tot hetgeen waar je van droomt. Ik hoop dat we met waar wij nu mee bezig zijn, anderen inspireren door te blijven gaan. Tot we uiteindelijk gevonden hebben wat we nodig hebben met zijn allen. Willen we onze kinderen en kleinkinderen een goed bestaan gunnen, dan is het noodzakelijk om daar mee bezig te zijn. Want anders is het gewoon eindig

15 Al doende leert men Kennis is macht De concrete plannen die bij de opstart van de pilots zijn gemaakt, moeten in de praktijk soms aangepast worden. Soms is dat qua termijn (het gaat minder snel of juist sneller dan we dachten), soms qua ambitie en soms ook inhoudelijk. Ellen: Het was een fantastisch plaatje: een circulaire infuuszak. Maar helaas iets te simpel gedacht. Een infuuszak bestaat uit verschillende laagjes. Circulair maken is dan heel lastig. Janette: Het heeft mij verrast dat het veel tijd kost. Misschien ben ik iets te ongeduldig daar in, maar we hebben met elkaar gezegd: we doen het een jaar. Ik wil eind december toch wel concreet laten zien wat we hebben bereikt. Ik wil positief terugkoppelen naar de markt, want na december moeten alle andere instellingen hier mee aan de slag. Jose: Voor ons was het leuk dat er opeens heel snel een producent als Mauser aanschuift. En dat Suez zelf het granulaat kan leveren. Dan heb je eigenlijk heel snel zo n traject opgestart. Vaker moet je wel 10x vallen en opstaan voordat je ook daadwerkelijk iets getest hebt dat echt gaat voldoen. Naast het leren op de inhoudelijke thema s, komen ook meer fundamentele dilemma s aan de orde in de diverse bijeenkomsten. Bijvoorbeeld: Wat is circulaire economie eigenlijk? Is groene energie bijvoorbeeld ook een circulaire oplossing? Een tweede dilemma waar de partners mee worstelen is: Waar vindt de afvalscheiding plaats? Gaan we in de toekomst alle stromen apart scheiden bij de bron? Of kan dat beter in een later stadium door afvalverwerkers, die dan de nieuwe grondstofrotonde-boeren worden? Of gaan we helemaal naar een soort Pharmafilter-concept, waarbij er niet gescheiden wordt, maar alles omgezet wordt in energie? Jose: We moeten echt opletten dat we niet weer een aparte stroom creëren, die door zorgpersoneel gescheiden moet worden. Kan dat niet anders? Dilemma drie is de inherente natuur van de zorgsector. Die is gericht op goede zorg, op hygiëne, op risicovermijding. Er is een grote voorzichtigheid in de sector. Dat komt terug in hoe de sector omgaat met afval. Richard: Waarom wordt bedrijfsafval van een ziekenhuis anders behandeld dan bedrijfsafval van andere partijen? Het krijgt al snel het label van besmettelijk. Maar is dat besmettingsgevaar wel reëel? Hierdoor worden circulaire concepten in de zorg bemoeilijkt. Bij meerdere pilottrajecten blijkt behoefte aan kennis. Onderzoekspartner Circle Economy neemt een aantal onderzoeken voor haar rekening, zoals een onderzoek naar de samenstelling van OK-plastic. Ook wordt een uitgebreide Circle Scan gedaan voor het UMCU, in het kader van de pilot Simplastic. Ben Kunninga van Circle Economy: Vaak ontbreekt kennis over de systemen waarin een partij werkt. Dat is de rol van de Circle Scan, om die op een toegankelijke manier aan deelnemers te tonen waar veranderpunten zitten. Onderzoek kan soms vertragend werken, maar levert ook iets op. Ellen: Het was voor iedereen een verrassing dat er zoveel verschillende soorten plastics bestaan. We hebben gekeken of we een monostroom kunnen gaan inzamelen. Nu heeft Icova een nascheidingsapparaat en gaan we toch een mixstroom inzamelen. Edwin van Stralen, UMCU: Uit de Circle Scan blijkt dat het niet haalbaar is alle stromen te scheiden. Bijvoorbeeld omdat de stroom te klein is, met laagwaardig plastic als resultaat. Of dat ziekenhuizen bronscheiding helemaal niet zo specifiek gaan opzetten, omdat ze daar het geld en de manuren niet voor hebben. Ziekenhuizen willen zich niet focussen op een heel klein stroompje. Ze willen grote verandering teweeg brengen. 26 OKT NOV DEC 2015 / JAN FEB MRT APR MEI JUN JUL Aug Sep Okt Nov Dec 2016 / JAN

16 Profiel Freekje Savenije Ik kon naar het gymnasium, maar daar had ik helemaal geen zin in. Na het VWO heb ik een jaar vrije hogeschool gedaan, - Rudolf Steiner, antroposofie, daar kon ik wat met mijn creatieve kant.. Ik wilde daar graag wat meer mee doen, misschien naar de kunstacademie?. Uiteindelijk heb ik gekozen voor de hogere hotelschool in Leeuwarden. Voor mijn afstudeerstage wilde ik een zinvolle stageplek en vond deze in de non-profit sector, in het Medisch Centrum Leeuwarden. Zo is het begonnen en uiteindelijk ben ik via allerlei omzwervingen in de commerciële wereld weer bij het Spaarne Gasthuis terecht gekomen. Eind 2012 kreeg ik te horen dat ik borstkanker had. In dat traject heb ik bewust gekozen om in mijn eigen ziekenhuis behandeld te worden. Dat heeft mijn hele kijk op ziekenhuiszorg en alles wat ik deed veranderd en verrijkt. Ik gun niemand zo n ziekte, maar voor mij is het heel waardevol geweest. Waar mensen in de zorg heel goed in zijn, is het denken voor de patiënt. Dat deed ik ook, zelf bedenken wat de patiënt zou willen. Met de beste bedoelingen, doen mensen hun werk vaak op routine, zonder de patiënt te vragen wat hij of zij nu echt wil. Ik geloof heel erg in maatwerk in de zorg. Elke keer je weer opnieuw verdiepen in de wensen en verwachtingen van de patient en daar de zorg op aanpassen. Dat is best ingewikkeld in zo n organisatie, maar in mijn eigen ziekteproces heb ik gemerkt hoe belangrijk dat is. Ik ben nu ongeveer een jaar bezig in de rol van programmaleider MVO en merk dat ik voor mezelf nog lang niet genoeg resultaten heb geboekt. Ik ben resultaatgericht, vind dat het vaak heel langzaam gaat. In deze baan moet je creatief zijn, mensen met elkaar verbinden en soms wat reuring veroorzaken. Er zijn oneindig veel initiatieven in onze organisatie die mensen gewoon doen omdat er een bepaalde behoefte is, omdat ze zelf denken dat het belangrijk is. Die initiatieven benoemen en meehelpen om ze tot stand te brengen, daar ben ik trots op. Er zijn mensen die zich enorm kunnen opvreten over dat de wereld vergaat en dat je daar iets aan moet doen, vanuit een hele sterke drang. Mooi om te zien, maar zo voel ik dat zelf niet. Ik ben meer van het pragmatische, van het kijken wat je zelf kunt bijdragen in jouw eigen omgeving. Niet iemand die naar de klimaattop gaat om zo de wereld te kunnen veranderen. Ik denk wel dat ik door de jaren heen onbewust ben besmet met alle leuke duurzame voorbeelden. Ik voel wel, verdorie, daar moet je iets mee. Ik word blij als ik mensen enthousiast krijg voor MVO. Dat we dingen bereiken en resultaten boeken, hoe klein ook. Ik hou erg van vernieuwingen en ik ben iemand die, als ik het ene pad bewandeld heb en het lukt niet, gewoon weer een ander pad kies. Telkens weer zoeken naar mogelijkheden, dat is waar ik mijn energie uit haal

17 De rol van ministeries Netwerken voor innovatie Binnen elk traject komen ook dilemma s aan de orde, die men met ambtenaren van de ministeries zou willen bespreken. Liever wil men gezamenlijk vooruit kijken, samen nadenken over ruimte voor innovatie binnen de zorg, op het gebied van duurzaamheid. Jolein: Het is heel lastig om de goede contacten bij het Ministerie van VWS te benaderen. Het lijkt alsof dit dossier is uitbesteed aan het Ministerie van I&M. Dat vind ik kortzichtig: Je wilt toch binnen de sector innoveren? In principe zijn de contacten met het Ministerie van I&M goed, maar men blijft toch ook erg projectmatig sturen. Dit is een transitietraject, wat uitgaat van het tempo en ambities van de deelnemers. Ik geloof dat je als overheid moet innoveren, leren en beleid aanpassen met de keten samen. Daar zijn dit soort trajecten ideaal voor. Jose: De rol van de Ministeries is heel groot, want zij maken de regels en de wetgeving en die belemmeren aan alle kanten. Soms willen mensen bij het ene ministerie iets doen, en dan blokkeren ze dat vanuit het andere ministerie. Ziekenhuizen willen zich niet focussen op een heel klein stroompje. Ze willen grote verandering teweeg brengen. Naast actieve partners is er ook een groep geïnteresseerden die alleen naar de netwerkbijeenkomsten komt en de nieuwsbrief leest. Voor die groep is zo n bijeenkomst een manier om betrokken te blijven. Tijdens de eerste plenaire netwerkbijeenkomst in mei bij het UMC Utrecht zijn zo n 60 deelnemers. Hildy Treffers van het Tergooi Ziekenhuis: Ik vond het een hele plezierige meeting, zeer inspirerend en dan is het altijd zo jammer dat ik dan bij ons in de organisatie zo slecht de handen op elkaar krijg. Ik heb er een presentatie over gegeven bij de managers van het facilitaire onderdeel en binnen mijn team. Die waren allemaal heel enthousiast. De pilotcoördinatoren geven een update van de stand van zaken in de pilotprojecten en we bespreken een van de terugkerende uitdagingen voor groene innovatie en circulaire economie: belemmerende wet- en regelgeving. Freek van Eijk, adviseur circulaire economie, geeft hier een presentatie over. Het is heel waardevol om de argumenten en realiteit eens helder uiteengezet te krijgen. Ellen: Het was een grote verrassing dat er nergens beschreven staat dat infuuszakken van virgin materiaal moeten zijn. Een eyeopener! Nu ligt de weg open om daar toch weer eens in te duiken. Met de leveranciers die daar ook bij zaten, dat vond ik wel een hele goeie. Freekje: Dat vind ik ook heel tof aan de begeleiding van het programma. Dan zie ik ook echt de invloed vanuit Jolein en Ailin, niet alleen partijen aan tafel krijgen, maar ook kennis bieden. Dat we daar gebruik van kunnen maken is gewoon fantastisch, zeer waardevol. Om tafel zitten is leuk, maar dat soort dingen geven ook weer inzichten en meer houvast. Na afloop is er altijd tijd om even bij te praten met andere partners. Jose: Ik hoop heel erg dat door deze samenwerking meer en snellere innovatie ontstaat op het gebied van afval in de zorg. Ik merk nu al dat ik andere gesprekken heb met partijen die we normaliter alleen spreken als er een aanbesteding aankomt. Door het over een overkoepelend thema zoals circulaire economie te hebben, merk je dat je een gezamenlijk langetermijnbelang hebt. Dat maakt het makkelijker om los te komen van de waan van de dag en over de toekomst te praten. 30 OKT NOV DEC 2015 / JAN FEB MRT APR MEI JUN JUL Aug Sep Okt Nov Dec 2016 / JAN

18 Profiel Marc Koster Ik ben werktuigbouw gaan studeren in Arnhem. Daarna dacht ik, dat is toch wel erg technisch. Toen ben ik bij Artsen Zonder Grenzen gaan werken, 6 jaar als logistiek coördinator. Dat was heel leuk, maar dat houdt ook uitzending naar het buitenland in. Op een gegeven moment kwam er een gezin en toen ben ik er mee gestopt. Ik ben in 2001 bij Rijnstate begonnen. Ik word gedreven door zingeving. Wat ik doe, voegt dat wat toe. Je moet mij geen commerciële functie geven, daar word ik niet gelukkig van waarschijnlijk. We zitten in een transitie in de zorg, je ziet duidelijk een aantal ziekenhuizen die voorop lopen of voorop willen lopen. De kracht is het bij elkaar brengen van verschillende groepen die met elkaar in dialoog de uitdaging oppakken. Terwijl dat niet altijd simpel is. Wie gaat er tijd en energie in stoppen? En er zijn verschillende agenda s en belangen. De een wil er dit uithalen, de ander wil er net wat anders uithalen. Het is wel verfrissend dat je met mensen van totaal verschillende achtergronden bepaalde thema s bespreekt, wat dan ook weer verrassende uitkomsten geeft. Ik vind dat je als ziekenhuis met duurzaamheid bezig moet zijn, omdat ik er van overtuigd ben dat je een bijdrage moet leveren aan een betere omgeving. Voor de mensen na ons, voor mijn kinderen. Ik probeer er aan te werken om daar beweging in te krijgen. Ik heb ook wel het gevoel dat mensen in beweging komen. Kijk bijvoorbeeld naar plastic inzamelen, iets wat een paar jaar geleden niet was gelukt. En nu hebben we vorig jaar 50 duizend kilo plastic verzameld. Zo zie je dat olievlekje langzaam ontstaan. Er komt wat in beweging. Dat is niet altijd meteen heel concreet. Maar ik heb wel het gevoel dat iedereen zoiets heeft van: Eigenlijk zijn er toch veel meer mensen mee bezig dan we in het begin dachten. En als er iets in beweging komt, gaat het zich vanzelf vermenigvuldigen

19 Afsluiting voor de zomer In juni komen de coördinatoren van de pilotgroepen bij elkaar om de eerste helft van 2016 af te sluiten. Marc heeft het coördinatorschap van de pilotgroep Duurzaam Inkoop overgedragen aan Ezra Ricker, die met groot enthousiasme een aantal trajecten in de steigers zet. Ezra: In het begin moest ik me vooral even oriënteren op wat nu echt de bedoeling is van dit traject en op welke manier ik mijn rol ga invullen. In elke pilotgroep wordt inmiddels voortgang geboekt. Maandelijks sluiten zich nog nieuwe actieve partners aan bij het programma. Nu de eerste resultaten van onderzoek en uit de praktijk bekend zijn, worden ook de doelstellingen van de meeste pilotgroepen weer aangescherpt. In het Simplastic traject vraagt men zich af of het wel zinvol is om weer een stroom te isoleren. Ze zetten in op het samen met producenten bespreken van de mogelijkheid van monostromen van verpakkingen. Dat maakt een hoogwaardiger afvalverwerking mogelijk. Edwin: Uit de Circle Scan komt dat de grondstoffen die nu gebruikt worden slecht te recyclen zijn. We gaan nu met producenten kijken of de materialen op een andere manier geproduceerd worden zodat de grondstoffen later beter recyclebaar zijn. In de Infuuszakken-pilot blijkt dat volledige recycling niet mogelijk is. Voor de proef is een minimum hoeveelheid kilo s nodig en het blijkt moeilijk dit in te zamelen. Het enthousiasme daalt bij de inzamelende verplegers. Ook hier komt de vraag op: is het wel zinvol om een stroom te isoleren of kunnen we op een andere manier de infuuszakken verbeteren? Harriette Laurijsen van het Radboud Ziekenhuis: Bij ons is een afdeling gestopt met inzamelen van infuuszakken omdat er patiëntengegevens op de zakken staan. Die kun je niet zomaar gescheiden inzamelen. Het lijkt mij interessant te kijken naar weekmakers in infuuszakken. Dit gaan we bespreken in de pilotgroep. De pilot SZA-bak verwacht elk moment de uitslag van nieuwe testen rondom het nieuwe materiaal binnen te krijgen. Het lijkt erop dat de bak (in eerste instantie) duurder wordt, omdat het proces ingewikkelder is dan gedacht. En er lopen gesprekken met de ambtenaren van het nieuwe LAP3 over een aanscherping van de definitie afval. Ook is een datum voor een Ronde Tafel geprikt om te praten over het thema specifiek ziekenhuis afval. Jose: Nu verdwijnt er van alles in die SZA bak. Dat zou potentieel gevaarlijk afval moeten zijn. Maar neem dit voorbeeld: ik ben diabeet. Als ik thuis ben en ik heb mijzelf insuline toegediend, dan verdwijnt dat naaldje gewoon in de vuilnisbak. Waarom mag dat van bij mij thuis wel en mag dat vanuit het ziekenhuis niet? Vanuit de pilot Duurzaam Inkoop is vlak voor de zomer een grote Workshop Duurzaam Inkoop georganiseerd, met meer dan 20 partijen. Twee ziekenhuizen willen nu concreet verder werken aan een duurzaam inkopen pilot. Daarvoor is een vervolgafspraak gemaakt. Er ontstaan ook nieuwe ideeën die men gezamenlijk wil verkennen. In juni is er een verkennend telefoongesprek geweest over de mogelijkheden voor het verduurzamen van handschoenen. Is daar een businesscase voor? Er komt tijdens het coördinatorenoverleg een nieuw dilemma op tafel: concurrentie. Wanneer gaat een plan van een preconcurrentieel stadium over naar concurrentiegevoelig stadium? Ellen: Sita wilde de naam van de verwerker niet bekend maken vanwege concurrentie. Eerst vond ik dat maar moeilijk gedrag. Tot ik aan de reactie van Icova merkte dat het heel normaal is in die branche. Dan vind ik het ook prima. Die bedrijfsomgeving is natuurlijk anders dan een ziekenhuis. De coördinatoren gaan op vakantie, genietend van welverdiende rust. Met de afspraak om op 8 september weer bij elkaar te komen. 34 OKT NOV DEC 2015 / JAN FEB MRT APR MEI JUN JUL Aug Sep Okt Nov Dec 2016 / JAN

20 flyer: Visie 2040 Nawoord Vond je dit verhaal aansprekend? Laat ons dan wat horen. Geef ons ook interessante aanvullingen door. Misschien wil jij voor het volgende deel gebeld worden voor een quote? In januari 2017 publiceren we Deel 2 van deze Project History. Dat wordt het verhaal van het programma Zorgeloos Afval van september tot en met december Leef dan weer mee met de coördinatoren, het proces in de pilotprojecten en de vervolgstappen van het programma Zorgeloos Afval. Als jij of jouw organisatie aan wil sluiten bij ons programma, dan kan dat. Neem contact op met Jolein via jolein.baidenmann@ mvonederland.nl Colofon Tekst: Jolein Baidenmann Eindredactie: Femke de Vries, MVO Nederland Interviews: Jolein Baidenmann en Ailin Haijer Fotografie: Jurn de Winter en privé bezit deelnemers van projecten Ontwerp: Roelant Meijer, Tegenwind grafisch ontwerp 36 37

21