De Kanteling in de gemeente Leek

Transcriptie

1 De Kanteling in de gemeente Leek

2 De Kanteling in de gemeente Leek Van claimgerichte benadering naar compensatiebeginsel in de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) versie 13 juni 2012

3 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Inleiding Wat is kantelen nu precies? Welzijn nieuwe stijl Drie sporen... 2 Hoofdstuk 2 Belangrijke begrippen... 3 Hoofdstuk 3 Uitgangspunten, visie en strategie Uitgangspunten Visie Strategie Evaluatie... 7 Hoofdstuk 4 Uitvoering en planning Acties Communicatie Financiën... 8 Bijlage 1 Achtergronden... 9

4 Hoofdstuk 1 Inleiding In deze notitie wordt u geïnformeerd over het Wmo-project de Kanteling van de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG). En wat de Kanteling betekent voor de gemeente Leek. Aan bod komen een aantal belangrijke begrippen die centraal staan bij de Kanteling. Uitgangspunten, een visie en de strategie voor de gemeente Leek komen vervolgens aan de orde. Tot slot komen de planning van activiteiten en de communicatie aan bod. Bijlage 1 gaat dieper in op de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en de Kanteling. De vier domeinen en acht resultaatgebieden worden beschreven. Daarnaast wordt de zogenoemde verantwoordelijkheidsladder toegelicht. En de verschillende soorten voorzieningen worden besproken: wettelijke voorliggende, voorliggende, algemeen gebruikelijke, algemene en individuele voorzieningen. Tot slot worden in een schema de verschillen weergegeven tussen de WVG/Wmo en de gekantelde Wmo. 1.1 Wat is kantelen nu precies? Met kantelen wordt bedoeld het doorontwikkelen van het Wmo-beleid voor individuele voorzieningen. Hierbij ligt het accent op het versterken van de zelfredzaamheid van de burger, waarbij wederkerigheid een grote rol speelt. Dit betekent dat de burger met een beperking niet alleen ontvanger is van ondersteuning, maar ook zelf een bijdrage levert. Kortom, uitgaan van de eigen kracht van de burger. Gemeenten hebben met de Wmo de opdracht om beperkingen van burgers te compenseren, zodat zij kunnen participeren in de maatschappij. Het is aan gemeenten dit compensatiebeginsel vorm te geven. Tot nu toe heeft de nadruk vooral gelegen op het verstrekken van individuele voorzieningen: rolstoelen, vervoersvoorzieningen, woningaanpassingen en hulp bij het huishouden. Maar de tijd heeft niet stil gestaan. Landelijk is de Wmo doorontwikkeld in het VNG-project de Kanteling. Twaalf pilotgemeenten zijn hiermee aan de slag gegaan om het compensatiebeginsel vorm te geven. Nagedacht is hoe de compensatieplicht van artikel 4 van de Wmo (zie bijlage 1) geconcretiseerd kan worden in beleid. Er is afgestapt van het denken in voorzieningen, zoals onder de WVG en de AWBZ gebruikelijk was. Voorop staat nu het resultaat dat ter compensatie van de problemen die iemand ondervindt bereikt moet worden, zodat de burger zichzelf kan redden en participeren. 1.2 Welzijn nieuwe stijl Met de Kanteling wordt een nieuwe invulling gegeven aan het compensatiebeginsel in de Wmo. Het vertrekpunt hierbij is de verstrekking van algemene (voorliggende) voorzieningen in relatie tot geïndiceerde voorzieningen (individueel of collectief). Het gaat onder andere om het anders organiseren van de ondersteuning. Anders dan alleen maar het verstrekken van individuele voorzieningen. Bijvoorbeeld een rolstoelpool, een collectieve voorziening voor mensen met een verplaatsingsprobleem. Maar het gaat er ook om dat algemene voorzieningen als voorliggend worden beschouwd. Bijvoorbeeld een thuisbrengservice van een supermarkt. Maar de Wmo is breder en bestrijkt tien prestatievelden. Landelijk wordt ook vanuit welzijn gestimuleerd om de Wmo door te ontwikkelen in het project Welzijn nieuwe stijl. Het gaat hierbij om het in volle breedte benutten van de ruimte die de Wmo biedt voor maatwerk, verbinden en integraliteit. Om van de Wmo een succes te maken, is het van belang om de doorontwikkeling van en in de Wmo met kracht te stimuleren: om de werkelijke potentie van de Wmo te kunnen benutten. Voorwaarden voor succes zijn onder andere dat de (sturing)relatie tussen gemeenten en welzijnsorganisaties en de kwaliteit en professionaliteit van het welzijnswerk op orde zijn. Om op deze twee punten een verbeterslag te kunnen, maken heeft het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) samen met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en werkgeversorganisatie MO groep Welzijn & Maatschappelijke Dienstverlening (W&MD) het landelijke programma Welzijn Nieuwe Stijl gelanceerd. Het programma wil stimuleren, inspireren en concrete handreikingen bieden. Daarbij wordt aangesloten bij wat gemeenten en instellingen zelf al aan verbeteringen doorvoeren en de fase waarin dat proces verkeert. Deze notitie is toegespitst op de Kanteling. De doorontwikkeling van het Wmo brede beleidsveld wordt vertaald in het nieuwe Wmo Beleidsplan. Dit nieuwe plan wordt in 2012/2013 geschreven

5 1.3 Drie sporen De Kanteling kent drie sporen: 1. Invoering van het gesprek. 2. (Door)ontwikkeling van Wmo-arrangementen op basis van de verantwoordelijkheidsladder. Het kan hierbij ook gaan om het uitbreiden van het voorzieningenaanbod. Voorzieningen die zich richten op: - Het bevorderen van de eigen kracht. - Ondersteunen van mantelzorgers en vrijwilligers. - Het aanbieden van algemene voorzieningen, inclusief de daarvoor benodigde infrastructuur. 3. Het vaststellen van de verordening en de beleidsregels gebaseerd op de te behalen resultaten

6 Hoofdstuk 2 Belangrijke begrippen Resultaatverplichting Een zorgvuldig onderzoek naar de ondersteuningsbehoefte en het vaststellen welk resultaat bereikt moet worden met die ondersteuning is binnen de Wmo van groot belang. Gemeenten hebben een resultaatverplichting, waarbij de ondersteuning steeds gericht is op zelfredzaamheid en participatie. Van eigen kracht tot individuele voorziening In het kader van de Kanteling zijn er feitelijk vier typen oplossingen: eigen kracht, sociale omgeving, algemene voorzieningen en individuele voorzieningen. Deze oplossingen komen terug in de zogenoemde verantwoordelijkheidsladder. Binnen de 'gekantelde' manier van werken staan de volgende vragen centraal: 1. Wat is de eigen kracht van de cliënt en hoe kan deze worden versterkt? 2. Hoe is de eigen omgeving van de cliënt opgebouwd (sociaal netwerk)? 3. Wat zijn de mogelijkheden binnen algemene (voorliggende) voorzieningen? 4. Wat zijn de mogelijkheden binnen individuele voorzieningen? INDICATIE NOODZAKELIJK MANTELZORG Cliënt kan de ondersteuning zelf vormgeven Cliënt kan ondersteuning met netwerk vormgeven Cliënt krijgt ondersteuning uit algemene voorziening Cliënt krijgt ondersteuning uit individuele voorziening VRIJ- WILLI- GERS EIGEN KRACHT SOCIAAL NETWERK ALGEMENE VOORZIENINGEN Zorg in natura Pgb INDIVIDUELE VOORZIENINGEN Figuur 1: Verschillende mogelijkheden van ondersteuning binnen de 'gekantelde' Wmo-structuur In het schema hieronder worden ook preventieve voorzieningen (inclusief beleid) genoemd. Inclusief beleid is een manier van denken en werken waarin op alle beleidsterreinen zowel maatregelen worden getroffen die algemeen van aard zijn als maatregelen die specifiek de zelfredzaamheid en participatie van mensen met een beperking stimuleren. Een voorbeeld is een toegankelijk winkelcentrum voor iedereen, dus ook mensen met een rollator, scootmobiel of rolstoel. De gemeente Leek gaat uit van inclusief beleid dat rekening houdt met de verschillende mogelijkheden en beperkingen van mensen, met als resultaat dat algemene voorzieningen ook beschikbaar zijn voor mensen met een beperking. In overleg met het Platform Gehandicapten Leek wordt vormgegeven aan inclusief beleid aan de hand van de 22 regels van Agenda 22. Inclusief beleid heeft niet alleen betrekking op de Wmo, maar op meerdere beleidsterreinen binnen de gemeente. Werken volgens de gedachte van het inclusief beleid is voor alle medewerkerkers van de gemeente van belang

7 Individuele voorzieningen zijn in het schema opgesplitst. Met lichte individuele voorzieningen worden extramurale (Wmo) voorzieningen bedoeld en met zware individuele voorzieningen worden intramurale (AWBZ) voorzieningen bedoeld. De verantwoordelijkheidsladder drukt de relatie uit van ondersteuningsbronnen binnen een individueel arrangement. Preventieve voorzieningen (inclusief beleid) Eigen kracht Sociaal netwerk Algemene voorzieningen Lichte individuele voorzieningen Zware individuele voorzieningen Bovenstaande voorzieningen worden op verschillende manieren gefinancierd. Preventieve voorzieningen worden gedeeltelijk door de gemeente gefinancierd. Op dit moment wordt binnen de Wmo in de gemeente Leek minimaal gebruikgemaakt van de mogelijkheden van de eigenkrachtmethodiek. Ambtelijk wordt de discussie hierover opgestart. Algemene voorzieningen worden vormgegeven door het welzijnswerk, dit wordt grotendeels gefinancierd door de gemeente. Lichte individuele voorzieningen worden gefinancierd vanuit de Wmo en de zware individuele voorzieningen worden vanuit de AWBZ gefinancierd. Voor een aantal Wmo-voorzieningen moet nu een eigen bijdrage worden betaald. Volwassenen die hulp vanuit de AWBZ ontvangen, betalen een eigen bijdrage hiervoor. Bij de Kanteling ligt de nadruk op zelfredzaamheid en betrokkenheid bij de samenleving. Door in eerste instantie te kijken wat de burger wel kan en naar wat hij in zijn eigen directe omgeving aan ondersteuning kan organiseren, blijft hij beter betrokken bij de samenleving. Ook wordt hij door deze volgorde gestimuleerd om naar vermogen actief te blijven en mogelijk zelf ook een (vrijwillige) bijdrage te leveren aan de ondersteuning van anderen. Eigen kracht en sociaal netwerk De Kanteling beoogt een omslag in denken, waarbij niet langer wordt gekeken naar datgene waar de burger recht op heeft om een beperking te compenseren, maar naar datgene wat de burger daadwerkelijk nodig heeft om weer volwaardig in de samenleving te kunnen participeren. In die zin vindt er een kanteling plaats van aanbodsturing naar vraagsturing gebaseerd op maatwerk. Bovendien staat niet de beperking van de burger centraal, maar juist datgene wat iemand nog wel kan. Concreet betekent dit dat samen met de burger onderzocht wordt welke beperkingen ervaren worden en hoe deze het beste opgelost kunnen worden. De wijze waarop dit gebeurt, kan per individu verschillen: soms volstaat hiervoor de informatie uit het al opgebouwde dossier. Soms wordt ook telefonisch contact opgenomen met de cliënt of vindt een spreekuurcontact of huisbezoek plaats. Daarbij wordt ook gekeken naar de eigen kracht van de burger en zijn netwerk. Na het verhelderen van de vraag wordt vervolgens een advies voor de aanpak van de beperking opgesteld. Het advies bestaat uit een zogenoemd 'arrangement' waarin diverse mogelijkheden van ondersteuning aan bod komen. Daarbij wordt in eerste instantie beoordeeld of de cliënt zijn beperking zelf kan compenseren of dat de cliënt tot een oplossing voor ondersteuning kan komen in zijn eigen sociale netwerk. Hierbij kan gedacht worden aan familie, mantelzorg, buurt, kerk etc. (Pas) als dit niet het geval is, krijgt hij of zij een aanbod voor ondersteuning in de vorm van algemene voorzieningen. Alleen als het voorgaande geen soelaas biedt, wordt teruggevallen op een (duurdere) individuele voorziening. Het gesprek met de cliënt heeft als doel om de ondersteuningsvraag en passende oplossingen in beeld te brengen en moet zodoende leiden tot een maatwerkoplossing voor de cliënt

8 Hoofdstuk 3 Uitgangspunten, visie en strategie 3.1 Uitgangspunten In de gemeente Leek zijn de volgende uitgangspunten van belang. 1. Doorontwikkeling van het Lokaal Loket Bij de Kanteling wordt de huidige vorm van het Lokaal Loket doorontwikkeld. Dat wil zeggen dat het eerste contact bij het Lokaal Loket blijft. Hier kan de burger terecht met zijn vraag of probleem. In het gesprek wordt de ondersteuningsbehoefte van de burger in kaart gebracht. De Wmoconsulent van de gemeente Leek voert dit eerste gesprek. In overleg met Stichting Dienstencentrum en MEE wordt nagegaan of de ouderenadviseur, de MEE-consulenten en de Wmoconsulenten volgens eenzelfde methodiek het gesprek met de klant kunnen voeren. In de gemeente Leek is in het algemeen sprake van korte lijnen tussen de professionals, zoals ouderenadviseur, OGGz, huisartsen, thuiszorgaanbieders, Wmo adviseurs etc. Een van de onderdelen van hun werk is het signaleren van opmerkelijke zaken. Waar nodig weten de professionals elkaar te vinden om signalen door te geven. De schaal van de gemeente Leek maakt het mogelijk op deze manier te werken. - De vraagverheldering sluit aan bij de eigen kracht van de burger. Wat kan iemand wel en welke ondersteuning is daarbij nodig? Welk resultaat moet bereikt worden? Pas als de ondersteuningsbehoefte in kaart gebracht is, wordt naar oplossingen gezocht. Dat kan in hetzelfde gesprek zijn, maar het kan ook meerdere gesprekken vragen. - Bij de uitwerking van de werkwijze moet worden nagegaan of de vraagverheldering en de beoordeling van aanvragen voor individuele voorzieningen van elkaar losgekoppeld moeten zijn. - Het gesprek vindt in principe plaats bij de burger thuis. Op die manier krijgt de medewerker een goed beeld van de burger, zijn beperkingen en zijn woon- en leefomgeving. - Het arrangement is het pakket aan oplossingen dat in het gesprek is afgesproken. Het gaat om een onderling samenhangend pakket van informele ondersteuning, algemene en individuele voorzieningen. Bij de uitvoering zijn vaak meerdere partijen betrokken. Als burgers hier zelf toe in staat zijn, voeren zij zelf de regie. Indien nodig is de gemeente regievoerder en maakt afspraken met betrokken partijen. De regievoering bestaat uit het opzetten van een arrangement. Het gaat hierbij om het maken van afspraken met betrokken partijen zodat het pakket aan oplossingen gerealiseerd kan worden. 2. Individuele voorzieningen als maatwerkoplossing Ondersteuning wordt na de Kanteling minder gezien als het verstrekken van individuele voorzieningen (alleen). Uitgegaan wordt van de zogenoemde verantwoordelijkheidsladder. De burger kijkt hierbij eerst wat hij zelf kan doen, eventueel met hulp van zijn omgeving. Daarna kan hij gebruikmaken van algemene (voorliggende) voorzieningen. Biedt dat allemaal geen oplossing, dan wordt een individuele voorziening verstrekt. De uitvoering kan individueel plaatsvinden (bijv. individuele begeleiding) of collectief (bijv. groepsbehandeling, vervoer met meerdere personen). (Zie ook de toelichting in bijlage 1). We willen niet alleen uitgaan van het bestaande aanbod van algemene (voorliggende) voorzieningen. Maar het bestaande aanbod vernieuwen of uitbreiden waar mogelijk. Wanneer de decentralisatie van de begeleiding vanuit de AWBZ naar de Wmo plaatsvindt, zal ook gekeken moeten worden of het huidige aanbod van algemene (voorliggende) voorzieningen toereikend is. Het is wenselijk dat de aanbieder of maatschappelijke organisatie algemene voorzieningen verstrekt na een lichte toets (bijv. op basis van het gespreksverslag van het Lokaal Loket). Om de administratieve lasten voor de burger te verminderen vindt geen uitgebreide indicatie plaats voor een algemene voorziening. Een algemene voorziening moet laagdrempelig en meer flexibel zijn voor de burger

9 3. De Kanteling is een groeiproces Er moet voldoende tijd uitgetrokken worden om het Wmo-beleid en uitvoering op een juiste manier te laten kantelen. De omslag dient zijn weerslag te krijgen in de gemeente, bij de verschillende maatschappelijke partners, bij de mantelzorgers en vrijwilligers, maar vooral ook bij de burger. Het is goed voor ogen te houden dat dit tijd kost. De wijzigingen zullen niet in een klap doorgevoerd kunnen worden. Het is belangrijk dat het zorgvuldig gebeurt. 3.2 Visie De doelstelling van de Wmo is het stimuleren en het versterken van de zelfredzaamheid en de participatie van de burger vanuit de thuissituatie. Kantelen kost tijd, het blijft een continu proces. Er wordt naar gestreefd dat de uitvoering van de Wmo er eind 2013 in de gemeente Leek als volgt uitziet: - De burger kan bij het Lokaal Loket terecht met zijn vraag of probleem. De gemeente voert het eerste gesprek. Uitgegaan wordt van de eigen kracht en zelfredzaamheid van de burger (verantwoordelijkheidsladder). - Burgers en maatschappelijke partners zijn meegekanteld. Zij weten wat de gemeente van hen verwacht en wat zij van de gemeente kunnen verwachten. - Het aanbod aan algemene (voorliggende) voorzieningen is waar nodig vernieuwd. - De gemeente werkt samen met de partners uit het veld om de participatie van haar burgers te vergroten. - Er is oog voor de specifieke situatie van de burger en te allen tijde wordt gestreefd naar ondersteuning op maat. - Mantelzorgers en vrijwilligers worden ondersteund, zodat de eigen kracht, informele netwerken en sociale structuren optimaal benut kunnen worden. De kantelingsgedachte komt voort uit de filosofie van de Wmo. Al vanaf het begin van de Wmo in 2007 maakt het compensatiebeginsel deel uit van de Wmo. Sinds het begin van de Wmo is er echter geringe aandacht aan besteed. Het kantelingsproces wordt niet ingezet als bezuiniging. Kanteling betekent immers een fundamentele wijziging in sturingsfilosofie. Het succes is afhankelijk van drie partijen: gemeenten, burgers en maatschappelijke partners. De ervaring bij andere gemeenten leert echter wel dat met de Kanteling geld te besparen is. Vraaggestuurd werken kan bijdragen aan kostenbesparing. Hiervoor is het wel belangrijk de algemene (voorliggende) voorzieningen op orde te hebben. Om een beeld te geven van de bedragen die worden uitgegeven binnen de Wmo, volgt hieronder een overzicht: Voorziening Uitgaven in 2011 Hulp bij het huishouden Wmo vervoer Woonvoorzieningen Rolstoelvoorzieningen Totaal Strategie Wat gaan we doen om de hiervoor genoemde doelen te bereiken? - Doorontwikkelen van dienstverlening in het Lokaal Loket: * 'het gesprek invoeren; * deskundigheidsbevordering van de medewerkers; * inzicht hebben in de sociale kaart van de gemeente Leek; * afstemming zoeken en prestatieafspraken maken met maatschappelijke partners. - Informeren van burgers en partners over de Kanteling. - Onderzoeken welke individuele voorzieningen omgezet kunnen worden in algemene (voorliggende) voorzieningen en dit realiseren

10 3.4 Evaluatie Om na te gaan of de Kanteling succesvol in de gemeente Leek doorgevoerd is, gaan we in overleg met de betrokken partijen. Met de gesubsidieerde aanbieders in de gemeente bespreken we hoe de gekantelde wijze bij hen en bij ons wordt ervaren. Daarnaast staan we open voor signalen van burgers en andere betrokkenen. Om objectief na te gaan of burgers met een ondersteuningsvraag tevreden zijn, wordt het klanttevredenheidsonderzoek Wmo ingezet. Dit onderzoek wordt tweejaarlijks door een externe partij uitgevoerd

11 Hoofdstuk 4 Uitvoering en planning 4.1 Acties De volgende acties staan gepland. 1. Invoering van het gesprek (september tot en met december 2012). - aanpassen dienstverlening Lokaal Loket (deskundigheidsbevordering, aanpassen werkprocessen, formulieren en beschikkingen) - sociale kaart opstellen van algemene (voorliggende) voorzieningen en individuele voorzieningen. 2. (Door)ontwikkeling van Wmo-arrangementen op basis van de verantwoordelijkheidsladder (vanaf september 2012). Het kan hierbij ook gaan om het uitbreiden van het voorzieningenaanbod. Voorzieningen die zich richten op: - het bevorderen van de eigen kracht - ondersteunen van mantelzorgers en vrijwilligers - het aanbieden van algemene voorzieningen, inclusief de daarvoor benodigde infrastructuur. Hiervoor worden afspraken gemaakt met maatschappelijke partners. 3. Het vaststellen van de verordening en de beleidsregels gebaseerd op de te behalen resultaten (eind 2012). 4.2 Communicatie De Wmo Adviesraad en het Platform Gehandicapten Leek worden gevraagd mee te denken en advies uit te brengen over beleidsmatige keuzes die gemaakt worden. Zij worden continu geïnformeerd. Daarnaast worden de maatschappelijke partners en interne medewerkers geïnformeerd. De Kanteling is een omslag in het denken en doen. Er wordt een groter beroep gedaan op de eigen kracht van de burger, zijn omgeving, maatschappelijke organisaties, vrijwilligers en mantelzorgers. Het is daarom van groot belang dat iedereen zo goed mogelijk geïnformeerd wordt over de Kanteling en wat dat voor hen betekent. Vanaf de tweede helft van 2012 gaan we starten met de volgende activiteiten: - Publicaties in De BijBlijver en de website - Informatiebijeenkomst voor alle burgers (klanten, mensen uit het sociale netwerk, vrijwilligers en mantelzorgers). - Informatiebijeenkomst voor maatschappelijke organisaties. - De Wmo-consulenten worden in het najaar 2012 getraind in het gesprek. Vanaf februari 2012 worden de Wmo-consulenten al geschoold in de Kanteling via het project 'Van OGGz naar Wmo loket'. 4.3 Financiën Om de Kanteling in te voeren, moeten diverse kosten worden gemaakt. Gedacht kan worden aan scholingskosten voor de Wmo-consulenten, kosten voor informatiebijeenkomsten, kosten voor publicaties. In het scholingsbudget is al rekening gehouden met scholingskosten voor de Wmoconsulenten. Voor de overige kosten wordt een bedrag geraamd van maximaal 2500,00. Deze gewijzigde manier van werken heeft geen directe gevolgen voor de financiering van door de gemeente gesubsidieerde aanbieders. Het gaat om een andere werkwijze en niet om een andere financiering

12 Bijlage 1 Achtergronden 1. Compensatieplicht, vier domeinen De centrale doelstelling van de Wmo is het stimuleren van participatie en zelfredzaamheid van alle burgers. Het gaat daarbij onder meer om de ondersteuning van mensen met een beperking. De Wmo is een kaderwet die veel ruimte laat aan gemeenten om hier binnen de lokale context invulling aan te geven. Een belangrijk vernieuwing in de Wmo is de introductie van de compensatieplicht. In tegenstelling tot de WVG zijn gemeenten niet meer gebonden aan het verstrekken van een aantal omschreven voorzieningen. Gemeenten hebben de vrijheid om zelf keuzes te maken over de manier waarop zij individuele burgers ondersteunen bij deelname aan de samenleving. Artikel 4 van de Wmo verplicht het college van burgemeester en wethouders om burgers met een beperking te compenseren op de volgende vier domeinen: 1. een huishouden kunnen voeren; 2. zich kunnen verplaatsen in en om het huis; 3. zich lokaal kunnen verplaatsen per vervoermiddel; 4. medemensen kunnen ontmoeten en op basis daarvan sociale verbanden kunnen aangaan. In de wet staat niet hoe de ondersteuning eruit moet zien. Wat telt, is het resultaat. Over de manier waarop dit resultaat behaald wordt, gaat de Kanteling. Ook in de jurisprudentie zien we in toenemende mate het denken in resultaten terug. Het compensatiebeginsel vergt van gemeenten en burgers een nieuwe benadering: - Gemeenten zullen meer tijd moeten nemen in het eerste gesprek met de klant. Het gesprek wordt nog meer vraagverhelderend en minder beoordelend. - Burgers moeten afstappen van het zogenoemde claimdenken en alle mogelijkheden verkennen om hun probleem op te lossen. 2. Verantwoordelijkheidsladder De primaire verantwoordelijkheid voor participatie ligt niet bij de overheid, maar bij de burgers zelf en bij hun sociale omgeving. Ook bredere maatschappelijke verbanden hebben een verantwoordelijkheid in de zorg voor mensen met een beperking. Pas als burger en maatschappij het samen niet redden, komt de overheid in beeld. In eerste instantie kunnen burgers dan gebruikmaken van tal van algemene voorzieningen. Pas als ook deze geen uitkomst bieden, komen individuele voorzieningen in beeld, waarbij lichte extramurale oplossingen de voorkeur hebben boven zware, intramurale oplossingen. Deze insteek is weergegeven in de zogenaamde verantwoordelijkheidsladder: Preventieve voorzieningen (inclusief beleid) Eigen kracht Sociaal netwerk Algemene voorzieningen Lichte individuele voorzieningen Zware individuele voorzieningen - 9 -

13 3. Acht resultaten Samen met de CG-raad (chronisch zieken en gehandicaptenraad) en CSO (koepel van ouderenorganisaties) heeft de VNG artikel 4 van de wet geconcretiseerd in acht resultaten. De vraag en specifieke situatie van de burger zijn uitgangspunt, met inachtneming van zijn eigen verantwoordelijkheid. De oplossingen worden niet meer alleen bereikt door het bieden van individuele voorzieningen op indicatie. Sterker nog: nieuwe vormen van hulp en ondersteuning komen in beeld. In de pilots bij verschillende gemeenten worden deze verder ontwikkeld, uitgeprobeerd en verspreid. Acht resultaten: 1. Wonen in een schoon en leefbaar huis. 2. Wonen in een voor hem/haar geschikt huis. 3. Beschikken over goederen voor primaire levensbehoeften. 4. Beschikken over schone, draagbare en doelmatige kleding. 5. Thuis zorgen voor kinderen die tot het gezin behoren. 6. Zich verplaatsen in, om en nabij het huis. 7. Zich lokaal verplaatsen per vervoermiddel. 8. De mogelijkheid hebben om contacten te hebben met medemensen en deel te nemen aan recreatieve, maatschappelijke of religieuze activiteiten. De resultaten worden niet alleen behaald door het bieden van (individuele) voorzieningen. Een arrangement kan voor een groot deel bestaan uit algemene voorzieningen. Bovendien biedt het denken in resultaten ruimte aan de ontwikkeling en innovatie van (nieuwe vormen van) hulp en ondersteuning. Hieronder worden per resultaat een aantal voorbeelden genoemd hoe je de ondersteuning anders kunt organiseren dan alleen het verstrekken van individuele voorzieningen. 1. Wonen in een schoon en leefbaar huis - Was- en strijkservice (collectieve voorziening). - Vrijwilliger aan huis, bijvoorbeeld voor de boodschappen of tuin. - Inzet van schoonmaakbedrijven en glazenwassers - Veiligheid kan ook bijdragen aan langer thuis blijven wonen: alarmering, telefooncirkel. - Mensen in staat stellen om regie te voeren op eigen huishouden. Beschikbaar stellen van administratieve ondersteuning, hulp bij het invullen van formulieren. 2. Wonen in een voor hem/haar geschikt huis - Traditioneel: verhuiskostenvergoeding en woningaanpassing. - Mantelzorgwoning, of kangoeroewoning. - Vrijwillige klussendiensten voor kleine woningaanpassingen. - Inclusief beleid bij nieuwbouw of renovatie of herstructurering: woning geschikt voor mensen met een beperking. - Afspraken met woningcorporaties over woningtoewijzing. - Beleid voor levensloopbestendig bouwen. 3. Beschikken over goederen voor primaire levensbehoeften - Boodschappendiensten van supermarkten. - Boodschappendienst door vrijwilligers via welzijnsinstelling of ISD. Eigen bijdrage kan gevraagd worden, of gemeente kiest ervoor om het volledig te subsidiëren. - Rijservice, zodat mensen zelf boodschappen kunnen blijven doen. - Tafeltje dekje. - Afspraken maken met zorginstellingen over eettafel: restaurant voor iedereen openstellen. 4. Beschikken over schone, draagbare en doelmatige kleding - Traditioneel: onderdeel van hulp bij het huishouden. - Was en strijk als algemeen toegankelijke dienst aanbieden, waar iedereen tegen een kleine vergoeding gebruik van kan maken. - Inzet van een vrijwilliger voor de was en strijk of het gaan winkelen

14 5. Thuis zorgen voor kinderen die tot het gezin behoren - Geldt alleen als een van de ouders tijdelijk een beperking heeft waardoor hij bepaalde taken niet kan uitvoeren. Gebruikelijke zorg, kinderopvang zijn voorliggende voorzieningen. - Onderdeel van hulp bij het huishouden of de inzet van vrijwilligers. 6. Zich verplaatsen in, om en nabij het huis - Afspraken over levensloopbestendig bouwen. 7. Zich lokaal verplaatsen per vervoermiddel - Bekende voorzieningen zijn: (elektrische) rolstoel, scootmobiel en collectief vraagafhankelijk vervoer. - Rolstoelpools of scootmobielpools voor incidenteel gebruik bij welzijnsinstelling of zorginstelling, of vanuit de leverancier. - Inclusief beleid voor een goed toegankelijke openbare ruimte. - Afspraken met (gesubsidieerde) instellingen die activiteiten aanbieden in de gemeente over het halen en brengen van mensen met een beperking. 8. De mogelijkheid hebben om contacten te hebben met medemensen en deel te nemen aan recreatieve, maatschappelijke of religieuze activiteiten - Veel van voorgaande oplossingen heeft als bijeffect dat de burger sociale contacten kan onderhouden. - Inzet van vrijwilligers. En hen goed ondersteunen en faciliteren. - Maatjesprojecten. - Verbindingen leggen met WWB/Wwnv en WSW om vrijwilligers in te kunnen zetten. 4. Soorten voorzieningen Wettelijke voorliggende voorzieningen Dit zijn voorzieningen in andere wettelijke regelingen waar een burger gebruik van kan maken. Het gaat daarbij om voorzieningen die door de burger aan te vragen en te gebruiken zijn om (een deel van) zijn probleem op te lossen. Voorbeelden zijn: kinderopvang, financiële steun van de WWB, hulpmiddelen van de Zorgverzekeringswet, AWBZ-zorg en huur- en zorgtoeslag. Algemeen gebruikelijke voorzieningen Voorzieningen die normaal in de winkels te koop zijn. Ze worden door de gemiddelde Nederlander gebruikt. En hebben een geaccepteerde prijsstelling. Deze voorzieningen zijn niet speciaal bedoeld voor mensen met een beperking. Algemeen gebruikelijke voorzieningen zijn voorliggend op individuele voorzieningen. Voorbeelden: mobiele telefoon en hoge toiletpot, elektrische fietsen, douchebeugels. In de loop der tijd kunnen hier veranderingen in optreden. Algemene (voorliggende) voorzieningen Voorzieningen waar iedereen, of een bepaalde groep burgers, gebruik van kan maken. Soms met een lichte toets. De toegang tot deze voorzieningen is laagdrempelig. Een algemene voorziening is per definitie geen individuele voorziening en de Wmo-regels rond de eigen bijdragen gelden niet. Voorbeelden: sociale alarmering, boodschappenbus, supermarktservice, vrijwillige boodschappendienst, maaltijdenservice, klussendienst voor kleine woningaanpassingen, was- en strijkservice, ramenwasservice, rolstoelpool en scootmobielpool voor incidenteel gebruik, kortdurende hulp bij het huishouden, kinderopvang, dagrecreatie voor ouderen. Individuele voorzieningen De voorzieningen die genoemd worden in prestatieveld 6 van de Wmo. Gemeenten kunnen een eigen bijdrage heffen en de burger heeft de keuze tussen een persoonsgebonden budget en zorg in natura. Het aanvragen en toekennen wordt geregeld in een verordening. De voorziening wordt toegewezen met een beschikking. Individuele voorzieningen zijn niet in gewone winkels te koop (tillift), ze zijn speciaal bestemd voor mensen met een beperking (scootmobiel). Ze zijn veel duurder dan vergelijkbare producten (driewielfiets) of er zijn geen vergelijkbare producten (elektrische rolstoel). (Volgens deze criteria valt hulp bij het huishouden erbuiten, vanwege de historie rekenen we het wel tot een individuele voorziening.)

15 De uitvoering kan individueel plaatsvinden of collectief, afhankelijk van hoe de toegang is geregeld. Collectief vraagafhankelijk vervoer kan alleen op basis van een beschikking: dus individuele voorziening. Collectief vraagafhankelijk vervoer wat categoraal aan alle mensen boven 75 jaar wordt verleend, is een collectieve voorziening 5. Verschil tussen WVG/Wmo tot nu toe en gekantelde Wmo: WVG/Wmo tot nu Zorgen voor Zorgplicht Goedkoopst adequaat Nadruk ligt op wat iemand niet kan Het gaat om de vast te stellen beperking die recht geeft op een voorziening Startpunt: aanvraag van een individuele voorziening Aanvragen Afhandelen van een aanvraag Aanspraak op Claim- en aanbodgericht werken (voorzieningen en hulpmiddelen) Claimdenken (zowel gemeente als klant) Beoordelend Een beschikking is het resultaat van de aanvraag Gemeente als verstrekker van voorzieningen Verstrekken van voorzieningen Limitatieve lijst van voorzieningen Verstrekken van voorzieningen, vaak op indicatie: rolstoelen, vervoersvoorzieningen, woningaanpassingen en hulp bij het huishouden Strak omlijnd en beperkt aanbod van voorzieningen Gekantelde Wmo Zorgen dat Compensatieplicht Goedkoopst compenserend Uitgaan van de eigen kracht van mensen Het gaat om de participatieambitie van de burger en in hoeverre hij belemmeringen ondervindt op grond van zijn beperkingen Startpunt: melding van een bepaalde situatie Vragen Luisteren naar een vraag Oplossen van Vraag- en resultaatgericht werken (participatie en zelfredzaamheid) Alle mogelijkheden verkennen om het probleem op te lossen Vraagverhelderend, het gesprek aan de keukentafel (zorgvuldig onderzoek, breed kijken, samen zoeken naar oplossingen) Het gesprek leidt tot een afgesproken resultaat Gemeente als regisseur, afstemming zoeken met maatschappelijke partners Zelfredzaamheid en participatie versterken Oplossing op maat. Resultaat is belangrijk voor vier domeinen. Burgers moeten in staat worden gesteld om: - een huishouden te voeren; - zich te verplaatsen in en om de woning; - zich lokaal te verplaatsen per vervoermiddel; - medemensen te ontmoeten en op basis daarvan sociale verbanden aan te gaan. Gemeenten zijn vrij om in te vullen hoe het resultaat bereikt kan worden Voorzieningenaanbod is gevarieerd en flexibel (rolstoelen en scootmobielen staan redelijk vast, maar hulp bij het huishouden kan anders georganiseerd worden: bijvoorbeeld was- en strijkservice, boodschappendienst en maaltijdservice)

16 Gebruikte bronnen: - Kadernotitie Decentralisatie AWBZ-begeleiding - Westerkwartiergemeenten Projectplan De Kanteling - gemeente Hof van Twente augustus De kanteling in de gemeente Boxtel - 12 mei