NIEUWSBRIEF LVB en verslaving juli & augustus 2012

Transcriptie

1 NIEUWSBRIEF LVB en verslaving juli & augustus 2012 Verbeterproject LVB en verslaving Gebruik van alcohol en drugs kan tot problemen leiden. Dat geldt nog sterker voor mensen met een licht verstandelijke beperking. Maar wat kun je als (L)VG-instelling doen om te voorkomen dat het gebruik uit de hand loopt? En welke stappen zet je als er sprake is van verslaving? In het verbeterproject LVB en verslaving ondersteunen we (L)VG-instellingen bij het maken van een passend beleid rondom alcohol- en drugsgebruik. Daarbij speelt de samenwerking met de instelling voor verslavingszorg een grote rol. Ook is er aandacht voor preventie, begeleiding en behandeling. We reiken materialen en methodieken aan en bieden de kennis en ervaring aan van experts. Organisaties kunnen op 3 verschillende manieren meedoen aan het project, door deel te nemen aan een verbetertraject, leernetwerken of ontmoetingen (waaronder trainingen). Lees hier meer over het verbeterproject! In deze zomereditie vindt u o.a. een bevlogen betoog over de aanpak van LVB bij verslavingsinstellingen, een bijdrage van twee enthousiaste experts die belangrijk onderzoek verrichten en een inkijkje in het verbeterteam van Esdégé-Reigersdaal. Veel leesplezier en een hele fijne zomer(-vakantie) voor iedereen! Verbeterproject LVB en Verslaving, een kans voor de verslavingszorg! Rianca den Ouden Tactus Verslavingszorg Het verbeterproject LVB en Verslaving richt zich primair op LVB-instellingen. Zij krijgen ondersteuning bij het werken aan deskundigheidsbevordering en bij de ontwikkeling van een adequate aanpak van middelengebruik. Dit project biedt echter ook kansen voor de verslavingszorg. Sterker nog, de verslavingszorg heeft een verantwoordelijkheid in preventie en behandeling van LVB-cliënten met verslavingsproblematiek. Vaak doen ze dit ook al, soms zonder het te weten. Er zijn nog geen betrouwbare cijfers beschikbaar over de prevalentie van LVB binnen de verslavingszorg. Peilingen binnen Tactus duiden op een significant percentage van cliënten met een lichte verstandelijke beperking. Op een tweetal klinische afdelingen kwamen cijfers rond de 40% naar voren. Binnen het ambulante veld ligt dit waarschijnlijk lager, maar zou het toch nog om zo n 20% van de cliëntenpopulatie kunnen gaan. Op afdelingen voor chronische zorg (methadonverstrekking, nachtopvang) ligt het percentage vermoedelijk nog hoger. Hierbij moet wel een kanttekening gemaakt worden; op Lees verder op pagina 2

2 Vervolg van pagina 1 basis van een eenmalige IQ-meting is het moeilijk vast te stellen of de aard van de verstandelijke beperking is ontstaan ten gevolge van chronisch middelengebruik, door niet-aangeboren hersenletsel, of een beperking vanaf de geboorte. Een feit blijft wel dat deze mensen vragen om een aangepaste aanpak. Binnen Tactus wordt hier dan ook veel aandacht aan besteed. Zo worden er op elke afdeling LVB behandelaars aangesteld, die een specifieke opleiding hebben gevolgd in het werken met deze doelgroep en/of afkomstig zijn uit de LVB-zorg. Ook wordt er op klinische afdelingen standaard intelligentieonderzoek verricht en wordt gewerkt aan een ambulante triage LVB. Hoe kan het Verbetertraject bijdragen aan een betere aanpak en samenwerking? Enkele kansen: 1. Een adequaat middelenbeleid en goed getrainde medewerkers binnen de LVB-zorg leveren doelmatige en gerichte verwijzingen naar de verslavingszorg op. Uit ervaring weten we dat instellingen die beschikken over een goed middelenbeleid gerichter en doelmatiger cliënten doorverwijzen voor behandeling in de verslavingszorg. Instellingen die systematisch screenen op middelengebruik en/of werken met het zogenaamde stoplichtmodel, weten welke middelenproblematiek zij zelf op kunnen lossen, en waarvoor extra deskundigheid nodig is. Daarnaast zien we dat preventieve en consultatieve interventies vanuit de verslavingszorg bij kunnen dragen aan een integrale aanpak van middelenproblematiek. 2. Cliënten met LVB worden op dit moment nog onderbehandeld voor verslavingsproblemen. De afgelopen decennia is de aanmelding van LVB-cliënten met middelenproblematiek toegenomen. Mogelijk is er vaker sprake van gebruik in deze doelgroep (onder meer door de extramuralisatie en verhoogde maatschappelijke participatie). Een andere verklaring voor het hogere aantal verwijzingen kan de verbeterde signalering van middelenproblematiek door professionals in de VB zorg zijn. De toename van het aantal LVB cliënten stelt de verslavingszorg voor uitdagingen in het vormgeven van nieuwe behandelingen passend bij de doelgroep. Tegelijk betekent dit instroom van een behoorlijk aantal nieuwe cliënten. 3. Een effectieve aanpak door integrale behandeling door LVBen verslavingszorginstelling. In de integrale samenwerkingsprojecten van Tactus en haar ketenpartners binnen de LVB-zorg is integrale behandeling steeds een van de speerpunten. Verslavingsbehandeling wordt ingebed in het totaal van het pakket aan zorg aan de cliënt, scholing van personeel en beleidsondersteuning. Tactus werkt binnen verschillende behandelingen en projecten op basis van co-productie. Een voorbeeld is de nieuw ontwikkelde behandelmodule Minder Drank of Drugs, die in samenwerking met Aveleijn is ontwikkeld, in een pilot is uitgevoerd en getest. Meer informatie over dit behandelaanbod treft u bij De Toolkit Uitgelicht in deze nieuwsbrief. Tactus wil, als kenniscentrum LVB en verslaving met een aantal gerenommeerde onderzoekers binnen haar gelederen, de verslavingszorginstellingen graag ondersteunen bij het aanbieden van verslavingsbehandeling aan LVB-cliënten, en een adequate samenwerking met de LVB-zorg. Voor meer informatie: Rianca den Ouden, projectleider LVB en ontwikkelaar van Minder Drank of Drugs r.denouden@tactus.nl, T: Joanneke van der Nagel, promovendus LVB en Verslaving, ontwikkelaar van SumID-Q en mede-ontwikkelaar van Minder Drank of Drugs. Sumid@tactus.nl

3 VERBETERTEAM IN DE SCHIJNWERPERS Roos de Vriend Orthopedagoog Esdégé-Reigersdaal Bij wat voor instelling werk je en wat voor zorg wordt daar geboden aan mensen met LVB? Ik werk bij Esdégé-Reigersdaal. Dit is een grote organisatie in de kop van Noord-Holland die mensen met een verstandelijke beperking of niet aangeboren hersenletsel ondersteunt. E-R biedt woonbegeleiding, ambulante begeleiding en dagbesteding aan mensen met LVB. E-R heeft ook een expertise-centrum VG-GGZ, waar o.a. bij de LVB cliënten diagnostiek wordt uitgevoerd en behandelingen wordt gegeven. Waarom gaan jullie meedoen aan het verbeterproject LVB en verslaving? Wat was de druppel die de emmer deed overlopen?! Wij doen mee aan het verbetertraject omdat we veel te maken hebben met cliënten die verslaafd zijn, maar er eigenlijk geen duidelijke visie of beleid is ten aanzien van deze problematiek. In het verleden is een start gemaakt met een werkgroep, maar deze is niet van de grond gekomen. Ik weet niet of er echt sprake is geweest van een druppel. Wel kan het zijn dat veel zorgen om cliënten met een verslaving tegelijkertijd opspeelden en dat daardoor het onderwerp weer actueel werd. Jullie hebben gekozen voor een verbetertraject; hoe gaan jullie dat aanpakken? We hebben een groep samengesteld, bestaande uit managers en orthopedagogen van verschillende clusters die te maken hebben met cliënten met een verslaving. Door in gesprek te gaan met elkaar komen we er achter wat de behoefte is van de clusters ten aanzien van deze problematiek. Ook gaan we bekijken wat er ligt aan methodiek en opleidingsmogelijkheden. Een kleinere groep gaat zich met elkaar buigen over de visie. Ook gaan verschillende leden van de groep naar de middagen die het Trimbos aanbiedt. Tezamen hebben we doelen opgesteld om in maart 2013 tot een duidelijke visie en beleid te komen en een scholingsprogramma te creëren binnen Esdégé-Reigersdaal. Hiernaast wordt er ook een expertiseteam op dit gebied opgericht. Wat wordt jullie grootste uitdaging? De grootste uitdaging wordt waarschijnlijk om de visie en het beleid breed gedragen te implementeren. Esdégé-Reigersdaal is zeer grote en platte organisatie. Dit heeft veel voordelen, maar ook het nadeel dat de clusters soms eilandjes zijn die moeilijk te bereiken zijn. Ook is het een uitdaging om de opgedane kennis later in scholingsprogramma`s actueel te houden. Expert aan het woord Joanneke van der Nagel Psychiater Tactus verslavingszorg Wie ben je ofwel, waar werk je, in welke functie, met welke achtergrond? Ik werk als psychiater bij Tactus verslavingszorg en als consulent bij Aveleijn. Beide organisaties zijn actief in het ontwikkelen van kennis over en zorg voor cliënten met LVB en verslaving. Hierbij richt ik mij als psychiater met name op LVB cliënten die naast verslaving nog een ander psychiatrisch probleem hebben (tripleproblematiek). Binnen mijn functie bij Tactus doe ik bij het NISPA (Nijmegen Institute for Scientist-Practitioners) onderzoek naar verslaving bij mensen met een verstandelijke beperking. Dit is een promotie-onderzoek dat mede mogelijk gemaakt is door een subsidie van ZonMW. Waar ligt je expertise als het gaat om mensen met een lichte verstandelijke beperking en middelengebruik? Mijn expertise heeft twee kanten: de dagelijkse praktijk en de wetenschap. In de dagelijkse praktijk houd ik me vooral bezig met het behandelen van cliënten met dubbele en triple problemen, en met het coachen van medewerkers en teams. Het wetenschappelijk onderzoek richt zich op hoe vaak en bij welke groepen cliënten met LVB middelengebruik voorkomt. Binnen dit onderzoek hebben we de SumID-Q ontwikkeld. Dit is een instrument om gebruik, risicofactoren en gevolgen van gebruik in kaart te brengen op een manier die bij cliënten met LVB past. Bij het ontwikkelen van de SumID-Q kwam mijn praktijkervaring met de doelgroep goed van pas. De kennis vanuit het onderzoek is vervolgens weer goed toepasbaar in de dagelijkse praktijk. Ook de SumID-Q is inmiddels beschikbaar voor hulpverleners die cliënten willen screenen op gebruik, en zicht willen krijgen op risico s en gevolgen van gebruik. Op deze manier versterken onderzoeks- en praktijkervaring elkaar. Lees verder op pagina 4

4 Vervolg van pagina 3 Heb je ook een persoonlijke drijfveer voor je inzet op dit gebied? Eigenlijk ben ik per ongeluk bij dit onderwerp terecht gekomen. Ik werkte in beide sectoren (verslavingszorg en verstandelijk gehandicaptenzorg), en zag tot mijn verbazing hoe dubbele problematiek onderbelicht en onderbehandeld werd. Dit prikkelde mijn nieuwsgierigheid en gevoel voor onrecht: ik wilde begrijpen wat er aan de hand was, en waarom niemand daar wat aan deed! Toen ik bij toeval Marion Kiewik (orthopedagoog-generalist bij Aveleijn) ontmoette, kwam een derde drijfveer, die meteen een belangrijke stap richting oplossingen betekent: het samen willen werken, het verbinden en delen van kennis en ervaring. door middelengebruik zijn. Dat lijkt een open deur, maar helaas blijken veel (managers van) instellingen weinig zicht te hebben op de problemen die er op de werkvloer zijn. Daarbij lijkt het er op dat men de vuile was niet graag buiten hangt. Het is jammer als die houding samenwerking met bijvoorbeeld de verslavingszorg belemmert. Een eerste stap voor medewerkers in de dagelijkse zorg is het systematisch gaan screenen op middelenproblemen. Ons onderzoek bevestigde helaas wat we vanuit de praktijk al dachten: veel zorgelijk middelengebruik wordt jarenlang niet opgemerkt. Systematisch screenen van alle cliënten (ook van die waar je het echt niet van verwacht) is volgens mij de basis voor een goed middelenbeleid en goede dagelijkse zorg. Welke boodschap heb je voor de verstandelijk gehandicapten-sector mbt middelengebruik en verslaving? De eerste stap is het erkennen dat er bij een aantal cliënten problemen Expert aan het woord Marion Kiewik-de Vries Orthopedagoog-generalist, Projectleider verslavingszorg Avelijn Wie ben je ofwel, waar werk je, in welke functie, met welke achtergrond? Ik werk als orthopedagoog-generalist en projectleider verslavingszorg bij Aveleijn, een organisatie voor mensen met een verstandelijke beperking. Dagelijks hou ik me bezig met de advisering/scholing van medewerkers (intern en extern) op het gebied van middelenproblematiek bij mensen met een verstandelijke beperking. Naast deze adviestaak geef ik leiding aan negen medewerkers die momenteel in totaal 35 cliënten begeleiden met deze dubbele (soms triple) problematiek. Dit project is ondergebracht bij Aveleijn onder de naam Het Binnenplein. Waar ligt je expertise als het gaat om mensen met een lichte verstandelijke beperking en middelengebruik? Sinds 2008 ben ik betrokken bij deze doelgroep. Eerst per toeval (zie vraag 3) totdat één van de managers van Aveleijn mij begin 2009 vroeg om een project voor deze doelgroep op te zetten. Dit project, Het Binnenplein, is sterk gelieerd aan wetenschappelijk onderzoek en deskundigheidsbevordering binnen en buiten Aveleijn. Inmiddels weten we dat er nog veel te ontdekken en onderzoeken is, maar zien we ook dat het vaak werkt wat we doen. Het middelengebruik neemt veelal af en hulpverleners hebben het gevoel dat ze uit een impasse komen met de cliënt. Door het integreren van de wetenschappelijke kennis met mijn kennis van de dagelijkse praktijk ontstaat er een mooie mix, die voor de medewerkers weer helpend kan zijn in de dagelijkse zorg. Heb je ook een persoonlijke drijfveer voor je inzet op dit gebied? Naar aanleiding van een toevallige ontmoeting met Joanneke van der Nagel (psychiater bij Tactus en Aveleijn) kwam naar voren dat we beiden tegen hetzelfde euvel aanliepen. We kwamen namelijk steeds meer cliënten tegen die op een één of andere manier zorg nodig hadden vanuit verschillende sectoren (verslavingszorg, gehandicaptensector en GGZ). Op dat moment zagen we een lacune in deze samenwerking, met als gevolg dat de cliënt hiervan de dupe werd omdat de cliënt van het beroemde kastje naar de muur werd gestuurd. We hebben vervolgens een projectplan geschreven wat in eerste instantie bedoeld was als Lees verder op pagina 5

5 Vervolg van pagina 4 kleinschalig project binnen Tactus en Aveleijn. Het management van beide organisaties en de wetenschap werden enthousiast van dit plan, waarna het plan uitmondde in twee promotietrajecten (vanuit de Radboud Universiteit en het NISPA) en verdergaande samenwerking tussen Tactus en Aveleijn. Op dit moment zien we de eerste resultaten van de diverse onderzoeken, het project Het Binnenplein en daarbij behorende screeningsmogelijkheden en behandel- en preventieprogramma s. Het zijn puzzelstukjes die samenkomen tot één afbeelding. Dit alles versterkt mijn drijfveer en inzet. Welke boodschap heb je voor de verstandelijk gehandicapten-sector mbt middelengebruik en verslaving? Na het screenen zoals Joanneke aangeeft, zou ik als eerste willen adviseren om intern te kijken naar de mogelijkheden en lacunes van de eigen organisatie om vervolgens de ketenzorgpartner in de regio uit te nodigen voor een eerste kennismaking. Het is aan te bevelen om samen vanuit een win-win situatie (voor cliënt, cliëntsysteem, medewerker én organisatie) te vertrekken. Dit maakt de wens tot samenwerking levendig en enthousiasmeert betrokkenen. Het is hierbij van belang om één of meerdere kartrekkers te hebben. Uiteindelijk zal dit kunnen leiden tot een mooi hulpverleningsaanbod voor cliënten, waardoor de beschreven samenwerkingsproblemen tot het verleden zullen behoren. De Toolkit uitgelicht Minder Drank of Drugs Ontwikkelaar Tactus Verslavingszorg en Aveleijn, met steun van het Nationaal Fonds Psychische Gezondheid. Doel Aanleren van vaardigheden die het voor de cliënt mogelijk maken het middelengebruik te stoppen of te minderen Doorbreken van problematisch middelengebruik en verslavingsgedrag Versterken van sociale binding en ondersteuning vanuit het netwerk. Doelgroep Cliënten met een licht verstandelijke beperking (IQ of met aanpassingsproblemen) die overmatig alcohol of drugs gebruiken én gemotiveerd zijn voor de cursus. Inhoud De cursus Minder drank of drugs is mede gebaseerd op de leefstijltraining. Bijzonder aan deze cursus is de combinatie van individuele en groepsbijeenkomsten. De cursus bestaat uit 24 sessies, 12 individuele gesprekken met een cliënt en vertrouwenspersoon (uit netwerk van cliënt, of mentor LVB instelling, iemand die de cliënt als ondersteunend ervaart) en 12 groepsbijeenkomsten. De bijeenkomsten vinden tweemaal per week plaats, 1 individueel gesprek en 1 groepsbijeenkomst. Elk thema komt 3 keer aan bod binnen de volgende structuur: Individueel gesprek: de snapfactor: introductie thema, op maat aanbieden van de stof, bespreken ondersteuningsmogelijkheden vertrouwenspersoon Groepsbijeenkomst: de applausfactor: verwerven sociale steun, positieve bevestiging Individueel gesprek: de inslijpfactor: terugblik op groepsbijeenkomst, herhaling van de stof. In de cursus wordt gewerkt met: kleine stappen/haalbare doelen, creatieve en visuele werkvormen, spellen (o.a. Trip en middelenbingo) veel aandacht voor generalisatie van aangeleerde vaardigheden naar de dagelijkse praktijk betrokkenheid van steunfiguur vanuit netwerk cliënt aanpassing aan individuele mogelijkheden en beperkingen De eerste voorlopige resultaten van het evaluatieonderzoek zijn begin juli bekendgemaakt. Klik hier voor meer informatie en de factsheet. Materialen Folder voor cliënten Folder voor verwijzers en vertrouwenspersonen Draaiboek komt beschikbaar na afronding pilot: najaar 2102

6 Uit de praktijk: samenwerken loont! O.B.C. Jan Pieter Heije (onderdeel van Pluryn) en Iriszorg Karen Bierman Orthopedagoog Pluryn, locatie J.P. Heije Een kleine introductie: O.B.C. Jan Pieter Heije is een orthopedagogisch behandelcentrum voor kinderen, jongeren en jongvolwassenen met een licht verstandelijke beperking (LVB). Daarnaast is er vaak sprake van bijkomende problematiek, zoals leerproblemen, psychiatrische stoornissen, medisch-organische problemen, problemen in gezin en sociale context. Hoe hebben jullie elkaar leren kennen? J.P. Heije werkt samen met Iriszorg, de verslavingszorg in de regio. Iriszorg zet zich in voor mensen die de grip op hun leven kwijt zijn of dit dreigen kwijt te raken, door een verslaving aan alcohol, drugs of gokken en/of door problemen op gebied van huisvesting en werk. J.P. Heije heeft Iriszorg leren kennen nadat bekend werd dat er sprake was van verslavingsproblematiek bij een cliënt en expertise van verslavingszorg daarbij noodzakelijk was. Hoe ziet jullie samenwerking eruit? J.P. Heije benadert middelengebruik vanuit de visie, dat problematisch middelengebruik als elke andere vorm van problematisch gedrag wordt gezien. De manier van benaderen is hierbij essentieel: niet verbiedend, maar motiverend om te komen tot een positieve gedragsverandering inzake middelengebruik (stoppen of minderen). Er kan daarbij te allen tijde een beroep worden gedaan op de deskundigheid van Iriszorg. Dit kan een consultatief overleg zijn, maar ook vrijblijvend screeningsgesprek met een cliënt. Momenteel wordt onderzocht wat de mogelijkheden zijn om een vast aanspreekpunt binnen Iriszorg aan te stellen zodat we onze samenwerking effectiever en efficiënter vorm kunnen geven. Vanuit het Trimbos-insituut worden leer-netwerkbijeenkomsten georganiseerd voor VG-instellingen in de regio waar zowel J.P. Heije als Iriszorg bij betrokken zijn. Naast de samenwerking met Iriszorg op cliëntniveau wordt er aandacht besteed aan deskundigheidsbevordering van begeleiders. Een groot aantal groeps-, woon- en ambulant begeleiders volgen (delen uit) de basis- en vaardighedencursus Open& Alert, verzorgd door Iriszorg. Hierdoor worden medewerkers nog competenter in het begeleiden van LVB cliënten met (problematisch) middelengebruik. Iedere cliënt vraagt immers om een individuele benadering. Naast bovenstaande activiteiten worden medewerkers van Iriszorg een aantal keer per jaar gevraagd voor voorlichting en preventie op de groepen. Iriszorg stemt in samenspraak met J.P. Heije het programma af op de doelgroep. Waar willen jullie met elkaar naartoe? We streven uiteindelijk naar een structurele samenwerking. Iriszorg met de expertise op gebied van middelengebruik en J.P. Heije met expertise op gebied van cliënten met een licht verstandelijke beperking. De afgelopen jaren hebben er verschillende interventies plaatsgevonden om deze samenwerking te bevorderen. Zijn er knelpunten? Er zijn geen directe knelpunten in de samenwerking. Waar medewerkers van Iriszorg eerder soms moeite hadden om adequaat af te stemmen op cliënten met een LVB komt dit nu minder voor. Enerzijds heeft dit te maken met het feit dat de doelgroep LVB in het algemeen meer bekendheid krijgt, anderzijds is er tegenwoordig meer afstemming tussen beide organisaties over de cliënt. Hetgeen niet direct als knelpunt wordt beschouwd, maar wel invloed heeft op de gang van zaken is de omvang van beide organisaties. Door uitbreiding en fusies ontstaan er meerdere en verschillende afdelingen. Dit maakt dat het langer duurt voordat je de juiste persoon gevonden hebt. Vandaar dat we momenteel onderzoeken of een vast aanspreekpunt mogelijk is. En de pluspunten: wat maakt dat het werkt? Communicatie, motivatie en het delen van informatie. Door elkaar te informeren over de gang van zaken, over nieuwe onderzoeksresultaten en over de (inzet van) praktische hulpmiddelen is het mogelijk om tot een constructieve samenwerkingsrelatie te komen. Zowel Iriszorg als J.P. Heije streven hetzelfde doel na: dat cliënten hun middelengebruik terugbrengen of stoppen met gebruik om zich positief te kunnen ontwikkelen.

7 Overzicht bijeenkomsten en trainingen Maandag 10 september Training uur Motiverende gespreksvoering Dinsdag 25 september Leernetwerkbijeenkomst uur Casuïstiekbespreking problematisch middelengebruik Woensdag 10 oktober Training uur Screenen middelengebruikafnemen van de SumID-Q Dinsdag 20 november Leernetwerkbijeenkomst uur Onderwerp nog te bepalen In tegenstelling tot eerdere berichtgeving staat de leernetwerkbijeenkomst van 25 september in het teken van casuïstiekbespreking van problematisch middelengebruik. Deelnemers kunnen zelf casuistiek inbrengen. De bespreking vindt plaats onder leiding van experts. Het oorspronkelijke thema van de leernetwerkbijeenkomst (zicht krijgen op het middelengebruik van cliënten) komt te vervallen. Alle bijeenkomsten vinden plaats op het Trimbos-instituut. Voor aanmelding kunt u gebruik maken van het inschrijfformulier onderaan deze pagina. Extern: 27 september 2012 Symposium Regie over drie Triple diagnose in beweging Instellingen met een verbetertraject Contactgegevens: - Dichterbij Oss - Dichterbij STEVIG, Venlo/Venray - Dichterbij Uden-Veghel - Esdégé Reigersdaal - Leekerweide Hoorn e.o. - MEE ZHN - s Heeren Loo ZHN - Talant Leeuwarden Inhoudelijke informatie: Els Bransen Projectleider Sonja van Rooijen Laura Neijmeijer Praktische informatie project: Suzanne Lokman Projectmedewerker T: Nieuwsbrief: Kati Dobos Informatiespecialist