tekst : NICOLE RIETMAN REIJN foto s : KARIN VAN DER MEUL Veulen op komst

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "tekst : NICOLE RIETMAN REIJN foto s : KARIN VAN DER MEUL Veulen op komst"

Transcriptie

1 praktijk tekst : NICOLE RIETMAN REIJN foto s : KARIN VAN DER MEUL Veulen op komst Nu het geboorteseizoen nadert breken er voor veel fokkers weer spannende tijden aan. Vermoeiende tijden ook want aan de geboorte van een veulen gaan vaak slapeloze nachten van de wakende eigenaar vooraf. In dit artikel informatie over hoe je je merrie optimaal voorbereidt, je de slapeloze nachten tot een minimum kunt beperken en wat te doen bij de geboorte. Een gezond pasgeboren veulen, de wens van iedere fokker. 20 IDS04 25 februari 2010 IDS04_P :02:04

2 Bij dekstation en dierenkliniek Enterbrook in Enter van worden jaarlijks zo n dertig veulentjes geboren. Eigenaar Gerrit ter Harmsel zwaait er de scepter over de stoeterij en hengstenhouderij. Echtgenote Leontine ter Harmsel Zanderink, erkend paarden- en keuringsdierenarts, heeft de leiding over de kliniek. Eén van haar specialismen is gynaecologie. Hoe bereid je een merrie optimaal voor op de bevalling volgens haar? Dat is een beetje afhankelijk van of je een vroeg of een laat veulen krijgt. Bij de vroege veulens die geboren worden in maart of begin april staat de merrie meestal dag en nacht op stal. Wij beginnen ongeveer twee maanden van tevoren met het voeren van merriebrok. Natuurlijk probeer je de merrie zoveel mogelijk goed in conditie te houden, maar in de laatste twee maanden van de dracht heeft een merrie net iets meer nodig. Merriebrok bevat iets meer vitaminen en mineralen waar het veulen ook het één en ander van meekrijgt. Het bevat ook koper waarvan het sterke vermoeden bestaat dat het een gunstige invloed heeft op het voorkomen van OCD. Veel merries worden nog een tijdje doorgereden voordat het veulen komt. Is er een algemene richtlijn te geven van hoe lang je daarmee door kunt gaan? Nee, je merkt tijdens het rijden wel of de merrie het nog prettig vindt of niet. Als ze het niet prettig vindt moet je er gewoon mee stoppen. Natuurlijk hangt het ook af van wat je ermee doet. Met springen moet je uiteraard eerder stoppen dan met het maken van recreatieve buitenritjes. En het verschilt ook weer per paard. Als een merrie normaal in conditie is en zich er happy bij voelt is het altijd beter om haar zo lang mogelijk aan de gang te houden. Maar als een merrie nooit wat gedaan heeft moet je niet in de tweede helft van de dracht beginnen met haar zadelmak te maken. Of een merrie die nog maar weinig gewerkt heeft ineens in de winter een IBOP-proef laten lopen. Dat is niet verstandig. Je moet stress toch wel zoveel mogelijk zien te voorkomen. De eerste tekenen Hoewel ze per merrie heel verschillend kunnen zijn, zijn er verschillende voortekenen die de geboorte aankondigen. Een algemene richtlijn is dat het uier begint vol te lopen en meer op spanning komt te staan en dat de banden aan de bovenkant van het bekken beginnen in te vallen. Als je achter de merrie staat zie je dat ze een wat puntig kruis krijgt, dat de ruggengraat er als het ware bovenop ligt en dat ze aan de zijkant van de staartwortel wat indeukt. Maar dit is per paard heel verschillend. Gerrit: Nog een teken is de harspuntjes die veel merries laten zien doordat er iets van de biest uit het uier loopt en stolt zodra het naar buiten komt. Normaal gesproken is het veulen er dan met twee of drie dagen. Maar je hebt ook merries die de melk echt lang van tevoren laten lopen, en je hebt ook merries die dat helemaal niet doen. Als wij hier zien dat een merrie een heel groot uier heeft en de spenen goed vol zijn maar nog niet harst dan doen wij toch alvast het geboortealarm op. Liever één of twee weken te vroeg dan dat je te laat bent. In 99% van de gevallen gaat een geboorte goed maar je zult maar net een geboorte missen die zonder hulp niet goed afloopt. Ondanks het geboortealarm mist Gerrit ook wel eens een bevalling. We hebben hier een merrie, die bevalt alleen maar staand. Dus dat alarm gaat nooit af. De eerste keer dat ik bij die merrie de bevalling had gemist begreep ik er helemaal niks van. De merrie was niet vies, had niks van stro of krullen op haar rug of iets dergelijks. Zo n bevalling is niet zo heel fijn voor het veulen want de merrie is 1.75m groot. Een dergelijke merrie moet je dus dubbel goed in de gaten houden. Waken Gemiddeld duurt de dracht van een merrie elf maanden. Maar dat is maar een gemiddelde. Het werkelijke moment van de geboorte kan variëren van twee weken voor de uitgerekende datum tot wel een maand daarna. Merries die een vroeg veulen krijgen, in februari of maart, dragen vaak wat langer dan elf maanden. Late veulens komen vaak iets eerder. Het weer lijkt hierop zijn invloed te hebben. Als de voortekenen van een bevalling per merrie zo sterk verschillen en de duur van de dracht ook, wat is dan een goed moment om te beginnen met waken? Leontine: Dat is heel moeilijk te bepalen. Als je een merrie goed kent zie je wel veranderingen in haar gedrag. Dan zie je bijvoorbeeld haar eetpatroon veranderen of je ziet dat ze zich afzondert. Dan is het zaak om heel goed het uier in de gaten te houden en de banden. Gerrit: En als een merrie plotseling heel veel in de stal begint te krabben en de boel op de kop begint te zetten dan weet je eigenlijk wel zeker dat het veulen er heel snel aan komt. Leontine: Veel mensen, zeker mensen die maar één paard hebben, doen al heel vroeg een geboortebewakingssysteem op en dat kan natuurlijk helemaal geen kwaad. Rust op stal Leontine: Wat je vaak ziet bij mensen die maar één merrie hebben is dat er heel veel mensen bij de geboorte willen zijn. Zodra IDS04 25 februari IDS04_P :02:11

3 Soms blijven mensen in de stal slapen maar op een onbewaakt moment, als ze toch moe worden en bijvoorbeeld even in huis gaan slapen, wordt het veulen ineens geboren. Dat gebeurt echt heel vaak. En het zijn ook vaak de veulens die niet willen drinken die geboren worden in omstandigheden waarbij er veel ongewone onrust op stal is en waar de hele familie naar het veulen komt kijken. Als je de merrie rustig alleen laat met het veulen komt het in negen van de tien gevallen met dat drinken wel goed. Foto: Nicole Rietman-Reijn Het zogenaamde kegelen is een teken dat de geboorte eraan komt, maar geeft geen zekerheid over de tijd dat het nog gaat duren. Bij dekstation en dierenkliniek Enterbrook in Enter van worden jaarlijks zo n dertig veulentjes geboren. Eigenaar Gerrit ter Harmsel zwaait er samen met zijn vrouw Leontine de scepter. zo n merrie dan een beetje harst komt er heel veel onrust in de stal. Er komen veel mensen kijken, het licht wordt ineens aangelaten terwijl het normaal gesproken uit is, allemaal voor de merrie ongewone dingen die toch wat stress veroorzaken, en dan houden ze gewoon het veulen op. De geboorte Veel oudere merries zijn na het dekken dichtgezet. Die zullen dus voordat het veulen geboren wordt weer open gemaakt moeten worden. Leontine: Dat kan de eigenaar tijdens de geboorte zelf doen maar veel eigenaren vinden dat niet prettig. En bovendien komt een bevalling soms zo onverwacht dat de eigenaar te laat is. Het is dan ook aan te raden om zo n twee weken voor de geboorte de merrie door de dierenarts open te laten maken. Leontine: Ga er maar vanuit dat als je de dierenarts belt als de bevalling is begonnen, het veulen er al is voordat de dierenarts gearriveerd is. En zo niet, dan is er echt iets aan de hand. Het is goed om een buurman of een sterk iemand te kunnen vragen om even te helpen met trekken als dat nodig mocht zijn. Een emmer water, betadine en een handdoek zodat je even je handen kunt wassen voordat je bij een merrie naar binnen gaat is een goed idee. En wij doen altijd een beetje ontsmettende spray op het naveltje. Daarbij moet je wel heel goed uitkijken dat je daar geen stinkende spray voor gebruikt zoals acederm om te voorkomen dat de moeder een afkeer van het veulen krijgt en het veulen niet wil likken. Door het zogen van het veulen en het likken van het veulen door de moeder komt bij de merrie het hormoon oxytocine vrij wat er ondermeer voor zorgt dat de nageboorte eraf komt. Merries die hun veulen niet willen likken blijven dan ook heel vaak aan de nageboorte staan. Je komt dan in een vicieuze cirkel waar je zonder hulp moeilijk uit komt. Wij gebruiken meestal jodium of de blauwe violet spray. Gerrit: Die handdoek is niet alleen handig om je handen af te kunnen drogen na het handen wassen, je kunt hem ook goed gebruiken als je moet trekken. Met een handdoek om de beentjes heb je iets meer houvast. Niet te snel trekken Gerrit: Als je ziet dat er een blaas komt met een voetje en een snuitje moet je even goed voelen of er twee voetjes naast elkaar 22 IDS04 25 februari 2010 IDS04_P :02:20

4 liggen met het snuitje erop. Soms moet je het tweede beentje iets naar beneden halen als het niet helemaal in de goede positie ligt. Als dat in orde is kun je de merrie rustig even haar gang laten gaan. Mensen willen vaak zo snel mogelijk het veulen eraf hebben en beginnen vaak veel te vroeg te trekken. Áls je helpt, help dan op het moment dat je merkt dat de merrie perst. Anders niet. Dat heeft geen zin. Leontine: Mensen beginnen inderdaad vaak veel te vroeg te trekken. Het geboortekanaal is dan nog niet genoeg verweekt en dan kun je trekken wat je wilt maar dat heeft geen zin. Soms zakt het veulen ook weer een stukje terug als de merrie even gaat staan. Maar als de merrie ligt en het hele hoofdje is eruit met oren en al dan kun je helpen. Dat doe je door de beentjes boven de kogeltjes te pakken, bij de pijpjes en met het hoofdje op de voorbeentjes en je trekt in de richting van de hakken van de merrie. Het is ook zinvol om dan te helpen want als het hoofdje er eenmaal is, is het zaak dat het deel tot achter de ribbenkast ook snel geboren wordt. Dat de achterbeentjes dan nog even in de merrie blijven liggen is helemaal geen probleem. Je ziet wel eens dat de merrie dan heel moe is en even niet meer werkt. Dat geeft niet. Het hoofdje is vrij, het veulen kan zelf ademhalen. De navelstreng kan dan wel wat klem zitten op de bekkenbodem maar dat is dan niet erg. Gerrit: Als het hoofdje helemaal geboren is maken wij de vruchtblaas kapot zodat het veulen kan ademen, mocht de navelstreng geknapt zijn of bekneld zitten. Leontine: Dat vlies dat direct om het veulen heen zit kan heel taai zijn. Normaal gesproken moet een veulen dat zelf kapot kunnen maken, maar een veulen dat verminderd levensvatbaar is en de kracht niet heeft komt daar niet doorheen. Nageboorte Als het veulen is geboren zal de merrie vrij snel weer opstaan. Op dat moment knapt de navelstreng vanzelf. Daar hoef je niets aan te doen. Leontine: Op zo n twee centimeter van de buik van het veulen vandaan zit op de navelstreng een soort van inkeping. Dat is de plek waar de navelstreng knapt. Je kunt daar met je duim en wijsvinger heel hard in knijpen zodat je dat plekje als het ware een beetje prepareert, maar je moet daar niet teveel aan doen. Na het veulen moet de nageboorte nog van de merrie afkomen. Leontine: In de vliezen die achter de merrie hangen kun je allemaal knopen maken. Dat moet je redelijk hoog proberen te doen, boven het spronggewricht, want het zakt telkens verder naar beneden. Je moet voorkomen dat de merrie erop trapt en dat het afknapt. Dan heb je er geen gewicht meer aan en vaak blijft zo n merrie dan aan de nageboorte staan. De nageboorte moet binnen zes uur van de merrie af zijn. Leontine: Maar als je na twee uur ziet dat de nageboorte niet zakt moet je eigenlijk wel de dierenarts bellen. En ook niet denken als je veulen om twaalf uur s nachts geboren is dat je om acht uur de volgende morgen nog wel kunt bellen. Dat is echt veel te laat. Je krijgt veel teveel bacteriën in de baarmoeder en dat is niet bevorderlijk voor een volgende dracht. Merries die aan de nageboorte zijn blijven Geboortemelders Er zijn verschillende geboortemelders op de markt die waarschuwen op het moment dat een veulen geboren gaat worden. Het birth alarm bestaat uit een zender en een ontvanger. De zender wordt in een rolsingel geplaatst of aan een halster en op het moment dat een merrie helemaal op haar zij gaat liggen om te persen wordt er een signaal naar de ontvanger gestuurd waardoor er een alarm afgaat. Dat alarm kan ook via een mobiele telefoon doorgegeven worden. Het birth alarm is vrij kostbaar maar kan bij verschillende ruitersportzaken gehuurd worden. De zweetband is een geboortemelder die in het verleden vaak werd gebruikt maar die niet heel betrouwbaar is en vaak een vals alarm geeft. Bovendien zijn er veel merries, vooral oudere, die helemaal niet zweten en dan werkt de melder niet. Het Jan Wolters systeem: Bij dit systeem wordt er door een dierenarts een chip op de schaamlippen gezet dat een alarm laat afgaan op het moment dat de vruchtblaas naar buiten komt. Het is een systeem dat niet zozeer door particulieren, maar voornamelijk op grote stallen wordt gebruikt. Nieuw op de markt is een geboortemelder die ploselinge wijzigingen van de lichaamstemperatuur registreert. De computer neemt deze veranderingen waar en belt de eigenaar om aan te geven dat de geboorte eraan zit te komen. Als je ziet dat er een blaas komt met een voetje en een snuitje moet je even goed voelen of er twee voetjes naast elkaar liggen met het snuitje erop. Als het veulen tot de oren eruit is kan het vlies worden gebroken. Het is ook zinvol om dan te helpen want het is zaak dat het deel tot achter de ribbenkast ook snel geboren wordt. Dat de achterbeentjes daarna nog even in de merrie blijven liggen is helemaal geen probleem. IDS04 25 februari IDS04_P :02:29

5 Het veulen is bijna geheel geboren, maar de navelstreng nog intact. Normaal zal deze knappen als de merrie gaat staan of het veulen flink beweegt. Een goede voorbereiding is essentieel. Zaken als een emmer met water en zeep, schone handdoeken, een staartbandage, jodium, trektouwtjes, schone scharen en een navelklemmetje kunnen gemakkelijk worden klaargelegd zodat ze voor het grijpen liggen als het zover is. staan dekken wij sowieso niet in de veulenhengstigheid. Ze worden minder makkelijk drachtig en als ze wel drachtig worden heb je veel vaker een vroege embryonale sterfte. Drinken Een vlot veulen staat doorgaans binnen een half uur. Gerrit: Als een veulentje nog ligt, de navelstreng is geknapt en de merrie ook ligt leggen wij het veulen vaak voor de merrie neer zodat ze contact kan maken met het veulen. Soms strijken wij de neus van een hele onervaren merrie wel eens in met de nageboorte, zodat het veulen voor haar niet vreemd ruikt. Als de merrie en het veulen eenmaal staan zal het veulen vrij snel op zoek gaan naar de uier. Meestal weet het veulen zonder hulp de weg te vinden en zal de merrie het drinken accepteren. Maar soms ook niet. Leontine: Je kunt het de merrie wat makkelijker maken door even wat spanning van het uier te halen door de merrie een heel klein beetje te melken, hoewel je natuurlijk niet teveel van de biest verloren wilt laten gaan. Als het veulen binnen twee uur niet gedronken heeft zul je moeten proberen om het veulen te helpen. Gerrit: Als het veulen niet drinkt omdat de merrie geïrriteerd is en slaat kun je de merrie even een praam opzetten zodat ze accepteert dat het veulen drinkt. Meestal lukt het daarna wel vanzelf. Leontine: Als je veulen niet drinkt omdat het daarvoor te slap is kun je de merrie melken en de melk opvangen in een flesje. Met behulp van een lammerenspeen kun je het veulen de melk uit het flesje geven zodat hij sterker wordt en de kracht krijgt om bij de merrie te gaan drinken. Dat doen wij niet te snel want je wilt natuurlijk dat het veulen het zelf doet, maar als het echt te slap is doen we dat. Zo n flesje en een lammerenspeen zou je eigenlijk ook in je stal moeten hebben liggen als je een veulen verwacht. Ook in de eerste uren na de geboorte is het heel belangrijk dat er rust in de stal is. Gerrit: Als het veulen is geboren en de nageboorte eraf is laten wij de merrie en het veulen rustig een uurtje alleen. Als je dan even later terugkomt zie je wel of het allemaal in orde is en of het veulen gedronken heeft. Alleen hele jonge onervaren merries moet je wel even in de gaten houden. Je hebt nu eenmaal merries die slaan op alles wat beweegt. Daar moet je natuurlijk wel mee uitkijken. Lastige merrie Als je dan zo n merrie hebt die niet accepteert dat het veulen bij haar drinkt, wat doe je dan? Gerrit: Wat wij doen is om het uur of om de twee uur zo n merrie pakken, praam opzetten, en het veulen eronder duwen. Leontine: En dan niet met vijf man zo n veulentje onder de merrie drukken maar gewoon één iemand die overwicht heeft op de merrie de merrie vast laten houden en één iemand het veulen in de goede richting zetten. En niet duwen. Want hoe harder je duwt hoe harder zo n veulen terugduwt. Als het veulen dan in de goede richting staat kun je zelf aan de andere kant van de merrie gaan zitten en met een beetje melk aan je vinger het veulen in de richting van de speen zien te krijgen. Dat gaat eigenlijk bijna altijd goed. Maar je moet daar wel echt rust voor hebben en de tijd voor nemen. Als mensen ons bellen omdat ze een veulen hebben dat niet wil drinken komt dat in negen van de tien gevallen omdat ze niet genoeg de rust bewaren als ze proberen om het veulen te laten drinken. En als de merrie echt erg lastig is kun je haar wel een keer door de dierenarts laten sederen maar dat doe je echt alleen bij merries die heel erg lastig zijn. En door het moederinstinct dat alle merries hebben komt het uiteindelijk altijd goed. Echt altijd? Nou, een heel enkele keer niet en dan kun je contact opnemen met een veulencentrale, maar dat is maar een heel zeldzaam verschijnsel. Biest De meeste mensen weten wel dat de eerste biest heel belangrijk is voor een veulen. Maar wat is daar dan zo belangrijk aan? Leontine: Kort na de geboorte bevat de melk een grote hoeveelheid antistoffen van de moeder en die gaan de eerste vier dagen door de darmbarrière van het veulen. Die antistoffen worden daardoor opgenomen in de bloedbaan van het veulen die daardoor een stukje weerstand opbouwt. Zeker in het begin is dat heel belangrijk. Een merrie die al meer veulens gehad heeft is al wat ouder, heeft al wat meer infecties het hoofd moeten bieden waar ze antistoffen voor opgebouwd heeft. Zo n merrie heeft biest waar heel veel antistoffen in zitten en die van een betere kwaliteit is dan die van een merrie die haar eerste veulen heeft. Veulenspuit en klysma Sommige fokkers geven de pasgeboren 24 IDS04 25 februari 2010 IDS04_P :02:36

6 veulens een veulenspuit, anderen niet. Gerrit en Leontine zijn er wel voorstanders van. Leontine: Met een veulenspuit geef je een veulen wel wat extra weerstand, maar een risicoveulen kun je er niet mee redden. In de veulenspuit worden verschillende medicijnen gestopt, de ene veulenspuit is de andere niet, maar in ieder geval zit er een tetanusserum in en wat stimulerends zoals extra vitaminen. Veel veulenspuiten bevatten ook antibiotica maar ik vind dat niet nodig als een veulen gewoon gezond is. Wij doen het wel als het gaat om een zwak veulen of een veulen met hele kromme gewrichtjes, als de navel er niet zo mooi uitziet of als de merrie vlak voor de geboorte ziek is geweest. Maar dan geven we vaak ook in de dagen daarna nog wat antibiotica. Hengstveulentjes krijgen van Leontine en Gerrit vaak een Microlax klysma om de stoelgang op gang te helpen. Leontine: Hengstveulens hebben vaak een smal bekken en moeten vaak heel erg persen om de eerste taaie mest, de meconium, eraf te krijgen. Als ze zo hard staan te persen kunnen ze een blaasruptuur krijgen, koliekachtig worden of een navelbreukje oplopen. Gerrit: Ik zou dat de fokkers ook wel aanraden om te doen. In ieder geval moeten ze de dierenarts bellen als een veulentje te lang perst. Ik heb het zelf een tijdje geleden gehad met een hengstje dat moeilijk van de mest af kon komen. Zijn buikje werd steeds dikker. Toen we een scan maakten bleek dat die buik vol urine zat. Hij is geopereerd en het is allemaal goed gekomen maar zoiets kan heel verkeerd aflopen. De merrie en het veulen maken voor de eerste keer contact. Naar buiten Bij Gerrit en Leontine blijven de veulens na de geboorte normaal gesproken een dag op stal. Zeker de jonge merries krijgen dan iets makkelijker binding met het veulen. Gerrit: En daarna wel de eerste paar dagen alleen naar buiten, dus niet meteen in een groep andere merries, ook al kennen ze elkaar nog zo goed. Hoe lang je de merrie en het veulen de eerste dagen naar buiten doet is uiteraard heel afhankelijk van het weer. Leontine: In het vroege voorjaar niet te lang. Ze gaan liggen en dat is nu gewoon nog te koud. En een nadeel in het voorjaar is dat ze uit een warme stal naar buiten gaan, springen en rennen, bezweet raken en stil gaan staan of gaan liggen. Ze Al snel zal het veulen pogingen doen om te gaan staan. koelen dan heel hard af. Dat moet je voorkomen. Gerrit: Als je dan de merrie en het veulen naar buiten doet zorg dan dat de afzetting heel goed zichtbaar is. Stap desnoods even met de merrie aan het touw helemaal langs de afrastering en laat het veulen dan maar rustig eens een keer het stroomlint voelen. En als je een merrie hebt die echt heel fris is als ze naar buiten gaat kun je het beste de eerste keer even het veulen op stal laten, de merrie kort longeren zodat de eerste frisheid eraf is, en ze daarna samen mee naar buiten nemen. Zorg dan wel dat er iemand bij het veulen in de stal blijft. Maar zo voorkom je dat een merrie in haar frisheid zo bokt dat het veulen een ongelukkige trap krijgt. Leontine: Wij doen het veulen de eerste dagen geen halstertje op. Als je bij zo n jong veulen aan het halster gaat trekken om hem mee te nemen kun je best wat schade aanrichten. Dat kan zo n nekje nog niet hebben. Als je je veulen voor het eerst mee naar buiten neemt blijf je achter het veulen en duw je hem als dat nodig is. Moederloze veulencentrale IDS04 25 februari IDS04_P :02:46

De geboorte van een veulen

De geboorte van een veulen De geboorte van een veulen Voor de fokkers onder ons is het voorjaar altijd een spannende tijd. Meestal verloopt de geboorte bij de merrie zonder problemen. De drachtige merrie Een goede voedingstoestand

Nadere informatie

De geboorte van een veulen

De geboorte van een veulen Fokkerij tekst : Nicole Rietman-Reijn foto s : JACOB MELISSEN & ryvana schreuder De geboorte van een veulen Voor veel merriehouders is er weer een spannende tijd aangebroken. Die van de geboorte van hun

Nadere informatie

De geboorte van een veulen Door B.S. van der Heijden

De geboorte van een veulen Door B.S. van der Heijden De van een veulen Door B.S. van der Heijden De gemiddelde drachtigheidsduur van het paard is 335 dagen, hierin is echter een grote variatie zichtbaar. Paarden die laat in het seizoen veulenen dragen korter

Nadere informatie

Gefeliciteerd. De allerbelangrijkste regel als we het hebben over kinderen en honden is:

Gefeliciteerd. De allerbelangrijkste regel als we het hebben over kinderen en honden is: Gefeliciteerd. Je bent zwanger en je hebt één of meerdere honden. Het wordt jullie eerste kind. Je bent net bij de verloskundige geweest, het gaat goed met je kindje, en je hebt deze folder meegekregen.

Nadere informatie

HANDIG ALS EEN HOND DREIGT

HANDIG ALS EEN HOND DREIGT l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n HANDIG ALS EEN HOND DREIGT OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER HONDEN DIE DREIGEN. JE KUNT

Nadere informatie

Paardrijles. Inleiding. Inhoud. Spullen die je nodig hebt

Paardrijles. Inleiding. Inhoud. Spullen die je nodig hebt Paardrijles Inleiding Ik doe mijn spreekbeurt over paard rijlessen, omdat ik zelf op paardrijden zit. Ik wil hier graag iets over vertellen, omdat paardrijden erg leuk is. Ik leer erg veel over paarden

Nadere informatie

Een moederloos veulen... Wat nu?

Een moederloos veulen... Wat nu? Een moederloos veulen... Wat nu? Een veulen opvoeden is specialistenwerk. Laat het dus over aan een merrie. Elk jaar opnieuw verliezen enkele ongelukkige veulens hun moeder. Deze moederloze veulens werden

Nadere informatie

Neus correctie 2012. Aanleiding. Intake gesprek. Stap 1: Wat gaan we doen

Neus correctie 2012. Aanleiding. Intake gesprek. Stap 1: Wat gaan we doen Neus correctie 2012 Aanleiding Al een tijdje heb ik last van mijn neus. Als kind van een jaar of 5 kreeg ik een schep tegen mijn neus, wat er waarschijnlijk voor heeft gezorgd dat mijn neus brak. Als kind

Nadere informatie

slaap veilig slaap lekker

slaap veilig slaap lekker slaap veilig slaap lekker waarom deze folder? Soms overlijden kinderen tussen de 0 en 2 jaar onverwacht in hun slaap. Die kinderen leken gezond. Dat heet wiegendood. Er is veel onderzoek gedaan naar de

Nadere informatie

Op bezoek. bij Sam op de Intensive Care

Op bezoek. bij Sam op de Intensive Care Op bezoek S bij Sam op de Intensive Care Hoi, ik ben Sam en ik lig op de Intensive Care S Ik heb een fotoboekje gemaakt. Zo kun je alvast zien waar ik ben en wat iedereen op de afdeling doet. Natuurlijk

Nadere informatie

Thema van de maand augustus 2010

Thema van de maand augustus 2010 Thema van de maand augustus 2010 "Een nieuw veulen" Na alle voorbereidingen voor de bevalling. En daarna de geboorte van het veulentje zelf, is ineens je kudde veranderd. Je merrie is moeder geworden.

Nadere informatie

Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.

Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen. Bidden Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.nl en kinderactiviteiten www.lambertuskerk-rotterdam.nl

Nadere informatie

Adviezen voor een goede toilethouding

Adviezen voor een goede toilethouding Adviezen voor een goede toilethouding Albert Schweitzer ziekenhuis Regionaal Bekkenbodem Centrum maart 2010 pavo 0683 Inleiding In deze folder krijgt u informatie over het naar het toilet gaan, dus over

Nadere informatie

Informatie voor zwangeren die in het ziekenhuis gaan bevallen

Informatie voor zwangeren die in het ziekenhuis gaan bevallen Informatie voor zwangeren die in het ziekenhuis gaan bevallen Inhoudsopgave Inleiding... 1 De aankondiging van de bevalling... 1 Het optreden van weeën... 1 Het verlies van vruchtwater... 4 Het 'tekenen'...

Nadere informatie

Groep-B-streptokokken (GBS) en zwangerschap

Groep-B-streptokokken (GBS) en zwangerschap Groep-B-streptokokken (GBS) en zwangerschap 1 Groep-B-streptokokken (GBS) en zwangerschap De groep B streptokok is een bacterie die bij veel zwangere vrouwen in de vagina aanwezig is. Dat kan meestal geen

Nadere informatie

Zwanger (geweest)? Spieren rondom uw bekken trainen? Klachten voorkomen en/of verminderen? voorkom bekkenpijn FYSIOHOLLAND

Zwanger (geweest)? Spieren rondom uw bekken trainen? Klachten voorkomen en/of verminderen? voorkom bekkenpijn FYSIOHOLLAND FYSIOHOLLAND voorkom bekkenpijn Zwanger (geweest)? Spieren rondom uw bekken trainen? Klachten voorkomen en/of verminderen? De therapeuten van FysioHolland geven tips. Veel vrouwen krijgen tijdens of na

Nadere informatie

Een moederloos veulen... Wat nu?

Een moederloos veulen... Wat nu? Een moederloos veulen... Wat nu? Een veulen opvoeden is specialistenwerk. Laat het dus over aan een merrie. Elk jaar opnieuw verliezen enkele ongelukkige veulens hun moeder. Deze moederloze veulens werden

Nadere informatie

De voordelen van hardlopen

De voordelen van hardlopen Hardloop tips De voordelen van hardlopen Zodra het buiten lekker weer wordt zie je overal om je heen mensen in hun hardloopschoenen springen. Op een mooie lenteof zomerdag is het heerlijk om na het werk

Nadere informatie

Verhaal: Jozef en Maria

Verhaal: Jozef en Maria Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele

Nadere informatie

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over, 3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol

Nadere informatie

Refaja Ziekenhuis Stadskanaal. Help! Ik moet bevallen. Omgaan met pijn tijdens de bevalling

Refaja Ziekenhuis Stadskanaal. Help! Ik moet bevallen. Omgaan met pijn tijdens de bevalling Help! Ik moet bevallen. Omgaan met pijn tijdens de bevalling HELP! IK MOET BEVALLEN OMGAAN MET PIJN TIJDENS DE BEVALLING INLEIDING Een kind krijgen is niet niks. Vooral als het je eerste is, heb je geen

Nadere informatie

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster [PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9

Nadere informatie

De plaswekker. Ploeppoli. poli Kindergeneeskunde Route 49

De plaswekker. Ploeppoli. poli Kindergeneeskunde Route 49 00 De plaswekker Ploeppoli poli Kindergeneeskunde Route 49 1 De plaswekker Over bedplassen wordt weinig gepraat. Dat komt doordat veel kinderen en hun ouders er zich voor schamen. Toch komt het heel vaak

Nadere informatie

Tips voor een goede spreekbeurt

Tips voor een goede spreekbeurt Diabetes?! Een spreekbeurt die je alles vertelt over diabetes: Wat is het? Hoe ontstaat het? En vooral ook: Wat betekent het voor jou, je broer, zus, vader of moeder. Tips voor een goede spreekbeurt Vertel

Nadere informatie

HANDIG EEN BIJTEND KONIJN

HANDIG EEN BIJTEND KONIJN l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n HANDIG EEN BIJTEND KONIJN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER BIJTENDE KONIJNEN. JE KUNT

Nadere informatie

De fokkerij van de shetlandpony.

De fokkerij van de shetlandpony. De fokkerij van de shetlandpony. Geschiedenis van de fokkerij. De officiële geschiedenis van de geregistreerde Shetlandpony-fokkerij begint in Groot-Brittannië in het jaar 1890. Zo n twintig jaar eerder

Nadere informatie

Hoe je je voelt. hoofdstuk 10. Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld:

Hoe je je voelt. hoofdstuk 10. Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld: hoofdstuk 10 Hoe je je voelt Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld: zenuwachtig wakker worden omdat je naar school moet, vrolijk

Nadere informatie

Inleiding van de bevalling

Inleiding van de bevalling Inleiding van de bevalling 2 Samen met de gynaecoloog heb je besloten de bevalling in te leiden. Dat gebeurt in het ziekenhuis. Heb je nog niet voldoende ontsluiting? Dan krijg je eerste een ballon in

Nadere informatie

SPREEKBEURT Chinchilla

SPREEKBEURT Chinchilla l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT Chinchilla ZOOGDIEREN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE CHINCHILLA

Nadere informatie

Laten we beginnen! Wat betekenen de kleuren: Wel. Wel maar voorzichtig. Niet

Laten we beginnen! Wat betekenen de kleuren: Wel. Wel maar voorzichtig. Niet Oké: In deze wijzer leer je hoe je een pony moet poetsen en opzadelen. Voor het poetsen geld dat je eerst de rosborstel dan de harde borstel dan de zachte borstel gebruikt om het lichaam van je pony te

Nadere informatie

Adviezen voor toiletgedrag

Adviezen voor toiletgedrag Adviezen voor toiletgedrag Het dagelijks toiletbezoek lijkt zo vanzelfsprekend. Toch gaat niet iedereen op de juiste manier naar het toilet. In deze folder vindt u adviezen voor goed toiletgedrag. Neem

Nadere informatie

BINNENSUIS Jehudi van Dijk

BINNENSUIS Jehudi van Dijk BINNENSUIS Jehudi van Dijk Op het toneel staat een vrouw. Ze draagt gewone kleren en ze heeft een horloge om. Ook staat er een stoel en een prullenbak en ligt er een pluisje op de grond. Ik denk altijs

Nadere informatie

Het verzorgen van de baby

Het verzorgen van de baby Het verzorgen van de baby Inleiding Binnenkort mag u met uw baby naar huis. Waarschijnlijk voelt u zich in het begin nog een beetje onwennig bij het verzorgen van uw baby. In deze folder geven wij u daarom

Nadere informatie

Als je poep er niet uit wil

Als je poep er niet uit wil Als je poep er niet uit wil 1 De meeste kinderen poepen elke dag wel een keer. Of één keer in de twee dagen. Maar soms poep je vaker, bijvoorbeeld als je diaree hebt. Of je poept minder vaak. Als je niet

Nadere informatie

Adviezen voor een goede toilethouding

Adviezen voor een goede toilethouding Adviezen voor een goede toilethouding Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding In deze folder leest u meer over het naar het toilet gaan, dus over plassen en het krijgen

Nadere informatie

TEKST: GEMMA JANSEN BEELD: DIRK CAREMANS E.A.

TEKST: GEMMA JANSEN BEELD: DIRK CAREMANS E.A. Veulen op komst Topsport voor een merrie De eerste veulens zijn alweer geboren, maar het grootste gedeelte zit nog veilig in de baarmoeder van de merrie en houdt hun fokkers nog even in spanning. De geboorte

Nadere informatie

0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1

0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1 Zwanger Ik was voor het eerst zwanger. Ik voelde het meteen. Het kon gewoon niet anders. Het waren nog maar een paar cellen in mijn buik. Toch voelde ik het. Deel 1 0-3 maanden zwanger Veel te vroeg kocht

Nadere informatie

Stappenplan voor een gezond veulen

Stappenplan voor een gezond veulen Stappenplan voor een gezond veulen Inleiding Er zijn in deze periode weer vele merries drachtig, klaar om het leven te schenken aan een vitaal, krachtig veulentje. Dit is de droom van iedere fokker. De

Nadere informatie

We spelen in het huis van mijn mama deze keer,

We spelen in het huis van mijn mama deze keer, Jip en Janneke. Ik ben Jip. Ik ben Janneke en we wonen naast elkaar. Hij heet Jip, zij heet Janneke. en we spelen soms bij hem en soms bij haar. We spelen in het huis van mijn mama deze keer, we kunnen

Nadere informatie

Groep-B-streptokokken en zwangerschap. Poli Gynaecologie

Groep-B-streptokokken en zwangerschap. Poli Gynaecologie 00 Groep-B-streptokokken en zwangerschap Poli Gynaecologie De inhoud van deze voorlichtingsfolder is samengesteld door de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG). Deze folder is zeer

Nadere informatie

NVOG Voorlichtingsbrochure GROEP B STREPTOKOKKEN EN ZWANGERSCHAP

NVOG Voorlichtingsbrochure GROEP B STREPTOKOKKEN EN ZWANGERSCHAP NVOG Voorlichtingsbrochure GROEP B STREPTOKOKKEN EN ZWANGERSCHAP GROEP B STREPTOKOKKEN EN ZWANGERSCHAP 1. Inleiding 2. Wat zijn groep B streptokokken (GBS)? 3. Hoe vaak komen GBS voor bij zwangeren? 4.

Nadere informatie

Wanneer zijn de kinderen klaar voor een zindelijkheidstraining? Kinderen zijn mogelijk klaar voor een zindelijkheidstraining wanneer ze:

Wanneer zijn de kinderen klaar voor een zindelijkheidstraining? Kinderen zijn mogelijk klaar voor een zindelijkheidstraining wanneer ze: Zindelijkheidstraining Net als de meeste ouders kijkt u misschien uit naar de dag dat uw kind geen luiers meer nodig heeft. Uw kind zindelijk maken kan een enorme opgave lijken, vooral wanneer familie,

Nadere informatie

Maximale inspanningstest

Maximale inspanningstest Maximale inspanningstest Je komt bij ons in het ziekenhuis voor een test. Die test heet maximale inspanningstest. Het is een onderzoek waarbij de dokter onderzoekt: Hoe jouw conditie is. Hoe je longen,

Nadere informatie

Welkom op verpleegeenheid D2, de kinderafdeling van ons ziekenhuis. Ziek zijn is niet altijd even prettig, zeker niet als je in het ziekenhuis ligt.

Welkom op verpleegeenheid D2, de kinderafdeling van ons ziekenhuis. Ziek zijn is niet altijd even prettig, zeker niet als je in het ziekenhuis ligt. Welkom Hallo Welkom op verpleegeenheid D2, de kinderafdeling van ons ziekenhuis. Ziek zijn is niet altijd even prettig, zeker niet als je in het ziekenhuis ligt. Toch kan een ziekenhuisopname best fijn

Nadere informatie

Handleiding Babymassage. Het Slotervaart, een ziekenhuis met ambities

Handleiding Babymassage. Het Slotervaart, een ziekenhuis met ambities Het Slotervaart, een ziekenhuis met ambities Het Slotervaartziekenhuis is een algemeen ziekenhuis in Amster dam. Wij hebben de ambitie om kwalitatief goede medisch specialistische zorg te bieden aan jong

Nadere informatie

en waar is de gebruiksaanwijzing?? Over de eerste spannende dagen met je

en waar is de gebruiksaanwijzing?? Over de eerste spannende dagen met je en waar is de gebruiksaanwijzing?? Over de eerste spannende dagen met je baby Verwachtingen Wordt dit jullie eerste, tweede, volgende kindje? Weet je al hoe je je baby gaat voeden? Als je al een kind hebt:

Nadere informatie

Informatieavond Paard. Dierenartsenpraktijk Suylighem Mertstraat 2d 5305 TE Zuilichem

Informatieavond Paard. Dierenartsenpraktijk Suylighem Mertstraat 2d 5305 TE Zuilichem Informatieavond Paard Dierenartsenpraktijk Suylighem Mertstraat 2d 5305 TE Zuilichem 0418-671802 info@dap-s.nl Inloopspreekuur paard/pony Maandag 1 april t/m zaterdag 31 augustus Scannen, chippen of vaccineren

Nadere informatie

Een badbevalling. Centrum voor Geboortezorg. Locatie Hoorn/Enkhuizen

Een badbevalling. Centrum voor Geboortezorg. Locatie Hoorn/Enkhuizen Een badbevalling Centrum voor Geboortezorg Locatie Hoorn/Enkhuizen Ga je binnenkort bevallen en overweeg je gebruik te maken van één van onze bevalbaden? Wees welkom! Deze folder geeft informatie over

Nadere informatie

Het droogbed boek Werkboek bij de droogbedtraining in het ziekenhuis.

Het droogbed boek Werkboek bij de droogbedtraining in het ziekenhuis. Het droogbed boek Werkboek bij de droogbedtraining in het ziekenhuis. Dit werkboek is bedoeld als ondersteuning bij het trainingsprogramma. De droogbedtraining is speciaal ontwikkeld voor kinderen en jongeren

Nadere informatie

SAFARIPARK BEEKSE BERGEN

SAFARIPARK BEEKSE BERGEN SAFARIPARK BEEKSE BERGEN Lespakket groep 7 en 8 Zo, wij zullen jou eens een spannend lesje leren! Groep 7 Opdracht 1 Wij hebben in het safaripark verschillende giraffen. Ga er eens goed voor zitten om

Nadere informatie

NVOG Voorlichtingsbrochure GROEP B STREPTOKOKKEN EN ZWANGERSCHAP

NVOG Voorlichtingsbrochure GROEP B STREPTOKOKKEN EN ZWANGERSCHAP NVOG Voorlichtingsbrochure GROEP B STREPTOKOKKEN EN ZWANGERSCHAP GROEP B STREPTOKOKKEN EN ZWANGERSCHAP 1. Inleiding 2. Wat zijn groep B streptokokken (GBS)? 3. Hoe vaak komen GBS voor bij zwangeren? 4.

Nadere informatie

Stil blijft Lisa bij de deur staan. Ook de man staat stil. Ze kijken elkaar aan.

Stil blijft Lisa bij de deur staan. Ook de man staat stil. Ze kijken elkaar aan. Wild Op het laatste moment ziet Lisa de man pas. Ze hangt de was op in de tuin. En ineens komt hij achter de lakens vandaan. Lisa laat het mandje met was in het gras vallen. Ze gilt. De man ziet er slecht

Nadere informatie

Voorkom bekkenbodemklachten: bekkenbodemspiertraining tijdens en na je zwangerschap

Voorkom bekkenbodemklachten: bekkenbodemspiertraining tijdens en na je zwangerschap Voorkom bekkenbodemklachten: bekkenbodemspiertraining tijdens en na je zwangerschap Informatie en oefenadviezen voor een fitte bekkenbodem Door zwangerschap en bevalling kun je bekkenbodem klachten krijgen

Nadere informatie

HANDIG KONIJNEN KOPPELEN

HANDIG KONIJNEN KOPPELEN l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n HANDIG KONIJNEN KOPPELEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER HET KOPPELEN VAN TWEE KONIJNEN.

Nadere informatie

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Uitgave van Stichting Be Aware Januari 2015 WIL JE MINDER GAMEN?

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Uitgave van Stichting Be Aware Januari 2015 WIL JE MINDER GAMEN? Uitgave van Stichting Be Aware Januari 2015 WIL JE MINDER GAMEN? Je vindt dat je teveel tijd doorbrengt met het spelen van games. Je beseft dat je hierdoor in de problemen kunt raken: je huiswerk lijdt

Nadere informatie

Groep B Streptokokken en Zwangerschap Gynaecologie

Groep B Streptokokken en Zwangerschap Gynaecologie Groep B Streptokokken en Zwangerschap Gynaecologie Locatie Hoorn/Enkhuizen GROEP B STREPTOKOKKEN EN ZWANGERSCHAP 1. Inleiding 2. Wat zijn groep B streptokokken (GBS)? 3. Hoe vaak komen GBS voor bij zwangeren?

Nadere informatie

Welkom bij de groeiende groep mensen die met veel enthousiasme hun baby dragen in de tricot-slen.

Welkom bij de groeiende groep mensen die met veel enthousiasme hun baby dragen in de tricot-slen. 2 Gelukkig ontdekken steeds meer mensen dat babydragen heel wat voordelen heeft. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat voor een baby veelvuldig Gelukkig huidcontact ontdekken steeds één van meer de

Nadere informatie

Waarom dit boek? 7. 1 De ik-fabriek, wat is dat? Lichaamsseintjes Je lichaam is net een fabriek 17

Waarom dit boek? 7. 1 De ik-fabriek, wat is dat? Lichaamsseintjes Je lichaam is net een fabriek 17 Inhoud Waarom dit boek? 7 1 De ik-fabriek, wat is dat? 10 2 Lichaamsseintjes 14 3 Je lichaam is net een fabriek 17 4 De ik-fabriek, hoe ziet die eruit? 18 4.1 De eerste verdieping: voelen 20 4.2 De tweede

Nadere informatie

De geboorte bij de teef Voorbereidingen

De geboorte bij de teef Voorbereidingen De geboorte bij de teef Voorbereidingen - Werpkist opzetten 2 weken voor de verwachtte geboorte o van hout of kunststof gemaakt o isolatie onder de kist tegen opkruipende kou o hoogte is 20-40cm afhankelijk

Nadere informatie

Met het hele gezin gezond het nieuwe jaar in

Met het hele gezin gezond het nieuwe jaar in Met het hele gezin gezond het nieuwe jaar in LINDA AMMERLAAN KINDERVOEDINGSCOACH Inleiding Wie ben ik? Als moeder van 2 kinderen weet ik hoe lastig het is om in deze tijd je kinderen gezond te laten opgroeien.

Nadere informatie

De New Forest pony. Blz 1

De New Forest pony. Blz 1 De New Forest pony Blz 1 Inhoudsopgave De new forest pony (voorkant) Blz 1 Inhoudsopgave Blz 2 Voorwoord Blz 3 De inleiding Blz 4 Geschiedenis Blz 5 Waar worden de new forest pony s voor gebruikt? Blz

Nadere informatie

HANDIG DE TAAL VAN EEN HOND

HANDIG DE TAAL VAN EEN HOND l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n HANDIG DE TAAL VAN EEN HOND OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER HONDENTAAL. JE KUNT ER

Nadere informatie

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S 2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de

Nadere informatie

7 Epilepsie. 1 Inleiding. In dit thema komen aan de orde: 2 Wat is epilepsie? 3 Leven met epilepsie. 4 Epilepsie-aanvallen. SAW DC 7 Epilepsie

7 Epilepsie. 1 Inleiding. In dit thema komen aan de orde: 2 Wat is epilepsie? 3 Leven met epilepsie. 4 Epilepsie-aanvallen. SAW DC 7 Epilepsie DC 7 Epilepsie 1 Inleiding In dit thema komen aan de orde: 2 Wat is epilepsie? 3 Leven met epilepsie 4 Epilepsie-aanvallen 1 1 2 Wat is epilepsie? Een epileptische aanval is een plotselinge kortsluiting

Nadere informatie

Hoe ziet het vrouwelijke bekken er van binnen uit? Hoe kunnen de organen verzakken?

Hoe ziet het vrouwelijke bekken er van binnen uit? Hoe kunnen de organen verzakken? Verzakkingen 1 Tijdens het onderzoek is vast komen te staan dat u een zogenaamde prolaps heeft. Uw arts zal u natuurlijk het nodige vertellen over wat dat precies is en wat de gevolgen ervan zijn. In deze

Nadere informatie

Zonder dieet lekkerder in je vel!

Zonder dieet lekkerder in je vel! Zonder dieet lekkerder in je vel! Vijf vragen en vijf stappen om te ontdekken hoe je jouw eetpatroon kunt veranderen en succesvol kunt afvallen. Overgewicht neemt ernstige vormen aan, veel volwassenen

Nadere informatie

Groep B streptokokken en zwangerschap

Groep B streptokokken en zwangerschap 1/5 Verloskunde Groep B streptokokken en zwangerschap Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Wat zijn groep B streptokokken (GBS)? 3. Hoe vaak komen GBS voor bij zwangere vrouwen? 4. Hoeveel kans heeft een pasgeboren

Nadere informatie

Langdurig gebroken vliezen

Langdurig gebroken vliezen Langdurig gebroken vliezen Albert Schweitzer ziekenhuis november 2014 pavo 0591 Inleiding In deze folder geven we u informatie over langdurig gebroken vliezen. Het hangt van de duur van uw zwangerschap

Nadere informatie

Gezond thema: DE HUISARTS

Gezond thema: DE HUISARTS Gezond thema: DE HUISARTS 1. Wat gaan we doen? Praten over de huisarts en wat de huisarts doet. Nieuwe woorden leren over de huisarts. Het gesprek met de huisarts oefenen. 2. Wat vind ik van? Als je een-op-een

Nadere informatie

Ik ga jullie vertellen over het Noonan syndroom en wat dat betekent voor mij! Noonan Syndroom In 1963 is dit syndroom voor het eerst door Jacqueline Noonan ontdekt. Ze hebben daarom dit Syndroom naar haar

Nadere informatie

Ik ga je wat vertellen, je hoeft alleen maar te volgen wat ik zeg, mijn stem is nu het enige wat voor jou belangrijk is om te volgen.

Ik ga je wat vertellen, je hoeft alleen maar te volgen wat ik zeg, mijn stem is nu het enige wat voor jou belangrijk is om te volgen. Oefening 1: Nodig: 2 personen en een boom of een huisdier: Zoek een plek op bij een boom of in de buurt bij je paard of ander huisdier waar je even niet gestoord wordt en veilig even je ogen dicht kunt

Nadere informatie

ÉÉN OP DE DRIE VROUWEN DIE EEN KIND HEBBEN GEKREGEN LIJDT AAN URINEVERLIES

ÉÉN OP DE DRIE VROUWEN DIE EEN KIND HEBBEN GEKREGEN LIJDT AAN URINEVERLIES 08 ÉÉN op de drie vrouwen Zelfs vrouwen die nog maar één kind gekregen hebben, lopen drie keer zoveel de kans om urine te verliezen als vrouwen die nog geen kind gekregen hebben. Hoe meer kinderen u krijgt,

Nadere informatie

SEH Spoedeisende hulp

SEH Spoedeisende hulp Afdeling: Onderwerp: SEH Spoedeisende hulp 1 Wat is hyperventilatie Wanneer u gespannen of angstig bent, kunnen daardoor verschillende lichamelijke klachten ontstaan. is één van die klachten. wil zeggen

Nadere informatie

en gezinsvorming Voortplanting Werkvormen: Lesdoelen: Benodigdheden: Prentenboeken: Les 5: Hoe ben ik geboren? Lesoverzicht Basis

en gezinsvorming Voortplanting Werkvormen: Lesdoelen: Benodigdheden: Prentenboeken: Les 5: Hoe ben ik geboren? Lesoverzicht Basis II Voortplanting en gezinsvorming Les 5: Hoe ben ik geboren? Lesoverzicht Werkvormen: Lesdoelen: Kinderen weten meer over de zwangerschap en geboorte van een baby. Kinderen weten hoe een baby in de buik

Nadere informatie

PROTOCOL WAT TE DOEN BIJ (EEN VERMOEDEN VAN) HEIMWEE

PROTOCOL WAT TE DOEN BIJ (EEN VERMOEDEN VAN) HEIMWEE PROTOCOL WAT TE DOEN BIJ (EEN VERMOEDEN VAN) HEIMWEE Colofon @2006 Scouting Jong Arcen Auteur: Audrey Appeldoorn Aan dit protocol werkten verder mee: Tijdens het schrijfproces hebben Scoutingleden meegelezen.

Nadere informatie

Zorgprotocol GBS bij de pasgeborene

Zorgprotocol GBS bij de pasgeborene Zorgprotocol GBS bij de pasgeborene 1. Inleiding 1 Zwangere vrouwen hebben deze bacterie soms in de vagina (schede). Dat kan meestal geen kwaad, maar een klein aantal baby s wordt ernstig ziek door een

Nadere informatie

DE BASIS VOOR EEN GEZONDE BIGGENOPFOK

DE BASIS VOOR EEN GEZONDE BIGGENOPFOK KENNISDOCUMENT DE BASIS VOOR EEN GEZONDE BIGGENOPFOK Wat beïnvloedt de afweer van biggen tijdens de biggenopfokperiode? Waarom is biestmanagement zo belangrijk? Voor een gezonde biggenopfok is een goede

Nadere informatie

Bepaal de beginsituatie

Bepaal de beginsituatie By SmallVips Veiligheidsvoorschriften Voordat het SwaddleSystem in gebruik genomen wordt, moeten de volgende punten in acht genomen worden: 1. Gebruik het SwaddleSystem tot een leeftijd van maximaal 8

Nadere informatie

2 15 kilometerwedstrijden, maar toch niet helemaal...

2 15 kilometerwedstrijden, maar toch niet helemaal... 2 15 kilometerwedstrijden, maar toch niet helemaal... Alweer een tijdje geleden, maar vanwege de drukte nog geen verslag, maar zondag 16 november jongstleden liep ik mijn eerste Zevenheuvelenloop in Nijmegen.

Nadere informatie

Keuzestress of ontspannen kiezen

Keuzestress of ontspannen kiezen Keuzestress of ontspannen kiezen Wat leuk dat je mijn weggever hebt aangevraagd. Ik vertrouw erop dat het je inzicht geeft! Veel plezier met lezen of kijken. Want de ene persoon leest liever en de ander

Nadere informatie

De Techniek en de praktijk

De Techniek en de praktijk De Techniek en de praktijk De inhoud van dit werkboek komt LETTERLIJK van de geweldige site: http://www.ballonfigurensite.nl/ (Op die site staan nog tientallen andere voorbeelden! Neem maar eens een kijkje.)

Nadere informatie

Mijn hond is drachtig, wat nu?

Mijn hond is drachtig, wat nu? De loopsheid Mijn hond is drachtig, wat nu? De loopsheid is de periode dat de teef gedekt kan worden en zwanger kan geraken. Buiten de periodes van loopsheid is het niet mogelijk om het teefje te dekken;

Nadere informatie

Tik-tak Tik-tak tik-tak. Ik tik de tijd op mijn gemak. Ik haast me niet zoals je ziet. Tik-tak tik-tak, ik denk dat ik een slaapje pak.

Tik-tak Tik-tak tik-tak. Ik tik de tijd op mijn gemak. Ik haast me niet zoals je ziet. Tik-tak tik-tak, ik denk dat ik een slaapje pak. Tik-tak - Lees het gedicht tik-tak voor. Doe dit in het strakke ritme van een langzaam tikkende klok: Tik - tak - tik - tak Ik tik - de tijd - op mijn - gemak. Enzovoort. - Laat de kinderen vrij op het

Nadere informatie

Papa en mama hebben ruzie. Ton en Toya vinden dat niet leuk. Papa wil graag dat Ton en Toya bij hem op bezoek komen, maar van mama mag dat niet.

Papa en mama hebben ruzie. Ton en Toya vinden dat niet leuk. Papa wil graag dat Ton en Toya bij hem op bezoek komen, maar van mama mag dat niet. Bezoek op kantoor Papa en mama hebben ruzie. Ton en Toya vinden dat niet leuk. Papa wil graag dat Ton en Toya bij hem op bezoek komen, maar van mama mag dat niet. Ton en Toya hebben wat problemen thuis.

Nadere informatie

Een stille date met alcohol

Een stille date met alcohol Een stille date met alcohol Verslaafd Je bent 19 jaar en je drinkt anderhalve fles wijn op een avond. Het verhaal van een meisje dat hulp zoekt. EEN NEGENTIENJARIGE ALCOHOLIST Er liggen zes opgerookte

Nadere informatie

Succes en veel plezier toegewenst!

Succes en veel plezier toegewenst! Voorwoord HOE VOER JE EEN OEFENING GOED UIT? Ten eerste door de beweging correct uit te voeren. Dat wil zeggen gecontroleerd en beheerst. Dat wil zeggen eerst de spieren opwarmen ('warming up'). Nooit

Nadere informatie

Zwangerschapskalender

Zwangerschapskalender Zwangerschapskalender Week Wat gebeurt er? Datum huisbezoek Week 1 t/m 5 Je bent in verwachting! Je kan je moe gaan voelen. En misselijk. Het vruchtje in je buik begint vorm te krijgen. Er ontstaan kiembladen,

Nadere informatie

Verhaal van de maand september

Verhaal van de maand september Verhaal van de maand september "de geboorte van Fellow" *de eerste knuffel met mama* Net nadat ik de site op 1 augustus had ge-update, en een heel thema aan de komst van een nieuw veulen had gewijd.begon

Nadere informatie

Borstvoeding bij te vroeg geboren baby s. Adviezen voor ouders en verzorgers. www.nwz.nl

Borstvoeding bij te vroeg geboren baby s. Adviezen voor ouders en verzorgers. www.nwz.nl Borstvoeding bij te vroeg geboren baby s Adviezen voor ouders en verzorgers www.nwz.nl Omdat uw kindje te vroeg geboren is, is het opgenomen op de afdeling neonatologie van de Noordwest Ziekenhuisgroep

Nadere informatie

Over voortplanting van cavia s Van dekking en dracht tot geboorte en groter groeien

Over voortplanting van cavia s Van dekking en dracht tot geboorte en groter groeien Over voortplanting van cavia s Van dekking en dracht tot geboorte en groter groeien Het krijgen van een nestje van een cavia is een spannende gebeurtenis. En of het nou gepland is of niet, als alles goed

Nadere informatie

BIJLAGE C: DE DIEREN EN DE SPELREGELS

BIJLAGE C: DE DIEREN EN DE SPELREGELS BIJLAGE C: DE DIEREN EN DE SPELREGELS Respect voor dieren staat hierbij centraal! De omgang met de dieren gebeurt altijd onder toezicht van een pedagogisch medewerker. Kinderen leren vanaf kleins af aan

Nadere informatie

Water Egypte. In elk land hebben mensen hun eigen gewoontes. Dat merk je als je veel reist. Ik zal een voorbeeld geven.

Water Egypte. In elk land hebben mensen hun eigen gewoontes. Dat merk je als je veel reist. Ik zal een voorbeeld geven. Water Egypte In elk land hebben mensen hun eigen gewoontes. Dat merk je als je veel reist. Ik zal een voorbeeld geven. Ik ga naar een restaurant in Nederland. Daar bestel ik een glas water. De ober vraagt

Nadere informatie

Melken: van krukje tot robot. www.lely.com. innovators in agriculture

Melken: van krukje tot robot. www.lely.com. innovators in agriculture Melken: van krukje tot robot www.lely.com innovators in agriculture Deze spreekbeurt is ontwikkeld speciaal voor kinderen van de basisschool. Met de spreekbeurt melken, van krukje tot robot wordt er een

Nadere informatie

Lumbaalpunctie (ruggenprik)

Lumbaalpunctie (ruggenprik) Sophia Kinderziekenhuis Uw kind moet een lumbaalpunctie (ruggenprik) ondergaan. In deze folder geven wij u graag antwoord op de 10 meest gestelde vragen over de puntie. Achter in de folder vindt u ook

Nadere informatie

Groep-B streptokokken en zwangerschap

Groep-B streptokokken en zwangerschap Groep-B streptokokken en zwangerschap De groep B streptokok is een bacterie. Zwangere vrouwen hebben deze bacterie soms in de vagina (schede). Dat kan meestal geen kwaad, maar een klein aantal baby s wordt

Nadere informatie

1. Joris. Voor haar huis remt Roos. Ik ben er. De gordijnen beneden zijn weer dicht.

1. Joris. Voor haar huis remt Roos. Ik ben er. De gordijnen beneden zijn weer dicht. 1. Joris Hé Roos, fiets eens niet zo hard. Roos schrikt op en kijkt naast zich. Recht in het vrolijke gezicht van Joris. Joris zit in haar klas. Ben je voor mij op de vlucht?, vraagt hij. Wat een onzin.

Nadere informatie

Behandeling chronische pijn en vermoeidheid bij tieners

Behandeling chronische pijn en vermoeidheid bij tieners Behandeling chronische pijn en vermoeidheid bij tieners Afdeling revalidatie mca.nl Inhoudsopgave Wat is chronische pijn en vermoeidheid? 3 Chronische pijn en vermoeidheid bij tieners 4 Rustig aan of toch

Nadere informatie

Adviezen voor thuis (neonaat) Afdeling Neonatologie/Kindergeneeskunde

Adviezen voor thuis (neonaat) Afdeling Neonatologie/Kindergeneeskunde Adviezen voor thuis (neonaat) Afdeling Neonatologie/Kindergeneeskunde Borstvoeding Als u uw kind op de afdeling reeds borstvoeding heeft gegeven, zal dit thuis alleen maar prettiger en rustiger gaan. Als

Nadere informatie

de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop.

de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop. Woordenlijst bij hoofdstuk 4 de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop. alleen zonder andere mensen Hij is niet getrouwd. Hij woont helemaal a, zonder familie.

Nadere informatie